Урок по лезгинской литературе по теме " ТВОРЧЕСТВО Сулеймана СТАЛЬСКОГО "

                                                              

 Тема:                Ст1ал Сулейманан  уьмуьрдин рехъ.

 

Тарсунин  метлебар:   1. Ст1ал Сулейманан уьмуьрдикай ихтилат.

                                      2. Ст1ал Сулейман халкьдин  шаир тирди къалурун ва          

                                           субутарун.

                                      3. Сулейман бубадин эсеррал аялрин рик1 ацукьарун,

                                           Абур к1елдай ва чирдай гьевес  кутун.

Тарсунин  герек тадаракар:  Сулейманан эсеррин к1ват1алар.  Сулейманан    суьрет,  шаирдин гьар  жуьре вакъиайриз талукаьарнавай плакатар, интерактивный  доска ва  темадиз талукьарнавай ронзентация.                                     

 Маса предметрихъ галаз алакъа:  урус ч1ал, тарих, сиясат, география,    музыка.   

                                                      

                  ТАРСУНИН  ФИНИФ:

 

Тарс  тешкилун: Саламалек, балаяр.

Гьахьун:               Къе чна литературадин (эдебиятдин) тарс            

                               шиирдин    ц1арарилай  башламишда.   

Бахтавар хьуй бубадин югъ,                   К1ант1а руш хьуй, к1ант1а гада,

Акьуллу велед хьайит1а.                        Артух крар чирин ада.

Битмиш  ийиз лагьай къуллугъ,             Гъейри халкьарин арада,

Вич гьахьтин ферлид хьайит1а.             Хъсан я, сейлид хьайит1а.

                              

                Аялар, куь фикирдалди,  и ц1арар гьи шаирдин ч1аларай я?  (С.С.)

Гила фикир це кван.     « К1елиз чидач, кхьиз чидач а касдиз

                                         Т1вар машгьур я адан вири дуьньядиз ».

И гафар, аялар, чавай никай лугьуз жеда? ( С.С.).

- С. Сулейман – Дагъустандин халкьдин  шаир, советрин девирдин литературадин бине кутур бажарагълу  шаир, ХХ асирдин  нурлу гъед , чи лезги халкь вири дуьньядиз машгьур авур зурба шаир я.  ( Тема ачухарда, интерект.доска. Сулейманан суьрет). Къе чун гьадакай рахада.

 

                    ( Схема-биография)

1869  йисуз  - Куьре округдин  Агъа Ст1алар  т1вар  алай  хуьре    

                         дидедиз    хьана.

1869-1876    - къунши дишегьли Эмината хвена ч1ехи авуна.

13 -  14  йис - яш хьайила,  ам «бахтунихъ къекъвез»  Дербентдиз  фена,         

                        са     девлетлу  чувуддин уьзуьмлухра  к1валахна.

15  -16   йис - хьайила Сулейман хуьруьз хтана, ахпа ам  са  шумуд  

                  юлдашни  галаз мад  патаз фена.  Ам  Генжедиз  акъатна, ана

                        ада   ругъунрин  дувулар  хкуддар  талайра  ва «Лепе»  т1вар    

                        алай  завода к1валахна.

 17  -      йис   хьайила  Сулейман  Каспи  гьуьлуьн  муькуь  патаз     

                        экъеч1на, юкьван  Азиядиз рекье  гьатна.  

1900 -             йисуз ада  «Билбил»  шиир кхьена.

1908-1917-     йисара  «Судуяр», «Фекьияр»,  Девлетлуяр, чиновникар»,

                       «Фекьийриз», «Дагъустан»,  «Кавказ», «Урусатдиз» шиирар

                       кхьена.

 8  - йисуз      ада Самаркандин ракьун  рекьин  депода  къара  фялевал

                       авуна.

3 -   йисуз      Сыр-Дарья  вац1ал  эцигнавай  муькъвел  к1валахна.

2  -  йисуз      Бакуда  акъвазна, нафт1адин  мяденра   рабочийвал 

                       авуна.

30    йис         хьайила  ам хуьруьз  хтана,   са етим рушал эвленмиш     

                       хьана.

 

1934  йисуз – адан  шииррин сад  лагьай к1ват1ал акъатна.  Ам Дагъустандин

                        ва СССР-дин писателрин  сад  лагьай  съездрин иштиракчи  

                        хьана. Гьа и йисуз адаз  Дагъустандин халкьдин  шаир  лагьай 

                        гьуьрметдин т1вар гана. Максим   Горькийди  Сулейманаз                                                                                                  

                       «къад    лагьай  виш  йисан  Гомер»  лагьай т1вар  гана.

1936   йисуз  - адаз  Ленинан орден гана.                                     

1937   -             йисан  ноябрдин  вацран  23 лагьай  юкъуз  кечмиш  хьана. 

 

         Сулейманан бубадин т1вар Гьасанбег тир. Гьасанбега вичин паб Сулейман хадалди рахкурнай. Сулейман я халуйри, я  бубади кьабулнач. Къунши паб Имината хвена. (1869-1876 йисара). Сулейманан  11 йис  хьайила, адан буба  кьена. Бубадин ч1ехи хизан адан хивез аватна.(  7  йис хьайила, Сулейман бубади вичин к1вализ хутахнавай.  Ам к1вале еке куьмек тир.) Буба кьейила адан гьалар мадни к1еве гьатна. Тахай дидедини адаз са югъ ганач.

Сулейманаз  пуд диде хьана:

 Сад лагьай  диде – вичин  хайи диде Шейрихан ( Адахъ маса гъуьлуьк вичин   хизан  хьанвай).

Кьвед лагьай диде -  ирид йисуз  хвейи Иминат диде.

Пуд лагьай  диде -   тахай  диде Гевгьер. Адахъни вичин  6 велед  хьанвай.

13-14    лагьай йисара «бахтунихъ» къекъвез  фин.

1900 лагьай йис. Са сеферда  хуьруьз  атанвай ашукьриз яб гайила, Сулеймана кьат1айвал, абуру лугьузвай гафар гьар юкъуз адан кьиле эзбер  жезвайбур тир.

К1вализ хъфена тафтунин ериндал  гъиле бармак кьуна, Сулеймана вичин уьмуьрда сифте билбилдикай ч1ал туьк1уьрна.

 Аялри гьарда са куплет «Билбил» шиир к1елда.

       ( Слайд. Диск приложение-3.  (09-35 – 10-15). Голос Сулеймана).

                                     

Гьикьван патал к1валахнат1ани, Сулейманан  девлетлу  хьанач…Амма адаз виридалайни еке девлет жагъана. Дербентда, Генжеда, Самаркандда,  Бакуда адаз  азербайжанрин, урусрин, эрменийрин, гуржийрин, туьркменрин, къазахрин, таджикрин юкьва аваз хьана. Адаз хъсандиз азербайжан ч1ал чир хьана, урус ч1аланни гъавурда гьатиз хьана.

                (Слайд- схема ( чидай ч1алар).

 

 

                 

 

30 йис хьайила са етим рушал (Марият) эвленмиш хьана.

1934 лагьай йис. Дагъустандин ва СССР писателрин  сад лагьай съезд.

         (Диск-прилож № 3.  ( 00-02,35)  ( Голос Горького. Гомер 20-века.)

Шиир «Билбил»  аялри гьарда са куплет к1елда.

Сулейманаз  пуд хвани  кьве руш хьанай:

1.    Мегьамед – Юсуф

2.    Мирзе – Юсуф

3.    Ст1ал Мусаиб.

Ч1ехи гадани пуд лагьай гада дяведиз фена. Сада Севастопольда, муькуьдани Сталинградда чпин  чанар  эцигна. Кьвед лагьай гада Мирзе-Юсуф  сагъ-саламатдиз дяведай  хтана 1975 йисуз рагьметдиз фена.

             (Слайд- диск прилож-3;   22,35 – 21.00.

Ст1ал Мусаибан т1вар Волгоградда,  Мамаев-Курганда авай гуьмбетдал ала.

            (слайд- Мамаев –Курган).

Хтул Лидия Стальская Самурда яшамиш жезва. Муаллим я.

            ( Слайд-прилож.-3.   22,35-23,30. (о Сулеймане).

 

Аялар, ни лугьуда заз, низ чида Сулейманан т1варц1ихъ галаз вуч алакъада  ава?

- Адан т1вар сифтени-сифте  халкьдин мецел ала.

      -Адан т1вар  райондал ала. Адан т1вар ганвай куьчеяр ава.

- Чи лезги драмтеатр ( Аялар, ам гьи шегьерда ава?).

-Махачкала шегьерда шаирдин т1вар алай  гуьрчег парк ава.                 

-Кизилюрт шегьерда Сулейманан т1вар алай хуьр ава.

 

     - Гила за квез тийижир са к1алахдикай хабар гуда. Сулейман бубадин т1вар алай гимини ава. Северно-Ледовитый океанда Ледоход «Сулейман Стальский» ава. Ада мурк1ар  ат1узва.

- Аялар, къе  числодин шумуд я?

     Лезги халкьдин рик1 алай шаир Сулейман буба 1937 лагьай йисан ноябрдин 23 лагьай юкъуз чи арадай акъатна.

Къенин тарс мягькемарун патал чна ихьтин са къугъун кьиле тухуда.

 (Ракъинин юкьвал ашукьдин  шикил алай  баннер. Ракъинилай са шумуд нур гьар патаз чк1анва. Гьар са нурал са суал ала шаирдин яратмишунрай. Муалимди  шиирдай са куплет к1елда, аялри гузвай жавабар алай чарар нурарал, суалрин винел магнитдалди алк1урда).

   - Аялар, куьне фикир це кван, и шиирар алай чарар гьик1 алк1урнават1а. И шиирар ада кьве девирдани кхьенвайбур я. Революциядилай вилик ва революциядилай кьулухъ кхьенвай шиирар.

                                 ( кьве девир)

 

 

 

 

 

 

                             

                               Слайд- схема – 4.

 

 

-Квел гьихьтин четин гафар гьалтна ?

                Депо        - поездар, вагонар ремонт ийидай чка.

                Ферлид   -  акьуллу.

                Гъейри    - маса, чара.

                Сейлид    - машгьур.

                Мирвет   - инсаф

                Тафт       - далдам

                Эзбер     - тикрар 

                             

   К1валин к1валах:

 Гьар са  группади С.Сулейманан  ( аялри чпи хкягъай) са шиирдай  проект кхьин.

 «Ст1ал Сулейман» манидиз яб гуда.  (Диск-прилож-2. Музейдин шикилар).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Муниципальное бюджетное  общеобразовательное учреждение

«СОШ№27»

 

6-КЛАССДА

ЛЕЗГИ ЛИТЕРАТУРАДАЙ ТУХВАЙ

СТIАЛ СУЛЕЙМАНАН УЬМУЬРДИН РЕКЬИЗ БАХШНАВАЙ ТАРСУНИН КОНСПЕКТ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЛЕЗГИ ЧIАЛАН ВА ЛИТЕРАТУРАДИН МУАЛЛИМ

Таибова Л.С.