Урок по родной литературе (7 класс)

Эрттирген башкы: Элбек Эмма Кутузововна, Кызылды  №16 лицейини  тыва дыл болгаш чогаал башкызы. ӊ  Сергей Пюрбю «Төрээн дылымга». Т рээн чогаал, 7 класс.  ѳ ӊ ѳ Кичээлдин эпигравы: «Т рээн дылым ­ тыва дылга ынаам кончуг» Кичээлдин хевири: чаа билигни шингээдип алырыны  кичээли. Сорулгалары: Кижизидилгелиг:  бодуну  т рээн дылын унелээр, камныг болурунга болгаш өске­даа чоннарыны  дылын хүндүлээр болурунга кижизидилге ажылы ӊ ѳ ӊ ӊ чорудар; Бот­боттарынга дузалажып, эптиг­найыралдыг болурунга чаңчыктырар. Өөредиглиг: шүлүктү аянныг номчуур;  шулуктун утказын болгаш уран­чеченин сайгарар;  Рефлексилиг –  реникчилерни салдынган айтырыгларга харыылап, анаа хамаарыштыр шиитпир хулээп ап билиринге  Дилеп тыварыны?  – салдынган айтырыгларга хамаарыштыр чижектерни тып, ону ажыглап билиринге ча чыктырар; Менеджерлиг – кылып турар ажылыны  үезин ч птүг ажыглаарынга  Коммуникативтиг –  ӊ ӊ ѳ редир; ѳѳ ѳѳ ѳѳ ӊ ѳ реникчилерни  с с курлавырын байытпышаан, сайгарылгалыг таблица болгаш словарь дузазы­биле аас чугаазын ѳѳ редир; сайзырадыры; ѳ ӊ ӊ Эртем­практиктиг – с зүглелди  литературлуг сайгарылгазын кылбышаан, оон кол чүүлдү илередиринге ча чыктырар. Сайзырадылгалыг:  Уругларны  боданыр чоруун сайзырадыр; Медерелдиг номчулганы чедип алыр;  Харылзаалыг чугаазын сайзырадыр; Уругларны бот­тускайлан, эжи­биле эжеш база б лүктей ажылдаарынга ча чыктырар. Этап бүрүзүнге тү нелдерни кылыр; Уругларның чедип алыр түңнелдери: Предметтиг:  уругларның   чаа   билиглерни   чедип   алырының   янзы­бүрү   аргаларын   ажыглап   шиңгээдиринче,   теориялыг   билиглерни рениринче,   бодунун   бодалдарын   шын,   чиге,   медерелдиг   база   чараш   кылдыр   чугаалап   билирин   хевирлээринче ѳѳ ӊ ӊ ѳ ӊ амыдырал­биле   холбап   угландырар. ӊ дылдары­биле де нелгени кылыр; обществознание, информатика болгаш эрге­ хоойлу билиглери­ биле холбааны чорудар. Метапредметтиг: кожа­хелбээ чурттап турар турк дылдыг чоннарны  (школада башкылап турар башкыларны  дылдарынга даяныр) ӊ ӊ Бот­тускайлаң: бодунуң бодалдарын шын тодарадып, сайзырангай кылдыр чугаалап, айтырыгларга харыылаар, эштеринге дузалажып ажылдааар; ӊ Коммуникативтиг: харыы үезинде бодуну  бодалын долу кылдыр илередир, айтырыгларга делгере гей харыыны бээр, эштерини ӊ ӊ харыыларын болгаш башкыны  с зүн ды наар.  ӊ ѳ ӊ Ажыглаар   арга­методтар:  б лүктей   ажылдаары,   интернет   четкизи­биле   ажылдаары,   интерактивтиг   самбырага   ажылдап   билири, карточкалар­биле   ажылдаары,   таблицаны   долдурары,   айтырыгларга   харыылаары,   аас­биле   үнелел­харыы   бээри,   башкының   чугаазы, эвристиктиг   беседа,   деңнелге, анализ, дилеп тывары.  Технологиялар:  критиктиг   боданыышкын,   проблемниг   технология   ­   проблемниг   байдалды   тургузуп,     т гү­   биле   холбаары, ѳѳ ѳ демнежилге технологиязы, проектилер методу, информация­коммуникативтиг;    Принциптер: медерелдииниң принциви ­  ѳѳ уругларга кичээлде бүгү­ле чүүлдер к ргүзүг болур. ѳ ренип турар чүүлдерин хандыр шиңгээдип алырын негеп турар, к ргүзүглүүнүң принциви­ ѳ Дерилгези:  интерактивтиг  самбыра, проектор, интернет  четкизи, ооредилге ному «Т рээн чогаал. 7 класс», Мерген Хомушкуну ӊ аянныг   номчулгазы­видеоматериал   «Тыва   дылым»,   чогаалчыга   тураскааткан   презентация,   номнар   делгелгези,   таблицалар,   техниктиг херекселдер. Кичээлдиң чадалары Уругларның кылыр чүүлдери Башкының кылыр чүүлдери Планнаттынган ѳ туннелдер Организастыг кезээ. Мотивация. «Тыва   дылым» видеоматериалдын корулдези. Билиглерни актуализастаары   деп Эртенги хүн херелдери Эжиин ажып уткуп туру. Эки­ле бе, эргим уруглар! Кичээливиске белен болуп Демниг, эптиг ажылдаалы! ѳ Б лүктей ажылдажылга: 1­ги болук тыва  дылда дыл дугайында улегер домактар, 2­ги  болук орус дылда улегер домактар, 3­ку  болук интернеттен дыл дугайында оске  чонанарнын дылдарында цитаталар дилеп  тывар. Мендилежир,  Мерген Х. аянныг номчулга «Тыва  дылым» деп видеоматериалды коор. Психологтуг белеткел,  кичээлге сонуургалын  оттурары.      Дыл дугайында билиглерин ангы­ангы катаптаар, чоннарнын дылынга хамаарылгазын илередир. Дыл   —   чоннун   ыдыктыг унези   деп   чуулду   сактып, тү нээр.  ӊ Дыл чокта, чон чок Дылын­биле дыт ужурба, аксын­ Язык мой­враг мой Языком не торопись, а делом не    биле аал кожурбе.   ленись.   делает.   край непочатый. Гомер  опережать твою мысль. Хилон  Язык телу якорь. Кто мало говорит, тот больше  Гибок язык человека; речей в нем  Не позволяй твоему языку  Для познания нравов какого ни Мотивация. Кичээлдин тодарадыры, салыры   темазын   сорулгазын Чаа теманын тайылбыры.  Дыннадыг:  Сергей Пюрбю – откут уннуг чидиг ыраажы  Аянныг номчулга  Чунун дугайында видео кордувус?  Видеода кол бодал чунун дугайында  болду?  Богунгу ооренир темавыс чунун  дугайында­дыр? Кичээлдин темазы­ биле таныштырар: Сергей Пюрбю «Төрээн дылымга» ӊ  Кичээливисти  сорулгаларын  тодарадыптаалы. Кандыг  сорулгаларны чедип алыр бис? Башкынын созу. «Торээн дылымга» деп  шулуктун бижиттинген тоогузунче  кыска экскурсту чорудар. Өөреникчи ды надыын эштеринге номчуп  бээр. ӊ Шулукту аянныг номчудар. Б лук бурузунге  ѳ аянныг номчулганы чорудар. есть народа старайся прежде изучить его  язык. Пифагор Самосский Ай, хүнүн, теманы кыдырааштарга  бижиир. Кичээлди  сорулгазын уруглар темага даянып тодарадыр: шулукту аянныг  номчуур, утказын билип алыр,  сайгарып, уран­чечен аргаларын  тодарадыр. ӊ Теманы билип аар,  кичээлдин сорулгазын  салыр Башкынын айтырыгларынга  харыылаар. Теманын тайылбырын  кылыр. ѳ ѳ ӊ ѳ Тыва чонну  чоргааралы,  ткүт, чидиг үннүг ыраажызы, эн­не улуг  хүндүткелдиг шүлүкчүзү — Сергей  Бакизович Пюрбю. Б гунгу поэзия,  проза шулукчунун чогаалдары бистин­ биле кады чурттап, хей­аът киирип,  сеткил­сагыжывысты сергедип,  уярадып чоруур. Т рээн черинге,  авазынга кижи бодунун дылынга эн­не  чымчак: «Ынак мен» деп с стерни  ѳ с глеп тура, сеткил­чурээнин арыын  сунар, Сергей Пюрбюну «Т рээн  дылынга» состернин эн­не чымчаа  «Ынак мен!» деп с сту с глээни дээш  буруудаткан. Бо состу шулукчу  Сергей Пюрбю эн­не ыдыктыг,  уяралдыг сузуглел­биле адап чораан. Шүлүктү аянныг номчуур, строфалап сайгарар. ѳ ѳ ѳ ѳ Чогаалчынын бижээн  шулуктери олум чок,  унелиг бооп артар дээрзин  дыннадыгдан билип алыр. Аянныг номчулга кылыр,  бот­ боттарын дыннап, Шулуктун ажыл.   утказы­биле Строфа бурузунун утказын сайгарар. Өске   дылдар,   чогаалдар   – биле холбап сайгарары.    Проблемниг айтырыг:  Куруне дылынын ужур­ дузазы Ѳске дылдарныӊ эдилекчилери  башкыларнын тѳрээн дылыныӊ дугайында  шүлүктерин дыӊнаар. Тыва Республиканын Конституциязындан 5­ ки статья «Куруне дылдары» ушта  номчуур.  Билиглерни системажыдары Сайгарылга  Кичээлде алган билиглерин быжыглаары­ биле таблицаны долдурур. Тема, идеязык  тодарадыр, ажыглаттынган уран­чечен  аргаларны тывар, шулуктун тургузуун  илередир. Словарь­биле ажыл. Словарь­фразеологтуг ажылды чорудар. Уруглар боттарынын харыыларын  бээр: 1 строфа — делегейде бар бугу­ ле дылдар дугайында; 2 строфа — авазынын кавайга аадып  оргаш, остур азырап кааны; 3 строфа — чоок кижизинге  ынакшылын илередип турары; 4 строфа — торээн чуртун алгап­ мактап йорээп турары.   Башкыларнын шулуктерин уруглар  кичээнгейлиг дыннаар. ӊ 1. ТР­нин куруне дылдары тыва  болгаш орус дылдар болур; 2. ТР бугу  националдарнын торээн дылын  камгалап арттырар, эргезин  сагыырынга, ону ооренир болгаш  сайзырадыр аргаларны тургузарынга  магадылалдарны хандырар. «Обществознание» деп эртемге алган  билиглерин ажыглап харыылаар,  тү нээр.   Эжеш болуп ажылдаар, эмеглежип  таблицаны долдурар. Темазы — торээн дыл, торээн Чурт. Идеязы — торээн дылынга ынакшылды илереткен. Уран­чечен аргалар — эпитеттерни  ажыглаан: улуг, биче дылдар, тыва  дыл, опей ырын, хамык состун эн­не  чымчаа, карам сенээ, ынак чуртту. Кавай ӊ үнелеп билиринге  ча чыктырар эжеш ажылдап өөредир Ѳске чоннарны  дылын  хүндүлээринге кижизидер ӊ Хоойлуну билиринге,  сагыырынга чанчыктырар Таблицаны долдурар. Билдинмес с стернин  ѳ Тыва тайылбырлыг словары.   дылдын   Рефлексия:   «Мээн   торээн дылым дугайында бодалдарым дизии»   Кичээлди? рефлексия    тү?нели, Мээн т рээн дылым ... ѳ Бо кичээлден билип алган чүүлдерим… Чогаалчыныӊ дугайында чугаалаксаар  чүүлдерим… Мээӊ т рээн дылым ѳ Т рээн тыва ѳ Т рээн тыва  дылымны мен…  дылымныӊ ачызында мен…   ­ … ѳ аадып ора арат чон ѳ пей ыры карам се ээӊ ынак чуртту Мээн т рээн дылым чараш, унелиг,  откут, аянныг, эргим, катаптаттынмас,  хундуткелдиг, тывызыксыг... ѳ утказын словарьлыг  ажылды таварыштыр билип алыр. ӊ ѳ Т рээн дылыны   дугайында туннелдерни  ундурер.  Кижи бүрүзү бодунун бодалын  делгере гей кылдыр туннеп чугаалаар  ӊ Кичээлдин ту нелин  үндүрер ӊ Онаалга бээри Онаалганы тайылбырлаар Онаалганы бижиир, шилип аар.  Демдектер салыры ѳ ӊ Башкы б лүктерни  удуртукчуларынга  таблицада долдурган харыыларын хынааш,  демдектерин салыр. ѳ Б лүктер аайы­биле удуртукчу  уруглар боттарынын эштеринин  ажылын, харыыларын унелеп,  демдектерин салыр.    кылыр   Чогаадыг 1. Шулукту шээжилээр 2.Проект «Делегейде турк дылдар» 3.   бижиир «Дылым,   сенээ   ынак­тыр мен!» Идепкейлиг ажылдаан уруглар демдектерин алыр.