Урок. Темæ: Номдар.

Темæ:

НОМДАР.

Предметы ном æвдисæг ныхасы хай хуыйны Номдар.
Дзуапп дæтты фарстатæн чи? , цы?

 Дунетыл нæй мæнæй фылдæр, Цæрын æмбæлттимæ æнгом. Ныхасы хæйттæн дæн сæ сæр, Хæссын æз предметæн йæ ном.
(Номдар).

 «Æртæ æфсымæрæн - иу хо» (фынг).

Фыс æй æппары, лæг дзы хæдон кæны.

Дзыккутæ йыл уыди, æмæ чызг нæ уыди
Тымбыл уыди, æмæ айк нæ уыди,
Къæдзил ын уыди , æмæ мыст нæ уыди.

Нæ чысыл мæсыг рæсугъд амад,
Йæ алы дур дæр фидар æвæрд.

Чысыл дурыны – урс
Нæмгуытæ.

Нæ сындзы къутæр куы
цæуы, куы тулы

Номдартæ вæййынц иумæйаг æмæ сæрмагонд. Иумæйаг нæмттæ сты, бирæ иумыггаг предметты нæмттæ чи нысан кæнынц, уыдон (гæды, тетрад). Сæрмагонд номдартæ сты, иугай предметты нæмттæ чи амонынц, уыдон (Мæскуы, Япон, Уырызмаг). Ирон, уырыссаг æмæ бирæ æндæр æвзæгты сæрмагонд нæмттæ фыссынц стыр дамгъæйæ.

Хъуыдыйады мидæг номдар фылдæр хатт вæййы сæйрат кæнæ æххæстæгæнæны ролы.

Номдар хицæн кæнынæн ис æрмæст семантикон æмæ синтаксикон бындур — грамматикæты фыссынц номы категорийы тыххæй[1]. Иу дзырдæн, йæ хъуыдыйады ролмæ гæсгæ, ирон æвзаджы уавæн и миногон æмæ номдар:

Арвы цъæх. (цъæх куыд номдар)
Арв цъæх у. (цъæх куыд миногон)

Н-чи? Цы?

2. Г – кæй? Цæй?

3.Д - кæмæн? Цæмæн?

4. А -кæмæ? Цæмæ?

5.И - кæмæй? Цæмæй?

6. Æ-б – кæуыл? Цæуыл?

7. Ц – кæимæ? Цæимæ?

8. Х – кæйау? Цæйау?

Æмбал

Æмбæлттæ

Æмбалы

Æмбæлтты

Æмбалæн

Æмбæлттæн

Æмбалмæ

Æмбæлттæм

Æмбалæй

Æмбæлттæй

Æмбалыл

Æмбæлттыл

Æмбалимæ

Æмбæлттимæ

Æмбалау

Æмбæлттау

1. Цæваг галæн йæ …. сæтты.

2. Æфсинты армæй …тæдзы.

3. Хæдзары ….. æфсиныл баст у.

4. Лæг – иудзырдон, .. – сæдæдзырдон.

5.Ирон … чъылдым не здахы.

6. Æнæ кæрддзæм …. згæ кæны.

7. Бæсты - фидауц ………

(Сыкъа)

(Сой)

(Бæркад)

(Ус)

(Лæг)

(Кард)

Сылгоймаг)

  Морфологийы алæмæты бæстæйы цардысты номдартæ. Уыдон ахæм æмхуызон уыдысты, æмæ сæ уыцы бæстæйы иннæ цæрджытæ кодтой хæццæ.*Æмхуызон та уыдысты цы асæй, цы æддаг бакастæй. Дзæвгар рæстæг хæццæ кодтой номдарты. Уыцы æмтъерыйы хъуыддæгтæм нал уыд Морфологийы бон кæсын æмæ сфæнд кодта æмхуызон номдартæн раттын нæмттæ. Алкæмæн дæр куыд уа йæхи сæрмагонд ном. Зæгъæм, чызг Алинæ, лæппу Алан,газет «Рæстдзинад» æ.а.д. Уыцы номдартæ æвæрд æрцыдысты бæрзонддæр къæпхæныл æмæ иннæ номдарты сæрты сæрыстырæй кастысты,уымæн æмæ фыст æрцыдысты стыр дамгъæтæй.

Шифанер,
Газет,
Клуб,
Библиотекæ,
Поезд.
Скъапп,
Кърандаш,
Расписани.

Студент,
Инæлар,
Пъол,
Скъола,
Закъон, Булкъон,
Къабуска.

Картæ

Космонавт

Юрий Гагарин

Нау

Восход - 1

Дукани

Нарт

Поэт

Къоста

Хох

Казбек

Цæугæдон

Терек

Лæппу

Амыран