Адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері

8сынып. ……………..биол. Cабақтытың тақырыбы:  Адам іс­әрекетінің қоршаған ортаға әсері.  Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды  адамның қоршаған ортаға әсер ету факторларымен  танысмтыру..       2.Дамытушылық: ойлау және адамгершілік қабілетін қалыптастыру.  Тәрбиелік: Салауатты өмір ұстанымына баулу.    Сабақтың пәнаралық байланысы : Қоғамтану,Валеология                                                         Сабақтың көрнекілігі:  трек­сызба, сызба нұсқа.                                       Сабақтың әдісі:              реферат жазып,оны қорғау.,әңгімелеу. Сабақтың барысы:         І.    Ұйымдастыру бөлімі.                                            ІІ.   Жаңа сабақты түсіндіру.                                            ІІІ.  Бекіту.                                             ІV.  Үйге тапсырма беру. V. Үй тапсырмасын тексеру   VІ. Бағалау. І. Амандасу. Оқушыларды түгелдеу. ІІ. Материалдык   мәдениет   пен   рухани   мәдениеттің   дамуы. Материалдық қажеттілікке — техника, өндірістік құрал­жабдыктар, жер қойнауының қазба байлығы, табиғат байлығы, тұрмыстык жағдай, т.б. жатады. Рухани мәдениетке ғылым,  көркемөнер, сәулет және қолөнер, әдебиет, философия, имандылық, адамгершілік, саясат,  адамның жеке тұлға ретіндегі қасиеттері, іс­әрекеттік қарым­қатынасы, максаты,  қолданылатын әдістері, т.б. жатады. Сонымен мәдениет қоғам дамуының белгілі деңгейінің  сипаты, адамның шығармашылық күіні мен қабілетінің көрінісі. Ол материалдық және  рухани байлықты жасаудың көрінісі. Сондыктан мәдениет деген ұғым қоғамның рухани   өмірін көрсету үшін пайдаланылады. Материалдык мәдениет пен рухани мәдениет ғасырлар бойы дамып, жоғары денгейге  көтерілуде. Оған жыл сайын техниканың жаңа түрлерінін шығуы дәлел. Соның ініінде  өндірісті автоматтандыру, өмірдін әр саласында компьютерлерді пайдалану, ғарыштың  кемелер, құралдар, түрлі аспаптар жасау қарқынды дамуда. Жер қойнауының байлығы  (мұнай, газ, көмір,.кен) қоғамның дамуы үшін өндірілуде. Адамның санасының дамуы —  өзін қорша­ған ортаны танып білу кабілетін арттыра түсті. Адам өзінін танымдылық  қасиетінің ерекніелігі аркылы табиғатты зерттеп, оның сан алуан күрылымын, үздіксіз өтіп  жататын күбылыстарын анъщ­тады. Олардың организмге тигізетін әсерін біліп, соған  лайықты бейімделе алатын болды және табигат корын өзінің тіршілігі үшін жан­жакты  пайдаланып келеді. Табиғаттың өзгеруі. Әр кезенде өмір сүрген адамзат қажетіне қарай табиғат қорын  пайдаланып, қоғамды дамытып отырды. Адамнын саналы іс­әрекеті нәтижесінде ғылымда ноосфера (грекше пооs — ақыл, парасат  және sphfirа — шар) деген үлкен ұғым пайда болды. Ноосфера екі әдіспен тіршілік етеді.  Бірінші, барлык биосфераның органикалык өзгеруі. Екінші, биосфераның бүтіндей  сақталуымен қатар одан техносфераның бөлінуі және оқшаулануы..Ноосфера — адамның  саналы іс­әрекетінің биосферада дамуын  аныктаушы негізгі фактор. Ноосфера — биосфера мен қоғамнын өзара қарым­қатынасының байланысынан болатын  сапалы түрдегі жаңаша ұйымдасу түрі.. Саналы іс­әрекеттер жер бетінде жаңа геологиялық құбылыс болып, табиғатка өзгерістер әкеледі. Адам іс­әрекетінін салдарынан биосфера" және ондағы жекелеген экожүйелер дағдарыска  ұшырады. Биосфера — жердің тіршілік таралған белсенді беті.. Тіршілік етіп, өмір сүру  үшін кажетті жағдайларға органикалық және бейорганикалык құрылымдар жатады.  Бейорганикалык құрылымдарға: литосфера, гидросфера, атмосфера, Жер бетіндегі ғарыштық сәулелену, топырақ, ал органикалық құрылымға: тірі заттар жатады. Литосфера  — жердің қыртысты катты кабығы 1—2 км тереңдікте, гидросфера — ғаламшардағы су  айдындары 8—10 км терендікте, атмосфера — ауа қабаты 10—15 км биіктікте шектеледі.  Бұл шектелу аралығьшда тірі организмдердін алуан түрлері тіршілік етіп, өзара тьпыз  байланыста болады. Табиги күбылыс нәтижесінде және адамның қарекетінін салдарынан жыл сайын 85 млрд т  көмірқышкыл газы ауаға бөлінеді екен (оның ішінде 15 млрд тоннасы адамньщ іс­ әрекетінен). Мы­салы, Америкадан Еуропаға реактивтік лайнер 8 сағат бойы ұшканда,  50 —75 т оттекті пайдаланады екен. Шамамен мүндай шығарылатын кокыс, әр түрлі калбырлар, шыны сауыттар және т.б, үйдін бүрыіптарында,  көшеде үйіліп жатады. Кейінгі кездерде дүние жүзінде бір жылда шамамен 50 млрд  консерві қалдыры, 30 млрд шыны бөтелке, 60 млрд эр түрлі металл және пластмасса  сауыттары тасталатыны аныкталды. АКДІ­та бір жылда, шамамен, 3,5 млрд т осындай  калдыктар жиналады екен.. Биосфера — өздігнен дамитын, күн энергиясын сініре отырып, зат алмасуды іске  асыратын, бұзылған құбылыстар мен құрылымдарды қалпына келтіре алатын күрделі жүйе. Гигиеналык, шаралар. Адамды қоршаған ортаның ластануына мынадайқкосымша  факторлар эсер етеді: 1) пайдаланылған әр түрлі химиялық заттар және оларды ораған  газеттер, қағаздар, сауыттар, жұмсалған энергия, азық­түлікті өндіру, оларды тасымалдау,  тамақ қалдықтары, ыдыс жууға жұмсалған су, т.б.;  2) газет, кітап, журнал, т.б. шығаруға пайдаланылатын қағаз және оларды макулатура  ретінде қалдыққа айналдыру;  3) киім, тесек­орынды жууға жұмсалатын энергия, отын;  4) жұмыска және оқу орнына апаратын көлікке жұмсалатын энергия, отын;  5) қызмет орындауға қажет заттар (машина, үй, жиһаз, т.б.). Адамның бір күнгі тіршілік  етіп, енбекпен шүғылдануьша бұлардың барлығы қажет. Енді осыны 365 күнге кебейтсе,  онда әрбір адам өзіннің коршаған ортаны ластауынын бір жылғы мөлшерін білер еді. . Биологиялық "зат алмасу" дегеніміз — адамның табиғаттан көп мөлшерде орган­қ және  б\оргқ заттарды табиғи немесе өнделтен түрінде алып тамаққа, киімге, пайдалануы. ІV. Үйге §57оқу V.  ?1. Салауатты өмірдің  МӘНІ  неде?  2. Жеке адамның салауатты өмірі неге байланысты және ол қалай сипатталады?  3. Әр адамнын қасиеттерінің сапасы адамдар тобына жене қоғамға қалай әсер етеді?  4. Қоғамдағы адамдар тобыныд салауатты өмірі дегенді калай түсінесіңдер?  5. Қандай факторлар коғамдағы салауатты өмір салтын қалыптастырады?  6. Салауатты омірдің адамның мінез­құлқына әсер етуіне мысалдар келтіріндер.  7. Салауатты өмірдін негізгі көрсеткіштеріне не жатады?  8. Мәдени ортаның мәні неде?  9. Табиғм факторлар және "екінші табиғат" деген не?  10. Салауатты өмірдің ғылыми мәні және құндылығы неде?