XALQARO PISA BAHOLASH DASTURI.

XALQARO PISA BAHOLASH DASTURI.

Annotatsiya: ushbu maqolada ta’lim sifatini baholash bo’yicha xalqaro PISA dasturlarida ishtirok etish haqida, bu dasturda O’zbekiston ilk marotaba ishtirok etayotgani, bunday holatda nimalar qilish kerakligi haqidagi fikrlar yoritilgan.

Kalit so’zlar: xalqaro, PISA, tadqiqot, tajriba, ilmiy, farmon, shakl, mamlakat, zamonaviy, munosib, islohot.

 «Mamlakatimiz o`z taraqqiyotining yangi davriga qadam qo`ygan hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasini 2017-2021- yillarda rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nallishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi asosida barcha sohalarda keng ko’lamli o`zgarishlar amalga oshirilmoqda. Ana shu islohotlarning muvaffaqiyati, mamlakatimizning dunyodagi rivojlangan, zamonaviy davlatlar qatoridan  munosib o`rin egallashi, avvalo, ilm-fan va ta’lim-tarbiya sohasining rivoji bilan, bu borada bizning dunyo miqyosida raqobatdosh bo`la olishimiz bilan uzviy bog’liq. . . »

 Shavkat Mirziyoyev

 O`zbekiston Respublikasi Prezidenti

Globallashuv sharoitida shiddat bilan rivojlanib borayotgan davr davlat va jamiyat oldiga dolzarbligi va qamrovi kun sayin ortib borayotgan zamonaviy talablarni qo’ymoqda. Rivojlangan davlatlar qatoridan o’rin olish uchun mamlakatda bilimli, tajribali va zamonaviy fikrlaydigan yuksak salohiyatli kadrlar, mutaxassislarning o`rni beqiyos. Bunday kadrlar uchun dunyoga yuz tutmoq kerak.

1961-yilda ish boshlagan Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti(OECD) o’tgan davr mobaynida moliyaviy sohada yuzaga kelgan turli muammolarning yechimini topish ustida izlanishlar olib bormoqda. Ayniqsa, yangi asr ostonasida ushbu tashkilot negizida dunyo ta’limining asosiy bo`g`ini bo`lgan umumiy o`rta ta`limni rivojlantirish maqsadida PISA(The Programme of International Student Assessment) – O`quvchilar savodxonligini baholash bo’yicha xalqaro dastur ishlab chiqildi. Iqtisodiy tashkilotning ta’lim sohasiga murojaat etishining boisi, har qanday soha uchun kadrlar maktablarda, oddiy sinfxonalarda ulg`ayishidir. Shu ma`noda OECDdek ulkan tuzilma ham davlatlarning ta`lim tizimiga qancha mablag` sarflayotgani va ular nechog`li samara berayotgani reytingini tuzishga majbur bo`ldi. Keyinchalik bu tadqiqotga boshqa davlatlarning ham qiziqishi ortib, unda qatnasha boshladi.

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to`g`risida” 2019-yil 29- apreldagi PF-5712-sonli Farmoniga muvofiq umumiy o`rta va maktabdan tashqari ta`limni isloh qilishning ustuvor yo`nalishlarini belgilash, o`sib kelayotgan yosh avlodni ma`naviy- axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga ko`tarish, o`quv- tarbiya jarayonida ta`limning innovatsion

Shakllari va usullarini joriy etish maqsadida, O`zbekiston Respublikasining 2030- yilga kelib PISA xalqaro dasturi reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg`or mamalakatlari qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta`limi tizimida ta`lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida o`quvchilarning o`qish, matematika va tabiiy yo`nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholashga yo`naltirilgan ta`lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari belgilangan.

Ta`lim sifatini baholash bo`yicha xalqaro PISA, TIMSS, PIRLS va boshqa dasturlarda doimiy ishtirok etish belgilab olindi.

O`quvchilarning savodxonligini baholash bo`yicha xalqaro dastur (The Programme for International Student Assessment- PISA);

PISA Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan dastur hisoblanadi.

PISA 2000- yildan buyon har uch yilda bir marta o`tkazib kelinadi. Navbatdagi tadqiqotlar 2021- yilda o`tkazilishi rejalashtirilgan bo`lib, unda O`zbekiston ham qatnashishi ko`zda tutilgan.

Ta`lim sifatini baholashga yo`naltirilgan PISA kabi baholash dasturlari O`zbekiston ta`lim tizimi uchun ilk marta o`tkazilayotganligi sababli ularni shaffof va obyektiv o`tkazish soha xodimlari zimmasiga yuksak mas`uliyat yuklaydi.

 2021- yil PISA tadqiqotida ilk bor ishirok etsak, o`quvchilarimizni bu baholash dasturiga puxta tayyorlashimiz kerak, chunki bizning aksariyat o`quvchilarimiz oddiy savollarga ko`nikib qolishgan.

PISA topshiriqlari yetuk tajribaga ega bo`lgan xalqaro ekspertlar tomonidan ish- lab chiqilgan bo`lib, bunga o`xshash topshiriqlarni ishlab chiqish uchun tizimli va maxsus bilim talab etiladi. PISA topshiriqlariga qo`yiladigan talablarga rioya qilmasdan tuzilgan topshiriqlar o`quvchilarga yordam berish o`rniga ularni chalg`itib ham qo`yishi mumkin. Shuning uchun PISA sinovlariga o`quvchilarni tayyorlash jarayonida, asosiy e`tiborni alohida olingan PISA topshiriqlarini yechishga emas, balki ularni va ularga o`xshagan topshiriqlarni yechish uchun kerak bo`ladigan o`quvchilarning umumiy tayyorgarlik darajasini oshirishga qaratish maqsadga muvofiq bo`ladi.

 PISA tadqiqoti quyidagi xususiyatlarga ega:

-       u butun dunyoda keng qamrovli va muntazam ravishda o`tkazib kelinayotgan dastur;

-       ta`lim sohasidagi yirik, keng ko`lamli xalqaro monitoring tadqiqotlaridan biri;

-       tadqiqotda umumiy o`rta ta`lim muassasalarida ta`lim olayotgan 15 yoshli (15 yosh 3 oydan 16 yosh 2 oygacha bo`lgan) o`quvchilar ishtirok etadilar;

-       o`quvchilarning “mustaqil hayotga tayyorlik” darajasi, ya`ni ularning maktabda egallagan bilim va ko`nikmalaridan hayotda uchrashi mumkin bo’lgan muammolarni hal etishda qay darajada foydalana olishlari baholanadi;

-       o`quvchilarning funksional savodxonligi, jumladan, o’qish (matnni tushunish), tabiiy va matematik savodxonligi, shuningdek, ushbu yo`nalishlardagi hayotiy muammolarni hal eta olish ko`nikmalari baholanadi;

-       tadqiqotda ishtirokchi mamlakatlar ta’lim tizimining o`ziga xosligi bo’yicha ma`lumot olish imkonini beradigan axborot to`planadi.

Bundan tashqari, PISA – 15 yoshdagi o`quvchilarning bilim va ko’nikmalarini baholash bo`yicha yagona xalqaro tadqiqot dasturi hisoblanadi. Tadqiqotning 15 yoshli o`quvchilar orasida o`tkazilishiga asosiy sabab, OECD ga a`zo bo`lgan aksariyat davlatlarda ushbu yosh majburiy ta`lim bosqichining yakuniy davri hisoblanadi.

2001-yilga PISA tadqiqotlarida “matematik savodxonlik” yo’nalishi ustuvor etib belgilangan.

PISA tadqiqotida topshiriqlar savollarning murakkablik darajasidan kelib chiqqan holda, o`quvchilar tomonidan berilgan javoblarning to`liqligiga qarab, “javob to`liq qabul qilinadi”, “javob qisman qabul qilinadi”, “javob qabul qilinmaydi” mezonlari bo`yicha baholanadi.

 Foydalanilgan adabiyotlar:

1.      “Xalqaro tadqiqotlarda o`quvchilarning o`qish savodxonligini baholash”.

2.      T. “Sharq” 2019. - 4- 9- betlar.