Ռոբերտ Ստեփանյան

ՀՀ ԿԳՆ զարգացման ծրագրերի և մոնիթորինգի վարչության պետ

Ռուզաննա Ծառուկյան

«Քայլ առ քայլ» բարեգործական հիմնադրամի գործադիր տնօրեն

Մարինե Մկրտչյան

«Քայլ առ քայլ» բարեգործական հիմնադրամի վերապատրաստումների փորձագետ

Աշխեն Գյուրջյան

«Քայլ առ քայլ» բարեգործական հիմնադրամի վերապատրաստումների փորձագետ

Մարինե Պետրոսյան

«Գոյատևում» ՀԿ, հոգեբան

Արմեն Բեջանյան

«Առողջության և կրթության հայկական կենտրոն» ՀԿ, հոգեբանական ծառայության բաժնի ղեկավար

Կոնստանդին Տեր-Ոսկանյան

Առողջապահության ազգային ինստիտուտի մանկաբուժության ամբիոնի վարիչ, Նորք-Մարաշ հիվանդանոցի բժիշկ

Մանուշակ Երիցյան

«ԱրԲեՍ» Առողջության կենտրոնի տնօրեն

Իրինա Թովմասյան

«ԱրԲեՍ» Առողջության կենտրոնի Զարգացման մանկաբուժական ծառայությունների ղեկավար

Գայանե Զաքարյան

«ԱրԲեՍ» Առողջության կենտրոնի վերականգնողական ծառայության ղեկավար

Թեհմինե Կարախանյան

ՀՀ ԿԳ նախարարության հանրակրթության վարչության նախադպրոցական և միջնակարգ կրթության քաղաքականության մշակման և վերլուծության բաժնի գլխավոր մասնագետ

Ալինա Մանուկյան

Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Հատուկ և ներառական կրթության ֆակուլտետի  Հատուկ մանկավարժության և հոգեբանության ամբիոնի դասախոս, հոգեբանական գիտությունների թեկնածու

Խոշոր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան սկսում

է դրսևորել խոշոր շարժողական տարրական հմտություններ:

1.1. Հենվում է ոտքերին մի քանի վայրկյան տևողությամբ, երբ ոտքերը պինդ մակերեսի վրա են:

1.1.1. Երբ մայրը երեխային կանգնեցնում է հատակին, նա 3-4 վայրկյան հենվում է ոտքերին:

1.2.  Գլորվում է երկու  ուղղությամբ` փորից մեջքի վրա և հակառակը:

1.3 Մնում է նստած դիքում՝  առանց օգնության պահպանելով հավաասարակշռությունը առնվազն 10 վայրկյան:

1.3.1. Երբ նստեցնում են բազմոցին, կարողանում է ուղիղ նստել՝ գլուխը բարձր պահած, առանց առաջ

թեքվելու և  առանց հենվելու նախաբազուկներին և ձեռքերին:

1.4. Մեկ դիրքից

տեղաշարժվելով` այլ դիրք է ընդունում:

1.4.1. Փորի վրա կարողանում է առաջ կամ հետ շարժվել, որից հետո կարողանում է նստել:

1.4.2. Նստած դիրքում ազատ շարժումներ է անում իր առանցքի շուրջը:

1.5. Չոչ է անում՝  կատարելով  առնվազն 3 «քայլ»:

1.6. Կանգնում է օգնությամբ կամ ինչ-որ բանից բռնելով:

1.6.1. Կահույքից բռնելով` բարձրանում է, կանգնում  և առանց մարմնով հենվելու` մնում է ուղղահայաց դիրքում կանգնած:

1.7. Քայլում է օգնությամբ կամ ինչ-որ բանից բռնելով՝ կատարելով առնվազն 5 քայլ:

1.7.1. Մեկ կամ երկու ձեռքով բռնելով կահույքից` քայլում է դեպի կողք կամ առաջ:

1.7.2. Քայլում է` մի ձեռքից բռնած:  

1.8. Ինքնուրույն քայլելու փորձեր է անում:

1.8.1. Մեծահասակի ձեռքը բաց թողնելով, մի քանի քայլ է անում:

1.9. Նստած դիրքում կատարում է պարզագույն գործողություններ:

1.9.1. Նստած դիրքում հրում է փոքր գնդակը:

1.9.2. Երկու ձեռքով բռնած գնդակը բաց է թողնում, որ վայր  ընկնի:

Նուրբ / մանր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան սկսում է ցուցաբերել ձեռքի և մատների շարժումների կառավարման հմտություններ:

2.1. Բռնում է խաղալիքը:

2.1.1. Կարող է թափահարել բռնած խաղալիքը:

2.1.2. Բռնում է գլխավերևում կախված խաղալիքը:

2.2. Առարկան մի ձեռքից մյուսն է փոխանցում:

2.2.1. Մի ձեռքով վերցնում է խաղալիքը, ապա այն փոխանցում է մյուսին:

2.3. Մատներով (բութ և ցուցամատ) վերցնում է մանր  առարկաներ:

2.3.1. Երկու մատների ծայրերով  վերցնում է հացի կտորը:

2.4. Երկու ձեռքերն օգտագործում է ինչ-որ առարկա բռնած պահելու համար:

2.4.1. Երկու ձեռքերով պահում է իր շիշը, բաժակը:

2.5. Յուրաքանչյուր  ձեռքում միաժամանակ պահում է մեկական առարկա:

2.5.1. Երկու խաղալիք մոտեցնում և խփում է իրար (միացնում է):

2.5. Ինքնուրույն տեղաշարժում է առարկան:

2.5.1. Դիտմամբ բաց է թողնում շիշը կամ նետում է այն հատակին:

2.5.2. Թելով կապված առարկան մոտեցնելու համար քաշում է թելից:

2.5.3. Բացում է դարակը և հանում պարունակությունը:

2.6. Մեկ առարկան տեղավորում է  մյուսի մեջ:

2.6.1. Փոքր  իրերը գցում է բաժակի  մեջ:

2.6.2. Խաղալիքը հանում է տուփից ու նորից հետ է դնում:

Բանավոր խոսք

Խոսքի ընկալում և օգտագործում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան արձագանքում է ձայներին և իրեն ուղղված խոսքին:

1.1. Արձագանքում է իր անվանը:

1.1.1. Իր անունը լսելիս գլուխը շրջում, նայում է իրեն կանչողին:

1.2. Հասկանում և ճիշտ արձագանքում է որոշ արտահայտությունների:

1.2.1. Երբ փորձում է

վտանգավոր առարկա վերցնել, և մայրն ասում է. «Ձեռք չտաս», ձեռքը հետ է քաշում:

1.2.2. Ուրախանում է, երբ մայրը  քաջալերում և ասում է.

«Ապրի՛ իմ բալիկը»:

1.3. Ցույց է տալիս ծանոթ առարկաները, երբ հարցնում են:

1.3.1. Ի պատասխան «Ու՞ր է ծաղիկը» հարցին, ձեռք/երը մեկնում է դեպի ծաղիկը:

1.4. Կատարում է պարզ գործողություններ, երբ առաջարկում են:

1.4.1. Երբ մայրն ասում է. «Արի՛ ծափիկ անենք», ձեռքերը զարկում է իրար:

1.4.2. Երբ մայրն ասում է.  «Ցույց տուր լույսը», հայացքն ուղղում է դեպի ջահը:

1.4.3. Երբ մայրն ասում է.

«Փակի՛ր այս տուփը», երեխան փակում է տուփը:

2. Երեխան անում է խոսելու, հաղորդակցվելու առաջին փորձերը:

2.1. Ձայնարկություններով արտահայտում է ուրախություն կամ դժգոհություն:

2.1.1. Երբ տեսնում է իր սիրած խաղալիքը, բացականչում է.

«Ա՜», «Օ՜h», «Ու-ու-ու՜» :

2.2. «Բառերով»

արտահայտում է հաճույք կամ դժգոհություն:

2.2.1. Երբ մայրը բերում է  ջուրը, երեխան ուրախանում և ասում է. «Բուվա» (կամ որևէ այլ բառ):

2.3. Բառերը համակցում է շարժումների հետ:

2.3.1. Ժխտական

վերաբերմունքի դեպքում գլխի շարժումով արտահայտում է

«ոչ»:

2.3.2. Երբ դուրս է գնում, թափահարում է ձեռքը և ասում. «Ցե»:

2.4. Ընդօրինակում է պարզ վանկերը:

2.4.1. Կա-կա, տա-տա և այլն:

2.5. Օգտագործում է 8-10 ճանաչելի «բառեր»:

2.5.1. «Մամա», «Պապա»,

«Տատա», «Դադա», «Պապի», «Տուն», «Կուկու», «Ատո» և այլն:

Հաղորդակցում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան արձագանքում է խոսակցին:

3.1. «Պատասխանում է», երբ խոսում են իր հետ:

3.1.1. Երբ խոսում են իր հետ, սկսում է ուրախ բլբլալ վանկերով՝ բարձրացնելով և իջեցնելով ձայնը:

3.2. Համապատասխան վարք է դրսևորում, երբ փաղաքշական արտահայտություններ են ասում կամ սաստում են:

3.2.1. Երբ մայրիկն

ասում է. «Իմ անուշիկ, իմ սիրունիկ» կամ նմանատիպ այլ բառեր, երեխան ժպտում է (ուրախությունից թափահարում է ձեռքերը):

3.2.2. Երբ մայրը խոժոռ դեմքով ասում է. «Չհանե՛ս կոշիկդ, թե չէ կբարկանամ», երեխան դադարում է կոշիկը քաշել:

Մտածողություն և տրամաբանություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան հետազոտում է առարկաները:

1.1. Փորձում է ճանաչել իր շրջապատը՝ աչքերի, բերանի, ձեռքերի միջոցով:

1.1.1. Երեխան ձեռքը վերցրած խաղալիքը/իրը տանում է բերանը:

1.1.2. Երեխան ձեռքերով տարբեր գործողություններ է կատարում  առարկաների հետ. խփում է, թափահարում է, գցում է:

1.2. Դրսևորում է աչք-ձեռք կոորդինացիայի տարրական կարողություններ:

1.2.1. Երեխան տեսնում է խաղալիքը և մեկնում է ձեռքը:

1.3. Փնտրում է տեսադաշտից անհետացած առարկան:

1.3.1. Երեխան հայացքով փնտրում է իր ներկայությամբ թաքցված առարկան:

1.3.2. Երեխան խաղում է «պահմտոցի» («Ծիկ» կամ ծիկրակել խաղը):

1.3.3. Երբ հեռացնում են խաղալիքը, երեխան հայացքը տարբեր կողմեր է ուղղում:

1.4. Կենցաղային իրերն օգտագործում է ըստ նշանակության:

1.4.1. Գդալը վերցնում է և մոտեցնում բերանին:

1.4.2. Վերցնում է սանրը և քսում է գլխին:

1.5. Հետազոտում է շրջապատող առարկաները` դրանց հետ տարբեր գործողություններ կատարելով:

1.5.1. Երեխան նետում է խաղալիքը, թափահարում, հարվածում այլ խաղալիքի` հետևելով, թե ինչ է տեղի ունենում խաղալիքի հետ, ինչ ձայն է հանում, ինչպես է փոխվում:

1.6. Կրկնօրինակում է պարզ գործողություններ:

1.6.1. Երեխան ծափ է տալիս` կրկնօրինակելով մեծահասակին:

1.7.  Կատարում է որոշակի գործողություններ ցուցամատով:

1.7.1. Երեխան ցուցամատով խառնում կամ հրում է փոքր առարկաներ:                

2. Երեխան հասկանում է իրադարձությունների հաջորդականությունը և պարզ պատճառահետևանքային կապերը:

2.1. Մի քանի անգամ կրկնում է միևնույն

գործողությունը`իրեն հետաքրքրող տպավորությունները երկարաձգելու կամ իր ցանկացածին հասնելու համար:

2.1.1. Խփում է չխկչխկան խաղալիքին` ձայնը անընդհատ լսելու համար:

2.1.2. Պարբերաբար փորձում է բացել տուփի կափարիչը, եթե  առաջին անգամ չի ստացվում:

2.2. Գտնում է կապը առարկայի և երևույթների միջև:

2.2.1. Երբ տեսնում է գիշերազգեստը, սկսում է քաշելով հանել գուլպաները:

Ուշադրություն, հիշողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան դրսևորում է ուշադրության  կենտրոնացում և պահպանում:

3.1. Ուշադրությունն ուղղում է դեպի տարբեր տիպի խթանիչները:

3.1.1. Հայացքով սկսում է հետևել գույնով, ձայնով կամ շարժումով իր ուշադրությունը գրաված առարկաներին:

3.1.2. Երբ չխկչխկացնում են ձայն հանող խաղալիքը, երեխան ուշադիր նայում է խաղալիքին:

3.2. Լսում է երգ կամ փոքրիկ հեքիաթ՝ դեռևս չհասկանալով դրա բովանդակությունը:

3.2.1. Երեխան ուշադիր լսում է, երբ մայրը նրա համար երգում է կամ քառյակ է արտասանում:

4. Երեխան մտապահում  և վերարտադրում է որոշակի ինֆորմացիա:

4.1. Ճանաչում է ծանոթ դեմքեր, առարկաներ:

4.1.1. Երբ երեկոյան տեսնում է հորը, ժպտում և ձգվում է դեպի նա:

4.2. Երբ առաջարկում են, փնտրում և գտնում է ծանոթ առարկան, եթե նախապես տեսել է, թե որտեղ են այն դրել:

4.2.1. Երբ տատիկն ասում է. «Բե՛ր քո փոքրիկ գնդակը որ միասին խաղանք», երեխան՝ չոչ անելով,  մոտենում է խաղալիքների զամբյուղին :

Երևակայություն և ստեղծագործական մտածողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան դրսևորում է երևակայության պարզագույն տարրեր:

5.1. Կատարում է գործողություններ տարբեր առարկաների/նյութերի հետ:

5.1.1. Մատներով սեղմելով` խաղում է խմորի հետ:

5.1.2. Փորձում է ճմռթել,  պատռել թղթի կտորը:

5.2. Կրկնօրինակում է մեծահասակների շարժումները:

5.2.1. Երեխան երաժշտության տակ թափահարում է ձեռքերը` նմանեցնելով պարային շարժումների:

Սոցիալ - մշակութային և կենցաղային կողմնորոշում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

7. Երեխան  ունի գիտելիքներ իր ընտանիքի մասին:

7.1. Ճանաչում է մոր և այլ մտերիմ մեծահասակների դեմքերը:

7.1.1. Երբ հարցնում են, թե որտեղ է մայրիկը, հայացքով կամ ձեռքով ցույց է տալիս:

8. Երեխան ճանաչում  և կատարում է մանկական ստեղծագործություններ:

8.1. Մեծահասակների ասելուց հետո երեխան կրկնում է վանկեր կամ մեկ-երկու բառ որևէ բանաստեղծությունից կամ երգից:

8.1.1 «Ծիվ –ծիվ», «Արև-արև եկ-եկ»:

8.2. Ակտիվորեն

արձագանքում է, երբ լսում է ծանոթ մանկական երգ:

8.2.2. Երբ տատիկը երգում է իրեն ծանոթ երգը, երեխան ժպտում է, թափահարում է ձեռքերը:

Կողմնորոշում տարածության և ժամանակի մեջ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան կողմնորոշվում է տարածության մեջ:

6.1. Տան մեջ տեղաշարժվում է որոշակի նպատակով:

6.1.1. Երեխան մոտենում է դռանը` հասկացնելով, որ ցանկանում է դուրս գնալ:

6.2. Իրեն ծանոթ միջավայրում գիտի որոշ առարկաների տեղը:

6.2.1. Երեխան կոնֆետը փնտրում է այն տեղում, որտեղ մայրիկը սովորաբար դնում է այն:

Սոցիալական զարգացում

Փոխհարաբերություններ շրջապատի հետ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան  սկսում է շփվել ծանոթ մեծահասակների և հասակակիցների հետ և հաստատել վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ:

1.1. Աշխուժանում է ծնողներին և ծանոթ մեծահասակներին տեսնելիս (ժպիտ, ակտիվ շարժումներ և ձայներ):

1.1.1.  Երբ մայրը մոտենում և խոսում է երեխայի հետ, նա ժպտում է և թափահարում ձեռքերն ու ոտքերը:

1.1.2. Երբ տատը ներս է մտնում, երեխան ծիծաղելով չոչ է անում նրան դիմավորելու:

1.2. Հաճույքով է խաղում մեծահասակների հետ:

1.2.1. Երեխան ուրախ ձայներ է արձակում, երբ խաղում է պապիկի հետ: Երեխան կարող է լաց լինել, երբ խաղը դադարում է:

1.3. Սիրում է հայելու մեջ նայել ինքն իրեն:

1.3.1. Հայելու կողքով անցնելիս ձգվում է դեպի հայելին և հրճվում:

1.4. Ցուցաբերում է ամաչկոտություն կամ տագնապ (վախ) անծանոթ մեծահասակների ներկայությամբ:

1.4.1. Երբ անծանոթ մեծահասակը փորձում շփվել երեխայի հետ,  նա թնկթնկում է,  լաց է լինում:

1.5. Ցուցաբերում է անհանգստություն (տագնապ) ծանոթ մեծահասակից  բաժանվելիս:

1.5.1. Լալիս է, երբ մայրիկը կամ հայրիկը գնում են:

1.6. Հանգիստ և ապահով

է զգում, երբ մտերիմ մեծահասակը իր տեսադաշտում է:

1.6.1. Աշխույժ խաղում է, երբ հարազատները, կամ տան անդամները իր կողքին են:

1.7. Մեծահասակներին ներգրավում է  իր փոխգործուն խաղերի (շփումների) մեջ:

1.7.1. Մեկնում է խաղալիքը մեծահասակին, որ նա լարի այն:

1.8. Ներգրավվում է փոխգործուն շփումների կամ խաղերի մեջ:

1.8.1. Խաղում է «Խնոցիհարոցի», «Ծիվ-ծիվ» խաղերը:

1.9. Օգտագործում է շարժումները և դիմախաղը հաղորդակցվելու համար:

1.9.1. Ձեռքով դիպչում է/հրում է  ուշադրություն գրավելու համար:

1.9.2. Ձեռքերը պարզում է, որ գրկեն:

1.9.3. Ձեռքը թափահարելով՝ հրաժեշտ է տալիս:

1.10. Նկատում և արձագանքում է ուրիշ երեխաներին:

1.10.1. Երբ զբոսանքի ժամանակ հանդիպում է այլ երեխայի, մեկնում է ձեռքը կամ քայլում է դեպի նա:

Սոցիալական վարք

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնակառավարման հմտություններ:

2.1. Ինքն իրեն զբաղեցնում է կամ հետաքրքրություններ է գտնում:

2.1.1. Ճանաչում է իր խաղալիքները և ինքնուրույն խաղում դրանցով:

2.2. Հարմարվում է օրվա կրկնվող գործողություններին:

2.2.1.Կեսoրին՝ զբոսանքից վերադառնալուց հետո, մեծահասակի օգնությամբ պառկում է քնելու:

2.3. Հաճախակի փոխում է գործողությունները/ զբաղմունքը:

2.3.1. Արջուկով  խաղալուց հետո վերցնում է գնդակը:

3. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնուրույնություն:

3.1. Փորձում է կատարել ինքնուրույն գործողություններ` ուտել, քայլել, վերցնել ինչոր բան (թեև դեռ օգնության կարիք ունի):

3.1.1. Մեկնում է ոտքը կամ ձեռքը, երբ իրեն հագցնում են:

3.1.2. Փորձում է իր ձեռքով (մատներով) ուտել:

Անձնային զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան սկսում է ցուցաբերել սեփական  անձի և ուրիշների մասին իմացություն:

4.1. Երբ տալիս են իր անունը, արձագանքում է  շարժումով կամ ձայնով:

4.1.1. Շրջվում է կամ հրճվում է, երբ լսում է իր անունը:

4.2. Ուսումնասիրում է իր մարմինը:

4.2.1. Բռնում է իր ոտքերի թաթերը, ուսումնասիրում է իր ձեռքերը:

4.3. Ուսումնասիրում է ուրիշների դեմքերը, մարմնի մասերը:

4.3.1. Դիպչում է խնամողի մազերին, շոշափում է ձեռքը:

4.4. Երբ խնդրում են, ցույց է տալիս իր մարմնի առնվազն 2 մասերը:

4.4.1. Մատնացույց է անում իր բերանը, երբ հարցնում են «Ու՞ր է Տիգրանիկի բերանը»:

Հուզական զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան սկսում է արտահայտել և ճանաչել հիմնական հույզերը:

5.1. Անծանոթ միջավայրում դրսևորում է վախ  կամ զգուշանում է:

5.1.1. Անծանոթ միջավայրում հյուրընկալվելիս, նստում է մոր գրկում կամ բռնում է նրա ձեռքը:

5.1.2. Եթե մոր գրկում չէ,

ապա անվտանգ և ապահով զգալու համար հաճախ նայում է նրա կողմը:

5.2. Արտահայտում է իր  զգացմունքները ձայներով կամ շարժումներով:

5.2.1. Երբ զայրանում է` բարձր գոռում է կամ լալիս է:

5.2.2. Սիրած

կերակրատեսակը ստանալու դեպքում աշխուժանում է (ծիծաղում է, ժպտում է, ծափ է տալիս):

5.3. Արձագանքում է ուրիշների հույզերին:

5.3.1. Սկսում է լաց լինել, երբ լսում է, որ ուրիշ մի երեխա լալիս է:

5.4. Երեխան հուզականորեն  արձագանքում է երաժշտական գործիքներով, մարդկային ձայնով կատարած երաժշտությանը:

5.4.1. Կատարում է աշխույժ շարժումներ կամ արձակում է ձայներ երաժշտություն լսելիս:

Ինքնասպասարկում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնասպասարկման տարրական  հմտություններ:

1.1. Ձեռքը մեկնում է իր

տեսադաշտում հայտնված առարկային:

1.1.1. Խփում է ձայն հանող կախված խաղալիքին:

1.2. Փնտրում է տեսադաշտից անհետացած առարկան:

1.2.1. Քաշում է (բարձրացնում

է) ծածկոցը` խաղալիքը գտնելու համար:

1.3. Կենտրոնանում է մոտ գտնվող առարկայի վրա:

1.3.1. Կերակրվելիս բռնում է մոր կուրծքը/շիշը:

1.4. Փորձում է ինքնուրույն ուտել:

1.4.1. Բռնում և ուտում է թխվածքաբլիթը:

1.5. Մեծահասակի օգնությամբ օգտվում է սպասքի որոշ տեսակներից: Վերցնում է գդալը` բռնելով պոչից:

1.5.1. Խմում է բաժակից:

1.5.2. Վերցնում է գդալը` բռնելով պոչից:

1.6. Հանում է հեշտությամբ հանվող հագուստը:

1.6.1. Ձգելով քաշում, հանում է գլխարկը, կիսագուլպաները, ձեռնոցները:

Առողջության պահպանում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան արձագանքում է հիգիենիկ միջոցառումներին և խնամք պահանջող իրավիճակներին:

2.1. Դրականորեն է արձագանքում լողանալուն:

2.1.1. Լողանալիս ժպտում, թափահարում է ոտքերն ու ձեռքերը:

2.2. Անհանգստություն է ցուցաբերում, եթե իրեն խանգարող ինչ-որ հանգամանք կա:

2.2.1. Լալիս, թնկթնկում է, երբ քաղցած է:

2.2.2. Մեկնում է ձեռքը կամ մատնացույց է անում հագուստը, եթե թրջվել է:

Խոշոր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան դրսևորում է խոշոր շարժողական հմտություններ:

1.1. Կանգնում է ինքնուրույն` առանց օգնության:

1.1.1. Կանգնում է ուղղահայաց դիրքով` հավասարապես հենվելով երկու ոտքերի վրա և առանց  արտաքին օգնության (չի հպվում որևէ մեկին կամ առարկայի) կանգնած մնում է առնվազն 10 վայրկյան:

1.1.2. Կռանալով՝ հատակից վերցնում է իրեն հետաքրքրող առարկան և, առանց ընկնելու, ուղղվում է:

1.1.3. Ուղղահայաց դիրքում պահպանում է հավասարակշռությունը, երբ զննում է ձեռքում պահած առարկան կամ դրանով գործողություն է կատարում:

1.2. Քայլում է ինքնուրույն:

1.2.1. Ուղղահայաց դիրքով՝ մեջքն ուղիղ պահած և ոտքերը լայն բացած, առանց որևէ անձի կամ առարկայի հպվելու կատարում է առնվազն 5 քայլ դեպի առաջ` վեր բարձրացրած ձեռքերի օգնությամբ պահպանելով հավասարակշռությունը:

1.2.2. Կարողանում է  ետ-ետ  քայլել:

1.3. Ինքնուրույն նստում է:

1.3.1. Ինքնուրույն նստում է փոքր աթոռին:

1.4. Կատարում է վազելու փորձեր՝ անցնելով դժվարությունների միջով:

1.4.1. Վազում է՝ չկարողանալով շրջանցել խոչընդոտները և դիպչելով իր ճանապարհին գտնվող աթոռին, փոշեկուլին կամ այլ առարկաներին:

1.4.2. Վազում է`հաճախ վայր ընկնելով:

1.5. Օգնությամբ կամ ինչ-որ բանից բռնելով, բարձրանում է աստիճաններով:

1.5.1. Չոչ անելով` ինքնուրույն վեր է բարձրանում աստիճաններով:

1.6. Մեծահասակի օգնությամբ իջնում է աստիճաններից:

1.6.1. Տատիկի ձեռքից բռնած  իջնում է աստիճաններով:

2. Երեխան կատարում է գործողություններ` պահպանելով դիրքը և իրականացնելով կոորդինացված շարժումներ:

2.1. Կանգնած դիրքում  կատարում է տարբեր գործողություններ:

2.1.1. Կանգնած դիրքից նետում է փոքր գնդակը՝ առանց վայր ընկնելու:

2.1.2. Հրում կամ քաշում է հատակին դրված մեծ առարկաները:

2.1.3. Ոտքով հարվածում է գնդակին:

Նուրբ / մանր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան դրսևորում է վերջույթների, ձեռքի և մատների շարժումների կառավարման հմտություններ:

3.1. Առարկան բռնելիս օգտագործում է ձեռքի ափը:

3.1.1. Ձեռքի ափով  բռնում է մատիտը, գդալը:

3.2. Մեկ ձեռքով բռնում է երկու առարկա:

3.2.1. Մեկ ձեռքով բռնում է երկու փոքր խաղալիքներ:

3.3. Թերթում է գիրքը:

3.3.1. Գիրքը թերթում է` 2-3 էջ միասին շրջելով:

3.4. Գծում/նկարում  է` ձեռքը և դաստակը միասին  շարժելով:

3.4.1. Խզբզում է մատիտով (արագ  ու անփույթ շարժումներով):

3.4.2. Գծեր է քաշում մատիտով:

3.4.3. Նկարելիս  թուղթը մյուս ձեռքով պահում է:

3.5. Համապատասխա նեցնելով՝ տեղավորում է մեկ առարկան մյուսի մեջ:

3.5.1. Շրջանը, եռանկյունին և քառակուսին տեղավորում 

է տախտակի վրա եղած համապատասխան փոսիկների մեջ:

3.6. Կառուցում է պարզ շինություններ` ուղղահայաց դիրքով:

3.6.1. Կառուցում է աշտարակ. սկզբում` երկու մասից, ապա կարողանում է ավելացնել

շարքը, հասցնելով 3-4 խորանարդիկներից բաղկացած ուղղահայաց կառույցի:

3.7. Վերջույթները ճիշտ ուղղությամբ շարժելով` օգնում է հագցնել իր շորերը:

3.7.1.  Բաճկոնը հագցնելիս ձգում է թևը դեպի հետ:

3.7.2. Ոտքը բարձրացնում է և ձգում ոտնաթաթը` կոշիկները հագցնելու համար:

3.8. Սեղմում է կոճակները և պտտում է բռնակները:

3.8.1. Ցուցամատով

(հիմնականում գերակայող ձեռքի) սեղմում է երգող խաղալիքի սեղմակոճակը:

3.8.2. Ցուցամատով կամ ձեռքով (հիմնականում գերակայող) սեղմում է լույսի անջատիչը:

3.8.3. Ձեռքով (հիմնականում գերակայող) պտտում է ցածր տեղակայված բռնակները` փորձելով բացել պահարանը կամ դարակը:

Բանավոր խոսք

Խոսքի ընկալում և օգտագործում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան ընկալում է իրեն ուղղված ուրիշի պարզ խոսքը:

1.1. Կատարում է մեծահասակի պարզ, ծանոթ հրահանգը:

1.1.1. Երբ ասում են. «Այս խաղալիքը տա՛ր և տո՛ւր

Էմմային», տանում և տալիս է:

1.1.2. Մեծահասակի խնդրանքով բերում է փոքրիկ բարձը ննջարանից:

1.2. Պատասխանում է «այո»/«ոչ» պատասխան պահանջող հարցերին:

1.2.1. «Գնա՞նք բակ» հարցին պատասխանում է «հա/այո» կամ «չէ/ոչ»:

1.3.  Ցույց է տալիս  այն առարկաները, որոնց մասին հարցնում են:

1.3.1. Երբ հարցնում են. «Ու՞ր է գնդակը», երեխան մատով ցույց է տալիս այն:

1.3.2. Երբ  հայրիկն ասում է. «Գրքում ցույց տուր փիսիկին», երեխան ցույց է տալիս ճիշտ պատկերը:

2. Երեխան օգտագործում է երկբառ նախադասություններ:

2.1. Օգտագործում է տեղը և/ կամ բացակայությունը ցույց տվող արտահայտություններ:

2.1.1. «Կուկու հեսա», «Կակա չկա»:

2.2. Օգտագործում է ցանկություն արտահայտող բառակապակցություններ:

2.2.1. «Ճաշիկ ուտի», «Պապա ավտո գնա»:

2.2.2. «Տուր», «Բեր», «Լավ»,

«էլի»…

2.3. Օգտագործում է հարց արտահայտող բառակապակցություններ:

2.3.1. «Ու՞ր ա կակա»:

2.3.2. «Գնդակ խաղա՞»:

Հաղորդակցում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան հաղորդակցվում է մեծահասակների և հասակակիցների հետ:

5.1. Պատասխանում է իրեն ուղղված հարցին:

5.1.1. «Այդ ու՞ր ես գնում»

հարցին պատասխանում է.

«Բակ» կամ «դուս»:

5.2. Երբ ինչ-որ բանի կարիք ունի, դիմում է ծանոթ մեծահասակին:

5.2.1. Տատիկին ասում է. «Ջույ  տույ» կամ «ձույիկ»:

5.3. Շփվում է հասակակից երեխաների հետ:

5.3.1. Մոտենում է իրեն այցելության եկած քեռորդուն, բռնում է ձեռքը և ասում է.

«Այի»:

5.3.2. Մոտենում է ավազների մեջ խաղացող անծանոթ

երեխային, բռնում է նրա դույլը և ասում է. «Տու՛ր»:

Գրավոր խոսք

Հետաքրքրություն գրքերի և գրվածքի նկատմամբ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան հետաքրքրություն է ցուցաբերում գունազարդ գրքերի նկատմամբ:

6.1. Անկանոն թերթում է մանկական գիրքը:

6.1.1. «Երեք խոզուկներ» հեքիաթի գիրքը թերթում է հետ ու առաջ (թերթում է տարբեր տեղերից, թերթում է մի քանի էջ միանգամից):

6.2. Հետևում է, երբ մեծահասակն իր համար «կարդում» է պատկերազարդ գիրք:

6.2.1. Երբ պապիկը գիրքը ձեռքին կարդում կամ պատմում է «Երեք արջուկները» հեքիաթը, երեխան մատով ցույց է տալիս փոքրիկ արջուկին:

Խոսքի հնչյունաբանական և  քերականական իմացություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան փորձում է ճիշտ արտասանել մայրենի լեզվի հնչյունները:

3.1. Կրկնում է առաջարկված պարզ բառերը՝ նմանեցնելով հնչյունները:

3.1.1. «Ասա ծիտիկ» հրահանգը ստանալիս կրկնում է. «Տի-տի» կամ «Ծիտի»:

4. Երեխան տիրապետում է քերականական պարզ կանոններին:

4.1. Միտքն  արտահայտում է բառերի ճիշտ հաջորդականությամբ:

4.1.1. Ասում է. «Պապա ավտո», այլ ոչ թե՝ «Ավտո պապա»:

Մտածողություն և տրամաբանություն 

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան հետազոտում և համեմատում է առարկաները:

1.1. Oգտագործում է առարկաներն ըստ իրենց նշանակության:

1.1.1 Խմում է բաժակից:

1.1.2. Կերակրում է տիկնիկին գդալով:

1.1.3. Փորձում է

երևակայական բանալիով բացել խաղալիք մեքենայի դուռը:

1.2. Ճանաչում է ծանոթ դեմքերը նկարներում:

1.2.1 Լուսանկարի վրա մատով ցույց է տալիս մայրիկին:

1.3. Արձագանքում է իր անվանը:

1.3.1. Երբ իր անունն են տալիս, շրջվում է:

1.4. Ցույց  է տալիս մարմնի տարբեր մասերը տիկնիկի վրա:

1.4.1. Երբ հարցնում են, թե որն է տիկնիկի քիթը/բերանը/ ոտքը և այլն, ցույց է տալիս:

1.5. Օգտագործում է առարկաները խնդիրներ լուծելու համար:

1.5.1. Երբ խնդրում են ջուր բերել, գտնում է բաժակը և փորձում է լցնել ջրով:

1.5.2. Կարողանում է աշտարակ կառուցել 6 խորանարդիկիներից, համարելով, որ տուն է կառուցել:

2. Երեխան հասկանում է իրադարձությունների հաջորդականությունը և պարզ պատճառահետևանքային կապերը:

2.1. Կրկնում է անցյալում տեսած գործողությունների հաջորդականությունը:

2.1.1.Մայրիկի այն հարցին, թե «Գագիկը ինչպե՞ս էր ֆուտբոլ խաղում», երեխան կրկնում է նրա գործողությունները:

2.1.2. Տիկնիկի շորերը հանում է, «կաթիկ է տալիս» և ասում է. «Նանիկ»:

2.2. Գիտի, որ առարկայի/ անձի բացակայությունը չի նշանակում, որ այն/նա ընդհանրապես անհետացել է:

2.2.1. Երբ գնդակը գլորվում է մահճակալի տակ, երեխան փորձում է հանել այն:

2.2.2. Երբ մայրիկը գնում է խոհանոց, երեխան չորեքթաթ կամ քայլելով հետևում է նրան:

Երևակայություն և ստեղծագործական մտածողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան դրսևորում է երևակայության պարզագույն տարրեր:

4.1. Կատարում է պարզագույն  գործողություններ տարբեր առարկաների/նյութերի հետ` ինչ-որ բան սարքելու/ ստեղծելու միտումով:

4.1.1. Ձեռքի ափով բռնելով մատիտը անկանոն գծեր է տանում թղթի վրա և ասում.

«Տուն եմ նկարում»:

4.1.2. Երեխան փորձում է պլաստիլինից «գնդակ»,

«սեղան» և այլ իրեր պատրաստել:

4.2. Առարկան օգտագործում է տարբեր նպատակներով:

4.2.1. Թղթե տոպրակը օտագործում է որպես գլխարկ:

4.2.2. Փայտիկն օգտագործում է որպես ձի. «հեծնում և քշում է»:

4.3. Խաղալիս կատարում է նպատակային գործողություններ խաղալիքների հետ:

4.3.1. Տիկնիկին կերակրում է երևակայական սննդով:

4.3.2. Մեքենայով խաղալիս արտաբերում է մեքենայի շարժիչին բնորոշ աղմուկ (ղըըմ-ղըըմ):

4.4. Նմանակում է ուրիշների կատարած գործողությունները:

4.4.1. Քայլում է զինվորի նման:

4.4.2. Նմանակում է կենդանիների ձայները` «Հա՛ֆ, հա՛ֆ»,«Բեե՜»:

Ուշադրություն և հիշողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան մտապահում և վերարտադրում է որոշակի ինֆորմացիա:

3.1.  Կատարում է իրեն ծանոթ պարզ գործողություններ:

3.1.1. Երեխան վերցնում է անձեռոցիկը և մաքրում է տիկնիկի քիթը:

3.2. Կրկնում է պարզ նախադասություններ` մեծահասակի ասելուց հետ:

3.2.1. «Ծիտիկ-ծիտիկ մոտ արի»:

3.3. Կրկնում է  մեկ կամ երկու

շաբաթ առաջ իր կատարած գործողությունները:

3.3.1. Մեծահասակի խնդրանքով կրկնում է պարային շարժումները, որոնք կատարել էր քույրիկի ծննդյան օրը:

3.4. Լսում է կարճ հեքիաթներ:

3.4.1. Երեխան մինչև վերջ լսում է «Գնդիկ-Բոքոնիկ» հեքիաթը:

Սոցիալ-մշակութային և կենցաղային կողմնորոշում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան ունի գիտելիքներ (տեղեկացված է) իր և իր ընտանիքի մասին:

6.1. Ցույց է տալիս ընտանիքի անդամներին և ասում նրանց անունները:

6.1.1. Պատասխանում է

«Ո՞ւր է քո հայրիկը», «Ի՞նչ է մայրիկիդ անունը» հարցերին:

7. Երեխան ճանաչում և կարողանում է կատարել մանկական ստեղծագործություններ:

7.1. Կատարում է մանկական երեգերից բառեր կամ տողեր:

7.1.1. Մեծահասակի օգնությամբ արտասանում է «Ծիտիկ-Ծիտիկը»:

7.2. Ծանոթ մանկական երգի ձայն լսելիս ձայնակցում է:

7.2.1. «Արև՛-արև՛, ե՛կ, ե՛կ…»:

8. Երեխան ունի գիտելիքների շրջապատող աշխարհի մասին:

8.1. Ճանաչում է նկարներում պատկերված մրգերը, կենդանիներին:

8.1.1. Տարբերում է տանձը, բանանը, խնձորը:

8.1.2. Տրված հրահանգով, նկարի վրա մատով ցույց է տալիս առնվազն 2 կենդանի` կրկնելով դրանց անունները:

Կողմնորոշում տարածության և ժամանակի մեջ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան կողմնորոշվում է տարածության մեջ:

5.1. Փնտրում է իր

տեսադաշտից անհետացած առարկան:

5.1.1. Երբ մայրիկը թաքցնում է գնդակը, փնտրում է այն:

5.2. Կողմնորոշվում է սենյակների դիրքի և դասավորության մեջ:

5.2.1. Կատարում է «Գնա քո սենյակից արջուկը բեր» հրահանգը:

5.3. Հավաքում է 3 մասից բաղկացած աշտարակը:

Սոցիալական զարգացում

Փոխհարաբերություններ շրջապատի հետ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան  սկսում է շփվել ծանոթ մեծահասակների և հասակակիցների հետ և հաստատում է վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ:

1.1.   Խոսքային և ոչ խոսքային ձևերով գրավում է ծանոթ մեծահասակների ուշադրությունը: 

1.1.1.  Գրքում մատով ցույց է տալիս նկար, շրջվում նայում է ծնողին, որ կիսի իր հետաքրքրությունը:

1.1.2. Մատնացույց է անում մի խաղալիք` ուշադրություն հրավիրելու համար:

1.2. Փնտրում է  ծնողների կամ ծանոթ մեծահասակների աջակցությունը ինչ-որ բան անելիս:

1.2.1. Մայրիկին ասում է .

«(Դարակը) բաց արա, գիրքը վերցնեմ»:

1.2.2. Իր չափերից մեծ առարկա վերցնելիս/ տեղափոխելիս կանչում է, որ իրեն օգնեն:

1.3. Կրկնօրինակում է մեծահասակի առօրյա վարքը:

1.3.1. Ձևացնում է, որ մաքրում է փոշեկուլով (խոսում է հեռախոսով, ճաշ է  պատրաստում, պայուսակը վերցնում է իբր աշխատանքի է գնում):

1.4. Մասնակցում է պարզ խաղերի կամ շփումների ծանոթ մեծահասակների հետ:

1.4.1. Մեծահասակի առաջարկով բերում է խաղալիքները, որ միասին խաղան:

1.4.2. Գնդակը նետում է մեծահասակին, ասելով. «Արի խաղանք»:

1.5. Պատասխանում է մեծահասակի բարևին:

1.5.1. Պատասխանում է մեծահասակի բարևին, ասելով «Բարև»:

1.5.2. Ժպտում է մեծահասակին ի  պատասխան նրա բարևին:

1.6.  Ինքնուրույն խաղալիս երբեմն փորձում է ներգրավել իր կողքին խաղացող երեխայի:

1.6.1. Որոշ ժամանակ ավազով խաղալուց հետո կողքի աղջկան թույլ է տալիս իր դույլի մեջ ավազ լցնել:

1.7. Ծնողի հետ խաղի ընթացքում, նրա

աջակցությամբ սպասում է իր հերթին:

1.7.1. Խորանարդիկները շարելիս ասում է. «Դու դիր, հետո ես կդնեմ»:

Սոցիալական վարք

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան դրսևորում է ինքնակառավարման հմտություններ:

2.1. Հասկացնում է իր որոշ ֆիզիոլոգիական կարիքները` քաղցը, ծարավը:

2.1.1. Ասում է մայրիկին. «Հաց տուր»:

2.1.2. Մեծահասակի ձեռքից բռնած, ցույց է տալիս իր ուզածը` հացը կամ ջուրը:   

2.2. Ենթարկվում է  անվտանգության պարզ պահանջներին:

2.2.1. Ձեռքը ետ է քաշում, երբ մայրն ասում է. «Տաք է, ձեռք մի՛ տուր»:

2.2.2. Մատնացույց է անում հոսանքի վարդակը և ցուցաբերում զգուշավորություն:

3. Երեխան դրսևորում է ինքնուրույնություն:

3.1. Փորձում  է ինքնուրույն հոգալ իր պարզ կարիքները:

3.1.1. Ինքնուրույն հագնում է մաշիկները (հնարավոր է նաև թարս):

3.2. Մասնակցում է պարզ գործերին:

3.2.1. Սեղանը պատրաստելիս դնում է ափսեն:

1.8. Հաղորդակցվում  է մեծահասակի հետ իր կատարած գործողությունների վերաբերյալ:

1.8.1. Բերում է տիկնիկը, որ ցույց տա, թե ինչպես է սանրել է տիկնիկի մազերը:

1.8.2. Մեծահասակի ձեռքից քաշելով, ցույց է տալիս իր կառուցած աշտարակը:

1.9. Դրականորեն է արձագանքում մեծահասակի ուղղորդմանը:

1.9.1. Կրկնում է մեծահասակի հետևից. «Հա, արի գնանք բակ»:

1.10. Կրկնօրինակում է երեխաների վարքը:

1.10.1. Տեսնելով, որ եղբայրը լվանում է ձեռքերը, ինքն էլ է ցանկանում լվացվել:

1.11. Կողք-կողքի խաղալու ժամանակ ուշադրություն է դարձնում  հասակակիցների գործողություններին:

1.11.1. Դիմում է խաղացող երեխային. «Ես էլ եմ մեքենայով խաղում»:

1.11.2. Թողնում է իր խաղալիքը և խլում է հասակակցի ձեռքի խաղալիքը:

Անձնային զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան սկսում է ցուցաբերել   սեփական  անձի և ուրիշների մասին իմացություն:

4.1. Ճանաչում է իրեն հայելու մեջ:

4.1.1. ժպտում կամ խաղում է հայելում իր պատկերի հետ

4.1.2. Հայելու մեջ նայելով, սանրում է իր մազերը:

4.2. Գիտի իր անունը:

4.2.1. Արձագանքում է, շրջվում է,  երբ դիմում են անունով:

4.2.2. Մատնացույց է անում իրեն, երբ հարցնում են «Անին ու՞ր է»:

4.3. Անվանում է իր մարմնի առնվազն 3 մասերը:

 4.3.1. Երբ խնդրում են, ցույց է տալիս իր քիթը, բերանը, աչքերը, ձեռքերը, ոտքերը, գլուխը, փորիկը:

4.4. ճանաչում է ծնողներին և ընտանիքի անդամներին:

4.4.1. Երբ հարցնում են «Որտե՞ղ է մայրիկը», մատով ցույց է տալիս մայրիկին:

Հուզական զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան սկսում է ճանաչել հիմնական հույզերը:

5.1. Ժպտում է կամ ծիծաղում է ի պատասխան դրական հաղորդակցությանը:

5.1.1. Երբ մեծահասակը գովում է. «Ի՜նչ լավ աղջիկ ես», ժպտում է ի պատասխան:

5.2.  Դրսևորում է ուրախություն, ջերմություն մտերիմ մարդկանց նկատմամբ:

5.2.1.  Երբ մայրը գրկում է

երեխային,  ի պատասխան նա ժպտում և փաթաթվում  է մայրիկին:

5.3. Դժգոհություն է արտահայտում, երբ իրեն ինչոր բան անհանգստացնում է կամ անկարող է ինչ-որ բան անել:

5.3.1. Սկսում է թափահարել տիկնիկին, երբ չի կարողանում նրա զգեստը հանել:

6. Երեխան արտահայտում է իր զգացմունքները երգի, երաժշտության, շարժումների և պարի միջոցով:

6.1. Ճանաչում և արձագանքում է ծանոթ երաժշտությանը:

6.1.1. Երաժշտության տակ կատարում է պարային շարժումներ:

6.2. Պարբերաբար երգում է:

6.2.1. Ինչ-որ բանով զբաղվելիս` երգում է քթի տակ:

6.2.2. Ձայնարկիչով ծանոթ երգ լսելիս` ձայնակցում է:

Ինքնասպասարկում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1.Երեխան դրսևորում է ինքնասպասարկման հմտություններ:

1.1. Հագնվելիս և հանվելիս փորձում է ինչ-որ բաներ ինքնուրույն անել:

1.1.1. Իջեցնում է արձակված տաբատը :

1.1.2. Վերարկուն հագցնելու համար պարզում է ձեռքերը:

1.1.3. Ինքնուրույն բերում է հողաթափերը:

1.2. Ինքնուրույն ուտում է սննդի որոշ տեսակներ:

1.2.1. Ինքնուրույն ուտում է տապակած կարտոֆիլը:

1.2.2. Ինքնուրույն ուտում է տարբեր մրգեր:

1.3. Ինքնուրույն խմելու փորձեր է անում:

1.3.1. Ինքնուրույն խմում է ջուրը բաժակից:

1.4. Կատարում է կենցաղային տարրական գործողություններ:

1.4.1. Իր ափսեն դնում է սեղանին՝ մեծահասակի հրահանգով:

1.5. Հետևողական է այն գործողություններում, որոնք կրկնվում են ըստ ռեժիմի:

1.5.1. Քնելիս իր հետ վերցնում է սիրած խաղալիքը:

1.5.2. Վերցնում է գիշերային զգեստը քնելուց առաջ:

Առողջության պահպանում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան սկսում է հետևել հիգիենայի տարրական կանոններին:

2.1. Կատարում է հիգիենայի որոշ գործողություններ:

2.1.1. Օգնությամբ լվանում և չորացնում է ձեռքերը:

2.2. Ճանաչում է հիգիենայի որոշ պարագաներ:

2.2.1. Բերանը բացելով` թույլ է տալիս խնամողին մաքրել իր ատամները:

2.2.2. Վերցնում է թաշկինակը կամ անձեռոցիկը և փորձում է մաքրել քիթը, երբ քթից հոսում է:

2.3. Փորձում է հանել թաց կամ կեղտոտ հագուստը:

2.3.1. Ջրի հետ խաղալիս քաշում է և փորձում է հանել թրջված շապիկը:

2.4. Նշան է անում, երբ ինչոր բանից դժգոհություն է ունենում:

2.4.1. Ստիպում է հանել կեղտոտված հագուստը:

 2.4.2. Քաղցրավենիքից օգտվելուց հետո ուզում է, որ ձեռքերը լվանան:

Անվտանգություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան սկսում է հետևել անվտանգության տարրական կանոններին՝ մեծահասակի ուղղորդումով և հսկողությամբ:

3.1. Դադարեցնում է վտանգավոր գործողությունը՝ մեծահասակի օգնությամբ:

3.1.1. Դադարում է քաշել սեղանի սփռոցը (պատուհանի վարագույրը), երբ մեծահասակը  բռնում է ձեռքը:

3.1.2. Մայրիկի «Սպասի՛ր, չիջնե՛ս» հրահանգը լսելիս, երեխան բարձր աթոռին կանգնած սպասում է, որ մայրը մոտենա:

3.1.3. Մեծահասակի «Տաք է» զգուշացումով, ձեռքը ետ է քաշում տաք թեյնիկից:

Հետաքրքրասիրություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան

հետաքրքրասիրություն  է ցուցաբերում նոր բաներ սովորելու և նոր փորձառությունների նկատմամբ:

1.1. Խաղում է խաղալիքներով, որոնք առաջացնում են ձայն, լույս,  շարժում և այլն: Սեղմում է լույսի վառիչը, և նայում, թե լույսն ինչպես  է միանում:

1.1.1. Շարժում է չխչխկոց առաջացնող խաղալիքը, որպեսզի լսի դրա ձայնը:

1.1.2. Առարկան նետում է ջրի մեջ, որպեսզի տեսնի ջրի ցայտումը:

1.1.3. Սեղմում է լույսի վառիչը, և նայում, թե լույսն ինչպես  է միանում:

1.2. Ուսումնասիրում է միջավայրը:

1.2.1. Նկատում է սենյակում հայտնված նոր  խաղալիքը, մոտենում և փորձում է տեսնել, թե ինչպես կարելի է դրանով խաղալ (շարժում է, որ տեսնի ձայն հանում է թե ոչ, փորձում է քշել,  սեղմել կոճակները, շոշափել տարբեր մասերը և այլն):

1.2.2. Քաշում է պահարանի դարակը, որպեսզի տեսնի, թե մեջը ինչ կա: Կանգնում է ոտքի թաթերին, որպեսզի տեսնի, թե սեղանի վրա ինչ կա:

 1.2.3. Կանգնում է ոտքի թաթերին, որպեսզի տեսնի, թե սեղանի վրա ինչ կա:

1.3.  Դրսում ուսումնասիրում է շրջակա միջավայրը ինքնուրույն, սակայն ծնողի ներկայությամբ:

1.3.1. Վազվզում է դրսում՝ մոտենալով անծանոթ առարկաներին, սակայն հետևում է, որ ծնողը լինի իր

1.4. Կրկնօրինակում է մեծահասակների պարզ գործողությունները:

1.4.1. Հեռախոսի լսափողը դնում է ականջին և «խոսում է հեռախոսով»:

1.5. Հետաքրքրություն է ցուցաբերում մեծահասակների աշխատանքային գործունեության նկատմամբ:

1.5.1. Երբ մայրիկը թխում է, ուզում է ալյուր լցնել խմորի մեջ:

Նախաձեռնություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան նախաձեռնություն է ցուցաբերում:

2.1. Փորձում է ինքնուրույն կատարել առօրյա որոշ գործողություններ:

2.1.1. Ասում է. «Թեյը տուր ես խմեմ»:

2.1.2. Փորձում է ինքուրույն հագնել կոշիկները (կարող է և թարս հագնել):

2.2. Ցույց է տալիս, թե ինչ է սիրում կամ չի սիրում:

2.2.1. Մատնացույց է անում իր սիրած խաղալիքը:

2.2.2. Երբ մայրիկն ասում

է. «Հիմա գնում ենք լողանալու», երեխան դեմքի արտահայտությամբ կամ առույգ շարժումներով ցույց է տալիս, որ դա իրեն շատ դուր է գալիս:

2.2.3. Մատնացույց անելով սայլակը և դուռը, հասկացնում է, որ ուզում է գնալ զբոսանքի:

(Կարող է ոչ հստակ խոսքերով արտահայտել իր ցանկությունը):

2.3. Ներգրավվում է նոր փորձառության մեջ:

2.3.1. Երբ նոր ճաշատեսակ կամ միրգ են առաջարկում, համտեսում է:

2.3.2. Երբ նոր խաղահրապարակում սահարան

է տեսնում, մոտենում և բարձրանում է, որ սահի:

Մասնակցություն և հետևողականություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան մասնակցություն  և հետևողականություն է ցուցաբերում իր տարիքին համապատասխան առաջադրանքներում:

3.1. Պարբերաբար կրկնում է իր նախասիրած գործողությունը:

3.1.1. Երբ արդեն սովորում է լվացվել, պարբերաբար բացում է ջուրը և  փրփրեցնում օճառը:

3.1.2. Հավաքում է խաղալիք բուրգը (հնարավոր է և ոչ ճիշտ հաջորդականությամբ):

3.1.3. Թերթում է նկարազարդ գիրքը, նայում նկարները:

3.2. Ավարտին է հասցնում իրեն ծանոթ որոշ գործողութուններ:

 3.2.1. Հանում է տիկնիկի զգեստը և պառկեցնում է քնելու:

3.3. Կարճ ժամանակով ուշադրությունը կենտրոնացնում է, երբ իր համար հեքիաթ են կարդում/ պատմում:

3.3.1. Կրկնում է հեքիաթի ծանոթ հատվածները:

3.3.2. Երբ մայրիկը կիսատ է թողնում նախադասությունը. «Կարմիր գլխարկը գնաց ….», երե խան ասում է. «Տատիկի տուն»:

3.4. Անհրաժեշտության դեպքում իրերը փնտրում է այն տեղերում, որտեղ դրանք սովորաբար դրված են լինում:

3.4.1. Երբ մայրիկն ասում է. «Հիմա քեզ հյութ եմ տալու», գնում է պահարանի մոտ և մատնացույց է անում այն դարակը, որտեղ բաժակներն են դրված:

Խոշոր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան տեղաշարժվելիս կոորդինացնում է շարժումները:

1.1. Ինքնուրույն կքանստում է՝ պահելով հավասարակշռությունը:

1.1.1. Կքանստած խաղում է մեքենայով:

1.2. Ինքնուրույն վեր է կենում նստած դիրքից:

1.2.1. Աթոռից վեր է կենում, և վազում դեպի պատուհանը:

1.3. Վարժ քայլում է:

1.3.1. Քայլելիս շարժում է իրանը և ձեռքերը:

1.4. Վազում է վստահորեն:

1.4.1. Վազում է` շրջանցելով խոչընդոտները, փոխելով արագությունն ու ուղղությունը:

1.4.2. Վազելիս հազվադեպ է վայր ընկնում:

1.4.3. Վազելու ընթացքում անհրաժեշտության դեպքում կանգ է առնում:

1.5. Բարձրանում և իջնում է աստիճաններով:

1.5.1. Բազրիքից բռնած, բարձրանում է աստիճաններով՝ մի ոտքը դնելով, մյուսը միացնելով:

1.5.2. Իջնում է

աստիճաններով բազրիքից բռնած:

1.5.3. Ցատկում է 1 աստիճանի բարձրությունից:

1.6. Թռչկոտում է` հենման մակերեսից չկտրվելով:

1.7. Ինքնուրույն մագլցում է ոչ բարձր առարկաների վրա:

1.7.1. Բարձրանում է բազմոցի կամ բազկաթոռի վրա:

1.8. Կռանում է առանց հավասարակշռությունը կորցնելու:

1.8.1. Կռանալով` վերցնում է հատակին ընկած խորանարդիկը:

1.9. Տարբեր դիրքերում  պահում է հավասարակշռությունը և կատարում զանազան գործողություններ:

1.9.1. Ինքնուրույն նստում է եռանիվ հեծանիվը, և քշում է:

1.9.2. Նստում է տարբեր մեծ խաղալիքների վրա և, ոտքերով քշելով, առաջ է գնում:

1.9.3. Կանգնած դիրքում շրջվում է` առանց վայր ընկնելու:

1.9.4. Մի քանի վայրկյան կանգնում է մեկ ոտքի վրա:

1.9.5. Կանգնում և քայլում է ոտնաթաթերի ծայրերի վրա:

1.9.6. Բռնում է մեծ գնդակը և նետում է գլխից վերև:

1.9.7. Թեք հարթությունով սահում է առանց օգնության:

Նուրբ / մանր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան դրսևորում է  ձեռքերի և մատների շարժումների կառավարման հմտություններ:

2.1. Կառուցում է պարզ շինություններ` ուղղահայաց  և հորիզոնական  դիրքերով:

2.1.1. Կառուցում է աշտարակ   մինչև 9 խորանարդիկներից:

2.1.2. Շարում է

խորանարդիկները ուղիղ գծով («կառուցում է գնացք»):

2.1.3. Մոզաիկայով հավաքում է պարզ նախշեր կամ նկարներ:

2.1.4. Կավով կամ այլ պլաստիկ նյութով փորձում է որևէ բան պատրաստել:

2.2. Գծում/նկարում  է` օգտագործելով թղթի ամբողջ մակերեսը:

2.2.1. Խզբզում է շրջանաձև:

2.2.2. Կրկնօրինակում է հորիզոնական և ուղղահայաց գծեր:

2.2.3. Արտանկարում է պարզ պատկերներ` շրջան կամ խաչ:

2.2.4. Մատները թաթախելով գուաշի կամ որևէ գունավոր նյութի մեջ`փորձում է որևէ բան նկարել:

2.3. Ինքնուրույն հագնում և հանում է հագուստի որոշ մասեր:

2.3.1. Երկու ձեռքով հագնում և հանում է գլխարկը:

2.3.2. Քաշում և հանում է գուլպաները:

2.3.3. Գրպանից հանում է թաշկինակը:

2.4. Երեխան կատարում է գործողություններ՝ աջ կամ ձախ ձեռքի գերակայությամբ:

2.4.1. Գերակայող ձեռքով կառուցում է աշտարակ, թերթում է գրքի էջերը, բռնում է մատիտը:

2.4.2. Գերակայող ոտքով հարվածում է գնդակին:

Բանավոր խոսք

Խոսքի ընկալում և օգտագործում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Ընկալում է իրեն ուղղված ուրիշի բանավոր խոսքը:

1.1. Կատարում է մեծահասակի պարզ հրահանգները:

1.1.1. Երբ մայրն ասում է.

«Արջուկին քնեցրու», երեխան պառկեցնում է արջուկին:

1.2. Հետևում է 2 քայլից բաղկացած հրահանգներին:

1.2.1.  Երբ մայրն ասում է. «Վերցրու գիրքը հատակից և դիր սեղանին», երեխան վերցնում է գիրքը և դնում սեղանին:

1.3. Հասկանում է բառեր (նախդիրներ), ինչպիսիք են «մեջ», «վրա» և «տակ»:

1.3.1.  Երբ մայրն ասում է. «Դիր գնդակը տուփի մեջ», երեխան դնում է տուփի մեջ:

1.3.2.  Երբ հայրն ասում է. «Դիր կոշիկը աթոռի տակ», երեխան դնում է աթոռի տակ:

1.4. Համապատասխան ձևով պատասխան է տալիս

«ո՞վ», «ի՞նչ», «ե՞րբ», «որտե՞ղ» հարցերին:

1.4.1. «Ո՞վ քանդեց խոզուկի տնակը» հարցին պատասխանում է. «Գայլը»:

2. Օգտագործում է 3 և ավելի բառերից բաղկացած նախադասություններ:

2.1. Խոսքում օգտագործում է օժանդակ բայեր:

2.1.1. «Սա իմ ավտոն է»:

2.2. Oգտագործում է պարզ ընդարձակ նախադասություններ:

2.2.1. «Ես ուզում եմ գնանք բակ»:

2.3. Նախադասության մեջ օգտագործում է «և» կամ «ու» շաղկապները:

2.3.1. «Անին կգա մեր տուն, ու մենք տուն-տունիկ կխաղանք»:

3. Երեխան բառերով արտահայտում է իր մտքերն ու կարծիքը, զգացողություններն ու զգացմունքները:

3.1. Խոսում է իր ցանկությունների մասին:

3.1.1. «Ուզում եմ, որ Ձմեռ պապիկն ինձ ինքնաթիռ բերի»:

Խոսքի հնչյունաբանական և  քերականական իմացություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան կարողանում է ճիշտ արտասանել մայրենի լեզվի հնչյունները:

4.1. Կրկնում է առաջարկված պարզ բառերը՝ ճիշտ արտաբերելով հնչյունները:

4.1.1. Երեխան Ճիշտ արտասանում է. «ծաղիկ»,

«տիկնիկ», «մեքենա» բառերը:

5. Երեխան կազմում է բարդ նախադասություններ:

5.1. Խոսքում օգտագործում է համադասական նախադասություններ:

5.1.1. «Ես նստում եմ իմ աթոռին և ճաշիկ եմ ուտում»:

6. Երեխան հետևում է քերականական որոշ կանոնների:

6.1. Օգտագործում է գոյականի հոգնակի թիվը:

6.1.1. «Իմ կոճակները մեծ են»:

6.2. Ճիշտ կիրառում է բայի ներկա ժամանակը:

6.2.1. Վերցնում է քույրիկի պայուսակը և ասում է. «Ես գնում եմ դպրոց»:

6.3. Օգտագործում է դերանուններ:

6.3.1. Երեխան խանութում ասում է մորը. «Ես ուզում եմ այս գնդակը»:

6.3.2. Երբ հարցնում են սա ում տիկնիկն է, պատասխանում է.

«Իմը»:

Գրավոր խոսք

Հետաքրքրություն գրքերի և գրվածքի նկատմամբ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

9. Երեխան հետաքրքրություն է ցուցաբերում գրքերի և ընթերցանության նկատմամբ:

9.1. Դիմում է մեծահասակին, որ իր համար գիրք կարդա/ պատմի:

9.1.1. Բերում է նվեր ստացած գիրքը և ասում է. «Հայրի՛կ, կկարդա՞ս ինձ համար»:

9.2. Ունի իր սիրած գիրքը կամ գրքերը:

9.2.1. Քնելուց առաջ ասում է տատիկին. «Դե, մի հատ էլ Գնդիկ Բոքոնիկը կարդա, որ քնեմ»:

9.3. Տարբերում է գիրքը այլ առարկաներից:

9.3.1. Մեծի հրահանգով կարող է բերել իրեն ծանոթ գիրքը:

9.3.2. Գրքերը առանձնացնում է այլ իրերից և դասավորում է գրադարակի վրա:

Հաղորդակցում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

8. Երեխան հաղորդակցվում է մեծահասակների և հասակակիցների հետ:

8.1. Զրուցում է մեծահասակի հետ՝ պատասխանելով առնվազն 2-3 պարզ հարցերի:

8.1.1. - Այդ ու՞ր ես գնում: - Բակ:

-   Բակում ի՞նչ ես անելու:

-   Խաղալու եմ:

-   Ու՞մ հետ:

-   Արամի հետ:   

8.2. Ծանոթ մարդկանց միջավայրում շփման մեջ է մտնում անծանոթների հետ:

8.2.1. Երբ պապիկի հետ գնում է  խանութից հաց գնելու, պատասխանում է անծանոթ մեծահասակի «Անունդ ի՞նչ է» հարցին:

8.3. «Խաղում» է իր հասակակիցների հետ/ կողքին:

Վաղ գրաճանաչություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

10. Ունի որոշ պատկերացում սիմվոլների և դրանց նշանակության մասին:

10.1. Ճանաչում է շրջապատի որոշ գրաֆիկական սիմվոլներ:

10.1.1. Ճանաչում է Գրանդ Քենդի խանութի վարդագույն փղիկին:

11. Հետաքրքրություն է դրսևորում գրելու/նկարելու պարագաների նկատմամբ:

11.1. Խզբզում է`

օգտագործելով մատիտ կամ կավիճ:

11.1.1. Մատիտով խզբզում է և ասում. «Ես նկարում եմ տատիկի տունը»:

7. Երեխան ճիշտ օգտագործում է խոսքի տարբեր մասեր:

7.1. Ճիշտ (տեղին) ձևակերպում է «ով» բառով հարցեր:

7.1.1. «Ո՞վ է վերցրել իմ փոքրիկ բաժակը»:

Մտածողություն և տրամաբանություն 

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան հետազոտում և համեմատում է առարկաները:

1.1. Գտնում է երկու

առարկաների կամ երևույթների նմանությունը:

1.1.1. Տիկնիկին նմանեցնում է քույրիկին:

1.1.2. Իր հագուստը նմանեցնում է ընկերոջ հագուստին:

1.1.3. Խորանարդիկները շարում է՝ նմանեցնելով գնացքին:

1.1.4. Հավաքում է 4 մասից բաղկացած գլուխկոտրուկ:

1.2. Համեմատում է առարկաները ըստ մեկ հատկանիշի:

1.2.1. «Իմ կոնֆետները քոնից շատ են»:

1.3. Գիտի առարկաների նշանակությունը:

1.3.1. Օգտագործում է հայրիկի փողկապը, դնում է տատիկի ակնոցը և այլն:

1.4. Պտտելով բացում և փակում է իրերը, առարկաները:

1.4.1. Պտտեցնում կամ թեքում է դռան բռնակը և բացում դուռը:

1.5. Հավաքում է 2 մասից բաղկացած պատկեր:

1.5.1. Երկու մասի բաժանված շնիկի նկարը միացնում է իրար` ստանալով ամբողջական պատկերը:

2. Երեխան հասկանում է իրադարձությունների հաջորդա կանությունը և պարզ պատճառահետևանքային կապերը:

2.1. Գիտի կենցաղում կրկնվող պարզագույն գործողությունների հաջորդականությունը:

2.1.1. Հանելով տիկնիկի հագուստը, ասում է. «Դու հիմա պիտի լողանաս»:

2.1.2. Խաղալիք արջուկին քնեցնելիս, նրան ծածկում է վերմակով և փորձում է երգել:

3. Երեխան կարողանում է ընդհանրացումներ կատարել:

3.1. Խմբավորում է առարկաները ըստ մեկ հատկանիշի:

3.1.1. Խաղալիս առանձնացնում է փոքր մեքենաները և ասում է. «Հիմա խաղում ենք փոքր մեքենաներով»:

4. Երեխան դասակարգում է  առարկաները  ըստ կոնկրետ հատկանիշի:

4.1. Տարբեր տեսակի (3-ից ոչ ավելի) մի քանի նկարներից առանձնացնում է միատեսակ առարկաներ պատկերող նկարները:

4.1.1. Տանձերի, խնձորների, բանանների նկարներից առանձնացնում է խնձորների նկարները:

4.1.2. Կարմիր, դեղին, կանաչ շրջանակներից առանձնացնում է կարմիրները:

4.2. Նկարները համապատասխանեցնում է առարկաներին:

4.2.1. Խաղալիք ավտոմեքենան դնում է գրքում պատկերված մեքենայի նկարի վրա:

4.3. Դասավորում է առարկաները ըստ ծանրության:

4.3.1. Բարձրացնում է և առանձնացնում է ավազով և կտրտած թղթով լցված փոքրիկ դույլերը ըստ ծանրության աստիճանի:

Ուշադրություն, հիշողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

7. Երեխան մտապահում և վերարտադրում է որոշակի ինֆորմացիա:

7.1. Վերարտադրում է նախկինում կատարած որոշ գործողություններ:

7.1.1. Երեխան ծեփամածիկով ծեփում է տատիկի հետ թխած գաթան:

7.2. Մտապահում և վերարտադրում է հատվածներ մանկական բանաստեղծություններից:

7.2.1. Արտասանում է «Ծիտիկծիտիկ» ,«Արդեն մեծ եմ ես», «Ծափիկ-ծափիկ», «Ծի՜վ-ծի՜վ, աքլորածիվ, թը՜ռռ» մանկական բանաստեղծությունները:

7.3. Վերարտադրում է իր հետ տեղի ունեցած դեպքերն ու իրադարձությունները:

7.3.1. Ի պատասխան մեծահասակի հարցին` երեխան պատմում է նույն կամ նախորդ օրը մանկապարտեզում կամ տանը տեղի ունեցած իրողությունները: Օրինակ. «Այսօր մանկապարտեզում խորանարդիկներով ավտոտնակ ենք պատրաստել»:

Տարրական մաթեմատիկական պատկերացումներ և գիտելիքներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան ունի մեծության, չափի, ձևի մասին գիտելիքներ, ճանաչում է գույները:

5.1. Անվանում է մեկերկու հիմնական գույներ (հնարավոր է շփոթելով):

5.1.1. Անվանում է կարմիր, կապույտ, դեղին  գույներից որևէ մեկը կամ երկուսը:

5.2. Գիտի «շատ», «քիչ» հասկացությունները:

5.2.1. Երեխան իր առջև դրված կոնֆետեների քանակին նայելով, ասում է.

«Սա շատ է, իսկ սա` քիչ»:

6. Երեխան ցուցաբերում է հաշվի, թվերի, թվանշանների իմացություն:

6.1. Գիտի, թե ինչ է «1»-ը:

6.1.1. Երբ երեխային խնդրում են բերել մեկ խնձոր, ճիշտ կատարում է հրահանգը:

Երևակայություն և ստեղծագործական մտածողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

8. Երեխան դրսևորում է երևակայության պարզագույն տարրեր:

8.1. Կատարում է տարբեր նպատակային գործողություններ պլաստիլինի և թղթի հետ:

8.1.1. Պլաստլինի կտորին տարբեր ձևեր տալով ասում է, որ պատրաստել է գնդակ կամ այլ առարկա (թեև սարքածը նման չէ իրական առարկային):

8.2. Ներկում է վրձնով:

8.2.1. Վրձինը բռունցքով բռնելով, տարբեր անկանոն գծեր է նկարում:

8.3. Նկարում է շրջաններ և խաչեր:

8.4. Տարբեր անուններ է տալիս իր նկարածին:

8.4.1. Իր նկարած շրջանը ցույց տալով, ասում է. «Սա իմ շնիկի գորգն է, որի վրա նա քնում է»:

8.4.2. Երեխան թղթի վրա խզբզում է և ասում. «Սա մեր տան սեղանն է»:

8.5. Իր խաղալիքներին դարձնում է երևակայական մարդիկ:

8.5.1. Խաղի ընթացքում տիկնիկին ուղարկում է խանութ, որ գնումներ կատարի:

Կողմնորոշում տարածության և ժամանակի մեջ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

9. Երեխան կողմնորոշվում է տարածության մեջ:

9.1. Օգտագործում է «հեռու»,

«մոտիկ», «այնտեղ», «այստեղ» բառերը, սակայն դեռ լիովին չի հասկանում դրանց նշանակությունը:

9.1.1. Դիմելով քույրիկին,  ասում է. «Արի այստեղ, որ խաղանք»:

9.1.2. «Խանութը մոտիկ է, գնանք կոնֆետ առնենք»:

10. Երեխան կարողանում է կողմնորոշվել ժամանակի մեջ:

10.1. Օգտագործում է «ավելի ուշ», «վաղը», «հիմա», «շուտով», «երեկ», «այսօր» բառերը, երբեմն շփոթելով դրանց նշանակությունը:

10.1.1. Դիմելով մայրիկին,  ասում է. «Մայրի՛կ, վաղը գնանք այգի»:

10.1.2. Ընկերոջը պատմում է. «Երեկ մորաքույրս մեզ հյուր էր եկել»:

Սոցիալ-մշակութային և կենցաղային կողմնորոշում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

11. Երեխան ունի տարրական գիտելիքներ իր և իր ընտանիքի մասին:

11.1. Ճիշտ ասում է իր անունը, սեռը, երբեմն՝ տարիքը:

11.1.1. Համապատասխան հարցերին պատասխանում է` - «Իմ անունը Արմեն է»:

-   «Տղա եմ»:

-   «Երեք տարեկան եմ»:

11.2. Գիտի իրեն շատ մտերիմ անձանց սոցիալական դերերի մասին:

11.2.1. «Արսենը իմ հայրիկն է»: «Լիլիթը իմ քույրիկն է»:

12. Երեխան ունի գիտելիքներ շրջապատող միջավայրի և բնության վերաբերյալ:

12.1. Ճանաչում և անվանում է առնվազն 5 կենդանի (շուն, հավ, կով, ձի և այլն):

12.1.1. Գիրքը նայելիս մատով ցույց է տալիս ձիուն.

«Մայրի՛կ, տե՛ս ինչ սիրուն ձի է»:

12.1.2. «Հայրի՛կ, ինձ համար այսպիսի շուն կառնե՞ս»:

12.2. Տարբերում է որոշ կենդանիների ձայները:

12.2.1. «Կատուն մլավում է, երևի սոված է»:

12.3. Ճանաչում և անվանում է իրեն շրջապատող բնաշխարհի որոշ տարրեր (ծառ, ծաղիկ)` շփոթելով դրանց տեսակները:

12.3.1. Փողոցում քայլելիս ասում է. «Մայրի՛կ, կթողնե՞ս, որ ծառից մի քանի տերև պոկեմ»:

12.3.2. «Արի ծաղիկներ հավաքենք»:

13. Երեխան ճանաչում և կարողանում է կատարել մանկական ստեղծագործություններ:

13.1. Գիտի մի քանի մանկական  բանաստեղծություններ:

13.1.1. «Ձկնի՛կ, լող տուր, լող արա» և այլն:

13.2. Հեռուստացույցով ծանոթ երաժշտություն (գովազդային տեսահոլովակներ) լսելիս արձագանքում է բառերով և ձայնակցում ու/կամ պարային շարժումներ կատարում:

13.2.1. Ասում է. «Վայ,

«Բարի գիշեր, երեխաներ» հաղորդումն է» և սկսում է ձայնակցել հնչող երգին:

13.2.2. Պաղպաղակի գովազդային տեսահոլովակը դիտելիս սկսում է պարել և ասում է. «Ես շատ եմ սիրում «Զեբրա-զեբրա» պաղպաղակի երգը»:

Սոցիալական զարգացում

Փոխհարաբերություններ շրջապատի հետ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

 1. Երեխան  շփվում է ծանոթ մեծահասակների և հասակակիցների հետ և սկսում է հաստատել վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ:

1.1. Շփվում է ծանոթ մեծահասակի հետ խաղի ընթացքում:

1.1.1. Խնդրում է

մեծահասակին տալ իրենից հեռու գտնվող մեքենան:

1.2. Անծանոթ միջավայրում շփվում է  ծանոթ մեծահասակի հետ:

1.2.1. Տիկնիկային թատրոնում հարևանին տեսնելիս ձեռքը թափահարում է:

1.3. Ընդունում է իր համար նշանակալի մեծահասակների (բարեկամների, հարևանների) ընկերակցությունը:

1.3.1. Տատիկի մոտ մնում է առանց մայրիկի:

1.4. Խնդրում է մեծահասակին խաղալ իր հետ:

1.4.1. «Մամ, արի տուն-տունիկ խաղանք»:

1.5. Սկսում է խոսակցություն մեծահասակի հետ:

1.5.1. Ասում է. «Տե՛ս, ինչ լավ եմ ֆուտբոլ խաղում»:

1.5.2. Ասում է. «Դու կարո՞ղ ես շունիկ նկարել»:

1.6. Նմանակում է իր հարևանությամբ խաղացող երեխաների խաղը:

1.6.1. Խաղահրապարակում ավազով խաղացող

երեխաներին մոտենալով

սկսում է ավազը լցնել իր դույլի մեջ:

1.7. Հասակակցի հետ  խաղի ընթացքում, մեծահասակի զգալի  աջակցությամբ սպասում է իր հերթին:

1.7.1. Ենթարկվելով  մեծահասակի խոսքին, 

սպասում է մինչև մյուս երեխան ավարտի մեքենայով խաղալը և մեքենան փոխանցի իրեն:

1.8. Մասնակցում է հասակակիցների հետ խմբային խաղերին:

1.8.1. Մյուս երեխաների հետ շրջան է կազմում և հետևում խաղի ընթացքին:

Սոցիալական վարք

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան դրսևորում է ինքնակառավարման հմտություններ:

2.1. Հետևում է պարզ կանոններին մեծահասակի հրահանգով:

2.1.1. Մոր հիշեցումով ուտելուց առաջ լվանում է ձեռքերը:

2.1.2. Մեծահասակի հիշեցումով ուտելուց հետո շնորհակալություն է հայտնում:

2.2. Հետևում է խաղի պարզ կանոններին:

2.2.1. Բռնում է դեպի իրեն նետված գնդակը և հետ է նետում:

2.3. Կանխատեսում է կանոնների խախտման հետևանքները:

2.3.1. Ասում է. «Եթե ուտելուց առաջ ձեռքերս չլվանամ, փորիկս կցավի»:

2.4. Մեծահասակի օգնությամբ հարմարվում է առօրյա կրկնվող գործողությունների անսպասելի փոփոխմանը:

2.4.1. Երբ մայրիկը ասում  է, որ անձրևի պատճառով ստիպված են հետաձգել զբոսանքը և դրա փոխարեն խաղալ լեգոներով, երեխան հեշտությամբ համաձայնում է:

2.5. Սկսում է

գիտակցել սեփական հնարավորությունների սահմանը:

2.5.1. Ինչ-որ գործողության մեջ դժվարության հանդիպելիս դիմում է մեծահասակի կամ ավագ երեխայի օգնությանը:

3. Երեխան դրսևորում է  ինքնուրույնություն:

3.1. Կատարում է ինքնուրույն (անկախ) գործողություններ` ստուգելով թույլատրելի սահմանները:

3.1.1. Սկզբում ալյուրը գդալով լցնում է թասի մեջ, իսկ հետո փորձում է լցնել այն հատակին:

3.2. Որոշ գործողություններ կատարում է իր ձևով, իրեն հարմար արագությամբ, չընդունելով օգնությունը:

3.2.1. Փորձելով ինքնուրույն կոճկել կոճակները, ասում

է. «Ես կանեմ» և  մի կողմ է տանում մեծահասակի ձեռքը:

Անձնային զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան սկսում է ցուցաբերել  սեփական  անձի և ուրիշների մասին իմացություն:

4.1. Գիտի իր անունը, սեռը:

4.1.1. «Ես տղա եմ, զգեստ չեմ հագնում»:

4.2. Տարբերակում է մարդկանց ըստ սեռի:

4.2.1. «Իմ երկու մոտ ընկերներն էլ տղաներ են»:

4.3. Գիտի ծնողների և ընտանիքի անդամների անունները:

4.3.1. «Իմ մայրիկի անունն էլ է Անուշ»:

4.4. Գիտակցում է, երբ իրեն ուշադրություն են դարձնում կամ դիտարկում են:

4.4.1. Նորից հարվածում է գնդակին, երբ նկատում է, որ մայրն իրեն է նայում:

4.5. Ինքն իրեն զբաղեցնում կամ հետաքրքրություններ է գտնում 10-15 րոպեի  սահմաններում:

4.5.1. Դիտում է գրքի նկարները կամ տիկնիկով խաղում է:

4.6. Նկարներում տարբերակում է պատկերված երեխաների սեռը:

4.6.1. Նայելով նկարին, ասում

է. «Աղջիկը գնդակ է խաղում»:

4.7. Երբ խնդրում են, ցույց է տալիս է    մարմնի 6-9 մասեր:

4.7.1. Հրահանգով ցույց  է տալիս մարմնի տարբեր մասերը իր կամ տիկնիկի վրա` տալով դրանց անվանումը:

4.8. Ճանաչում է իրեն պատկանող իրերը, խաղալիքները:

 4.8.1. Երբ հասակակիցը մոտենում է, երեխան ցույց է տալիս խաղալիքը և ասում է .

«Սա իմ գնդակն է»:

5. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնավստահություն:

5.1. Ուրախություն է արտահայտում որևէ բան լավ անելիս:

5.1.1. «Հայրիկ, ես ճաշը իմ ձեռքով կերա»:

5.2. Ցուցադրում է իր կատարած աշխատանքները:

5.2.1. «Տե՛ս, ինչ տնակ եմ պատրաստել»:

5.3. Հաճույք է ստանում տան գործերում մեծահասակին օգնելիս:

5.3.1. Փոշեկուլով տունը մաքրելիս փորձում է` ձողից բռնելով օգնել մորը, ասելով.

«Ես կանեմ»:

5.3.2. Մոր հրահանգով օգնում է ինչ-որ իրեր դասավորել կամ տեղափոխել:

5.4. Կատարում է

գործողություններ, ցույց տալու համար, թե իբրև կարող է անել իր ուժերից վեր բաներ:

5.4.1. Հատակը փորձում է մաքրել մեծ ավելով:

Հուզական զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան սկսում է ճանաչել  հիմնական հույզերն  ու զգացմունքները:

6.1. Ձայնի հնչերանգով, ժեստերով կամ դեմքի համապատասխան

արտահայտությամբ,  արտահայտում է

ուրախությունը, տխրությունը, զայրույթը կամ վախը:

6.1.1. Ուրախանում է, երբ իմանում է, որ գնալու է տիկնիկային թատրոն:

6.1.2. Տխրում է, երբ չի գտնում իր սիրած խաղալիքը:

6.1.3. Հոգատար է լաց լինող ընկերոջ նկատմամբ:

6.1.4. Տխրում է, երբ պապիկը ասում է, որ չի կարող իր հետ խաղալ:

7. Երեխան սկսում է կառավարել իր զգացմունքները և մղումները:

7.1. Ուժեղ զգացմունքների ժամանակ փնտրում է մեծահասակի աջակցությունը կամ գրավում է նրա ուշադրությունը:

7.1.1. Անսպասելի բարձր ձայնից շփոթված` վազում է դեպի մեծահասակը:

7.2. Հեշտությամբ բաժանվում է մայրիկից և հայրիկից:

7.2.1. Մանկապարտեզի մուտքի մոտ թափահարում է ձեռքը և ասում «ցե»:

Ինքնասպասարկում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան դրսևորում է ինքնասպասարկման հմտություններ:

1.1. Ուտում է ինքնուրույն` մի քիչ թափթփելով:

1.1.1. Թափթփելով ուտում է ապուրը գդալով:

1.2. Օգտվում է սպասքի որոշ տեսակներից (գդալ, պատառաքաղ, բաժակ):

1.2.1. Պատառաքաղն օգտագործում է մակարոն, տապակած կարտոֆիլ և նմանատիպ այլ բաներ ուտելիս:

1.2.2. Դանակով ջեմ (թթվասեր և այլ փափուկ սննդամթերք) է քսում հացին:

1.3. Հագնում է հագուստի բոլոր տեսակները` մեծահասակի օգնությամբ:

1.3.1. Առավոտյան մոր օգնությամբ հագնում է շապիկը, վերնազգեստը և այլն:

1.4. Ինքնուրույն հանում է հագուստները:

1.4.1. Հանում է կոճակներն արձակած վերնաշապիկը, տաբատը, կիսագուլպաները և այլն:

1.5. Օգտագործում է անձնական խնամքի առարկաները` մեծահասակի օգնությամբ:

1.5.1. Սանրով փորձում է սանրել մազերը:

1.5.2. Խոզանակով փորձում է մաքրել ատամները:

1.6. Ինքնուրույն կարողանում է հաղթահարել որոշ խոչընդոտներ:

1.6.1. Բացում է դուռը` շարժելով բռնակը:

1.7. Նեղ սափորից հեղուկը լցնում է լայն տարայի մեջ (երբեմն կարող է մի փոքր թափել):

1.7.1. Սեղանի մոտ հյութը շշից լցնում է իր բաժակի մեջ:

Առողջության պահպանում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան սկսում է հետևել հիգիենայի տարրական կանոններին:

2.1. Ինքնուրույն հետևում է դեմքի մաքրությանը:

2.1.1. Անձեռոցիկով սրբում է քիթը մեծահասակի օգնությամբ:

2.2. Օգտվում է պետքանոթից մեծահասակի օգնությամբ:

2.2.1. Ինքնուրույն իջեցնում է տաբատը, նստում և բարձրանում է պետքանոթից` մեծահասակի օգնությամբ:

2.3. Կատարում է առողջության պահպանմանն ուղղված հիմնական գործողությունները` մեծահասակի օգնությամբ:

2.3.1. Մեծահասակի օգնությամբ օճառով լվանում և չորացնում է ձեռքերը:

2.3.2. Հազալիս և փռշտալիս ձեռքով փորձում է ծածկել բերանը:

2.4. Ճանաչում է և գիտի, թե ինչի համար է ատամի խոզանակը:

2.4.1. Մատնացույց է անում գրքում նկարված խոզանակը և ասում. «Ես էլ եմ ուզում այսպիսի խոզանակով լվանալ ատամներս»:

2.5. Կրկնօրինակում է մեծահասակի որոշ գործողությունները:

2.5.1. Տեսնելով մեծահասակին ատամ լվանալիս` խոզանակով նմանակում է նրա շարժումները:

Անվտանգություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան սկսում է հետևել անվտանգության տարրական կանոններին մեծահասակի ուղղորդումով և հսկողությամբ:

3.1. Ուշադրություն է դարձնում անվտանգության հրահանգներին:

3.1.1. Փողոցն անցնելիս համաձայնում է բռնել մեծահասակի ձեռքը:

3.2. Խուսափում է վտանգավոր առարկաներից, երբ  մեծահասակը զգուշացնում է: 

3.2.1. Ձեռք չի տալիս տաք արդուկին (եռացող թեյնիկին, սուր մկրատին, դանակին, վարդակին):

Հետաքրքրասիրություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան

հետաքրքրասիրություն  է ցուցաբերում նոր բաներ սովորելու և նոր փորձառությունների նկատմամբ:

1.1. Հարցեր է տալիս անծանոթ առարկաների վերաբերյալ:

1.1.1. Տեսնելով նոր խաղալիք կամ իր, հարցնում է. «Սա ի՞նչ է»:                            

1.2. Կրկնօրինակում է մեծահասակաների առօրյա կրկնվող գործողությունները:

1.2.1. Թերթը վերցնում է ձեռքը, բացում է  և ձևացնում է, թե կարդում է:  

1.2.2. Մեծի դիրքը ընդունելով,

հեռուստացույց է նայում`

ժամանակ առ ժամանակ հետևելով մեծին:

1.3. Հարցեր է տալիս լսած հեքիաթի վերաբերյալ:

1.3.1. Երբ մայրիկը պատմում է հեքիաթը, հարցնում է. «Իսկ ծիտիկը ինչո՞ւ լավաշը տարավ»:

1.4. Մասնակցում է նոր գործողությունների, խաղերի:

1.4.1. Քրոջ ձեռքից վերցնում է վրձինը և «նկարում է» ջրաներկով:

1.4.2.Մայրիկի հետ խմոր է հունցում:

Նախաձեռնություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան նախաձեռնություն է ցուցաբերում:

2.1. Մասնակցում է ուրիշ երեխաների խաղին:

2.1.1. Միանում է տուն-տունիկ խաղացող երեխաներին:

2.2. Խաղի ընթացքում միաժամանակ օգտագործում է մի քանի խաղալիքներ:

2.2.1. Ավազի հետ խաղալիս փոքրիկ դույլով լցնում է ջուրը և բահով խառնում:

2.3. Խաղալիքներից ընտրում է մեկը:

2.3.1. Երբ մեծահասակը 2-3 խաղալիքներ է առաջարկում, ընտրում է մեկը (տիկնիկը, մեքենան, գունավոր բուրգաշտարակը, և այլն):

Մասնակցություն և հետևողականություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան մասնակցություն և հետևողականություն է ցուցաբերում իր տարիքին համապատասխան առաջադրանքներում:

3.1. Դժվարության հանդիպելիս մի քանի անգամ փորձում է հաղթահարել:

3.1.1. Մի քանի անգամ փորձում է կառուցել աշտարակը, որը փլվում է:

3.1.2. Աստիճաններով բարձրանում է մինչև վերջ, չնայած դժվարանում է:

3.1.3. Մի քանի իրեր տեղավորում է տուփի կամ պայուսակի մեջ, անընդհատ հետ թափելով, որպեսզի տեղավորվի:

3.2. Խնդրում է որ իր սիրած գիրքը/հեքիաթը պարբերաբար կարդան/ պատմեն իր համար:

 3.2.1. Քնելուց առաջ մայրիկին/հայրիկին խնդրում է պատմել իր սիրած հեքիաթը,

(կարող է նախապես բացել էջը):

3.3. Իր ընտրած խաղով խաղում է որոշակի կարճ ժամանակի (8-10 րոպե) ընթացքում:

3.3.1. Տիկնիկների համար սեղան է պատրաստում մանկական սպասքով և նրանց «կերակրում» է :

3.3.2. Խորանարդիկներից մեքենաների համար ավտոտնակ է պատրաստում և մեքենաները «քշելով» տանում է ավտոտնակի մեջ:

Տեխնոլոգիա

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Երեխան

հետաքրքրասիրություն  է ցուցաբերում տեխնոլոգիայի հետ կապված  փորձառությունների նկատմամբ:

4.1. Ջանք է անում

վերցնելու, զննելու, շոշափելու իր տեսադաշտում գտնվող խաղալիքները/ սարքավորումները:

4.1.1. Մայրիկի բջջային հեռախոսը տեսնելիս, արագ շարժվում է դեպի այն  և փորձում է վերցնել։

4.1.2. Ավագ եղբոր ձեռքից

փորձում է խլել նրա մեքենայի հեռակառավարման վահանակը:

4.1.3.  Oդափոխիչը տեսնելիս, մոտենում և ուշադիր հետևում է, թե ինչպես է պտտվում: 

4.1.4. Մոտենում է ցատկոտող լարովի շնիկին: Փորձում է վերցնել և կանգնեցնել նրան:

4.2. Մատով սեղմում է (նաև ոչ

ճիշտ) և փորձում է միացնել/ անջատել տեխնիկական որոշ խաղալիքներ/ սարքավորումներ:

4.2.1. Փորձում է «զանգել»  և «խոսել» հեռախոսով:

4.2.2. Փորձում է

հեռակառավարման վահանակով փոխել երաժշտությունը:

5. Երեխան ճանաչում է ծանոթ միջավայրում օգտագործվող տեխնոլոգիաները:

5.1. Անվանում է որոշ տեխնոլոգիաներ համապատասխան բառերով, երբ տեսնում է դրանք:

 5.1.1. Ասում է. «Զանգեմ հեռախոսով և խոսեմ պապիկի հետ»: 

5.1.2. «Ես էլ մաքրեմ փոշեկուլով»:

5.1.3. «Տատի՛կ, միացրու հեռուստացույցը, որ դիտեմ «Երեք խոզուկները»»:

5.2. Խաղում է լարովի, մարտկոցով կամ հեռակառավարվող խաղալիքներով մեծահասակի օգնությամբ:

5.2.1. «Պապի՛կ, միացրու հրշեջ մեքենան, որ քշեմ»:

5.2.2. Ավագ եղբոր հետ խաղում է կոճակների սեղմումով աշխատող գնացքների հետ:

5.2.3. Խաղալիք համակարգչով սեղմում է կենդանու ձայնով ստեղը և գտնում է  համապատասխան նկարը:

Խոշոր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան դրսևորում է խոշոր շարժումներով

պայմանավորված հիմնական հմտությունները` ցուցաբերելով կոորդինացիայի զարգացող կարողություններ:

1.1. Ցատկում է մեկ ոտքի վրա 2 և ավելի անգամ:

1.1.1. Ցատկում է հատակի վրա կողք-կողքի դրված 2 կամ 3 տարբեր գույնի շրջանակների մեջ:

1.2. Ոտքերը միասին պահելով` կանգնած տեղից ցատկում է առնվազն 20 սմ հեռավորության վրա:

1.3. Առանց որևէ բանից բռնելու կանգնում է մեկ ոտքի վրա առնվազն 2 վայրկյան:

1.3.1.  Մեկ ոտքի վրա կանգնած դիրքում մյուս ոտքով դիպչում է հատակին դրված տուփին:

1.4. Ուղիղ գծով քայլելով, անցնում է առնվազն 1 մետր տարածություն:

1.4.1. Քայլում է հատակին փռված գորգի եզրագծով:

1.4.2. «Մայրի՛կ, տես, քայլում եմ ժապավենի վրայով»:

1.5. Քայլում է` շրջանցելով խոչընդոտները:

1.5.1. Շրջանցում է

ճանապարհին գտնվող բազկաթոռը, ուղղանկյուն սեղանը:

1.6. Քայլում է ոտքերի մատների վրա:

1.6.1. «Մայրի՛կ, տես, ես պարուհու պես քայլում եմ մատներիս վրա»:

1.7. Վազում է առնվազն 8 մետր տարածություն:

1.7.1. Բակում վազում և բերում է ծառի տակ ընկած գնդակը:

1.8. Ինքնուրույն բարձրանում է աստիճաններով` հերթագայելով ոտքերը:

1.9. Մեծահասակի օգնությամբ  իջնում է աստիճաններով` հերթագայելով  ոտքերը:

1.9.1. Բռնելով բազրիքից կամ մոր ձեռքից իջնում է աստիճաններով` յուրաքանչյուր աստիճանին փոխելով ոտքը:

1.10. Ցատկում է մոտ 20 սմ բարձրությունից երկու ոտքի վրա:

1.11. Վարում է եռանիվ հեծանիվ:

1.11.1. Քշում է եռանիվ հեծանիվ` փոխ առ փոխ սեղմելով ոտնակները:

2. Երեխան դրսևորում է գնդակով խաղալու տարբեր հմտություններ:

2.1. Նետված գնդակը երեխան բռնում է տարածած (արմունկները բացված) ձեռքերով:

2.2. Բռնում է մեծ գնդակը մոտավորապես 1,5 մետր հեռավորությունից:

2.3. Նետում է գնդակն ընկերոջը` ճիշտ ուղղությամբ:

2.4. Ֆուտբոլ խաղալիս` ոտքը ետ տանելով հարվածում է գնդակին:

Նուրբ / մանր շարժումներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան ցուցաբերում է ձեռքի և մատների շարժումների կառավարման հմտություններ:

3.1. Կատարում է պարզ գործողություններ փոքր/մանր առարկաներով:

3.1.1. Հավաքում է 4-7 խոշոր կտորներից բաղկացած գլուխկոտրուկներ:

3.1.2. Թերթում է գիրքը էջ առ էջ:

3.1.3. Պտտելով կափարիչը` բացում և փակում է շիշը:

3.1.4. Խոշոր կամ միջին չափսի ուլունքներով հավաքում է շղթա:

3.2. Կառուցում է միջին բարդության շինություններ:

3.2.1. Երեք

խորանարդիկներից կառուցում է կամրջակ:

3.2.2. Մի քանի խորանարդիկներից պատ է կառուցում:

3.3. Ծեփում է պարզ` կլոր,

տափակ, պարանաձև առարկաներ:

3.3.1. Խմորից կամ պլաստիլինից պատրաստում է գնդիկներ, այնուհետև` բլիթներ:

3.3.2. Խմորից/պլաստիլինից  «պարան»  է պատրաստում:

4. Երեխան ցուցաբերում է նկարչական հմտություններ:

4.1. Բռնում է մատիտը` ձեռքի առաջին 3 մատներով` պահելով թուղթը մյուս ձեռքով:

4.2. Բռնում է մատիտը ծայրին մոտ:

4.3. Արտանկարում է երկրաչափական պատկերներ:

4.3.1. Ըստ օրինակի նկարում է գնդակ:

4.3.2. Ըստ օրինակի նկարում է քառակուսի:

4.4. Նկարում է մարդ, որն ունի գլուխ և մեկ գծով պատկերված վերջույթներ («փայտիկներ») :

4.5. Կրկնագծում է (եզրակ է քաշում) նկարի ուրվագծով:

4.5.1. Կրկնագծում է  պատկերված խնձորը:

4.5.2. Կրկնագծում է  պատկերված տնակը:

5. Երեխան ցուցաբերում է մկրատով կտրատելու պարզ հմտություններ:

5.1. Մեկ ձեռքի մատներով բացում և փակում է բութ ծայրերով մկրատը:

5.1.1. Կտրատում է թուղթը:

6. Երեխան կատարում է առօրյա գործողություններ ինքնասպասարկման նպատակով:

6.1. Արձակում և կոճկում է մեծ կոճակները, հագուստի  մեծ շղթաները, քուղերը:

6.1.1. Ինքնուրույն քանդում է մեծ շղթայով բաճկոնը և հանում է այն:

6.2 Արձակում է կոշիկի քուղերը:

6.3. Ինքնուրույն օգտվում է սպասքի որոշ տեսակներից:

6.3.1. Պատառաքաղով վերցնում է տապակած կարտոֆիլը:

6.3.2. Ապուրն ուտում է գդալով:

Բանավոր խոսք

Խոսքի ընկալում և օգտագործում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան ընկալում է իրեն ուղղված ուրիշի բանավոր խոսքը:

1.1. Կատարում է մեծահասակների պարզ հրահանգները:

1.1.1. Մեծի հրահանգով խաղալիքը տեղավորում է պահարանում, դուռը ծածկում է և վերադառնում է իր տեղը:

1.2. Լրացնում է պարզ նախադասության վերջին` բաց թողնված բառը:

1.2.1. Պապիկն ասում է. «Գնա, հեքիաթների գիրքը բեր, որ…», երեխան շարունակում է.

«Նայենք» կամ «Կարդանք»:

1.2.2. Հայրիկն ասում է. «Հիմա կմոտենանք պաղպաղակ վաճառողին ու…», երեխան շարունակում է. «Պաղպաղակ կգնենք»:

1.3. Ուշադիր ունկնդրում է իր կամ խմբի համար ընթերցվող մանկական հեքիաթը:

1.3.1. Հետևում է հեքիաթի ընթացքին` հայացքն ուղղելով ընթերցողին կամ գրքին:

1.3.2. Ժպտում է, երբ լսում է հեքիաթի զվարճալի  դրվագները:

1.3.3. Կրկնում է հեքիաթի ծանոթ բառերը,

նախադասությունները. «Ա՛յ դու կկու, հիմար կկու...»:

1.4. Խոսքի հնչերանգով տարբերակում է խոսակցի տրամադրությունը:

1.4.1. Երբ մայրը բարձր ձայնով ասում է. «Գնա՛ խաղալիքներդ հավաքիր»: Երեխան ասում է. «Մայրիկ, ինչո՞ւ ես բարկացել»:

2. Երեխան բանավոր արտահայտում է իր մտքերն ու կարծիքը, զգացողություններն ու զգացմունքները:

2.1. Ճիշտ (ադեկվատ) պատասխանում է «ինչու՞» հարցին:

2.1.1. «Ինչու՞ ես մենակ նստել…» հարցին պատասխանում է. «Որովհետև ինձ չեն խաղացնում»:

2.1.2. «Ինչու՞ ես տիկնիկի զգեստը հանել» հարցին պատասխանում է. «Որովհետև կեղտոտվել է, պիտի լվանամ»:

2.2. Պատմում է սեփական փորձառության մասին:

2.2.1. Գազանանոց այցելելուց հետո երեխան ընկերներին պատմում է. «Ես գազանանոցում շատ մեծ արջ տեսա»:

2.2.2. «Երեկ ես տատիկիս հետ համով գաթա թխեցի»:

2.3. 3-4 պարզ նախադասությամբ ասում է, թե ինչ են անում նկարում պատկերված մարդիկ կամ կենդանիները:

2.3.1. Նկարագրում է քարտերի վրա ներկայացված նկարները. «Տատիկը թխեց գնդիկբոքոնիկ, դրեց պատուհանին, իսկ նա գլորվեց ու պատուհանից դուրս ընկավ»:

Խոսքի հնչյունաբանական և  քերականական իմացություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան ճիշտ

արտասանում է մայրենի լեզվի հնչյունները:

3.1. Գտնում է հանգավորված բառեր:

3.1.1. Օրինակ. գնդակ - տնակ, բադիկ-ճուտիկ և այլն:

3.2. Կրկնում է առաջարկված բառերը` ճիշտ արտաբերելով հնչյունները:

3.2.1. Օրինակ. կապույտ, դուռ, ռադիո, փայտ և այլն:

4.1.1. «Ի՞նչ կա այս տուփի մեջ»:

4. Երեխան ճիշտ օգտագործում է խոսքի տարբեր մասեր:

4.1. Ճիշտ (տեղին) ձևակերպում է «ինչ», «որտեղ», «երբ», «ինչու» բառերով հարցեր:

4.1.2. «Մայրի՛կ, ե՞րբ ենք գնալու մանկական երկաթուղի»:

Հաղորդակցություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան արդյունավետ հաղորդակցվում է մեծահասակների, հասակակիցների և փոքրերի հետ:

5.1. Զրուցում է մեծահասակի հետ` պատասխանելով առնվազն 3-4 պարզ հարցերի:

5.1.1. «Իմ անունը Արայիկ է»: «Ես երեք տարեկան եմ»: «Հիմա պապիկիս հետ գնում եմ այգի»: «Այգում պիտի ավազի հետ խաղամ»:

5.2. Մասնակցում է առօրյա խոսակցությանը «հիմա» և

«այստեղ» թեմաների շուրջ:

Գրավոր խոսք

Հետաքրքրություն գրքերի և գրվածքի նկատմամբ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան հետաքրքրություն է ցուցաբերում գրքերի և ընթերցանության նկատմամբ:

6.1. Պատկերազարդ գրքեր դիտելիս հարցեր է տալիս:

6.1.1. «Մայրիկ նապաստակը ինչու՞ է լաց լինում»:

6.1.2. «Աղվեսն ի՞նչ է ուզում անել»:

Վաղ գրաճանաչություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

7. Երեխան հասկանում է գրավոր խոսքի որոշ սկզբունքներ:

7.1. Ձևացնում է, որ գրում է:

7.1.1. Մատիտը, գրիչը բռնում է գրելուն պատրաստ:

7.1.2. Թղթի վրա ինչ-որ բան խզմզելով, ասում է. «Ես նամակ եմ գրում տատիկիս, որ Նոր տարուն մեր տուն գա»: 

8. Երեխան ունի գրելու պարագաների օգտագործման պարզագույն հմտություններ:

8.1. Օգտագործում է գրելու պարագաներ:

8.1.1. Մատիտով կամ գրիչով գծեր է քաշում թղթի վրա, փորձում է դրանք միացնել:

Տրամաբանություն և մտածողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան հետազոտում և համեմատում է առարկաները: 

1.1. Կարողանում է բացատրել  առարկաների նշանակությունը, դերը:

1.1.1. «Պաղպաղակը դնենք սառնարանի մեջ, որ չհալվի»:

1.2. Կարողանում է համեմատել առարկաները ըստ մեկ հատկանիշի:

1.2.1. «Իմ գնդակը մեծ է քո գնդակից»:

1.3. Գտնում է զույգ պատկերներ:

1.3.1. Երեխան ցույց տրված տարբեր նկարներից առանձնացնում է մեկը, և ընտրում է դրան համապատասխանող զույգը:

1.4. Հավաքում է 3- 4 խոշոր մասերից բաղկացած պատկեր:

1.4.1. Երեք մասի բաժանված որևէ առարկայի նկար միացնում է իրար՝ ստանալով ամբողջական պատկերը:

2. Երեխան հասկանում է իրադարձությունների հաջորդականությունը և պարզ պատճառահետևանքային կապերը:

2.1. Տալիս է «ինչո՞ւ» հարցը` հասկանալու համար  պատճառահետևանքային կապերը:

2.1.1. «Մայրիկ, ինչո՞ւ է ձյուն գալիս»:

2.2. Բացատրում է, թե ինչպիսի արդյունք կարող է ունենալ տվյալ պարզ գործողությունը:

2.2.1. «Եթե լույսը հանգցնես, կմթնի»:

3. Երեխան կարողանում է ընդհանրացումներ կատարել:

3.1. Խմբավորում է առարկաները զույգերով ըստ ֆունկցիոնալ նշանակության:

3.1.1. Տարբեր առարկաներից առանձնացնում է ուտելու համար գործածվող պարագաները: Օրինակ, դանակները, բաժակները:

3.2. Առաջարկված առարկաներից կամ նկարներից ընտրում է սնունդի, հագուստի, կենդանիների հասկացություններին վերաբերող առարկաներ:

3.2.1. Առաջարկված նկարներից ընտրում է այն նկարները որոնցում պատկերված են վերնաշապիկ, զգեստ, գլխարկ:

4. Երեխան կարողանում է դասակարգել և խմբավորել առարկաները:

4.1. Դասավորում է առարկաները ըստ որոշակի հատկանիշի:

4.1.1. Առանձնացնում է նույն չափի խորանարդիկները: 

4.1.2. Խաղալիքների միջից առանձնացնում է փափուկ խաղալիքները:

Տարրական մաթեմատիկական գիտելիքներ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան ունի մեծության, չափի, ձևի մասին գիտելիքներ, ճանաչում է գույները:

5.1. Տեսակավորում է առարկաները ըստ ձևի:

5.1.1. Տարբեր ձևի առարկաներից ընտրում է երկու շրջանաձև (կլոր) առարկաները:

5.2. Տեսակավորում է առարկաները ըստ գույնի:

5.2.1. Մեծահասակի խնդրանքով կարմիր խորանարդիկները դնում է անկյունում, իսկ կապույտները` կենտրոնում:

5.3. Անվանում է հիմնական գույները:

5.3.1. «Ես մի խնձորը կնկարեմ այս կարմիր մատիտով, իսկ մյուսը` կանաչով»:

5.3.2. Մեծահասակի խնդրանքով ասում է առաջարկված մատիտների

գույները (դեղին, կարմիր, կապույտ):

5.4. Ընտրում է 2-4 գույն:

5.4.1. Նկարելիս  ընտրում է  2-4 տարբեր գույնի մատիտներ` անվանելով դրանց գույները:

5.5. Տեսակավորում է առարկաներն ըստ գույնի:

5.5.1. Երբ առաջարկում են, տարբեր գույնի առարկաներից առանձնացնում է երկու կարմիր խորանարդիկները:

5.6. Գնահատում է չափերը:

5.6.1. «Մայրի’կ, տես ես սեղանից բարձր եմ (բոյով եմ)»:

5.7. Գիտի 2 երկրաչափական պատկերներ` շրջան, եռանկյուն:

5.7.1. Նկարի վրա պատկերված երկրաչափական պատկերները դիտելիս ասում է. «Մի հատ էլ շրջան գտա»:

6. Երեխան ցուցաբերում  է  հաշվի, թվերի, թվանշանների իմացություն:

6.1. Հաշվում է մինչև 5-ը:

6.2. Կիրառում է հաշիվը առօրյա կյանքում:

6.2.1. «Ես չորս մատիտ ունեմ, իսկ Անին` մեկ»:

6.2.2. Մայրիկի խնդրանքով գնում և բերում է հինգ խնձոր:

Երևակայություն և ստեղծագործական մտածողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

9. Երեխան դրսևորում է տարբեր նյութերի հետ աշխատելու տարրական հմտություններ:

9.1. Կատարում է տարբեր գործողություններ ծեփամածիկի և թղթի հետ:

9.1.1. Առաջարկված ծեփամածիկից փորձում է սարքել գնդակ:

9.1.2. Թուղթը գունավորում և փակցնում է պատրաստած գրքի էջերից մեկում:

9.2. Նկարում է լսած պատմության/հեքիաթի իրեն դուր եկած առարկան/ պատկերը:

9.2.1. «Գնդիկ-բոքոնիկի» հեքիաթը լսելուց հետո, նկարում է գնդիկ-բոքոնիկին:

9.2.2. Գունավոր կավիճներով ասֆալտին կամ գրատախտակին նկարում է երեք խոզուկներին:

10. Երեխան շարժումների, երաժշտության և պարի միջոցով արտահայտում է իր մտքերը, պատկերացումները, զգացմունքները:

10.1. Երաժշտության տակ կատարում է ռիթմիկ պարային շարժումներ:

10.1.1. Մեծահասակը միացնում է երաժշտությունը և ասում է. «Եկեք պարենք»: Երեխան ռիթմին համապատասխան  պարային շարժումներ է կատարում:

10.2. Ձևացնում է, թե երգում է հանդիսատեսի համար:

10.2.1. Գրիչը պահում է միկրոֆոնի պես և ասում է. «Պապի՛կ, տես ես Անդրեն եմ,

համերգ եմ տալիս»

10.3. Երգում է հաճախ լսած երգերը:

10.4. Մեծահասակին խնդրում է երգել իր սիրած երգը:

10.4.1. «Մայրի՛կ, ինձ համար կերգե՞ս «Իմ փոքրիկ նավակ» երգը»:

Ուշադրություն, հիշողություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

7. Երեխան դրսևորում է ուշադրության  կենտրոնացում և պահպանում:

7.1. Մեծահասակի օրինակից հետո կրկնում է ծափերը (3 ծափ):

7.2. Շուրջ 5 րոպե ուշադրությամբ լսելուց հետո հարցեր է տալիս:

8. Երեխան մտապահում և վերարտադրում է որոշակի ինֆորմացիա:

8.1. Մեծահասակի ասելուց հետո կրկնում է բանաստեղծության 2 տող:

Կողմնորոշում տարածության և ժամանակի մեջ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

11. Երեխան  ունի գիտելիքներ  տարածության մեջ առարկաների դիրքի վերաբերյալ և կարողանում է կողմնորոշվել տարածության մեջ:

11.1. Կատարում է հրահանգներ` կապված առարկաների և իր դիրքի հետ:

11.1.1. Ըստ առաջարկի, տիկնիկը դնում է  տուփի մեջ (գետնին, արջուկի մոտ և այլն):

11.1.2. Երբ առաջարկում են կանգնել աթոռի ետևում, կատարում է:

12. Երեխան կարողանում է կողմնորոշվել ժամանակի մեջ:

12.1. Տարբերում է ցերեկ և  գիշեր հասկացությունները` կապելով դրանք այդ ժամին կատարվող գործողությունների հետ:

12.1.1. «Առավոտյան հայրիկը պիտի գնա աշխատանքի»:

12.1.2. Մայրիկին հարցնում

է. «Գիշերը քնելուց հեքիաթ կպատմե՞ս»:

Սոցիալ-մշակութային, կենցաղային կողմնորոշում և վերաբերմունք շրջակա միջավայրի նկատմամբ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

13. Երեխան ունի գիտելիքներ իր անձի, ընտանիքի,  համայնքի մասին:

13.1. Ճանաչում է մարմնի մասերը:

13.1.1. Մեծահասակի խնդրանքով ցույց է տալիս ոտքի մատները:

13.2. Նկարագրում է տարբեր սեռերի առանձնահատկությունները:

13.2.1. Աղջիկները երկար մազեր ունեն:

13.2.2. Տիկնիկի վրա նկարում է բեղեր և ասում է. «Իմ տիկնիկը տղա դարձավ»:

 13.3. Գիտի  մարդկանց սոցիալական դերերի և հարաբերությունների մասին:

13.3.1. «Ես տիկնիկիս մայրիկն եմ, ես նրան պիտի զբոսանքի տանեմ»:

13.4. Գիտի այն թաղամասը կամ փողոցը, որտեղ ապրում է:

13.4.1. «Որտե՞ղ ես ապրում» հարցին պատասխանում է.

«Նորքում»:

13.5. Մասնակցում է ընտանեկան տոներին:

13.5.1. Քրոջ ծննդյան օրվան

նախապատրաստվելիս, մայրիկի հետ միասին զարդարում է սենյակը:

13.6. Ընտանիքն ընկալում է որպես անվտանգ և հարմարավետ միջավայր:

13.6.1. Տուն վերադառնալուն պես, վազվզում է սենյակներով և փնտրում ընտանիքի անդամներին:

13.6.2. Իր խաղալիքների և իրերի համար հատկացված տեղում կատարում է վերադասավորումներ, փոփոխություններ:

14. Երեխան ունի գիտելիքներ շրջակա միջավայրի և դրա պահպանման  վերաբերյալ:

14.1. Ճանաչում և անվանում է որոշ ընտանի և վայրի կենդանիներ:

14.1.1. Շուն տեսնելիս արձագանքում է. «Ի՜նչ սիրուն շուն է»:

14.1.2. Կենդանիների նկարները դիտելիս ասում է դրանց անունները. «Կով, վագր, կապիկ, փիղ, ձի և այլն»:

14.2. Գիտի տարբեր կենդանիների ապրելու միջավայրերը:

14.2.1. «Հայրիկ, գիտե՞ս, որ ձկները ապրում են ջրում»:

14.2.2. «Որդերը ապրում են հողում: Պապիկի հետ այգում հողը փորելիս ես որդեր տեսա»:

14.3. Ճանաչում և անվանում է բնության որոշ երևույթներ. քամի, անձրև, ձյուն:

14.3.1. «Անձրև է գալիս: Իմ շնիկը կթրջվի»:

14.3.2. «Վա՜յ, այս ինչ ուժեղ քամի է: Ծառերը ճոճվում են»:

14.3.3. «Տատի՜կ, ձյուն է եկել: Բակը սպիտակ է»:

14.4. Ճանաչում և անվանում է իրեն շրջապատող բնաշխարհի որոշ տարրեր. ջուր, ծառ, ծաղիկ, թռչուններ:

14.4.1. «Հայրի՜կ, այն երկար կտուցովը ի՞նչ թռչուն է»:

14.4.2. Հոտոտում է վարդը և ասում. «Այս վարդը ի՜նչ լավ հո՛տ ունի»: 

14.5. Մաքուր է պահում իր շրջապատը:

14.5.1. Պաղպաղակի, կոնֆետի թուղթը գցում է աղբամանը:

14.6. Խնամքով է վերաբերվում շրջապատող բնությանը:

14.6.1. «Ես խոտը չեմ տրորում, որ չփչանա»:

14.7. Ցուցաբերում է սպառվող ռեսուրսները խնայելու տարրական հմտություններ:

14.7.1. Լվացվելուց հետո փակում է ջրի ծորակը:

15. Երեխան ցուցաբերում է տնտեսական պարզ հասկացությունների    իմացություն:

15.1.  Մեծահասակի ուղղորդմամբ կիսում է իր ունեցածը կամ փոխանակում է խաղալիքները/առարկաները ուրիշների հետ:

15.1.1. Մոր հուշումից հետո փոխանակում է իր մեքենան քրոջ արջուկի հետ:

15.2. Հասկանում է, որ մետաղադրամներով և թղթադրամներով կարելի է ինչ-որ բան գնել:

15.2.1. «Պապի՛կ, մեծ դեղին մետաղադրամը  տուր վաճառողին, որ ինձ պաղպաղակ տա»:

15.3. Սյուժետադերային խաղերի միջոցով արտահայտում է «գնման և վաճառքի» պարզ հասկացությունները:

15.3.1. Խանութ խաղը խաղալիս ասում է ընկերուհուն. «Դու վաճառողն ես: Խնդրում եմ, տո՛ւր ինձ երկու խնձոր»:

16. Երեխան ունի որոշ պատկերացումներ   հայկական մշակույթի տարրերի մասին:

16.1. Երգում է հայկական երգեր:

16.1.1. Երգում է մանկական երգեր. «Արև-արև», «Իմ գնդակ», «Փայտե ձիուկ», «Դան-դան» և այլն:

16.2. Կատարում է ազգային պարերի որոշ շարժումներ:

16.2.1. «Քոչարի» պարելիս  կատարում է  զսպանակաձև թռիչքներ տեղում, կից քայլեր`աջ և ձախ:

16.3. Ճանաչում  և անվանում է ազգային ստեղծագործությունների, հայկական մուլտֆիլմերի հերոսներին:

16.3.1. «Պինգվինաշեն» մուլտֆիլմի երգը լսելիս, ասում է. «Ես շա՜տ եմ սիրում փոքրիկ պինգվինի երգը»:

17. Երեխան Ճանաչում է  այլ ազգերի մշակութային որոշ տարրեր:

17.1. Կատարում է այլ ազգերի երգերի և պարերի որոշ տարրեր:

17.1.1. Երգում է «Ծնունդդ շնորհավոր» (“Happy Birthday”) երգը անգլերեն, ֆրանսերեն կամ այլ  լեզուներով:

17.1.2. Կատարում է «Փոքրիկ բադիկների»   պարը:

17.2. Խաղում է այլ ազգերի մանկական շարժախաղեր:

17.2.1. Տատիկս խոստացել է  իմ ծննդյան օրը մեծ թխվածք թխել: Վաղը կբերեմ՝ «Կառավայ-կառավայ» կխաղանք»:

17.3. Ճանաչում  և անվանում է այլ ազգերի ստեղծագործությունների,  մուլտֆիլմերի հերոսներին:

Սոցիալական զարգացում

Փոխհարաբերություններ մեծահասակների հետ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան  շփվում է ծանոթ մեծահասակների հետ և հաստատում է վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ:

1.1. Ազատ հաղորդակցվում է ծանոթ մեծահասակների հետ:

1.1.1. Առավոտյան խմբասենյակ մտնելիս բարևում է դաստիարակին: Դրսում  հարևաններին հանդիպելիս` բարևում է կամ պատասխանում է բարևին:

1.1.2. Պատասխանում է ծանոթ մեծահասակների հարցերին. «Ինչպե՞ս ես», «Այդ ու՞ր ես գնում»:

1.1.3. Ասում է մեծահասակին. «Տե՛ս, նոր կոշիկ եմ հագել»:

1.1.4. Խոսում է առօրյայում կատարված իր համար կարևոր իրադարձությունների և տպավորությունների մասին. «Այսօր իմ քույրիկի ծննդյան օրն է»:

1.2. Ընդունում է իր համար նշանակալի մեծահասակների (բարեկամների, հարևանների) ընկերակցությունը:

1.2.1. Հորաքրոջ մոտ մնում է առանց մայրիկի:

1.3. Ընդունում է

մեծահասակների կողմից ցուցաբերվող աջակցությունը և ուղղորդումը:

1.3.1. Ցուրտ եղանակին համաձայնում է հագնել լրացուցիչ հագուստ դուրս գնալու համար:

1.4. Խնդրանքի դեպքում օգնում է մեծահասակին:

1.4.1. Դաստիարակի խնդրանքով օգնում է հավաքել խաղալիքները:

1.4.2. Տատիկի խնդրանքով բերում է գիրքը:

Փոխհարաբերություններ հասակակիցների հետ

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան սկսում է  շփվել  իր հասակակիցների հետ:

2.1. Առանձնացած խաղում է մյուս երեխաների հետ  նույն տարածքում: 

2.1.1. Խաղում է տիկնիկով մնացած երեխաների կողքին:

2.1.2. Խաղահրապարակում ավազով խաղացող երեխայի/ ների  կողքին  կառուցում է տնակ:

2.2. Մյուս երեխաների հետ զուգահեռ նույն տարածքում խաղալիս` ժամանակ առ ժամանակ մեկնաբանություններ է կատարում:

2.2.1. Կողքին խաղացող երեխային ասում է. «Դու մեքենա ես քշում, իսկ ես իմ տիկնիկին եմ քնացնում»:

2.2.2. Կողքին խաղացող երեխային ասում է. «Քո տիկնիկը հոգնել է, երևի քնել է ուզում»:

2.3. Մասնակցում է առօրյա պարզ աշխատանքներին և/ կամ գործողություններին:

2.3.1. Խմբասենյակում միանում է խաղալիքներ հավաքող երեխաների խմբին:

2.3.2. Մայրիկի հետ տեսակավորում է  չորացած լվացքը:

2.4. Օգնում է իր հասակակցին:

2.4.1. Օգնում է մեկ այլ երեխայի`  աթոռները դասավորելու սեղանի շուրջը:

2.5. Զրուցում է իրեն ծանոթ հասակակիցների հետ:

2.5.1. Այգում հեծանիվ քշելիս, զրուցում է իր հետ խաղացող երեխաների հետ:

2.5.2. Դրսում ծանոթ երեխայի հանդիպելիս,  պատմում է, թե ուր էր գնացել:

3. Երեխան մասնակցում է խմբային գործունեությանը:

3.1. Մասնակցում է 5-10 րոպե տևողությամբ խմբային աշխատանքներին:   

3.1.1. Երգում է մյուս երեխաների հետ միասին:

3.1.2. Մասնակցում է «Սագե՛ր, սագե՛ր» և այլ խմբային խաղերի:

3.1.3. Մյուս երեխաների հետ գնում է զբոսանքի:

3.1.4. «Տուն-տունիկ» է խաղում մի քանի երեխաների հետ:

3.2. Ենթարկվում է հաստատված 3-4 կանոններին:

3.2.1. Խաղը ավարտելուց հետո հավաքում է խաղալիքները և դնում իրենց տեղերը:

3.2.2. Տուն մտնելիս փոխում է կոշիկները:

Սոցիալական վարք

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

5. Երեխան սկսում է համագործակցել  հասակակիցների հետ:

5.1. Խաղում է տարբեր երեխաների հետ:

5.1.1. «Արի միասին «տունտունիկ» խաղանք»:

5.1.2. «Ես ձեզ հետ մեքենա կքշեմ, իսկ հետո Լիանայի և Արմենի հետ գնդակով կխաղամ»:

5.1.3. «Ես այս մի տիկնիկը կտամ Հասմիկին, որ միասին խաղանք»:

5.2. Տարբերակում է որևէ անձի որպես իր ընկեր:

5.2.1. «Արամն իմ ընկերն է, այս կոնֆետը կտանեմ իրեն»:

5.3. Խաղալիս սկսում է բարեկիրթ բառեր  գործածել` մեծահասակի օգնությամբ:

5.3.1. Օգտագործում է «Շնորհակալություն», «Խնդրեմ», «Խնդրում եմ» բառերը հիշեցումով:

5.4. Միանում է իրեն ծանոթ  երեխաների խաղին:

5.4.1. «Ես էլ ուզում եմ ձեր հետ ֆուտբոլ խաղալ»:

6. Երեխան սկսում է ցուցաբերել

ինքնակառավարման հմտություններ:

6.1. Հետևում է վարքի պարզ կանոններին:

6.1.1. Երբ մանկապարտեզից տուն է վերադառնում, փոխում է հագուստը:

6.1.2. Ուտելուց առաջ լվանում է ձեռքերը:

6.1.3. Ուտելուց հետո օգնում իր սպասքը հավաքել:

6.1.4. Ուտում է բերանը փակ, առանց աղմուկի:

6.2. Խնամքով է վերաբերվում իր համար կարևոր իրերին, խաղալիքներին:

6.2.1. Զգույշ է թերթում հայրիկի նվիրած գիրքը, որ չպատռվի:

6.2.2. «Ես իմ մեքենաները գեղեցիկ դասավորել եմ տուփի մեջ»:

3.2.3. Երբ ուզում է ինչ-որ բան ասել, սպասում է մինչև մյուս երեխան ավարտի իր խոսքը:

3.3. Նկատում է խաղընկերոջ բացակայությունը:

3.3.1. «Մայրի՛կ, Նարեն այսօր այգի չի եկել»:

4. Երեխան լուծում է հասակակիցների հետ առաջացած վեճերը մեծահասակի օգնությամբ:

4.1. Դիմում է մեծահասակի օգնությանը հասակակցի հետ վեճը լուծելու համար:

4.1.1. Խնդրում է դաստիարակին օգնել, երբ մեկ ուրիշը ուզում է քանդել իր կառուցած տնակը:

4.1.2. «Մայրի՛կ, Աննան գնդակը չի տալիս, որ խաղամ»:

6.3. Անցում է կատարում մի գործողությունից մյուսը մեծահասակի օգնությամբ:

6.3.1. Համաձայնում է մեծահասակի հետ միասին հավաքել խաղալիքները, իսկ այնուհետև գնալ քնելու:

7. Երեխան սկսում է ուշադրություն դարձնել իր շուրջը եղած բազմազանությանը:

7.1. Խաղում է տարբեր առանձնահատկություններ ունեցող երեխաների հետ:

7.1.2. «Հայրիկ, ես Առնոյի ասածները լավ չեմ հասկանում, բայց երեկ մենք միասին շատ գեղեցիկ տուն շինեցինք»:

 7.1.3. Խումբ կազմելիս երեխան ձեռքից բռնում և բերում է Գոռին, ով չի խոսում ու մենակ նստած է անկյունում:

7.2. Փնտրում է

հաղորդակցման միջոցներ՝ այլ լեզվով խոսող երեխայի հետ շփվելիս:

7.2.1. «Ինչպե՞ս ռուսերեն բարևեմ Սերգեյին»:

7.2.2. Իր մայրենի լեզվով չխոսող երեխային փորձում է ժեստերով կանչել ֆուտբոլ խաղալու:

Անձնային զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

8. Երեխան սկսում է ցուցաբերել   իր  անձի և ուրիշների մասին իմացություն:

8.1. Գիտի իր անունը և ազգանունը:

8.2. Խոսում է իր մասին առաջին դեմքով:

8.2.1. «Ես սոված եմ»:

8.2.2. «Ես էլ եմ ուզում քեզ հետ զբոսանքի գնալ»:

8.2.3. «Ինձ մի՛ օգնիր, ես ինքս կանեմ»:

8.3. Հասկանում է մարդկանց դերերը / կապերը ընտանիքում:

8.3.1. Լուսանկարչական ալբոմը դիտելիս, պատմում է. «Սա իմ քեռին է: Այստեղ իմ տատիկն է և Գոհար հորաքույրը»:

9. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնավստահություն:

9.1. Հպարտանում է իր ձեռքբերումներով:

9.1.1. Ցանկանում է  իր

նկարած աշխատանքը փակցնել պատին` ուրիշներին ցույց տալու համար:

9.1.2. Կանչում է մայրիկին, որպեսզի նա տեսնի իր կառուցած աշտարակը:

9.2. Միանում է մյուս

երեխաներին տարբեր խաղերի, աշխատանքների ժամանակ:

9.2.1. «Ես էլ եմ ուզում սահել» ասելով` միանում է սահնակով խաղացող երեխաներին:

9.2.2. Մոտենում է զրուցող երեխաների խմբին և մասնակցում է խոսակցությանը:

9.2.3. «Ես էլ եմ ուզում ձեզ հետ միասին ջրել ծաղիկները»:

9.3. Խոսում է իր նվաճումների մասին:

9.3.1. «Ես արդեն ջրաներկով կարողանում եմ նկարել: Ինձ մեծ թուղթ տուր»:

9.3.2. «Ես արդեն հեծանիվ եմ քշում»:

10. Երեխան սկսում է դրսևորել ինքնուրույնություն:

10.1. Առաջարկվող/առկա երկու գործողություններից ընտրում է մեկը:

10.1.1. «Ուզում ես նկարե՞լ, թե «տուն-տունիկ» խաղալ» հարցին պատասխանում է. «Ես ուզում եմ նկարել»:

10.1.2. Քույրիկի համար բացիկ պատրաստելիս, որոշում է ծաղիկները կամ նկարել, կամ գունավոր թղթերով ապլիկացիա անել:

10.2. Կատարում է մի շարք առօրյա գործողություններ և առաջադրանքներ:

10.2.1. Ուտելուց առաջ առանց հիշեցման լվանում է ձեռքերը:

10.2.2. Կոշիկները տեղն է դնում` ընդօրինակելով ընտանիքի մյուս անդամներին:

Հուզական զարգացում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

11. Երեխան սկսում է ճանաչել հիմնական հույզերն  ու զգացմունքները և իրավիճակին համապատասխան հույզեր դրսևորել: 

11.1. Ապրումակցում է իր համար կարևոր անձանց:

11.1.1. Գրկում կամ շոյում է լաց լինող եղբորը:

11.1.2. «Տուն-տունիկ»

խաղալիս «հանգստացնում» և «մխիթարում» է լացող տիկնիկին:

11.1.3. Ինքն էլ ուրախանում է, երբ քույրը ուրախանում է իր նոր խաղալիքով:

11.2. Արձագանքում է ուրիշների զգացմունքներին:

11.2.1. Նկատում է մայրիկի դեմքի տխուր արտահայտությունը և անհանգստացած հարցնում է.

«Ինչու՞ ես տխրել»:

11.2.2. Ուրախանում է, երբ մյուսները ծիծաղում են:

11.2.3. Օգնության է կանչում մեծահասակին` տեսնելով, որ ընկերը տխրել է, քանի որ չի կարողանում կոճկել վերնաշապիկի կոճակները:

Ինքնասպասարկում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան սկսում է դրսևորել առօրյա կյանքի ինքնասպասարկման  հմտություններ:

1.1. Ինքնուրույն հագնում և հանում է հագուստի որոշ մասը:

1.1.1. Զբոսանքին պատրաստվելիս հագնում է գլխարկը, բաճկոնը:

1.1.2. Դուրս գնալիս հագնում է սպորտային կոշիկները և կոճկում է դրանց կպչուն կապիչները:

1.2. Օգտվում է զուգարանից մասնակիորեն:

1.2.1. Զուգարանից օգտվելուց հետո վեր է քաշում տաբատը առանց կոճկելու:

1.2.2. Օգտվում է գիշերանոթից:

1.3. Կոճկում և արձակում է մեծ կոճակները:

1.3.1. Բակ գնալիս հագնում է վերարկուն և կոճկում է այն:

1.4. Խաղալուց հետո հավաքում է խաղալիքները մեծահասակաների հիշեցումով:

1.5. Մեծահասակի օգնությամբ նեղ սափորից հեղուկը լցնում է բաժակի մեջ:

Առողջության պահպանում

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան հետևում և պահպանում է անձնական հիգիենայի որոշ կանոններ:

2.1. Խոզանակով կատարում է ատամները մաքրելու գործողություններ:

2.1.1. Թրջում է խոզանակը ատամները մաքրելու համար:

2.1.2. Փորձում է մածուկը դնել խոզանակի վրա:

2.1.3. Խոզանակը բերանի խոռոչում շարժում է տարբեր ուղղություններով:

3. Երեխան սկսում է հասկանալ սնվելու և  ատամները առողջ պահելու միջև գործող կապը:

3.1. Առաջարկում է կատարել ատամների խնամքի հետ կապված գործողություններ:

3.1.1. «Մայրի՛կ, ես կերա ճաշս, գնանք լոգարան, որ բերանս ողողեմ»:

3.1.2. «Ինչու՞ ես ուզում

լվանալ ատամներդ» հարցին պատասխանում է. «Որպեսզի ատամներս մաքուր լինեն և չփչանան»:

4. Երեխան հետևում է առողջապահության հիմնական կանոններին մեծահասակի հիշեցումով: 

4.1. Կատարում է առողջության պահպանմանն ուղղված հիմնական գործողություններ:

4.1.1. Ուտելուց առաջ կամ ավազի հետ խաղալուց հետո օճառով լվանում է ձեռքերը և սրբիչով չորացնում է:

Անվտանգություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

6. Երեխան հետևում է անվտանգության հիմնական կանոններին մեծահասակի հիշեցումով:

6.1. Խուսափում է վտանգ ներկայացնող տեղերում, իրերի, սարքավորումների հետ խաղալուց:

6.1.1. Հեռու է կանգնում խաղահրապարակից, երբ մեծ  տարիքի երեխաները ֆուտբոլ են խաղում:  

6.1.2. Չի մոտենում տաք արդուկին, չի վերցնում սուր դանակը: 

6.2. Գիտի իր հետ քննարկված անվտանգության որոշ ընդհանուր կանոններ:

6.2.1. Մայրիկի հետ ավտոբուսին սպասելիս կանգնում է մայթի վրա:

6.2.2. Փողոցում զբոսնելիս բռնում է մեծահասակի ձեռքը:

6.2.3. Տնից դուրս չի գալիս

առանց մեծահասակի թույլտվության:

6.2.4. Անին ասում է կրտսեր եղբորը. «Թեյնիկը միայն մայրիկը կարող է միացնել, փոքրերին չի կարելի»:

4.1.2. Հազալիս և փռշտալիս  ձեռքով ծածկում է բերանը:

4.1.3. Խաղի ժամանակ կատարում է հիգիենայի հետ կապված գործողություններ տիկնիկի հետ: Օրինակ` լողացնում է օճառով, սանրում է և այլն:

5. Երեխան գիտակցում և  արտահայտում է իր վերաբերմունքը սեփական անձի հետ կապված առողջապահական խնդիրների նկատմամբ:

5.1. Բառերով ներկայացնում է իրեն անհանգստացնող հիվանդության ախտանշանները:

5.1.1. «Փորս ցավում է և սիրտս խառնում է»:

5.1.2. «Քթիցս հոսում է, ես գրիպ եմ»:

Հետաքրքրասիրություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

1. Երեխան

հետաքրքրասիրություն  է ցուցաբերում նոր բաներ սովորելու և նոր փորձառությունների նկատմամբ:

1.1. Փորձում է խաղալ նոր խաղերով:

1.1.1. Մոտենում է նոր գլուխկոտրուկին և փորձում է հավաքել:

1.1.2. Մայրիկի ձեռքին նկարներով գիրք տեսնելով ասում է. «Կկարդա՞ս ինձ համար այդ գիրքը»:

1.1.3. Փորձում է նկարել մատներով և վրձիններով:

1.2. Հարցեր է տալիս տեղեկություններ ստանալու համար իր շրջապատում գտնվող նոր առարակների, երևույթների մասին:

1.2.1. «Մութը ինչպե՞ս է ընկնում»:

1.2.2. «Ձյունը որտեղի՞ց է գալիս»:

1.2.3. «Արագիլը ինչպե՞ս է իր բույնը պատրաստում»:

1.3. Նկատում է այլ երեխաների հետաքրքրությունները` դիտելով նրանց խաղը կամ շփվելով նրանց հետ:

1.3.1. Նայում է, թե ինչպես է Արամը տուն կառուցում, և ինքն էլ է փորձում նույնը կառուցել:

1.3.2. «Նարեկը մեքենաներով է խաղում, ինձ էլ մեքենա տուր, որ խաղամ»:

1.4. Նախընտրում է խաղի որոշ տեսակներ:

1.4.1. Սիրում է

խորանարդիկներով տարբեր կառույցներ պատրաստել և պարբերաբար խաղում է դրանցով:

1.4.2. Ժամանակ առ ժամանակ հավաքում է իր սիրած գլուխկոտրուկը:

Նախաձեռնություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

2. Երեխան նախաձեռնություն է ցուցաբերում:

2.1.Պատրաստակամություն է հայտնում մասնակցելու տարբեր խաղերի և առաջադրանքների:

2.1.1. Նայում է

կոնստրուկտորի տուփի վրա նկարված ամրոցին և ասում է.

«Ես էլ եմ ուզում սարքել»:

2.1.2. Համաձայնում է, երբ ծնողը առաջարկում է խաղալ նոր  մոզաիկայով:

2.1.3. Լսելով, որ քույրիկը  երգում է, ձայնակցում է նրան:

2.2. Մեծահասակի օգնությամբ ընտրություն է կատարում առաջարկվող 2-3 խաղերի,  նյութերի միջև:

2.2.1. Մեծահասակի ուղղորդմամբ ընտրում է, թե ինչով նկարի (մատիտ, ֆլոմաստեր, ջրաներկ):

Մասնակցություն և հետևողականություն

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

3. Երեխան մասնակցություն և հետևողականություն է ցուցաբերում իր տարիքին համապատասխան առաջադրանքների նկատմամբ:

3.1. Առաջարկության դեպքում մասնակցում է խմբային խաղերի:

3.1.1. «Դու կլինե՞ս վաճառողը» հարցին պատասխանում է. «Այո, իսկ ի՞նչ պիտի անեմ»:

3.2. Դժվարության հանդիպելիս ինքնուրույն հաղթահարում է արգելքները կամ դիմում է մեծահասակի օգնությանը:

 3.2.1. Մի քանի անգամ փորձում է վերցնել բարձր տեղում դրված խաղալիքը և տեսնելով, որ չի կարողանում, բարձրանում է աթոռին:

3.2.2. Փորձում է բարձրացնել բաճկոնի շղթան և շարունակում է այնքան ժամանակ, մինչև որ ստացվի: 

3.2.3. Մի քանի րոպե փորձում է հավաքել գլուխկոտրուկը և տեսնելով, որ չի ստացվում, մեծահասակին խնդրում է օգնել:

3.2.4. Փորձում է պատին ամրացնել իր նկարած նկարը և տեսնելով, որ չի ստացվում, քույրիկին խնդրում է օգնել:

3.3. Օգնում է առօրյա գործերում:

3.3.1. Օգնում է մայրիկին հավաքել փոքր եղբոր խաղալիքները, գետնին թափված իրերը:

3.4. Կազմում է 2 քայլից բաղկացած պլաններ և գործում է ըստ այդ պլանի:

3.4.1. Մայրիկին ասում է. «Հիմա իմ դույլի մեջ ջուր կլցնեմ և կջրեմ ծաղիկները »: 

3.4.2. «Ես ճաշս կուտեմ ու կկանչեմ Արմենին, որ խաղանք»:

Տեխնոլոգիա

Չափորոշիչ

Ցուցիչ

Օրինակ

4. Մեծահասակի օգնությամբ և քաջալերանքով փորձում է  կիրառել իր միջավայրում օգտագործվող տարբեր տեխնոլոգիաները:

4.1. Խաղալու ժամանակ փորձում է օգտագործել իրական կամ խաղալիք  սարքավորումներն այնպես, ինչպես որ դրանք օգտագործվում են կյանքում: 

 4.1.1. Բժշկական գործիքով լսում է տիկնիկի կամ խաղընկերոջ  սրտի աշխատանքը:

4.1.2. Մուրճով «ամրացնում է» իր մեքենայի թափքը:

4.2. Խաղալիքների միջից գտնում և առանձնացնում է այն գործիքներն ու նյութերը, որոնք օգտագործվում են որոշակի աշխատանքների համար:

4.2.1. Պարտեզում սերմեր ցանելու համար վերցնում է բահը, ցնցուղը և փոցխը:

4.2.2. Ավտոտնակ սարքելու համար ընտրում է մուրճ, պտուտակներ, պտուտակահան և այլ կառուցողական պարագաներ:

4.2.3. Տիկնիկի համար ճաշ պատրաստելիս վերցնում է խաղալիք գազօջախը, կաթսան և սպասքը։

4.3. Խաղի ժամանակ փորձում է ըստ նպատակի օգտագործել տարբեր  շարժասարքեր/ մեքենաներ՝ մեկնաբանելով իր գործողությունները:

4.3.1. Ինքնաթիռն օդ բարձրացնելով, ասում է. «Իմ ինքնաթիռը հիմա մեզ բոլորիս կտանի Մոսկվա»:

4.3.2. «Երբ Սևան գնանք, այս նավակս կվերցնեմ, որ լճում քշեմ, չէ՞ մայրիկ»:

4.3.3. «Աննա՛, արի հիմա հողը լցնենք բեռնատարի թափքի մեջ, որ տանենք թափենք»:

4.3.4. Տիկնիկին լողացնելուց հետո վերցնում է խաղալիք վարսահարդարիչը. «Մազերդ չորացնեմ, որ չմրսես»։

4.4. Օգտագործում է ճշգրիտ բառապաշար` տեխնոլոգիան անվանելու համար:

4.4.1. «Մարտկոցը նստել է, չեմ կարող  միացնել բեռնատարս»:

4.4.2. «Ուզում եմ պլանշետով նայել իմ նկարները»:

4.4.3. «Վա՜յ, հոսանք չկա: Լվացքի մեքենան  չի աշխատում»:

4.5. Մեծահասակի օգնությամբ հաղորդակցվում է ընտանիքի անդամների կամ այլ ծանոթների հետ հեռախոսով կամ այլ հաղորդակցման սարքի միջոցով:

4.5.1. «Տատի՛կ, արի միացնենք համակարգիչը և սքայփով խոսենք մորաքրոջ հետ»:

Խոշոր շարժումներ