"Туслахра вай" (урок чувашской литературы в 6 классе)

Урок теми: Туслăхра–вăй (Ольга Туркай ςырнă «Юлташпа-вăйсăрри Урок тĕсĕ:  Хайлав текстне тишкермелли урок. те вăйлă» калавĕ тăрăх) Сапăрлăх тĕллвĕ:1. Тусл=х- чи кирл\ пуянл=х пулнине =нлантарма в\рентесси; 2.Кай=ксемпе ытти ч\р чунсен пурн=ёне ёынсен \ё\-х\л\пе, шух=ш- к=м=л\пе танлаштарса тишкерме в\рентесси. П\лъ т\ллев\: хайлав=н т\п темипе шух=шне уёса пама х=н=хтарасси, пал=ртулл= вулама в\рентесси. Аталантару т\ллев\: ачасен шух=шлавне, автор пурн=ёа с=нарланине =нланас пултарул=ха аталантарасси. Урок мел\семпе меслеч\сем: - учитель с=мах\;- илемл\, пал=ртулл= вулав;- ыйту-хурав;- калаёу;- шырав;- кластер, синквейн т=вассси;- ваттисен с=мах\семпе \ёлесси;- словарь \ё\. Пуплеве аталантарасси: 1.Шух=ша ёир\плетесси; 2.Ыйтусене т\р\с =нланса хурвласси; 3.Хайлав=н т\п шух=шне тупма в\рентесси. Словарь \ё\: Т=п=л-т=п=л – тирпейл\, кил\шълл\; Илен – йыш=н; Халс=р – в=йс=р; Х=тл= - лай=х; Ък\те к\рт – =нлантар; К=с=клантар – интереслентер. Кирл\ хат\рсем:  О.Туркай портреч\, к\некисем, вĕренъ кĕнеки, компьютер, проектор, экран, Power Point программăпа  хатĕрленĕ    слайдсем (ъкерчĕксемпе дидактика материалĕсем), туслăх ёинчен ъкерчĕксем, видеоролик, музыка. Урок эпиграф\: «Юлташ лайăххи инкекре курăнать» Урок тытăмĕ: 1 утăм- ачасене темăпа кăсăклантарса яни 2 утăм- хайлава ăнланни,ăса хывни 3 утăм- текстри ĕς-пуς ςинчен шухăшлани Урок юх=м\. . Учитель:   Сывлăх сунатăп ачасем, хаклă хăнасем. Сире ĕ. Эпир сирĕнпе  ак ς ă па к ă с ă клантарса яни. Малалла экран  ине пăхатпăр.   1. Класа й\ркелесси курма питĕ хавас. Мана Филиппова Нина Калистратовна тесе чĕне сехете кăсăклă та тухă лă ирттерме тăрăшăпăр.    2. Ачасене тем ς Сирĕн умра  В.Пехил  ырнă  йĕркесем (экран  ине сăвă йĕркисем туха         (1 слайд)      Пурнăçăн илемĕ      Çирĕп туслăхра. ςς ς ς ς ςς .) ĕ Туслăха çĕнеймĕн      Теççĕ халăхра.                   1  минут              Учитель: Ачасем, калăр­ха тархасшăн, ак йĕркесенче сăмах мĕн  инчен пырать­ши? ĕ)ςς   Паллах,   ачасем сăмах кунта  ТУСЛĂХ  инчен пырать. Апла (Ачасем хурав пара пулсан паянхи урокра эпир   сирĕнпе тус, юлташ, туслăх,   юлашлăх  инчен кала ăпăр, тĕрлĕ ĕçсем пурнăçласа туслăх тĕнчин алăкне уçăпăр.                 ς ς ς ς ς ς ς ς ς ă нланни,  калавăн  темипе тĕп шухăшне ă са хывни. (4 слайд) ς  Хуравĕсене текстран  тупса вуласа памалла.                                                                     1  минут              (2 слайд)        Экран  ине пăхатпăр. Пирĕн ребус тупсăмне тупас пулать. Унăн тупсăмĕнчен  урокăн теми тухса тăрать.   Çапла ачасем,   паянхи урок теми пирĕн  ­Туслăхра­вăй  ятлă                                                          1  минут           (3 слайд)     Эсир иртнĕ урокра Ольга Туркайăн «Юлташпа­ вăйсăрри те вăйлă» калавĕпе паллашнă.  Паян вара эпир сирĕнпе  ак калава тишкерсе пĕтĕмлетĕпĕр,  палăртăпăр. Туслăх­ чи кирлĕ пуянлăх пулнине ăнланса илĕпĕр. Кайăксемпе ытти чĕр  чунсен пурнă не  ынсен ĕ ĕ­хĕлĕпе, шухăш­ кăмăлĕпе  танлаштарса тишкерĕпĕр.                                                                             1минут  3. Хайлава Учитель: Малалла эпир  сирĕнпе калав содержание асра тытса экран  инчи ыйтусем ς ине  хурав  тупатпăр.                                                        3 минут 1) Ёуркунне ёитсен ача м\н к\тнĕ? ( уркунне  итсен эпĕ ыйтнипе атте шăнкăрч ς хутăмăр.¨ав вĕлли турĕ. Эпир ăна   пахчара ÿсекен пилеш йывă кунран пуςласа вара эпĕ шăнкăрчсене кĕтме пуςларăм.) 2)В=л м\нш\н п=ш=рханн=?(¨апах та пушă шăнкăрч вĕлли мана ςаплах пăшăрхантарчĕ-ха.) 3)Ш=нк=рчсем в\ллене иленни ун к=м=лне м\нле ул=штарнă?(Кантăк умĕнче ларнă чух курах кайрăм: пĕр шăнкăрч пирĕн вĕллене кĕрет те тухать, кĕрет те тухать. Савăнса ÿкрĕм) 4)Х\лле ш=нк=рч в\ллине ёерёисем йыш=ннине ача мĕнлерех сăнан=? (Сивĕ  илсем вĕрме тытăнчĕ . Юрлă­ умăрлă  анталăк пу ланчĕ. Шăп  ак вăхăтра и  ине  акса ςς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ς ςς ς ς ς ς ĕ. Чăхсене панă апат юлашкисене пу тара ς ς шăнкăрч вĕллине  ер исем йышăнчĕ .Кусем вара шавлă кайăкскем, кунĕн­ ĕрĕн ςς картишĕнче чĕриклете ĕ вĕсем кунта.) 5) Теп\р ёуркунне ш=нк=рчсем м\нш\н в\ллене йыш=нман?(Акă пирĕн вĕлле   тавра   шăнкăрч   вĕ ме   пу ларĕ,   анчах   ниепле   те   шала   кĕреймест.   Кĕрсе тухмалли вырăнта  ер и ларать­ ке. Шăнкăрч ун патне  ывăхах вĕ се пырать, хăратасшăн пулĕ. Лешĕ вара хăракан йышши мар.) 6)«Ёерёи – усал кай=к тенипе ача ашш\ м\нш\н кил\шмест?(Усалах­ши? Мана пĕрре те ун пек туйăнмасть.Мĕншĕн тесен пăх­ха эсĕ,мĕнле вĕсем туслăн пĕр пулса   юлташне   пулăшма   пу тарăнчĕ .   Шăнкăрч   вара   пĕччен,   ун   хутне   кĕме юлташĕсем килмерĕ )ς 7) Ку калав пире м\нле пулма в\рентет?( Ку калав пире пĕр­пĕриншĕн хута  кĕме, пĕр­пĕрне  йывăрлăхра пулăшма, пĕр­пĕринпе туслă пурăнма, пĕр­пĕрне  ăнланма вĕрентет) ς ς ς ς   ς ς 8)Çак хайлавра автор мĕнле тема хускатать-ши?( калавăн теми--- кай=ксен пурн=ё\нчи хир\ёъпе тусл=х;) 9)Калав=н т\п шух=ш\ х=ш предложенире, м\нле с=махсенче пал=рать?(Пĕр­пĕрин хутне кĕрсен вăйсăрри те вăйлă. Пĕччен чух вара вăйли те  халсăр) Учитель п\т\млетет: Т ĕрĕс  ачасем,   кăтарса автор пире пĕр­пĕрин хутне кĕрсен вăйсăрри те вăйлă, пĕччен чух вара вăйли те  халсăр текен шухăша у са парать. Ачасем, апла пулсан кайăксем те йывăрлăхра пĕр­пĕрне пулăшса пыра ĕ. Ку калавра  ς   вара  ер исем туслă кайăксем пулчĕ ,  авăнпа  вĕсем йывăрлăха сирсе яма пултарчĕ . Шăнкăрч вара  ак хирĕ ÿре пĕччен. Унăн ирĕксĕрех вĕллене пăрахса кайма тиврĕ. Чăнах  та, ку калав пире  йывăрлăхра пĕр­пĕрне пулăшма, пĕр­пăринпе туслă пурăнма вĕрентет.  Ачасем, эсир  те йывăр вăхăтра  пĕр­ пĕрне пулăшăр.     Учитель: Эпир сирĕнпе малалла   ак калав тăрăх икĕ енлĕ  дневник  ыратпăр. Сире  халĕ  ĕ сене вале се паратăп. Пĕр енче текстран илнĕ йĕркесем , тепĕр енне сирĕн   ак  йĕкресене  мĕнлеăнланнине  ырас пулать. (5 слайд)  Кайăксен пурнă ĕнчи хирĕ ÿпе туслăхне  ς ς ς ς ςς ς ς ς ς ς ς ς ς ς (6 слайд)                                                          2 минут (7­ 8 слайд) Учитель: 1.Ачасем, хайлавра эпир мĕнле кайăксемпе паллашрăмăр? (Ача: Эпир калавра  шăнкăрчпа  ер исем  инчен  паллашрăмăр.) 2.Çак кайăксем  инчен эсир мĕн калама  ς ς ς ς ς ς ς ς ςς ς ςς ĕ)  3.Кайăксем пирĕн  ĕ)  ςς пултаратăр?(Ачасем  кайăксем  инчен мĕн пĕлнине каласа пара туссем пулма пултара ĕ­ши? Мĕнле шутлатăр? (Ача:Кайăксем пирĕн туссем пула 4.Эпир хамăрăн пĕчĕк туссене мĕнле пулăшма пултаратпăр?(Ача: Кайăксене эпир  ς тĕрлĕрен пулăшма пултаратпăр: сырăшсем туса  акатпăр, вĕсем  ине тĕрлĕ  имĕ сем  сапса паратпăр;  уркунне  вĕллесем туса  акатпăр.) (9слайд)       Çапла ачасем, кайăксем пирĕн пĕчĕк туссем. Вĕсене паллах май килнĕ таран  пулăшмалла,юратмалла,упрамалла.                                                          2 минут 4. Текстри ĕς   -пу ς   ς  инчен шух вырăсла текстпа паллашатпăр, малтан  хăвăр ăшăрта вулăр,  унтан пĕрле вуласа  ăнланăпăр.  ă шлани. Малалла эпир экран  инчи  ς ς (10 слайд)                                                      Притча  о дружбе: Как­то два друга много дней шли в пустыне. Однажды они поспорили, и один из них сгоряча дал пощечину другому. Его друг, почувствовал боль, но ничего не сказал.  Молча, он написал на песке: “Сегодня мой самый лучший друг дал мне пощечину”.  Друзья продолжали идти, и через много дней нашли оазис с озером, в котором они  решили искупаться. Тот, который получил пощечину, едва не утонул и его друг его  спас. Когда он пришел в себя, то высек на камне: “Сегодня мой самый лучший друг  спас мне жизнь”. Первый спросил его: – Когда я тебя обидел, ты написал на песке, а  теперь ты пишешь на камне. Почему? И друг ответил: – Когда кто­либо нас  обижает, мы должны написать это на песке, чтобы ветры могли стереть это. Но  когда кто­либо делает что­либо хорошее, мы должны высечь это на камне, чтобы  никакой ветер не смог бы стереть это. Научись писать обиды на песке и высекать  радости на камне. Оставь немного времени для жизни! И пусть тебе будет легко и  светло..                 2  минут Учитель: Чи малтанах притча мĕн иккенне ăнланар­ха.  Ачасем, притча тесе  ĕςς . Çавăн пек текстсем пире хамăра  вĕрентсе калакан пĕчĕк калăплă текста кала мĕнле тытмаллине вĕренте      1)Çак текст пире мĕнле  пулма вĕрентет­ши ?  Калăр­ха тархасшăн. Учитель: Лайах юлташпа ςÿреме те кăмăллă, калаςма та шанчăклă, пурăнма та хаваслă. Сывах тусу кăмăл- сипет тĕлĕшĕнчен пуянрах пулни хăвна та ун пек пулма хистет. Хăв та ырри,илемли,лайаххи патне туртăнатăн, чунпа пуянланса , кăмăлпа ςĕкленсе пыратăн. Вара санăн кулас -савăнас, ĕςлес-ĕмĕтленес, сут тĕнчепе киленсе пурăнас килет. Юлташу саншăн тем тума та хатĕр пулнине, йывăр вăхăтра пулăшма- йăпатма пултарнине пĕлсе-сиссе тăратăн. ςς ĕ. 3 минут Сынпа сын каласать,паллашать,хутшанать,туслашать. Пурнас йерки сапла.Кампа та пулсан чуна усса каласмалла-ске, кама та пулсан черери варттан шухашсене каласа катартмаллах. кампа та пулсан хуйха-суйха, саванас -хаваслаха перле пайламаллах,йыварлахра камран та пулсан пулашу ыйтмаллах. Апла пулсан, сыннан чуне хайех ыйтать:ун суменче ана анланакан сывах тус-юлташ кирле. Вал шанчакла, ыра чунла,есчен,хастар та матур пулмалла. Усал та кевес чунла, чаркаш та юлхав юлташран ним усси те сук. (11 слайд) Учитель: Туссăр пурăнма йывăр. „Тус“, „Юлташ“ сăмахсем кашни çын пурнăçĕнче  пысăк вырăн йышăнаççĕ. Хăшĕ­пĕри тус­юлташа ачаран тупать те пурнăç тăршшĕпех унпа  савăнса пурăнать. Тепри вара ÿссе çитсен çеç хăйпе пĕр шухăшлă  юлташ тупать. Туссемпе пĕрле йывăрлăхсене çĕнтерсе пыма пулать, тус пурри пурнăçра ÿсĕмсем тума çунат  парать. Мĕн чухлĕ юлташ нумайрах, çавăн чухлĕ лайăхрах. Юнашар шанчăклă çын пур  чухне эсĕ тунсăхламăн, хăвна та шанчăклă туятăн, йывăрлăха та ĕнтерĕн. Ачасем кам­ши вăл тус, кам­ши юлташ? Мĕнле шутлатăр?1. Юлташ – шухăш пĕрлĕхĕпе тепĕр çынпа ςывăх ςын;  2. Тус – çывăх хутшăнура тăракан питĕ шанчăклă çын .         Юлташ сăмах ытти чĕлхесенче мĕнле илтĕнет­ши?  Чăвашла ­ юлташ; вырăсла – друг, подруга; тутарла – иптеш акăлчанла – friend; нимĕ леς  – der Freund.                               (12 слайд)        Чăн­чăн юлташăн мĕнле пулмалла­ши? Айтăр­ха эпир сирĕнпе экран  ине  пăхатпăр.                                                                1 минут 5.Хускану саманчĕ : Ачасем Айтăр­ха ура  ине тăрар, пĕр­пĕрин  ине  ăшшăн  пăхса йăл  кулар, юнашар тăракансене алран тытар, вĕсенчен тухакан ăшă туйăмсене  туяр. ς ς ς ς                                                                    2 минут 13 слайд) (14 слайд) 6. Ачасен пултарулăхне аталантарасси. (Тусл=х, юлташл=х ёинчен ваттисен с=мах\сем тупасси, в\сене =нлантарасси.) Пурнă ра этем  туслăхсăр пурăнма пултараймасть.  Туслăх,  юлташлăх   (тус, юлташ) ăнлавсем пĕр­ пĕринпе тачă  ыхăннă. Мĕн­ши вăл туслăх? Кам каласшăн?  Тĕрĕс. ς ς ς ς ĕ.ςς Туслăх вăл – вăрçмасăр, ятлаçмасăр, пĕр­пĕринпе  килĕштерсе пурăнни, пĕр­ пĕрне ăнланни, йывăр вăхăтра пĕр­пĕрне пулăшни. Туслăх вăл ­ пĕр­пĕрне шанса  çыхăну тытни.               Туслăх  сăмах ытти чĕлхесенче мĕнле илтĕнет­ши? Экран  ине пăхатпăр. Туслăх, тус, юлташ   инчен ваттисен сăмахĕсем йышлă. Ачасем эсир мĕнле ваттисен сăмахĕсене пĕлетĕр?  Ачасем ваттисен сăмахĕсене каласа туха          (16 слайд)                          1минут Халĕ эпир сирĕнпе тусл=х, юлташл=х ёинчен калакан ваттисен с=мах\семпе ĕςлĕпĕр. Вĕсем арпашăнса пĕтнĕ, пĕр-пĕрне ςухатнă. Айтăр- ха эпир вĕсене пулăшар, йĕркене кĕртер. 1 ушкăна  Юлташу хăвăнтан лайăх пултăр.            Юлташсăр çын туратсăр йывăç пек.           Çĕр тенкĕ пуличчен çĕр юлташ пултăр.           Юлташна ан пăрах, юлмăн хăрах.           Ырă юлташпа çула тухма шанчăклă.  2 ушкăна Шанчăклă тусăн хакĕ çук.           Тусу çук пулсан тупма тăрăш, тупсан – упрама тăрăш.            Укçапа пуйиччен туспа пуй.           Пĕр тăшман пуличчен çĕр тус пултăр.          Çыншăн çын – тус, юлташ, тăван.  ς ă хса ĕ нпе поблем ă лл ă ситуацисене п           2 минут Учитель: Малала эпир сир тух ă п ă р. (19 слайд) 1 ситуаци Настьăпа Аня туссем. Настя иккĕмĕш сехет урок тăвать. Ун  патне Аня килчĕ те урама у ăлма чĕнет. Анчах та Настя: «Эпĕ математикăпа  задача шутлаймарăм­ха тата вырăс чĕлхипе сочинени  ырмалла»,­терĕ.  «Эй, ан кулян­ха эсĕ, эпĕ пĕтĕмпех тунă, яланхи пекех  ырса илме паратăп»,­  пĕлтерчĕ  Аня.  «О, ЕС !Эсĕ чăн­чăн тус»,­ савăнса кайрĕ Настя.  Учитель: Мĕнле шутлатăр эсир  Аньăна  чăн­чăн тус теме пулать­и?  Эсир Аня вырăнĕнче мĕн тунă пулăттăр?                           Ачасен хуравĕ: Аня чăн­чăн юлташ. Вăл хытă мар,  ырса илме парать.   Правильный ответ:  Эпĕ Настя патне кĕрсен ăна киле парса янă ĕ сене тума  пулăшнă пулăттăм, кайран у ăлма тухнă пулăттăмăр.  Ман шутпа, чăн­чăн юлташ  хăй  инчен мар, юлташ  инчен шутлать. ς ς ς ς ς ς ς 2 ситуаци    «Эпĕ паян киле парса янă сăвва вĕренсе килмен. Эсĕ те учителе вĕренсе килмен тесе кала»,­ терĕ Наташа. Эпĕ хамăн шухăша каласа ĕлкереймерĕм, урока  кĕме шăнкăрав пулчĕ те мана тÿрех доска умне сăвă калама чĕнчĕ .  Эпĕ сăвва  илемлĕ каласа патăм, «пиллĕк» паллă илтĕм. Парта хушшине ларсан Наташа мана:  «Мĕнле намăс мар сана»,­ терĕ те чÿрече еннелле  аврăнса ларчĕ.           Мĕнле пулмалла­ши манăн? Тархасшăн пулăшăр.  Правильный ответ:   Ним  ς укран ан кÿрен. Юлташ  итĕнĕвĕшĕн савăн, хăв та ун пек пулма тăрăш. ς ς ς 3 ситуаци Сана тусу урокран киле кайма сĕнет. Мĕн тунă пулăттăн эсĕ? 4 ситуаци Сан тусу киревсĕр сăмахсемпе калаςать. 5 минут ς ς ς ς ς 7.Урока пĕтĕмлетни.Учитель: Паянхи кала у пирĕн вĕ ленсе пырать. Çак  тĕл  пулу сирĕншĕн усăллă пулчĕ­и? Мĕн  ĕнни пĕлтĕр? Сирĕн класса туслă теме пулать­и?  Ачасен хуравĕсем: (Чăн­чăн тус кам иккенне пĕлтĕмĕр.  Ушкăнра ĕ леме  хăнăхрăмăр.  Чăн­чăн туссем пурришĕн савăнтăмăр. ) ς Сирĕн класс вăл туслă  емье пек. Туслă  емьере эсир пĕр­пĕрне пулăшса, пĕр­пĕрне  ăнланса , хирĕ месĕр пурăнăр. Çак урокра кала ни сирĕн чунăрсене вырна са сире ырă  ς ĕ сем тума хавхалантартăр.                                                     1 минут  8. Киле ĕς пани.  Килте сирĕн  акăн пек ĕ сем тумалла ς юлташ» темăпа пĕчĕк хайлав  ырмалла . е 2) «Манăн тусăм» ятлă сăвă  ырмалла. е  3) юлташ портретне ÿкермелле. 9. (Рефлекси) Учитель: Паян эсир мана тĕлĕнтертĕр – эпĕ сирĕнпе ςав тери кăмăллă: урок вĕςĕнче ςакăн пек вăйă ирттересшĕн? Партăсем хушшинчен тухса ςаврана тăма ыйтатăп? Паян (ача яч.) аван ĕςлерĕ. Эп ун ячĕпе ал ςупатăп? Малалла эсир камшăн ал ςупнине калăр: ман пек тăвăр?                                                     2 минут 10.Урока вĕ лени.  Туслăх  инчен юрă итлеттерни :1) «Манăн  чăн­чăн   ς ς ς ς ς ς ς ς