«Туган телем – татар теле» дәрестән тыш эшчәнлегенең эш программасы (Гомуминтеллектуаль юнәлеш)

Татарстан Республикасы “Лениногорск муниципаль районы” муниципаль берәмлегенең Лениногорск шәһәре муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе  “12 нче лицей” “Каралган” МБ җитәкчесе:  ______ Р.Р.Шәймөхәммәдова  МБ утырышы беркетмәсе  №1 24 август 2018 ел “Килешенгән”  Милли белем һәм тәрбия бирү  буенча директор урынбасары:  ______Л.Х.Павлова 28 август 2018 ел “Раслыйм”  12 нче лицей директоры: __________ С.С.Клюева боерык №228­ОД 31 август 2018 ел  «Туган телем – татар теле» дәрестән тыш эшчәнлегенең эш программасы (Гомуминтеллектуаль юнәлеш) Белем бирү дәрәҗәсе Сыйныфлар Эш программасын гамәлгә ашыру вакыты Төзүче Төп урта белем 9 нчы А сыйныфы 1 ел Павлова Л.Х.  татар теле һәм әдәбияты укытучысы Педагогик киңәшмә утырышында каралды Беркетмә №2 “31” август 2018 ел Аңлатма язуы 9   нчы   сыйныф   өчен   дәрестән   тыш   эш   программасы   татар   халык   авыз   иҗаты төрләрен,аларның яшь үзенчәлегенә туры килерлек үрнәкләрен үз эченә ала. Бу темалар балаларның телне үзләштерү дәрәҗәсенә туры килерлек итеп, метапредмет бәйләнешләрне, уку процессындагы логик эзлеклелекне искә алып сайланган һәм сәгатьләргә бүленгән. Халык авыз иҗаты баланы сәнгать дөньясына җәлеп итү, халыкның традицияләре белән таныштыру өчен иң кулай материал булып кына калмый, образлы фикерләү үстерү, эстетик кыйммәтләргә уңай караш тудыруда да зур ярдәм итә.  Белем бирү процессын халыкның күпьеллык традицияләренә нигезләнеп кору бүгенге көндә иң актуаль мәсьәләләрдән санала,чөнки халык җырлары, әкиятләре, уеннары, мәкаль һәм әйтемнәре баланың рухи­эстетик үсешендә төп рольне уйный , тормышны аңлауда һәм аңа яраклашуда зур ярдәм итә. Программаның   максаты:   халык   авыз   иҗаты   әсәрләре   үрнәкләрен   өйрәнеп, укучыларның интеллект дәрәҗәсен үстерү, тормышка яраклашкан (социальләшкән) шәхес тәрбияләү. Программаны тормышка ашыру барышында төркемдә һәм күмәк эшләү формалары кулланыла.   Бу   формалар   аралашу   сәләтен   үстерү   өчен   файдалы.   Бу   максатка   бәйле рәвештә түбәндәге бурычлар куелды: ­   татар   халык   авыз   иҗаты   тарихы,   жанрлары,   халыкның   милли   киемнәре   белән танышу ­ халык традицияләренә, костюмына, милли мирасына кызыксыну хисләре, хөрмәт уяту күз алдында тота: ­ татар халкына тирән мәхәббәт тәрбияләү. Әлеге программа түбәндәге универсаль уку гамәлләрен (УУГ) тормышка ашыруны Шәхси   УУГ баланың   тормыш   кыйммәтләрен,   әхлакый   һәм   мораль   нормаларны аңлавын һәм   кабул   итүен,   аның   әйләнә­тирәсендәге   барлык   нәрсәгә   шәхси   карашы формалашуны аңлауга юнәлгән. Регулятив   УУГ танып­белү   процессы   белән   идарә   итәргә   булыша.   Алар   гыйлем туплау   мәсьәләсен   кабул   итү   күнекмәсен,   билгеле   бер   эшчәнлекне   оештыруны планлаштыру, тикшерү, үзгәрешләр кертүне, үтәлгән эшнең уңышлылыгына бәя бирүне үз эченә ала. Танып­белү УУГ тиешле мәгълүматны эзләү һәм анализлауны, хәл итү ысулларын һәм алымнарын модельләштерүне һәм куллануны тәэмин итә. Коммуникатив УУГ хезмәттәшлекне оештыруга һәм гамәлгә ашыруга юнәлтелгән. Ул партнерны тыңлый һәм аңлый белүдән, мәгълүматны тулы һәм төгәл кабул итә һәм тапшыра, үзеңнең эш­хәрәкәтеңне партнер эш­хәрәкәте белән чагыштыра белүне үз эченә ала. Көтелгән нәтиҗәләр: ­ халык акылы, тормыш яме, яшәү көче чыганагы булган халык авыз иҗаты турында мәгълүматлы булу ­ әсәрләрнең жанрын аера белү ­ киемнәрдә,бәйрәмнәрдә,аш – су өлкәсендә атар милли үзенчәлеген билгеләү ­ әкият, легендаларның эчтәлеген сөйли белү ­ халык җырларын, биюләре элементларын белү ­ сөйләмдә мәкаль­әйтемнәр кулланырга өйрәнү ­ халык уеннарын өйрәнү ­ татар телендә кечкенә әсәрләрне сәхнәләштерү ­ төркемдә партнер белән эшли белү ­ баланың үз эшенә билге куя белүе Эш барышында 8­9нчы сыйныф балаларының яшь үзенчәлекләренә туры килә торган төрләргә зуррак урын бирү күздә тотыла. Бу – уеннар , җырлар, милли кием элементлары белән танышу, рәсемнәрен ясау, табышмаклар өйрәнү, иҗат итү. Эш программасы барлыгы 34 сәгатькә исәпләнгән. Дәрестән тыш эшчәнлек курсының эчтәлеге :  Дәрестән тыш эшчәнлек курсының эчтәлеге Сәгатьләр саны. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. уеннары.Уеннарның Кереш   дәрес.   Татар   халык   иҗатының   байлыгына,күптөрлелегенә басым ясау.Татар халык иҗатының төрләре белән таныштыру. Такмаклар.Такмакларның   бик   борынгы   иҗат   төре   икәнлеген аңлату.Такмакларның төрләре һәм аларның куллану ешлыгы. Табышмаклар.Табышмакларның   төрләре,аларның   бик   борынгы жанр булуын ассызыклау.Төрле табышмакларга җаваплар табу. Санамышлар.   Санамышлар,   аларның   төрләре,   куллану   ешлыгы. Балаларның иң яраткан санамышлары.  Тизәйткечләр.Тизәйткечләрнең   төрләре,аларны   кайсы   очракларда кулланырга   мөмкинлеген   аңлату.Балаларның   иң   яраткан тизәйткечләрен туплау. Мәкаль   һәм   әйтемнәр.Мәкаль   һәм   әйтемнәрнең   аерымлыклы яклары,аларны куллану ешлыгы. Татар ешлыгы.Уеннарның мәгънәләре. Татар   халык   җырлары.   Җыр   һәм   көйнең   бергәлеге,татар   халык җырларының күплеге һәм кулланылыш ешлыгы. Бишек җыры. Шаян җырлар. Әкият жанры. Әкиятләрнең килеп чыгышы,аның төрләре.Балалар яраткан әкиятләр.Кайбер әкиятләрне сәхнәләштереп карау. Яраткан әкиятләре буенча китапчыклар төзү. Күмәк әкият язу , китапчык төзү,бизәү. Легенда.Легенданың   мәгънәсе,аларның   төрләре,кулланылыш ешлыгы.Укучыларга ошаган легендалар. Халык арасында очраган легендаларны туплау. Татар   халык   костюмы,   татар   милли   бизәге   үрнәкләре,чигү үрнәкләре.Татар бизәкләр,аларның төрлелеге.Чигү үрнәкләренә игътибар итү,аларның нинди мотивлар икәнлеген төшендерү. Баш киемнәре: калфак, түбәтәй. Читек һәм аның бизәлеше. Татар   халык   уеннары,   аларның   төрләре,кулланылыш даирәсе.Урамда һәм мәктәпнең спорт залында башкарыла торган төрләре,куллану халык   киемендәге       халык     1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1 сәг. 1сәг. 1 сәг. 1сәг. 1сәг. 1 сәг. 1сәг. уеннар. Качышлы уены, йөзек салыш уены. Татар   халык   костюмы.   Татарларның   яраткан   төсләре,костюм фасоннары. Костюмдагы төрле бизәкләр. Татар   милли   бизәге   үрнәкләре.   Бизәкләрнең   төрләре,төсләр төрлелеге Хатын – кыз киеме үрнәкләре, ир – ат киеме үрнәкләре Чигү   үрнәкләре,чигү.Татарларның   чигү   осталыгы,төрле   чигелгән әйберләр.Аларның һәр татар өендә булуы. Татар милли бию элементлары.Татарларның биергә яратулары. Әпипә,Әнисә биюләре.Шаян такмаклар әйтеп бию Түгәрәк уен .Түгәрәк уенның үзенчәлеге. Түгәрәк уен һәм музыка бердәмлеге. Татар милли бәйрәмнәре. Татарларның бәйрәмнәре һәм аларның үзенчәлеге. Бәйрәмдәге киемнәр,җыр,бию һәм уеннар. Карга   боткасы.   Карга   боткасының   үткәрелү   вакыты   һәм үзенчәлеге.Язгы күңелле бәйрәмне табигатьтә үткәрү мөмкинлеге. Нәүрүз   бәйрәме.Аның   үткәрелү   үзенчәлеге.Төрки   халыкларының уртак бәйрәме булуы. Сабан   туе,   җыен   бәйрәмнәре.   Кече   Сабан   туе.Аларны   үткәрү вакытлары һәм үткәрү үзенчәлекләре.Кече һәм Олы сабантуйның аерымлыклы яклары. Сабантуйның үткәрелү вакыты.Көрәш,аркан тарту,авызга кашык кабып йөгерү кебек кызыклы уеннарның булуы. Татар   милли   ризыклары:   чәк­чәк,гөбәдия   ,кош   теле.   Милли ризыкларның   уңганлыгы,  төрләренең   күплеге.   Камыр   ашларының өстенлеге.Аларны бергәләп авыз итү.Проектлар төзү. Милли ризыклы чәй өстәле әзерләү.Һәр укучы үзенең әти – әнисе белән   бергәләп,төрле   тәмле   ризыклар   пешерүе.Чәй   өстәлен бергәләп әзерләгәндә алар эшкә өйрәнәнүләре,бер –берсен сыйлый башлаулары.   Милли   ризыкларның   тарихы   турында   сөйләү. Проектлар төзү. Проектлар яклау 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1 сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг. 1сәг 1сәг. 1 сәг. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. Тематик – план. № Тема 1. 2. 3. 4. Кереш дәрес. Татар халык иҗатының   башка   халык иҗатларыннан аермасы. Такмаклар Табышмаклар Санамышлар.   Санамышлар кергән китапчыклар ясау Сәг. саны 1 эшчәнлеген   Уку оештыру формалары  презентация Уку   эшчәнлеген   оештыру төрләре әңгәмә 1 1 1 презентация табышмак әйтеш  Презентация  аудиоязмалар тыңлау, “Көйне таны!” уены әңгәмә аудиоязма тыңлау 5. Тизәйткечләр.   Балаларның иң яраткан тизәйткечләрен туплау 6. Мәкаль һәм әйтемнәр 7. 8. 9. Татар халык уеннары Татар халык җырлары Бишек җыры. Шаян җыр 10. Әкият жанры Өйрәнгән  әкиятләрне сәхнәләштерү 11. Яраткан   әкиятләре   буенча китапчыклар   төзү.   Күмәк әкият   язу,   китапчык төзү,бизәү 12. Легенда. Халык арасында  очраган легендаларны  туплау 13. Татар халык костюмнары.  Татар милли бизәге  үрнәкләре. Чигү үрнәкләре 14. Баш   киемнәре:   калфак, түбәтәй.   Читек   һәм   аның бизәлеше 15. Татар халык уеннары 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 16. Качышлы   уены, салыш уены   йөзек 1 17. Татар   халык   костюмы. Татарларның яраткан төсләре,костюм фасоннары төрле 18. Костюмдагы     бизәкләр 19. Татар   милли   бизәге   Бизәкләрнең үрнәкләре төрләре,төсләр төрлелеге 1 1 1 видеоязма  Әңгәмә Әңгәмә татар халык авыз иҗаты җыентыклары   белән танышу уеннар өйрәнү, уйнау. жанрга билгеләмә. җырларны өйрәнү тыңлау,кушылып   уеннар турында әңгәмә җырлар җырлау җыр   тыңлау, җырлау, сүзләрне өйрәнү аудиоязмалар тыңлау, әңгәмә.   кушылып теоретик материал,  сәхнәләштерү серләрен аңлату әкиятләрне сайлый белү әңгәмә халык,   кешеләр   белән аралашу серләренә өйрәтү күргәзмә,   презентация урамда   уйнала   торган уеннарның   үзенчәлеген билгеләү  урамда   уйнала   торган уеннарның   үзенчәлеген билгеләү презентация әңгәмә костюмнарны   карау, үрнәкләре белән танышу   чигү чигү үрнәкләре белән танышу тамбур җөе белән танышу өстәл уеннарын уйнау урамда   уйный   уеннарны уйнау әңгәмә торган әңгәмә презентация әңгәмә музейга сәяхәт милли бизәкләрне чагыштыру 20. Хатын   –   кыз   киеме 1 үрнәкләре Ир – ат киеме үрнәкләре хатын   –   кыз   киеме үрнәкләре сөйләшү 21. Чигү үрнәкләре,чигү 22. Татар     милли 1 1 бию музейга сәяхәт презентация кул эшләре  сөйләшү элементлары 23. Әпипә,Әнисә 1 презентация биеп карау биюләре.Шаян   такмаклар әйтеп бию 24. Түгәрәк   уен.Түгәрәк 1 видеоязма җыр сүзләре белән танышу, уенның үзенчәлеге 25. Түгәрәк   уен   һәм   музыка бердәмлеге. 1 видеоязма җыр сүзләре белән танышу, 26. Татар милли бәйрәмнәре 27. Татарларның   бәйрәмнәре 1 1 презентация презентация әңгәмә сөйләшү һәм аларның үзенчәлеге. 28. Бәйрәмдәге киемнәр,җыр,бию   уеннар. 29. Карга боткасы һәм 31. Сабан   30. Нәүрүз   бәйрәме.     Аның үткәрелү   үзенчәлеге.Төрки халыкларының уртак бәйрәме булуы. туе,   җыен бәйрәмнәре.   Кече   Сабан туе. Сабантуйның үткәрелү вакыты.Көрәш,аркан тарту,авызга   кашык   кабып йөгерү   кебек   кызыклы уеннарның булуы. 1 1 1 1 презентация киемнәрне карау   бәйрәм мәгълүмат; бәйрәм тарихы презентация турында җырлар, такмаклар өйрәнү сөйләшү бәйрәмнәр турында  мәгълүмат мультфильмнар карау 1 презентация татар милли ризыклары белән танышу, 32. Татар   милли   ризыклары:   кош чәк   –чәк,гөбәдия, теле.   Милли   ризыкларның уңганлыгы,төрләренең күплеге.Камыр   ашларының өстенлеге.Аларны бергәләп авыз итү 33. Милли ризыклы чәй өстәле Милли тарихы әзерләү.  ризыкларның турында сөйләү 34. Проектлар яклау   1 1 презентация табын әзерләүгә таләпләр, балаларның   бер­берсенә ярдәм итеп эшләүләре бер­берсенең балаларның чыгышларын тыңлавы, бәяләү