Тұсаукесер "Адам ағзасындағы химиялық элементтердің биологиялық маңызы"

Зерттеу жұмысының өзектілігі:
Оқу үрдісіндегі міндет – балаға өмірдің мән –мағынасын аша атырып, онымен бірге дамудың жаңа сатысына көтерілу арқылы баланың өмірді түсінуіне көмектесу. Сол мақсатты орындауда адам ағзасындағы химиялық элементтердің биологиялық маңызын білу өте зор. Адам денсаулығын нығайтуда элементтердің ағзадағы тепе-теңдігіні сақтай білу, әр оқушының, болашақ азаматтың өз қолында екенін дәлелдеу.

II. Зерттеудің мақсаты :
жұмысты жасау кезінде жүргізілген зерттеулерді насихаттай отырып, өзінің, сыныптастарының, таныстарының, қоршаған қоғамының денсаулығын нығайту. Оқушылардың жаратылыстану ғылымдарына деген құштарлығын арттыру, танымдық белсенділігін терендету. Химия пәні бойынша алғыртыққа , ізденуге, терең білімділікке баулу.

Белгілі металдарды зерттеуші Георгий Агрикола ХVІ ғасырда былай деп жазды: «Адамдар металдарсыз өмір сүре алмайды... егер металдар болмаса... адамдар жабайы аңдардың арасында ең аянышты өмір сүрген болар еді.» 

Тірі ағзалардағы химиялық элементтерді үш топқа бөледі

МАКРОЭЛЕМЕНТТЕР

МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР

УЛЬТРАМИКРО
ЭЛЕМЕНТТЕР

Макроэлементтерден: оттегі, көміртегі, сутегі, күкірт, калий, кальций, хлор, натрий, магний және азоттан бірінші топ түзіледі. Кейде оларды органогендер деп атайды. Олардың жасушалардағы массасы шамамен 99,9% және барлық ағза заттардың негізін құрайды.

Микроэлементтердің (темір, йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, кобальт) ағзадағы мөлшері 10%-15%.

Қалған элементтердің барлығы: мыс,  сынап, алтын, уран, торий, радий, мырыш, фтор, никель, селен, молибден, кобальт, т. б. үшінші топты құрайды. Олардың жасушадағы мөлшері ете мардымсыз (0,02%), сондықтан оларды ультрамикроэлементтер дейді. Мөлшері аз болғанымен олар ағзада маңызды қызмет атқарады. 

Кальций. Тәулігіне ересектер үшін кальций күнделікті талап 800- 1200 мг - болып табылады. Бұл элемент сүйек және тіс қалыптастыруына қатысады, жасуша мембраналарының құрамына кіреді, қанның ұю процесіне қатысады, жүйке қызметі үшін қажетті, бұлшық және эндокриндік жүйелер жұмысына араласады.Кальций жетіспеушілігі остеопороз қаупіне әкеп соғады. Кальций тұқым, жаңғақ, сүт өнімдерінде бар.

Фосфор. Балаларға арналған фосфордың күнделікті нормасы 800 мг , ал ересектерге 300-1200 мг болып табылады.
Ол қатысады:
- энергетикалық метаболизмге;
қышқыл-негіз балансының реттеуге;
- сүйек ұлпасының құрамына кіреді.
фосфор тапшылығы анерексия, анемия және мешел туғызады.
Фосфор ірімшік, балық және теңіз өнімдеріне, ірімшік, ет өнімдерінде табылды.

Магний. Магнийдің күнделікті нормасы ересектер үшін 400 мг, балаларға 50-400 мг болып табылады.
Ол төмендегідей процестерге қатысады:
- Сүйек ұлпасын қалыптастыру;
Жүйке жүйесінің қызметін реттейді;
көптеген зат алмасу процестерінде кофермент қызметін атқарады.
Магний тапшылығы гипертония және жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларының қаупіне әкеп соғады.
Магний нан, жарма, жаңғақтарда кездеседі

Калий. Балаларға арналған калийдің күнделікті мөлшері 400-2500 мг, ересектер үшін 2500 мг.
Ол қатысады:
- Қан қысымының қан қышқылдық-негіздік тепе-теңдігін реттеуге;
Жүйке жүйесінің қызметіне қатысады.
Калий болмауы спазмы және невралгия тудыруы мүмкін.
Диарея, құсу, жиі зәр шығару калий қорларын толықтыруды талап етеді.
Калий кептірілген жемістер, бұршақ, балдырлар, картопта болады.

Натрий. Күнделікті натрийді тұтыну нормасы ересектерге 1200 мг, балаларға 400 мг. Ол қатысады:
- Жүйке жүйесіндегі процестерге;
- Қысымды реттеуге;
- Бірқатар ферменттер үшін катализатор.
Натрий тапшылығы әлсіздікті, бас ауруын, бұлшық етің тартылуын туғызады. Артық натрий бүйрек және жүрек жұмысына кері әсер етеді, гипертонияны туғызады.
Натрий ас тұзында, жұмыртқа, теңіз балдыры, теңіз өнімдерінде бар.

Темір. Темірдің күнделікті нормасы  балаларға 4-18 мг, әйелдерге18мг, ерлер үшін 10мг. Ол қатысады:  - Қандағы оттегіні тасымалдауға;  - Ақуыздардың құрамдас бөлігі.Темір тапшылығы анемияға, жүрек-қан тамырларының ауруларына  және гастритке әкеледі, бұлшықет тонусын төмендетеді. Темір бауыр, ет, бұршақтың құрамында бар.

Мырыш. Мырыштың күнделікті нормасы балаларға 3-12 мг, ересектерге 12 мг. Ол метаболизмге қатысады, инсулин гормонының және көптеген ферменттердің құрамында болады. Мырыш жетіспеушілігі балалардың дамуын кешіктіреді,анемия, бауыр циррозы,
жыныстық бұзылуыне әкеп соғады.
Мырыш бауырда, ет, жаңғақтар, теңіз өнімдерінде (устрицаларда) және бұршақта бар.

Йод. Йодтың күнделікті мөлшері балаларға 60-150 мг, ересектерге 150 мг. Ол қалқанша безінің қызметі үшін қажет гормондардың түзілуіне қатысады. Йод тапшылығы гормональды жүйесінде өзгерістерге, балалардың дамуындағы кідіртуді тудыруы мүмкін. Йод теңіз тұзы, балдырлар, ұлулар, балықта бар.

Химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әр түрлі аурулар әсер етеді.
Ағзадағы макро және микроэлементтердің мөлшерін гормондар реттеп отырады. Кейбір элементтердің мөлшері адам ағзасында жасы ұлғайған сайын өзгеріп отырады

Адам ағзасын – күрделі химиялық зертхана деуге болады. Біздің күнделікті өмірдегі жан дүниеміз, көңіл күйіміз, тіпті тәбетіміз де осы минералды заттарға тәуелді болуы мүмкін. Оларсыз дәрумендердің пайдасы жоқ, нәруыздардың, майлардың, көмірсулардың синтезі мен ыдырауы мүмкін болмайтындығын білгенде, таң қаласың.

 

Аханбаев К . Химия.- Алматы. «Ана тілі» , 1993
«Химия мектепте» журналы №6, 2003; №4, 2004; №3, 2005: №2, 2006; №2,№3 2008.
Мырзабаев А. Элементтер – химия негізі. – Алматы. «Рауан», 1990
«Денсаулық журналы»№4,2005; №11, 2006; №5, 2007.
www.kitaphana.kz
www .45minut.kz
 
 

Қолданылған фотосуреттер:
Д.И.Менделеевтың периодтық жүйесі
http://ppt4web.ru/khimija/mineralnye-udobrenija.html
Макроэлементтер
http://mednurse.ru/news/vazhneyshie-mineralnye
elementy-chelovecheskogo-organizma Микроэлементтер
http://powerpt.ru/prezentacii-po-biologii/3348-zhelezo-
vnutri-nas.html Темір
http://lipa-fv.ru/rubric/4197844/page2.html Устрицалар
http://vikon-spb.ru/catalog269.htm?view=print Ас тұзы