Упражнения по развитию читательской на якутском языке

Көппүт А буукубаны туруоран тыллары сөпкө аах  тммх, тйх, тб, хппх, хххн, хрх, хбх, мс, тлх, хй, слмт.

 тммх, тйх, тб, хппх, хххн, хрх, хбх, мс, тлх, хй, слмт, слт

Көппүт уһун аһаҕас АА буукубаны туруоран сөпкө аах
 
хр,хс, хн, сс, тс,мс,мр,бс, тл, бн

 
хр,хс, хн, сс, тс,мс,мр,бс, тл, бн

хаар, хаас, хаан, саас, хаас,маас,маар,баас, таал, баан

Көппүт У буукубаны туруоран тыллары сөпкө аахтмс, тмл, слс, тллк, кстк 

тмс, тмл, слс, тллк, кстк 

тумус, тумул, сулус, туллук, кустук 

Көппүт уһун аһаҕас УУ буукубаны туруоран сөпкө аах
 
с, мс, тс, лк, дб,кл,ст,бр,ньр

 
с, мс, тс, лк, дб,кл,ст,бр,ньр

суу, муус, туус, луук, дууб,куул,суут,
буур,ньуур

Көппүт О буукубаны туруоран тыллары сөпкө аах

снр, хм, тбх,хтн, хнһ, хтй, сҕтх, сб, тҕ, мҕтй,

снр, хм, тбх,хтн, хнһ, хтй, сҕтх, сб, тҕ, мҕтй, сн, хч


сонор, хомо, тобох,хотон, хоноһо, хотой, соҕотох, собо, тоҕо, моҕотой,
сон, хочо

Тыл иннигэр, ортотугар О буукубаны туруоран аах

Хоһуласпыт бүтэй дорҕооно суох гынан аах, ханнык тыллар тахсалларый

Соттор, аттар, ыттар, халлаан, таммах, оттон, туннук

Сот тор, ат тар, ыт тар, хал лаан, там мах, от тон.

Со тор, а тар, ы тар, ха лаан, та мах, о тон

таммахмасэриэппэсүүтүккууруссакэмпиэтсоттормаастархаппах

таммахмасэриэппэсүүтүккууруссакэмпиэтсоттормаастархаппах

Диагностика читательской грамотности 1 кл (якутск язык)
1. Олонхо ыһыаҕа ханнык улууска буоларыйҺ Бэлиэтээ
□ Сунтаар
□ Амма
□ Таатта
2. Баннерга саха төрүт аһаҕас дорҕоонун бэлиэтиир буукубалары сруй
_________________________________________________________
3. Баннерга ханнык ыһыах буоларын биллэрбиттэрий
□ Ырыа
□ Тойук
□ Олонхо
4.Кыыс сахалыы аатаах. Кини аата – хонууга үүнэр сибэкки.Сибэккини булан көр, кыыс аатын таай, сөпкө суруй


5.Дифтоннары булан суруй
_____________________________________________________
6. Кыра Саша дьонноро ыһыахха ыҥырар баннеры көрөн хаһан баралларын кэпсэттилэр.Ол кэмҥэ Саша баннерга сөбүлүүр “С” буукубалаах предмети көрдөрер хас да тылы булла.
Эн эмиэ булан таблица5а суруй

Көппүт уһун аһаҕас АА буукубаны туруоран сөпкө аах
 
хр,хс, хн, сс, тс,мс,мр,бс, тл, бн

2 кылаас

Ы буукубалаах 7 тылы булан аах

ытыссыткылсылсытыыкытыыбыыл

ытыссыткылсылсытыыкытыыбыыл

ытыс сыт кыл сыл сытыы кытыы

кыыскыыртсыыркыылтыссыттыккымыс

кыыскыыртсыыркыылтыссыттыккымыс


кыыс кыырт сыыр кыыл тыс сыттык кымыс

O буукубалаах 8 тылы булан аах

cотторхосхотоолсотохолтоҥсо5ойхомомо5отой

куйаар махтал
тиэкис кистээ
сайын хамыйах
мааска тарбыйах
хотон муоста

Саха алфавитыгар суох буукубалары ылан быраҕан таабырыны аах уонна таай.

1.ТqуrrdрusдnnvаzdрgwбljыDSн хrwаqqлsdлfgnzаRRаjjнvwа тvgиzvиrwйsdиiuэnrм дiiиfsиgfр бzvаwqаjrр үvrһzuү

2. Сzgыwwсgvпrjаssт дzvа мurөvvхwqпqgөrjт дgsа кryиsfнzvиrjтdwтrdэvnн бzdаrwрvzы ыrjтswыdvыrjлszлnvаwrр үswһnrү

4.Бwqrиdvsэс кnrwиqwһszrи бrgfиsdrэvnjс оljrрszdоwrнswfнzzоwqоurхvdтrwоrgр үssһwwү

5.Бvdэwqйэsszбvsиwqrн сrgиэswqбdvэwrтsdэryлsdлwrэqwр дsdrwа мsznиrwqиgrfгиvvнwqэ сrrdуyuоsdх аvfһsrаzvаrwбvnzаwqтssdтruаsqwр

Ыһыллыбыт буукубалары хомуйан тылла таһаар

ылсака
смтауо
руснлауа
Һыкны
дисхэбрэ
суохмо

кылаас

муоста

сурунаал

кыһын

сэбирдэх

хомуос

Этиини уҥаттан хаҥас диэки аах

.аллуобнүксаалыснүгүБ

.эллэкнаттаруокмыйабуниМ

Йаххамы, һытгысыл, тарлыкбасыт, һадухо, ҕөслөдьө, туойаосру

йаххамы, һытгысыл, тарлыкбасыт, һадухо, ҕөслөдьө, туойаосру

хамыйах

сылгыһыт

балыксыттар

ходуһа

дьөлөҕөс

остуоруйа

3 КЫЛААС

Элэ- была тылын эптэ.

Элэ- была тылын эттэ.

Элэ- была тылын эптэ.
Ыраас тууска ууран биэрдэ
Айан киһитэ алгыстаах, суол киһитэ доҕордоох
«Уу” диэбитэ- маар, “маар” диэбитэ –уу
Үрүҥү мара диир киһи
Кылынан кынаттанар
Кырдьаҕастан аргыһын ыл, эдэртэн эбэтин ыл 

гиБИһи сикки каыксаал битрүөээн.
руОйтуоса ибнитисрэт, анасха бруубстуотутну бтүөсүүлбү.

ЫЙ УОННА СУЛУСТАР ХАЙДАХ ҮӨСКЭЭБИТТЭРЭЙ?
 Бэрт өрдөөҕүтэ, халлааҥҥа сулус да, ый да суох эрдэҕинэ баайдаах дьадаҥы ини-биилэр олорбуттар. Аҕалара өлбүтүн кэннэ, туох баар сири-уоту, баайы-дуолу барытын убайа ылбыт. Инитигэр туох да тиксибэтэх. Убайа өссө байбыт, ахсаана биллибэт сүөһүлэммит, халыҥ харчытын кыайан аахпат буолбут. Быраата эрэйдээх бултаан-балыктаан оҕолорун иитэн олороохтообут. Биир сыл булт да, балык да мэлийбит.
 Аһыыра-таҥнара суох буолан, инитэ убайыгар ас-таҥас көрдөһө тиийбит. Ол тиийбитэ, убайа көмүс хобордооххо көмүс манньыаттары өрөһөлүү кутан ааҕа олорор эбит. “Тоҕо манна кэллиҥ?” – диэбит уонна хобордооҕун таҥаһынан саба быраҕан кэбиспит.
 Инитэ кыһалҕатын кэпсээбит, ас-таҥас көрдөөбүт. Убайа тугу да бэрсибэтэх. Онуоха инитэ кыыһыран, хобордоохтоох манньыаты сабыы анныттан ньылбы тардан ылбыт, таһырдьа ойон тахсыбыт итиэннэ хобордооҕу харчылары баҕастары үөһэ халлаан диэки кыыраппыт. Манньыаттар өрө кыырайан тахсан, халлааҥҥа сыстан хаалбыттар уонна сулус буолбуттар. Хобордоох, сулустар быыстарыгар сыста түспүт уонна ый буолбут.
 Ол кэмтэн ыла баай убай эстэ дьадайбыт. Оттон инитэ харчыга наадыйдаҕына, түүн тахсан халлаан диэки илиитин уунар, оччоҕо үөһэттэн илиитигэр көмүс манньыат түһэн кэлэр эбит. Инньэ гынан, кыра быраат кыһалҕата суох олорбут, хата убайыгар көмөлөһөр, харчы бэрсэр буолбут

1.Быраата убайыттан тоҕо дьадаҥытык олорбутуй?
2.Дьадаҥы быраата оҕолорун хайдах иитэн олорбутуй?
3.Инитэ убайыгар ас таҥас көрдеһе тиийбитигэр убайа тугу гына олорбутуй?
4.Ый уонна сулустар хайдах үөскээбиттэрий?
5.Ннь хоһуласпыт бүтэй дорҕоонноох тыллары бул

Сайын, ыал тиэргэнэ. Тиэргэҥҥэ ньирэй мэччийэр, хааччахха сибинньэ оҕото хордьугунуур.
Ньирэй үүммүт күөх оту сиир, сибинньэ хоруудаҕа кутуллубут бэлэм аһы мотуйар. Иккиэн бэрт тоттук сылдьаллар. Биир үтүө күн мөккүһэн турбуттар. Ньирэй: «Мин эн курдук хаһаайыттар үлэлээн, сылайан туран харчы булан, ас атыылаһан аҕалбыт астарыттан бэриһиннэрбэппин. Мин айылҕа үүннэрбит, босхо оту сиибин», — диэбит.
Онуоха сибинньэ оҕото: «Тохтоо ньирэй, күһүн буолуо, кыһын буолуо, хаар түһүө, тымныы буолуо, хотоҥҥо быаҕа бааллыннаххына, эн эмиэ хаһаайыттар сайыны быһа итиигэ-буһууга буһан, үөҥҥэ-көйүүргэ сиэтэн, бэнзииҥҥэ харчы бөҕөнү ороскуоттаан оттообут отторун сиэҥ, эн тускар күннэтэ, өрөбүлэ суох үлэлээбит үлэлэрин аһаан, тотон туруон» — диэбит. Уонна кыайбыт-хоппут киһи быһыытынан хордьугунаан кэбиспит.
Ньирэй саҥата суох барбыт, толкуйдаан баран эппит: “Кырдьык даҕаны, иккиэн даҕаны хаһаайыттарбыт харчыларынан аһаан улаатар эбиппит, иллээхтик сылдьыах”, — диэбит. Сибинньэ оҕото сөпсөһөн,төбөтүн кэҕиҥнэппит уонна муннутунан буору хаһан, элбэх харчыны ороскуоттаабат курдук үүнээйи силиһинэн аһаан эбиммит.
Дьэ, ити курдук, дьиэ кыыллара тэҥ бырааптаахтар, хаһаайыттарын улэлэрин, харчыларынан аһыыллар уонна кинилэри эмиэ этинэн, үүтүнэн, төлүүллэр.
 
1.Этиилэргэ ханнык тыллар көппүттэрий?
А).Биир үтүө күн … турбуттар
Б) Уонна кыайбыт-хоппут киһи …. хордьугунаан кэбиспит.