Внеклассное мероприятие, посвященное памяти Аксо Колиева, первого осетинского просветителя

Литературон изæр «Дæ разагъды хъæбултæ, Ирыстон!» Разныхас дзуры ахуыргæнæг: Ирыстон у нæ райгуырæн бæстæ. Армытъæпæныйас йедтæмæ нæу, фæлæ йæ уымæ гæсгæ къаддæр нæ уарзæм. Куы скæсай нæ цъитисæр хæхтæм, куы афæлгæсай нæ цъæхсæр быдыртæм, куы байхъусай нæ урс­урсид  æхсæрдзæнты зарджытæм, уæд зæрдæ байдзаг вæййы  цавæрдæр æхсызгондзинадæй, æнæкæрон сæрыстырдзинад  æмæ уарзондзинадæй. Нæ мæ уырны, искуы ма æрдз афтæ æмбисонды рæсугъд у, искуы ма дон афтæ хæрзад у, искуы ма зæхх афтæ бæркадджын у, уый. Æз сæрыстыр дæн,  мæ Ирыстон, дæуæй, уымæн æмæ æз райгуырдтæн дæ  зæххыл. Æз сæрыстыр дæн, мæ Ирыстон, дæуæй, уымæн  æмæ бирæ зæрингуырд хъæбултæ равзæрд дæ зæххыл.  Уыдонæй мах сæрыстыр стæм абоны онг. Уыцы разагъды  лæгтæ сты, Ирыстонæн ном чи скодта, уыдон:  ахуыргæндтæ,  композитортæ, нывгæнджытæ,  спортсментæ, дирижёртæ, зарæггæнджытæ,  кафджытæ æмæ а.д.  Фæлæ махæн абон нæ литературон изæр уыдзæнис ирон  фысджыты сфæлдыстады фæдыл, кæцытæ стыр  къухбавæрд  бахастой æмæ арф фæд  ныууагътой ирон  литературæйы…  Скъоладзау дзуры Гæдиаты Цомахъы тыххæй: (1882­ 1931) Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ ахсы зынгæ бынат ирон  литературæйы. Цомахъы хонынц революцийы фидиуæг,  уымæн æмæ уыд активон революционер. Уымæ гæсгæ хаст æрцыд Дард Хурыскæсæн Сыбырмæ. Ахæстоны бадгæйæ  цы æмдзæвгæты цикл ныффыста, уыдон схуыдта  «Ахæстоны фыстытæ». Йæхи зонынхъом куы фæци,  уæдæй фæстæмæ Цомахъ æнгом баст уыдис йæ  адæмимæ, йæ сагъæстæ иууылдæр уыдысты адæмы  амонды фæдыл, йæ царды хуыздæр азтæ радта йæ адæмы рухс фидæныл. Цомахъы сфæлдыстадон тематикæ  уыдис хъæздыг: йæ уацмысты æвдыста Фыдыбæстæмæ  уарзондзинад, мæгуыр адæмы æфхæрддзинад. Тынг дæсны  къухæй Цомахъ йе 'мдзæвгæты æвдыста æрдзы нывтæ.  Æмдзæвгæ «Райсом» кæсы скъоладзау.  Цомахъ æнæкæрон уарзтæй уарзы йæ Фыдыбæстæ æмæ  уыцы уарзондзинад æвдисы йæ уацмысты.  Прозæйæ фыст æмдзæвгæ «Цæмæн æй уарзын æз мæ  фыдыбæстæ?» кæсы скъоладзау.  Аив æмæ арфхъуыдыджын у Цомахъы прозæйæ фыст  æмдзæвгæ «Дыууæ дидинæджы». Скъоладзаутæ  сценкæйы хуызы æвдисынц ацы уацмыс.  Скъоладзау дзуры Кочысаты Розæйы тыххæй: (1888­1910) Кочысаты Розæ у фыццаг ирон сылгоймаг­драматург,  ныффыста æртæ пьесæйы. Розæ уыди йæ заманы ирон  сылгоймæгты раззагдæртæй иу, тох кодта зæронд  мæлинаг æгъдæутты ныхмæ, хъахъхъæдта ирон  сылгоймаджы бартæ. Кæд 22 азы йедтæмæ нæ фæцарди, уæддæр ирон литературæйы историйы æрцахста зынгæ  бынат. Розæйы фыст пьесæтæй уын абон мах  равдисдзыстæм иу: «Гæды лæг», кæнæ «Нæ пъырыстыф  сæрра». Скъоладзаутæ æвдисынц сценкæ.  Скъоладзауы ныхас Кочысаты Мухарбеджы тыххæй:  (1920­1944)  Кочысаты Мухарбег райгуырди 1 майы 1920 азы  Ольгинскæйы хъæуы. Фыццаг каст фæци авдазон скъола,  стæй педагогон техникум. Уый фæстæ бацыд Цæгат  Ирыстоны педагогон институтмæ. Фæстаг курсы куы  ахуыр кодта, уæд райдыдта Фыдыбæстæйы Стыр хæст,  æмæ Мухарбег ацыд хæстмæ. Уым йæхи равдыста  хъæбатырæй, æмæ йын лæвæрд æрцыд Сырх Стъалыйы  орден. Мухарбег хæсты быдыры фæмард 1944 азы.  Фыссæгыл цыдис æрмæст 24 азы. Кæд Мухарбег хæрз  чысыл ацард, уæддæр йæ литературон сфæлдыстады йæ  къухы бафтыд бирæ. Йе 'мдзæвгæтæ сæ нымæцмæ гæсгæ  бирæ не сты, фæлæ ирон литературæйы æрцахстой зынгæ бынат. Уæлдай тынгдæр йæ курдиат рабæрæг,  Фыдыбæстæйы тыххæй цы æмдзæвгæтæ ныффыста,  уыдоны. Цыма ард хордта, уыйау фыста поэт йе  'мдзæвгæ «Фыдыбæстæ»­йы:               … Æмæ дæ никуы ратдзынæн                   Ызнагæн, зон уый ды.                   Фæлтау мæлæт ыссардзынæн                   Дæ сæрвæлтау хæсты! Æмæ æцæгдæр афтæ фæци Мухарбеджы цард:  Фыдыбæстæйы сæрвæлтау мæлæт ссардта.  Карз хæсты быдыры, знагимæ тохгæнгæйæ, Мухарбегæй иу минут дæр нæ рох кодта йæ райгуырæн хæхбæстæ, йæ  ныййарæг мад. 1943 азы, тохы фæстæ, ныккæнды  бадгæйæ, фыссы йæ мадмæ:  « Мæ фын фæлыгъди. Хуыссæг та мæ н' ахсы.  Хæстæг у бон, æвæццæгæн, хæстæг…  Уæдæмæ, цæй, мæ райгуырæн Кавказмæ  Ныффыссон æз гъе ацы 'хсæв фыстæг…»  Фыссæджы æмдзæвгæтæй бирæтæ ирон адæмæн систы  уарзон зарджытæ. Уыдонæй иу у Мухарбеджы æмдзæвгæ  «Фыстæг мæ мадмæ».  Скъоладзаутæ зарынц «Писмо мадмæ».  Йæ æрыгон уды бæллицтæ, йæ зæрдæйы рæсугъд  æнкъарæнтæ æрдæгхæлд дидинæгау баззадысты  зынгхуыст поэтæн. Фæлæ уæддæр раджы банкъардта  царды ад, уарзондзинады ад… Мæнæ куыд фыссы йæ  лирикон æмдзæвгæйы «Сау цæстытæ».  Скъоладзау кæсы æмдзæвгæ «Сау цæстытæ».  Поэты æмдзæвгæтæй зарджытæ кæцытæ систы,  уыдонæй иу у хæрзаив æмæ тынг зæрдæмæдзæугæ уацмыс  «Бахсæв ис…».  Скъоладзаутæ зарынц «Бахсæв ис…». Ахуыргæнæг дзуры нырыккон дуджы поэт Чеджемты  Георы ныхæстæ:  «Алы адæймагæн дæр йæ царды азтæ адихгæнæн ис  цыппар фæлтæрыл: уалдзæг у адæймагæн йæ сабибонты  рæстæг, сæрд – йæ æвзонджы бонтæ, фæззæг – йæ зонд  æмæ кад сæ тæккæ тыхы куы бацæуынц, уæды рæстæг,  зымæг та у адæймагæн йæ зæронды бонты символ.  Уалдзæг мын балæвар кодта кæрдæгхуыз æмдзæвгæтæ  æмæ æрвхуыз бæллицтæ. Сæрд мын балæвар кодта хъарм  æмдзæвгæтæ æмæ æнæмæт бонтæ. Фæззæг мын ралæвар  кодта сыгъзæрин æмдзæвгæтæ, фæлæ мын айста мæ  сыгъзæрин амонд. Мæнмæ исинаг ницыуал уыди. Æмæ  мæгуыргурау æрлæууыдтæн зымæджы дуармæ. Зымæг  мын рахаста урс дымгæйы тыхтæй урс æмдзæвгæтæ,  стæй урс мысинæгтæ…»  Ахуыргæнæг дзуры кæронбæттæн ныхас:  Скъоладзаутæ, нæ абоны литературон изæры мах нæ  зæрдыл æрлæууын кодтам ирон фысджыты  сфæлдыстад æмæ федтам, куыд арæхстджынæй пайда  кодтой уыдон рæсугъд ирон æвзагæй, фехъуыстам, ирон  адæм куыд бауагътой уд ирон дзырды: кæм пьесæйы  хуызы, кæм æмдзæвгæйы, кæм та зарæджы хуызы.  Чеджемты Георы ныхæстæ уын хуымæтæджы не  'рхастон. Сымах нырма рæзгæ фæсивæд стут, фæлæ уæ  царды фæндагыл цы къахдзæфтæ кæндзыстут, уыдон  хъуамæ уой фидар æмæ рæсугъд, адæмы зæрдæмæ чи  цæуы, ахæм. Цæмæй, уæ царды зымæг куы ралæууа, уæд, ивгъуыд азтæм кæсгæйæ, уæ бон фидарæй уа зæгъын:  «Зæрдæхсаинагæй мæ ивгъыды ницы ныууагътон,  фæцардтæн раст адæймагæй…».