Утренник дляначальных классов "Тукай-балаларга"/"Тукай-детям"

 

 

 

"Татарстан Республикасы Зеленодольск муниципаль районы Кызыл Яр төп гомуми белем мәктәбе" муниципаль бюджет гомуми белем учреждениясе.

Укытучы- Низамеева Раушания  Фәргать кызы

 Башлангыч сыйныф укучылары өчен  «Тукай - балаларга» исеме астында бәйрәм иртәсе эшкәртмәсе

Үткәрү вакыты -26 апрель 2024 ел

Максат : балаларда Габдулла Тукайның  иҗатын өйрәнү аша татар теленә һәм әдәбиятына, мәдәниятенә, сәнгатенә, гореф-гадәтеләренә карата мәхәббәт тәрбияләү. 

 

Бурычлар : - сабыйларны бөек шагыйрь  тормыш һәм иҗаты юлы белән таныштыру; -укучыларда Г.Тукай әсәрләре аша кешелеккә, табигатькә карата ярату,игелек,сакчыл караш, гаделлек,намуслык,ярдәмчелек хисләрен тәрбияләү һәм формалаштыру;Г.Тукай шигырьләренең һәм әкиятләренең образлы телен тоярга һәм аңларга  өйрәтүгә  укучыларның игътибарлыгын юнәлдерү

 Зал бизәлеше: Габдулла Тукай портреты,чәчәкләр, китап һәм Гтукайның әкиятләренә багышланган рәсем  күргәзмәсе, бөек шагыйрьгә багышланган цитата   “Тукай-халык моңнарының бакчасында тибрәп үскән гөл.” Фатих Кәрим.

 

Салих Сәйдәшевнең “Тукай маршы” музыкасы астында залга балалар уза әм урыннарга утырышалар.

Экранда  “Габдулла Тукай” га багышланган презентация.Слайдлар күрсәтү, бөек шагыйрь  тормыш һәм иҗаты юлы турында хикәяләү белән алып барыла.

 

Алып бааручы: Озын кыштан соң, яз җиткәч, кояш елмаеп, гөрләвекләр йөгергән чакта, кошлар җылы яклардан кайтканда, без бөек татар шагыйре Габдулла Тукайны искә алабыз. Ул 1886 елның 26 апрелендә Арча районының Кушлавыч авылында дөньяга килгән.

Укучы 1 : Габдуллага дүрт ай ярым тулгач, аның әтисе үлә, ә дүрт яшендә әнисе үлә, һәм Габдулла ятим кала. Аның ачы тормышы башланды. Габдуллага сигез чит хатын-кызны әни дип атарга туры килә. Әти-әнисез малайга авыр булды. Ул еш кына ачлык кичерә, начар киенгән була.Ул бер авылдан икенче авылга күчеп йөргән, әле бер гаиләдә, әле икенчесендә яшәгән

Укучы 2: Габдулла Тукай авылда яшәгән һәм малай турында кайгыртучы кешеләр аны Апуш дип йөрткәннәр. Кечкенә Апуш авыл малайлары белән урамда уйный, елгага су коенырга йөгерә. Монда ук хезмәт тормышына кушыла башлый, аның шатлыгын һәм кайгысын кичерә. Габдулла акыллы, тырыш бала булып үсә, иртә язарга һәм укырга өйрәнә. Ул туган якка булган мәхәббәтен мәңгегә йөрәгендә саклаган. Туган авылына булган мәхәббәтен ул соңрак « Туган авыл», «Туган авыл»дип аталган шигырендә данлый.

Укучы 3: Габдулланың балачагы Уральск шәһәрендә дәвам итә. Монда ул мәдрәсәдә укый, төрле телләр өйрәнә. Монда ук ул үзенең беренче шигырьләрен яза башлый. Казанга кайткач, типографиядә эшли. Ләкин талантның иң югары ноктасында Тукайның сәламәтлеге кискен начарлана. Сәламәтлеген яхшыртырга өметләнеп, казакъ даласына кымыз эчәргә китә.  Әмма үзен начар хис итүенә карамастан, язуын дәвам итә. Тукайның хәле көннән-көн начарлана бара. 1913 елның апрелендә Габдулла Тукай вафат була. Ул 27 яшендә вафат була. Яз көне Туган һәм яз көне вафат булган.

Укучы 4: Үзенең кыска гомерендә Габдулла Тукай бик күп шигырьләр, кызыклы әкиятләр язарга өлгерә, анда ул туган як матурлыгын, халыкка мәхәббәтне данлый. Г.Тукай безне Ватаныбызны, туган телебезне, халкыбызны яратырга өндәде. Ул татар халкы үз бәхетен бары тик аталары җирендә, рус халкы белән бердәмлектә генә табачак, диде.

 Укучы 5: С народом России мы песни певали

                Есть общее в нашем быту и морали.

                Вовеки нельзя нашу дружбу разбить

                Нанизаны мы на единую нить.

 

Татар халык биюе “Әпипә” башкарыла.

 

 Укучы 6:  Габдулла Тукай үлгәннән соң бер гасырдан артык вакыт үткән. Шулай да,Габдулла Тукай безнең йөрәкләрдә яшәвен дәвам итә. Аның иҗатына лаеклы игътибар бирелә. Казанда татар шагыйре Г.Тукай хөрмәтенә әдәби музей булдырылган. Музей XIX гасыр ахырындагы архитектура һәйкәле булган Шамилнең элеккеге йорты бинасында урнашкан. Габдулла Тукай музейларында шагыйрьнең шәхси әйберләрен күрергә мөмкин: канцелярия кирәк-яраклары, юл сумкалары, баш киеме, фотолар һәм хәтта үлгәннән соң ясалган битлек. Шагыйрь яшәгән йортның бүлмәләре, чигүләр, эш кабинеты торгызылган.

Алып баручы: Тукай- балаларының яраткан шагыйре. Аның  “Шүрәле” «Су ансы», «Кәҗә һәм Сарык ” һәм башка  әкиятләрендә, һәм башка күпсанлв  әсәрләрендә  берничә буын тәрбияләнде. Бәлки,күпләрегезгә әти-әниләрегез Һәм әби-бабайларыгыз Тукай язган бишек җырларын җырлаганнардыр, аның төнге әкиятләрен сөйләгәннәрдер.

Г.Тукай  «Гали белән кәҗә»

 

Безнең Гали бигрәк тату кәҗә белән,

Менә кәҗә карап тора тәрәзәдән.

Гали аны чирәм белән кунак итә,

Кәҗә рәхмәт укый: сакалын селкетә.

Алып баручы: "Туган тел" җыры-бөтен татар халкының халык гимны.

1 бала: О, язык, родной, певучий! О, родительская речь!

             Что еще на свете знал я, что сумел я уберечь!

 

2 бала: О, язык мой, мы навечно неразлучные друзья.

             С детства стала мне понятна радость и печаль твоя!

 

3 бала: И туган тел, и матур тел! Әткәм-әнкәмнең теле.

 

4 бала: Дөньяда күп нәрсә белдем, син туган тел аркылы.

 

 Туган тел” җыры барлык сыйныф  укучылары белән бердәмлектә башкарыла.

Ф. Яруллинның "Шүрәле" балетыннан музыкасы яңгырый.Залга “Шүрәле” керә.

Алып баручы: Шүрәле, син явызлык эшләргә теләдең, шуңа күрә җәзаландың.

 Шүрәле: Хәзер беркемгә дә тәхеткә утырмаячакмын сиңа җан белән ант итәм.

Алып баручы: Безнең белән уйнагыз, һәм синең авыртуың да бетәчәк,бармакларың та  сызламас..

 Шүрәле:  Ә сез (балаларга) минем белән уйнарга телисезме?

Балалар: Әйе!

Шүрәле балалар  белән “Кытыклы”уен уйный .Уеннан соң “Шүрәле” (Зиннур Хөснияр сүзләре, Алмас Имаев музыкасы) җыры башкарыла.

 Шүрәле: Рәхмәт сезгә! Минем урманда миңа балалар гына ярдәм итә алачак диделәр. Һәм бу дөрес булып чыкты! Мин бүтән беркемне дә рәнҗетмим. Ә хәзер миңа урманга кайтырга кирәк, анда минем дусларым- башкалар Шүрәле көтә. Мин һәркемгә нинди акыллы, кыю һәм тәрбияләнгән балалар белән таныштым. Әйе, оныттым диярлек, мин монда юлда чәч тарагын тапкан (алып баручыга бирә).Миңа китәргә вакыт. Очрашуларга кадәр.! (Китә)

Алып баручы: Балалар, ә бит бу таракны кемдер югалткан. Сез ничек уйлыйсыз? Кем икән ул?

Балалар: Су анасы!

   

Әнвәр Бакировның “Алтын тарак” балетыннан  музыка яңгырый. Залга  “Су анасы” керә.

Су анасы: Исәнмесез,сабыйлар. Мин – Су анасы.

Балалар: Исәнмесез!

Су анасы: Кайда соң минем алтын тарагык?

Алып баручы:Без сиңа алтын тарак кайтарырбыз, әмма башта балаларыбызны тыңлыйк.

Габдулла Тукай “Бала белән  күбәләк"( инсценировка). Композитор Заһид Хәбибуллин музыкасы яңгырый.

Җәйге болында  чәчәк җыеп бер кычык йөри. Кинәт аның күзе бер күбәләккә төшә, һәм аңа кагылмакчы була. Ләкин күбәләәк аны тоттырмый. Аар арасында  сөйләшү барлыкка килә.

Бала:

Әйт әле, Күбәләк

Сөйләшик бергәләп:

Бу кадәр күп очып.

Армыйсың син ничек?

 

Ничек соң тормышың?

Ничек көн күрмешең?

Сөйләп бирче тезеп,

Табаламсың ризык?

Чәчәкләр хуш исе.

 

Тик гомерем бик кыска:

Бары бер көн генә,-

Бул яхшы, рәнҗетмә

Һәм тимә син миңа!

 

Су анасын күреп, кыз бала:

Мә, Су анасы, сиңа алтын тарак,

Беркайчан да булмабыз без карак!

 

Су анасы: Менә, рәхмәт, мине сөендердегез, балалар. Рөхсәтсез кеше әйберләрен алырга ярамый! Моны беркайчан да онытмагыз,дуслаым! Ә Әкияттә бу ничек яңгырый? Әйдәгез, искә төшерик!

Балалар:  «Йә иясе юк!» — дип, әйберләргә тими башладым.

Су анасы: Һай, нинди акыллы балалар икәнсез!  Алай да,балакайлар, бик талчыктым, мин арыдым!

Алып баручы: Су анасы, утыр, ял ит! Балалар сиңа «Кызыклы шәкерт " шигырен  татар һәм рус телләрендә  сөйләячәкләр

Габдулла Тукай  «Кызыклы шәкерт»/”Забавный ученик” (ике телдә  инсценировка)

Бала:

-         Әйдәле, Акбай! Өйрән син, арт аягың белән тор;

Аума, аума! Туп-туры тор, төз утыр, яхшы утыр!

Ну давай, Акбай, учиться! Сядь, дружок, на хвостик свой!
Смело стой на задних лапках! Чур, не падать, прямо стой!

Акбай:

-         Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә;

Мин туганга тик ике айлап булыр йә өч кенә.

Юк кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйныйсым килә;

Шул болыннарда ятасым, шунда ауныйсым килә.

 -Ах, зачем меня ты мучишь? Я совсем еще щенок,
Мне всего недель двенадцать… Не хочу учить урок!

Отпусти меня, не надо! Прогуляться я хочу.
На лугах, на мягкой травке поваляться я хочу.

Бала:

-Ах, юләр маэмай! Тырыш яшьләй, - зурайгач җайсыз ул;

Картаеп каткач буыннар, эш белү уңайсыз ул!

Глупый песик! Нужно к делу приучаться с малых лет,
Ремеслом не овладеешь, если будешь стар и сед!

Бәйрәмдә Г.Тукайның «Кошларга»,  «Сөткә  төшкән тычкан баласы, «Иртә», «Туган авыл», “Туган тел” кебек шигырләре яңгырый.

Су анасы: Нинди яхшы сабыйлар!. Барыгызга да рәхмәт! Сез миңа бик булыштыгыз. Ә миңа елгага кайтырга вакыт, сау булыгыз!

Балалар: Сау булыгыз!

Залга Кәҗә белән Сарык килеп керә. Сарыкның аркасындв капчык.

Кәҗә: Сарык, без кая килеп чыктык?

Сарык: Белмим, бу урман да, болын да түгел. Монда кешеләр генә.

Кәҗә: Э-э-э …Керү урынында -  “ Кызыл Яр мәктәбе"  дип язылган  иде бит.

Кәҗә һәм Сарык: Исәнмесез,укучылар!

Балалар:  Исәнмесез!

Сарык: Ә монда нинди бәйрәм бара?

 Кәҗә: И-и-и, юләр Сарык! Аларда бүген  зур бәйрәм бит!. Бүге бөек татар шагыйре Габдулла Тукайның тууына 138-ел. Ә туган көнгә,  бүләксез килергә ярамый. Капчыгыңны ач! Анда   бездән бүләкләр булыга тиеш.

Сарык капчыктан бүре башын чыгара: Менә бездән бүләк!

Кәҗә: И-и-и, юләр сарык! Бу бит бүре башы. Ул нинди әкияттән, балакайлар?

 Балалар: Кәҗә һәм сарык турында әкият.

Кәҗә: Сарык, күрәсең, синең капчыгыңны кемдер алмаштырган.

Сарык (капчыкта казына): Юк, таптым, таптым! Менә монда!

Бүләкләне  күрсәтә.

Кәҗә: Без сезгә бүләккә дип каләм һәм дәфтәр бирәбез, сез мәктәптә яхшы укырсыз һәм Габдулла Тукай кебек шигырьләр язарсыз. (бүләкләр тараталар).

Без дә Тукай язган шигырьләр өйрәнеп килдек.

Кәҗә “Г.Тукайның”Бишек” җырын көйли,ә Сарык - “Бәхетле бала” шигырен укый.

Бүләкләрне залда утыручы балаларга тараталар, саубуллашалар һәм өйләренә кайтып китәләр.

5 бала:

                  Шигырьләрен-әкиятләрен сөйләп,

                  Үсеп җитәрбез шулай.

                   Барлык милләт балалары

                   Ярата сине Тукай!

 

Алып баручы: Менә безнең көнгә багышланган бәйрәмебез тәмамланды. Кадерле балалар! Туган телебезне яратыйк һәм саклыйк!

“Туган тел" җырын барлык катнашучылар җырлый.

 

 

 

Скачано с www.znanio.ru