Жылап қайттым, өмірдің базарынан

: Қазақ халқының ақиық ақыны Мұқағали Мақатаевтың өмір жолы, туып - өскенін және шығармашылық жолдарынан мағлұмат беру; Ақынның Шығармашылығын тыңдай отырып, оның шығармаларын келешек ұрпақтың санасына құю және отанын, халқын сүюге, ержүректікке, адамгершілікке тәрбиелеу; Шәкірт жүрегінде Ақынға деген сүйіспеншілік сезімін ояту, құрметтеу.1 – жүргізуші. Құрметті ұлағатты ұстаздар мен оқушылар қауымы! Қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақатаевтың 80 жасқа толуына орай «Жылап қайттым, өмірдің базарынан» атты кешімізге қош келдініздер! (Слайд көрсетіліп тұрады) 2 – жүргізуші. «Бүгін менің туған күнім, Ой пәле-ай! Мына адамдар неге жатыр тойламай! Банкет жасап берер едім өзім-ақ! Тәңірдің бір жарытпай-ақ қойғанай! -дей келе кешімізді ашық деп жариялаймыз. 1 – жүргізуші. ...Құс та болғым келмейді! Қанатым бар Қанатым бар күмістен жаратылған Сәби болғым келеді, сәби болғым, Мына өмірден хабарсыз, жаңа туған. 2 – жүргізуші. Келесі кезекті өмірімен шығармашылығына береміз. Оқушы: Мақатаев Мұқағали Сүлейменұлы – Қазақтың әйгілі ақыны. Туылған жері – Алматы облысының Нарынқол ауданында Шалкөде ауылында дүниеге келген. Топырақ бұйырған жері – Алматы қаласы. Балалық бал дәурені соғыс жылдарының ауырлық-тауқыметімен тұспа-тұс келеді. Әкесі Сүлеймен соғыста қаза болып, анасы Нағиман Мұқағалидың өкшесін баса туған үш ұлды өзі асырап, жеткізген. Ол қазақ әдебиетін байытып, кісілігін биіктетіп, парасатын кемелдендіре түсті. Оның көптеген поэзиялары бар. ”Ильич”, ”Армысыңдар достар”, ”Қарлығашым келдің бе?”, ”Мавр”, ”Аққулар ұйықтағанда”, ”Шуағым менің”, ”Жұлдыз”, ”Үш бақытым” және тағы басқа туындылары бар. 1 – жүргізуші: Ал енді анкетасына кезек берейік Менің анкетам. - Туған жерің? - Ұланымын Қарасаз деп аталатын ауылдың. - Туған жылың? - 1931. Құрдасымын Шәмілдің. - Жынысың кім? - Еркекпін ғой, еркекпін! Және дағы тәуірмін... - Партияда болдың ба? - Жоқпын. Бірақ коммунистік көзқараспен қараймын. - Шыққан тегің? - Шаруамын. Бар тілектен бағалы оны санаймын, - Білімің ше? - Орташа ғой. Алайда өзім жоғарыда балаймын. - Ана тілің? - Қазақша. Қысылғанда орысша да, немісше де тағы бар. - Қайда істедің? - Мынау “Еңбек кітапшамнан” танып ал. Оқымаған, дипломсыз демесең, Бір басымнан бар мамандық табылар. - Міндеттісің бе әскерге? - Міндеттімін. Біздің әлі жас кеуде. Жауынгердің ұлымын ғой жанын қиған Мәскеуге - Сөгіс алып көрдің бе? - Ол жағына періште едім дей алмаймын мен мүлде. Ойлы – қырлы бұл өмірде болады ғой мүлт кету, ол өзі бір еншісі ғой ездің әрі ердің де... - Шетелдерде болдың ба? - Болғаным жоқ. Олар маған тұрған да жоқ қол бұлғап. Қалсам болды, өлсем болды жәйіммен. Осы отырған орнымда-ақ - Мекен жайың? - Мекен-жайым – Жер менің. Жерде жүрген ақын деген пендемін. Қалам, қағаз, уақыт бер тек аздаған, Мен өмірді жырлау үшін келгенмін! 1 – жүргізуші. Өлең деген тумайды жайшылықта Өлең деген тулайды қайшылықта. Ақын болсаң жарқыным алысқа аттан. Күнделікті тірлікке бой суытпа. 2 – жүргізуші. Поэзия! Менімен егіз бе едің? Сен мені сезесің бе, Неге іздедім? Алауыртқан таңдардан сені іздедім, Қарауытқан таулардан сені іздедім, – дей келе кезекті топтың арнайы дайындаған әдеби монтажына берейік. 1-оқушы Дүниенің ағын да қарасын да, Мыңқ етпейсін қабылдап аласың да. Қарасы мен шамам жоқ таласуға, Ей, өмірім зымырап барасын ба?   Жер мен көктің желпініп, арасында, Желігесің, түсесің қарасуға. Қуйын қуған қаңбақтай аласұра, Ей, өмір зымырап барасын ба?...   2-оқушы Ең бірінші бақытым, халқым менің, Соған берем ойымның алтын кеңін Ол бар болса мен бармын қор болмаймын Қымбатырақ алтынан даңқым менің...   3-оқушы Ғашықпын! Шын ғашықпын сол адамға! Мен болмасам, болмайын. сол аман ба? О, тәңірім! Неткен жан қайырылмайтын! Жүрегі еттен бе, әлде қоладан ба?!   Ғашықпын. Қайтіп оны жасыра алам, Бір алтын оның әр тал шашы маған. Сағынайын, таусыла сағынайын, Сағынышқа жаралған ғашық адам... 4 – оқушы Бүгін менің туған күнім! Ой пәле-ай! Мына адамдар, неге жатыр тойламай! Банкет жасап берер едім өзім-ақ! Тәңірдің бір жарытпай-ақ қойғанай!...   5 – оқушы Жүрегіме жүк артып жүргенімде, Қажыдың ба, байқұсым, білмедің бе? Шайпау тиіп, шаршатып кім көрінген, Уландың ба, білмеймін кірледің бе?   Бары ақиқат бір дерттің жүрегімде, Дәрігер-ау, арқалап жүремін бе? Сорлайтындай соншама кім едім мен, Неге аяныш атасың іреңіңнен?...   6- оқушы О, Махаббат! Сен әлі тірі ме едің!? Көзімнен ғайып болған күнім едің, Гүлім едің... Елтіген түнім едің, О, Махаббат! Сен әлі тірі ме едің!?... 1 – жүргізуші. Бір кездерде мазаласа сені мұң. Биді көрсең көтеріледі көнілің Би билейді майысып біздің қыздар, Бисіз шіркін өтпейді ғой өмірің. 2 – жүргізуші. Қыздар тобы «қазақ биі». 1 – жүргізуші. Жайнатып жанымызды, Келтіріп сәнімізді Арнайық бас қосқанда. Жаңа ғасырға әнімізді – демекші кезекті махаббат диалогына береміз. 1-оқушы: Құс болып ұшып жоғалсам, нетер едің? 2-оқушы: Сені іздеумен мәңгілік өтер едім. 1-оқушы: Отқа түсіп өртенсем, нетер едің? 2-оқушы: Күл болып соңыңнан бірге кетер едім. 1-оқушы: Бұлдырасам сағымдай нетер едің? 2-оқушы: Жел боп қуып, ақыры жетер едім. 1-оқушы: Қайғы әкелсем басыңа, нетер едің: 2-оқушы: Қойшы,сәулем, бәрін де көтеремін! 1- жүргізуші. Орнында екен жетім көл жоғалмапты, Ортаймапты немесе тола алмапты. Жағалауын басыпты жасыл жалбыз, Қасиетті аққулар оралмапты.   2-жүргізуші. Көрініс ‘Аққулар ұйықтағанда!’ Оқушы: Айдынына аққулар қонбағаны, Көк құтандар қанатын қомдамады. Жаңғырығын жартастар да тоқтатыпты, Жетімкөлдің қуаныштан құрғағаны. Тұңық көлдің жанарын қанға бояп, Ақ аққуды өлтіріп, мүлде жай –ақ. Құдайда мұны босқа жіберген жоқ, Баласынан айырылды жалғызды аяқ. Қанышер атағына ие болып, Келеді ана байқұс гүлдей солып. Өлтіріп аққуды да, баланы да, Келеді қос жанары қанға толып. Аққулар кетті мүлде оралмасқа, Мұңын айтып шыршаға, гүл, жартасқа. Табиғаттың жанарын қанға бояп, Кетті аққулар мәңгілік оралмасқа.   Сол бір мұңды күннен кейін, бір жыл өтті. Бұрын болған оқиға өтті-кетті. Отбасына тағы бір сәби келді, Анасы оның атын «Аққу» депті   Аққудай нәзік жан бол қарағым-ау, Аққудай ашық болсын қабағын-ау. Анаңмен әкенді сыйлап өтші, Біздерді қуантатын халге жетші. Міне өстіп ай өтті, жылдар өтті. Аққу қызда бой жетті сұлу бетті, Бой жетіп ес кірген соң анасынан Сұрайды қыз Аққулар неге кетті. Анасы сонда былай деп жауап берді,   Анасы: Сенен бұрын бізде тағы сәби болды, Ауруға ұшырап гүлдей солды. Баламыз өледі –ау деп қорқып бізде, Тәуіпке айтып едік осы жайды. Тәуіп бізге аққуды өлтір деді, Әйтпесе жалғыз балам өлер еді. Амалсыздан өлтірдім жас аққуды, Содан кейін олар мұнда келермеді. Өлтіріп аққуды да, баланы да, Ие болдым қанішер атағына. Содан бері аққулар оралған жоқ, Жетімкөлге өмірлік қамалына.   Аққу өлді артынан бала да өлді, Мақал бар ғой «Аққуды атпа» деген жөнді. Бір өмір, бір өмірді ала кетті, Жетім ғып үйді тастап Жетімкөлді.   Аққу қыз: Қуаныштан жетімкөл құрғады ма? Анасы: Иә, қызым! Құрғады қуаныштан. Бармайды жетімкөлге қазір бір жан, Жетімкөлде аққудың аруағы. Жағалап жүр дейді мәңгі шықпай судан.   Оқушы: Аққу қыз күнде келіп Жетімкөлге, Елестетті аққуды жетім көлде. Ақ Аққуым көрінші сен көзіме, Көре алмаспын сені мен бұл өмірде.   Сол бір кезде Жетімкөлден аппақ мүсін, Түсінбейді өңіме жұмбақ түсін. Мүсіннің көзі қайғы жасқа толып, Келеді маған қарай беттеп жолын.   Сонда қыз: Жетімкөл мұңаяды, тұңжырайды. Сыңсып шыққан үніне тебіреніп. Жартастарын жабығып, су жылайды, Сенсіз мәңгі табиғат шалқымайды Сенде Аққусың, менде Аққу екеумізде, Көзімізден аққан жасты сүртемізде. Жетімкөлде қуаныш шаттық сыйлап, Осы жерден екеуміз кетемізбе?   Білемін бұрыңғыдай Аққулар қалқымайды, Жетімкөлде бой жазып шалқымайды. Сыңарынан айырылып қалған күні, Бұл өмірдің қызығы жартылайды Сонда аққу: Жартасым, айдын – көлдерім, Сендермен өткен күндерім. Шыршам жасыл белдерім, Сендермен өткен түндерім. Мылтықтың оғы шошытты, Киелі аққу құстарын. Меніде міне тосытты, Достарым аққу, құстарым. Осы сәтті күтіпем. Кетуге менде асықпай, Жетімкөлде аққу кем. Келеміз енді жасықпай.   Оқушы: Сол кеткеннен мол кетті оралмады, Жетімкөлде аққудың жоғалғаны. Содан бері ақмүсін көрінген жоқ, Жетімкөл бұрыңғыдай боп қалғаны. Бір күні таң сәріде жетімкөлден, Естіледі жағымды аққу үні. Елдер асып асқар тау асу белден, Келеді жетімкөлге солбір күні.   Оқушы: Барлық ел Жетімкөлге қарап тұрып, көздерімен көргенін былайша сипаттайды.   Жетімкөл сарқырайды, жартастар жарқырайды, Шыршалар жайнап, жартастар жаңғырып. Аққулары ұшып - қонған, тау – тастар қалқалайды, Аққу келіп жетімкөлге жан кіріп 1-жүргізуші. Мұқағалиға арнау. 1 – оқушы Мұқағали қайталанбас, ақын ағам, Қазағымның бағасын жарқылдаған. Суырған өлеңменен бар қауымды, Сен бұлақсың мәңгілік сарқылмаған.   Қайталанбас халқымның бақытысың, Ай мен күн, алтын, күміс жаққұтысың. Жасай бер ұмытылмай ешқашан да, Жасай бер қазағымның бақыты үшін!   Есімің мәңгі есте сақталатын, Жырларың жүректерде жатталатын. Ішінде алтын сарай қойма жатыр, Жырыңды түсінген жан ақтаратын.   Жыр бұлағын ағызып селдетеді, Жыр бесігін әлдилеп тербетеді. Көңіл қойып оқысаң әр өлеңін, Жырымен талай-талай сыр шертеді.   Көкейінен ағады жыр бұлағы, Қол жетпейтін қазағымның шынары. Дәл өзіңдей халқым деп жыр айтатын Енді қашан Мұқағали туады?   Мұқағали өр ақын, қайсар ақын, Тайсалмайтын халқым деп айта алатын. Күпі киген қазақтың қара өлеңін, Шекпен жауып өзіне қайтаратын   2- жүргізуші. Осымен Қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақатаевтың 80 жасқа толуына орай «Жылап қайттым, өмірдің базарынан» атты кешімізде аяқтаймыз, көңіл қойып тыңдағандарыңызға рахмет, сау - саламат болыңыздар!