Тұрар Рысқұлов

«Бекітемін» Мектеп  директоры: Е.Махашев Тақырыбы: «Тарихи тұлға – Тұрар Рысқұлов» Сабақтың мақсаты: Халқымыздың мақтан тұтар тұлғаларының өмірі мен  ерлігін, қайраткерлігін дәріптеп насихаттауға, тарих парақтарынан тағылым  алуға үйрету.  Көрнекілігі: Т.Рысқұловтың портреті, бейне жазба, реферат, слайд, кітаптар Гөзәл:Армысыздар, құрметті ұстаздар, оқушылар және қадірменді қонақтар! Биыл       қазақ   халқының   көрнекті   перзенті,   белгілі   қоғам   және   мемлекет қайраткері   Рысқұлов Тұрарға123 жыл (1894­1938). «Тарихи тұлға – Тұрар Рысқұлов» атты мерекелік кешімізге қош келдіңіздер! Асылжан:Алтайдан Алатауға дейін ұлан – ғайыр жерді мекен еткен ата – бабаларымыз   тәуелсіздікті   арман   еткен.   Осынау   кең   даланы   көк   найзаның ұшымен, сом білектің күшімен қорғаған бабаларымыздың аманатын орындау үшін талай боздақтар жанкештілікке барған. Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай   батырлардан   бастап,   Иса   Досан,   Шотан   батырлар,   беріректе Бауыржан, Мәншүк, Әлия сынды батырлар сол ел қорғауды ұран еткен, сол үшін құрбан болып, ел құрметіне бөленген батырлар. Гөзәл:Ресейдің   езгісінде   болып,   тіліміз   бен   дінімізден   безіп,   орыстанғалы тұрғанда   Т.Рысқұлов,   Ә.Бөкейханов,   А.Байтұрсынов   т.б     сияқты   алаш алыптары, Қайрат Рысқұлбеков, Л.Асанова сияқты жастардың құрбандыққа баруы арқасында ғана тәуелсіздік алып, егеменді ел болдық. Асылжан: Қазақ халқының тарихи тұлғалары, олардың өнегелі мен ерлігі,  адами асқақ бейнелері бүгінгі ұрпақ үшін үлкен тәрбиенің арнасы болмақ.  Тұрар Рысқұлов 1894 жылы 26 желтоқсанда қазіргі Алматы облысы,Талғар  ауданына қөрасты Бесағаш деген жерде дүниеге келді. Тұрардың жастық  шағы патша өкіметінің халықты қанауы мен езгісі келген күшейген кезеңге  тұспа – тұс келген еді.  Гөзәл:Қазақ   халқының   көрнекті   перзенті,   белгілі   мемлекет   және   қоғам қайраткері Тұрар Рысқұлов өзі өмір сүрген кезеңде туған елінің болашағы үшін   көп   нәрсе   жасады.   Рысқұловтың   артына   қалдырған   өшпес   мұрасы   – саясат,   экономика   және   рухани   құндылықтар   тақырыбына   жазған публицистикалық,   терең   зерттеу   еңбектері   мен   мақалалары   бүгінде   өз ұрпағына қызмет етуде. Асылжан: Иә, иә  Әсіресе, солардың ішінде экономика және қаржы­қаражат мәселелеріне арналған еңбектерін ойшылдар мен жас ғалымдар әлі күнге дейін іздеп оқиды. Гөзәл: Рысқұлұлы Тұрар Әулиеата уезіндегі 1916 жылғы ұлт – азаттық  көтерілістің ұйымдастырушысы және басшысы.Әкесі Рысқұл Жылқайдарұлы  шаруасы шағын, ауылдың еті тірі, есті жігіті болған. 1904 жылы патша  үкіметінің зорлық – зомбылығына қарсы шыққаны үшін он жылға сотталған,  итжеккенге жер аударылады.Әкесінің қылмысты болып, түрмеге қамалуы он  жасар Тұрардың былайғы өмірінің сол кездегі өзі тұрғылас қазағының ауыл  балаларының тірлігіннен бөлек, басқа арнаға ауысуына себепші болады.  Паналар басқа жері жоқ жетім Тұрар қашан әкесі сотталып, жер  аударылғанша түрмеде, сенің қасында болып, бас бостандығы жоқтардың  бақытсыз күндерін солармен бірге бастап кешіреді.   Асылжан: Көрініс: Наташа мен Тұрар.  Наташа ( қолында кітаппен оралған нан)  Турарка, орыс тілін оқитынымызды ұмытқан жоқсың ба?  Тұрар Жоқ, Наташа, мен оқуға әрқашанда дайынмын.  Наташа: Турарка, мен саған тамақ әкелдім, мә.  Тұрар: Рақмет (нанды қалтасына салып алады).  Наташа: Жесеңші Тұрар, сенің қарның ашты ғой.  Тұрар: Жоқ, көкеме апарғам.көкеме тамақты аз береді.Оның қарны тіпті аш.  Әрі отырған жері суық және қараңғы.  Мұғалім: Әкесін жанындай жақсы көретін Тұрар,өзі аш жүрсе де, оған тамақ  тасумен болды.  Прикодько: Ә, Наташа, сабақ қарап отырсың ба?  Наташа: Папа, менің сізге бір өтінішім бар  Прикодько: Айта ғой  Наташа: Тұрардың әкесін босатыңызшы.  Прикодько: Жоқ, қызым. Тұрардың әкесі – қылмыскер адам. Кісі өлтіргенді  босатуға болмайды: Ал, сен бұдан кейін оңдай іске араласпа.  Жасұлан: Әкесі 10 жылға қатарға кеткен соң, Қырғызбаев деген фамилиямен мектепке жазылды.Оны үздік бітірді. Жангүл: 194­18 жылы күзде Тұрар Рысқұлов Советтердің Түркістан Орталық атқару комитетіне шақырылып, Ташкентке ауысты.Мұнда ол бір мезгіл дерлік Түркістан АССР­і Денсаулық сақтау халық комиссары болып тағайындалды.  Даниял:  25   –   ке   жаңа   қараған   шағында     құрамында   қазіргі   Өзбекстан, Түркістан,   Қырзыстан,   Түркменстан,Қазақстанның   Солтүстік   облыстары кіретін Түркістан Орталық Аткомының төрағасы болып сайланды. Ұлдана: 1924 ж. Рысқұлов комитетінің Монголиядағы өкілі етіп Жіберілді де 26   жылы   мамырда   РСФСР   халық   комиссорлар   кеңесінің   төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Осы жауапты қызметте ол табаны күректей 11 жыл абыроймен еңбек етті. Гөзәл: Барлық билік өз қолыма тиген Голощекин коллективтендіру саясаты  мен мемлекетке астық пен ет дайындаудың сталиндік жоспарын сылтау етіп,  қазақтың күнкөріс көзі болып табылатын малын түгел өкіметке өткізуге  мәжбүр етті.  Асылжан:Архивтен 4 жасқа дейінгі балалардың жаппай қырылғаны  жөніндегі жан шашарлықмәліметтерді кездестіреміз.Деректер бойынша сол  кезде 4 миллион 120 мың адамды құраған қазақ халының 1 миллион 750 мыңы  аштықтан қырылған.  Ұлдана: Сол жылдары қазақ тарихында өшпес із қалдырған зобалаң жылдар болды. Туған халқы аштықтан қырылып жатқанда қалай шыдай алмаған Тұрар Сталинге хат жазды. келмеді, 2 – көрініс: Сталинге хат.  Сталин мен Тұрар Рысқұлов кездеседі. Т. Рысқұлов: Жолдас Сталин, қазақ халқы аштықта жатыр, тез арада  көмектесуіміз керек. Голощекинді кері қайтару керек. Сталин: Иә, Голощекинді кері қайтарғанда орнына лайықты кім бар? Рысқұлов:   Лайықты  адамдар   бар.  Қазақстанның   өз   ішінде  Ораз   Жандосов, Ораз Исаев, Сәкен Сейфуллин – бәрі де елім деп еңіреп жүрген азаматтар. Сталин: Жарайды, көрерміз. Боссың, Рысқұлов. Т.Рысқұловқа арналған өлеңдер: Жасұлан, Маханбет, Даниял, Әлнұрбек Гөзәл: Міне, қазақ даласына әдейі қолдан жасалған ашаршылықтан қырылып жатқан   халқына   қанатымен   су   сепкен   абзал   азаматтар   1937   жылғы   қызыл қырғынға тап болды. Асылжан:  Ақтаңдақ   жылдардағы   қазақ   деп   қабырғасы   қайысқан қайраткерлер де тәуелсіздігімізге жеткізер ұлы жолдағы құрбандар еді. Тәуелсіздік оңайлықпен Бізге бұны ешкім аяп бермеді. Тәуелсіздік – Қайрат, Ләззат, Ерболдың Тас көшеде тас ­ талқан боп өлгені Сымбат: Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген,  Жөргегімде танымтым мұң тілімен.  Жылағанда жүрегім,күн тұтылып,  Қуанғанда күлкімнен түн түрілген.    тайғақ   кешулерден   сүрінбей   өтіп, Гөзәл:Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Тәуелсіздік алғаннан кейін небір тар жол,   Қазақстан   Бүкіләлемдік Қауымдастықта өз орны бар абыройлы мемлекетке айналды. Өз Отаныңның патриоты болу – бұл Қазақстанды өз жүрегіңе ұялату. Ол ­ өз Отаның мен жеріңе деген сүйіспеншілік, оның тарихы мен мәдениетіне деген зор құрмет. Мен сіздерді осыған шақырамын!». Асылжан:Міне,   осы   тәуелсіздіктің   туын   желбіреткен   ұлтжанды   аға   ­ әпкелеріміздің   арқасында   егеменді   ел   болуға   қол   жеткіздік.   Биыл Тәуелсіздікке 26 жыл. Тәуелсіздік шеңбері: 1991 ж, 1992 ж, 1993 ж, 1994 ж, 1995 ж, 1996 ж, 1997 ж, 1998,  2000 ж, 2002 ж, 2006 ж, 2008 ж, 2012 ж, 2015 ж, 2017 ж       ж.       —   Семей   Қазақстан 1990   ж.   24   сәуір   —   республика   президенті   орнының   енгізілуі. 1990 ж. 25 қазан — Қазақ КСР­нің Мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды. 1991   ж.   29   тамыз   —   ҚР   Президенті   Н.Ә.Назарбаевтың   Жарлығымен   Семей полигоны жабылды. 1991   ж.   18   қараша   —   “Өзге   республикалар   мен   шетелдерден   Қазақ¬с¬танға келіп,   ауыл   шаруашылығында   еңбек   етуге   тілек   білдірген   жергілікті   ұлт өкілдерін   көшіріп   алу   тәртібі   мен   жағдайлары   туралы”   қаулы   қабылдады. 1991   ж.   16   желтоқсан   —   ҚР   тәуелсіздігі   туралы   Заңның   қабылдануы.   16   желтоқсан   —   Қазақстан   тәуелсіздігінің   жариялауы. 1991   ж. 1991   жабылуы. таратылуы. — — сайлау. 1991 ж. — шетелдегі қазақтардың ішінен алғаш Монғолиядан оралмандардың келе бастауы. 1991 ж. — Мәскеудегі қазақ жастарының мәдени қоғамы “Мұрагер” өз жұмысын бастады.   2   наурыз   —   ҚР   БҰҰ­ның   мүшелігіне   қабылдануы. 1992   ж. 1992   ж.   кірді. 1992   ж.   4   маусым   —   Мемлекеттік   елтаңба   мен   Қазақстан   Республикасының мемлекеттік айшықтанды. 1992 ж. 28 қыркүйек — 4 қазан — Алматыда қазақтардың дүниежүзілік бірінші құрылтайы өтті. 1992 ж. қазан — БҰҰ Бас Ассамблеясында Президент Н.Назарбаев АБӨ СШ (Азияда бірігіп әрекет ету және сенім шаралары) ұйымды қолдап сөз сөйледі. 1992   ж.   күзде   —   Қазақтардың   Дүниежүзілік   қауымдастығы   құрылды. ядролық Компартиясының Президентін   2   наурыз   —   ҚР   БҰҰ   құрамына   полигонының Қазақстан         туы қол                       мәселе жүзіне   “Болашақ” іс   —     асырыла бағдарламасы 1992 ж. — Қазақстан Республикасының “Көші­қон туралы” Заңы қабылданды. 1993   ж.   28   қаңтар   —   ҚР   бірінші   Конституциясы   қабылданды. 1993   ж.   сәуір   —   мемлекет   иелігіне   алу   мен   жекешелендірудің   ұлттық бағдарламасы бастады. 1993 ж. қабылданды. 1993 ж. күзі — Кеңестер төменгі құрылымынан бастап өздері тарата бастады. 1993 ж. 15 қараша — ҚР­ның өз ұлттық валютасы — теңге айналымға кірді. 1993   ж.   13   желтоқсан   —   Қазақстан   “Ядролық   қаруды   таратпау   жөніндегі келісімге” қойды. 1994 ж. наурыз — Мәскеуде Президент Н.Назарбаев Еуроазиялық Одақты құру жөнінде көтерді. 1995   ж.   1   наурыз   —   ҚР   Президенті   жарлығымен   Қазақстан   халықтарының Ассамблеясының құрылуы. 1995 ж. 30 тамыз — республикалық референдумда ҚР­ның жаңа Конституциясы қабылданды. 1996 ж. — ҚР Президентінің “Қазақстан Республикасында ғылымды басқарудың мемлекеттік   жүйесін   жетілдіру   шаралары   туралы”   жарлығы   шықты. 1996   ж. заң   қабылданды. 1997 ж. 20 маусым — “Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету қабылданды. 1997   ж.   11   шілде   —   “Қазақстан   Республикасындағы   Тілдер   жөніндегі   заң” қабылданды. 1997   ж.   10   қазан   —   ҚР   2030   ж.   дейінгі   стратегиялық   даму   бағдарламасы қабылданды. 1997   ж.   қазан   —   “2030”   Қазақстанның   даму   стратегиясы. 1997 ж. — Қазақстан БҰҰ­ның балаларға көмек қорының Атқару Кеңесіне мүше болды.   —   “Көші­қон   және   демография   агенттігі”   құрылды. 1997   ж.   —   ҚР­ның   “Ғылым   туралы”   заңы   қабылданды. 2001   ж. 2002 ж. 23—24 қазан — Түркістан қаласында қазақтардың Екінші дүниежүзiлiк құрылтайы јттi. 2002   ж.   23—24   қазан   —   Түркістан   қаласындағы   қазақтарды»   Екiншi дүниежүзiлiк құрылтайы. туралы”   туралы”   —   ҚР   “Мәдениет   болып   заң       2006 жылы қыркүйек айында дәл осы жерде Әлем діндерінің екінші съезі өтті. 2008 жыл. 2008 жылы Астананың сол жағалауындағы әсем де зәулім ғимараттар қатарын «Қазақ   елі»   монументі   толықтырды.   Идеяның   негізгі   авторы   —   Елбасы Н.Назарбаев. Монументтің биіктігі 91метр. 2010 жыл. Наташа ( қолында кітаппен оралған нан)  Турарка, орыс тілін оқитынымызды ұмытқан жоқсың ба?  Тұрар Жоқ, Наташа, мен оқуға әрқашанда дайынмын.  Тұрар: Рақмет (нанды қалтасына салып алады).  Наташа: Жесеңші Тұрар, сенің қарның ашты ғой.  Тұрар: Жоқ, көкеме апарғам.көкеме тамақты аз береді.Оның қарны тіпті аш.  Әрі отырған жері суық және қараңғы.  Мұғалім: Әкесін жанындай жақсы көретін Тұрар,өзі аш жүрсе де, оған тамақ  тасумен болды.  Прикодько: Ә, Наташа, сабақ қарап отырсың ба?  Наташа: Папа, менің сізге бір өтінішім бар  Прикодько: Айта ғой  Наташа: Тұрардың әкесін босатыңызшы.  Прикодько: Жоқ, қызым. Тұрардың әкесі – қылмыскер адам. Кісі өлтіргенді  босатуға болмайды: Ал, сен бұдан кейін оңдай іске араласпа. Наташа ( қолында кітаппен оралған нан)  Турарка, орыс тілін оқитынымызды ұмытқан жоқсың ба?  Тұрар Жоқ, Наташа, мен оқуға әрқашанда дайынмын.  Тұрар: Рақмет (нанды қалтасына салып алады).  Наташа: Жесеңші Тұрар, сенің қарның ашты ғой.  Тұрар: Жоқ, көкеме апарғам.көкеме тамақты аз береді.Оның қарны тіпті аш.  Әрі отырған жері суық және қараңғы.  Мұғалім: Әкесін жанындай жақсы көретін Тұрар,өзі аш жүрсе де, оған тамақ  тасумен болды.  Прикодько: Ә, Наташа, сабақ қарап отырсың ба?  Наташа: Папа, менің сізге бір өтінішім бар Прикодько: Айта ғой  Наташа: Тұрардың әкесін босатыңызшы.  Прикодько: Жоқ, қызым. Тұрардың әкесі – қылмыскер адам. Кісі өлтіргенді  босатуға болмайды: Ал, сен бұдан кейін оңдай іске араласпа. Жасұлан: Әкесі 10 жылға қатарға кеткен соң, Қырғызбаев деген фамилиямен  мектепке жазылды.Оны үздік бітірді. Жангүл: 194­18 жылы күзде Тұрар Рысқұлов Советтердің Түркістан Орталық атқару комитетіне шақырылып, Ташкентке ауысты.Мұнда ол бір мезгіл дерлік Түркістан АССР­і Денсаулық сақтау халық комиссары болып тағайындалды.  Даниял:   25   –   ке   жаңа   қараған   шағында     құрамында   қазіргі   Өзбекстан, Түркістан,   Қырзыстан,   Түркменстан,Қазақстанның   Солтүстік   облыстары кіретін Түркістан Орталық Аткомының төрағасы болып сайланды. Ұлдана: 1924 ж. Рысқұлов комитетінің Монголиядағы өкілі етіп Жіберілді де 26   жылы   мамырда   РСФСР   халық   комиссорлар   кеңесінің   төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Осы жауапты қызметте ол табаны күректей 11 жыл абыроймен еңбек етті.  2 – көрініс: Сталинге хат.  Сталин мен Тұрар Рысқұлов кездеседі. Т. Рысқұлов: Жолдас Сталин, қазақ халқы аштықта жатыр, тез арада  көмектесуіміз керек. Голощекинді кері қайтару керек. Сталин: Иә, Голощекинді кері қайтарғанда орнына лайықты кім бар? Рысқұлов:   Лайықты  адамдар   бар.  Қазақстанның   өз   ішінде  Ораз   Жандосов, Ораз Исаев, Сәкен Сейфуллин – бәрі де елім деп еңіреп жүрген азаматтар. Сталин: Жарайды, көрерміз. Боссың, Рысқұлов. 2 – көрініс: Сталинге хат.  Сталин мен Тұрар Рысқұлов кездеседі. Т.   Рысқұлов:   Жолдас   Сталин,   қазақ   халқы   аштықта   жатыр,   тез   арада көмектесуіміз керек. Голощекинді кері қайтару керек. Сталин: Иә, Голощекинді кері қайтарғанда орнына лайықты кім бар? Рысқұлов:   Лайықты  адамдар   бар.  Қазақстанның   өз   ішінде  Ораз   Жандосов, Ораз Исаев, Сәкен Сейфуллин – бәрі де елім деп еңіреп жүрген азаматтар. Сталин: Жарайды, көрерміз. Боссың, Рысқұлов. 1991 ж. 16 желтоқсан — Қазақстан тәуелсіздігінің жариялауы 1992 ж. 4 маусым — Мемлекеттік елтаңба мен Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы айшықтанды. 1993 ж. 15 қараша — ҚР-ның өз ұлттық валютасы — теңге айналымға кірді 1994 ж. наурыз — Мәскеуде Президент Н.Назарбаев Еуроазиялық Одақты құру жөнінде мәселе көтерді. 1995 ж. 30 тамыз — республикалық референдумда ҚР-ның жаңа Конституциясы қабылданды. 1996 ж. — ҚР “Мәдениет туралы” заң қабылданды. 1997 ж. 10 қазан — ҚР 2030 ж. дейінгі стратегиялық даму бағдарламасы қабылданды. 2002 ж. 23—24 қазан — Түркістан қаласындағы қазақтарды» Екiншi дүниежүзiлiк құрылтайы. 2006 жылы қыркүйек айында дәл осы жерде Әлем діндерінің екінші съезі өтті. 2008 жылы Астананың сол жағалауындағы әсем де зәулім ғимараттар қатарын «Қазақ елі» монументі толықтырды. 2012 ж - «Қазақстан-2050» Стратегиялық бағдарламасы қабылданды