PEDAGOGIK ISSN 2181-6833 MAHORAT

 

 

ISSN 2181-6883

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal

 

1-son (2021-yil, fevral)

 

 

 

 

 

 

 

Jurnal 2001-yildan chiqa boshlagan

 

 

 

 

 

 

Buxoro – 2021

 

        

 

                                                                                                                    1

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal  

2021, № 1

 

 Jurnal Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi OAK Rayosatining 2016-yil 29-dekabrdagi qarori bilan   pedagogika va psixologiya fanlari boʻyicha dissertatsiya ishlari natijalari yuzasidan  ilmiy maqolalar  chop etilishi lozim boʻlgan zaruruiynashrlar roʻyxatiga kiritilgan. 

 

Jurnal  2001-yilda tashkil etilgan.

 

Jurnal 1 yilda 6 marta chiqadi. 

 

Jurnal Oʻzbekiston matbuot va axborot agentligi Buxoro viloyat matbuot va axborot boshqarmasi  tomonidan 

2016-yil 22-fevral № 05-072-sonli guvohnoma bilan roʻyxatga olingan. 

 

Muassis:  Buxoro davlat universiteti 

Tahririyat manzili:  Oʻzbekiston Respublikasi,Buxoro shahri Muhammad Iqbol koʻchasi, 11-uy  Elektron manzil: [email protected]

TAHRIR HAY’ATI:

Bosh muharrir: Adizov Baxtiyor Rahmonovich– pedagogika fanlari doktori, professor

Bosh muharrir oʻrinbosari: Navroʻz-zoda Baxtiyor Nigmatovich – iqtisodiyot fanlari doktori, professor Mas’ul kotib: Hamroyev Alijon Roʻziqulovich – pedagogika fanlari doktori, dotsent 

 

Xamidov Obidjon Xafizovich,  iqtisodiyot  fanlari doktori 

Begimqulov Uzoqboy Shoyimqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Mels Hasanovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Ibragimov Xolboy Ibragimovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Yanakiyeva Yelka Kirilova, pedagogika fanlari doktori, professor (N. Rilski nomidagi Janubiy-Gʻarbiy Universitet, Bolgariya) 

Qahhorov Siddiq Qahhorovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudova Muyassar, pedagogika fanlari doktori, professor

Barotov Sharif  Ramazonovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Jabborov Azim Meyliqulovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Kozlov Vladimir Vasilyevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Yaroslavl davlat universiteti, Rossiya)

Morogin Vladimir  Grigoryevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Xakassiya davlat universiteti, Rossiya)

Belobrikina Olga Alfonsasovna, psixologiya fanlari nomzodi,professor (Novosibirsk davlat pedagogika universiteti,

Rossiya)

Chudakova Vera Petrovna, psixologiya fanlari nomzodi (Ukraina pedagogika fanlari milliy akademiyasi, Ukraina)

Tadjixodjayev Zokirxoʻja Abdusattorovich, texnika fanlari doktori, professor 

Amonov Muxtor Raxmatovich, texnika fanlari doktori, professor 

Oʻrayeva Darmonoy Saidjonovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Axmedova Shoira Neʻmatovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Durdiyev Durdimurod Qalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor

Hayitov Shodmon Axmadovich, tarix fanlari doktori, professor 

Toʻrayev Halim Hojiyevich, tarix fanlari doktori, professor 

Mirzayev Shavkat Mustaqimovich, texnika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Nosir Mahmudovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor

Boʻtaboyev Muhammadjon Toʻychiyevich, iqtisod fanlari doktori, professor

Boʻriyev Sulaymon Boʻriyevich, biologiya fanlari doktori, professor

Olimov Shirinboy Sharopovich, pedagogika fanlari doktori, professor

Qiyamov Nishon Sodiqovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Qahhorov Otabek Siddiqovich, iqtisodiyot fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent Qosimov Fayzullo Muhammedovich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Bafayev Muhiddin Muxammatovich, psixologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Jumayev Ulugʻbek Sattorovich, psixologiya  fanlari nomzodi, dotsent

Umarov Baxshullo Joʻrayevich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Inoyatov Abdullo Shodiyevich,  pedagogika fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent

                                                                                                                    2

 

MUNDARIJA

 

PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA ................................................................................................... 7

Шахло ДАВРОНОВА. Олий таълим сифатини таъминлашда электрон ресурслардан фойдаланишнинг

методик модели .............................................................................................................................................. 7

Гулбахар Абылова. Применение педагогического колеса каррингтона в педагогической  

деятельности ................................................................................................................................................. 14

Шаҳло НУРУЛЛАЕВА. Педaгогик маҳорат ва компетентлик: мазмуни, шакллантириш методикаси,

ривожлантириш йўллари ............................................................................................................................. 19

Жеткербай ОТЕПБЕРГЕНОВ. Талабаларнинг мураккаб ўқув материалларини ўзлаштиришда чизма-

тасвирий моделлардан фойдаланиш маҳорати .......................................................................................... 23

Мурод ЭГАМНАЗАРОВ. Коммуникатив қобилият-ўқитувчи педагогик маҳоратининг таркибий

қисми сифатида ............................................................................................................................................ 27

Алишер ИБРАГИМОВ. Ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг методик    

асослари ........................................................................................................................................................ 30

Мухайя ДЖУМАНИЯЗОВА. Талаба ёшларнинг диний дунёқараши ва мулоқотдаги йўналганлиги 

ўртасидаги  ўзаро муносабатларнинг психологик хусусиятлари ............................................................. 34 Oybеk ORTIQOV. Boʻlajak oʻqituvchilarda mafkuraviy immunitetni rivojlantirish jarayonlarini

takomillashtirishda umuminsoniy tarbiyaning oʻrni ....................................................................................... 38

Shaxlo XALILOVA. Jahon pedagogikasida zamonaviy pedagogik muloqot va milliy pedagogik muloqot

uslublariga transformatsiyasi .......................................................................................................................... 43

Dildora TOSHEVA. Boshlangʻich sinf oʻquvchilarini ekologik tarbiyalashda xalq ogʻzaki ijodining oʻrni va

pedagogik ahamiyati ...................................................................................................................................... 49

Наргиз ДЖУМАЕВА. Шахсни миллий қадриятлар асосида тарбиялаш масалалари ............................. 54

Jahongir SHODIEV. Socio-political life and the development of science in the period of Umar Khayam .... 57 Muattar ABDULLAXOʻJAYEVA. Malaka oshirish tizimida maktab oʻqituvchilarining axborot

kommunikatsiya texnologiyalari boʻyicha kompetentligini rivojlantirish ...................................................... 61 Гулноз ТОШОВА. Баркамол шахсни тарбиялашда дидактик лойиҳанинг ўрни .................................... 64 Бахтиёр АДИЗОВ, Анвар НУСРАТОВ. Абдуллахон II даврида Бухоро хонлигида ижтимоий-маданий

ҳаёт ва педагогик фикр  ривожи .................................................................................................................. 67

Madamin ASLONOV. “Buxoro maorif uyi”ning ma’naviy-madaniyatini rivojlanishidagi oʻrni ................... 71

Розанна АБДУЛЛАЕВА. Принципы обучения русской медицинской терминологии посредством

сетевых технологий ...................................................................................................................................... 74

Ширинбой ОЛИМОВ. Алишер Навоийнинг педагогик мероси ва уни ўрганиш йўналишлари ............ 80

Зайниддин БОЗОРОВ. Фуқаролик маданиятини ривожлантиришда таълим интеграциясининг

аҳамияти ........................................................................................................................................................ 84

Бахшулло УМАРОВ. Ижтимоий фанларни ўқитиш жараёнида талабаларда ватан тараққиёти ғоясини

шакллантириш .............................................................................................................................................. 91

Малика УМЕДЖАНОВА. Талабаларни миллий қадриятлар асосида оилавий ҳаётга тайёрлаш

педагогик муаммо сифатида ........................................................................................................................ 95

Шокир ДОНИЁРОВ. Ўқувчилар жамоаси билан ишлашда бошқарув услубларидан фойдаланиш

имкониятлари ............................................................................................................................................... 99

Жаҳонгир РАМАЗОНОВ. Ўзини-ўзи идора қилиш ижтимоий-психологик феномен сифатида ......... 103

MAKTABGACHA VA BOSHLANGʻICH TA’LIM ....................................................................... 107

Алижон ҲАМРОЕВ. Бошланғич синф она тили таълимида ўқувчиларнинг ижодий фаолиятини

лойиҳалаштириш методик муаммо сифатида .......................................................................................... 107

Maftuna HAMROYEVA, Mohinur QUVONDIQOVA. Boshlangʻich ta’limda innovatsion yondashuv ..... 114 Юлдуз ПЎЛОТОВА. Компетенциявий ёндашув асосида ўқиш дарсларини ташкил этиш     

методикаси .................................................................................................................................................. 117

Шахноза НИГМАТУЛЛАЕВА, Болта ХОДЖАЕВ. Воспитание навыков и привычек гражданской

культуры у детей дошкольного возраста .................................................................................................. 129

Oʻgʻiljon OLLOQOVA. Ona tili ta’limida intensiv ta’lim texnologiyalarini qoʻllashning nazariy metodologik asoslari ......................................................................................................................................................... 134

FILOLOGIYA VA TILLARNI OʻRGANISH ................................................................................. 138

Нигина ҲОЖИЕВА. Анор лексемасига доир баъзи мулоҳазалар .......................................................... 138

Озода ЯДГАРОВА. Бўлажак инглиз тили ўқитувчиларини тайёрлаш жараёнида педагогик ва

психологик билимлар интеграциясининг аҳамияти ................................................................................ 141

                                                                                                                         5

Ширинбой ОЛИМОВ

Бухоро давлат университети педагогика кафедраси мудири,

педагогика фанлари доктори, профессор

 

АЛИШЕР НАВОИЙНИНГ ПЕДАГОГИК МЕРОСИ ВА УНИ ЎРГАНИШ

ЙЎНАЛИШЛАРИ

(Алишер Навоий таваллудининг 580 йиллигига бағишланади)

 

Ушбу мақолада ўзбек халқининг мутафаккири, ўзбек тилининг асосчиси, шеърият мулкининг султони Алишер Навоийнинг педагогик мероси ҳақида фикр юритилиб, унинг маънавий-ахлоқий, инсонпарварлик ғояларини ёш авлод онгига сингдириш масалалари ёритиб берилган.

Калит сўзлар: Марказий Осиё мутафаккирлари, мутафаккир, миллий педагогика, тарбия, маънавият, ахлоқ, педагогик мерос, маърифатпарварлар, комиллик, умумбашарий қадриятлар.

В данной статье освещаются взгляды на педагогическое наследие Алишера Навои, мыслителя узбекского народа, основоположника узбекского языка,  чье достояние поэзии  освещается вопросами интеграции его духовно - нравственных, гуманитарных идей в сознании подрастающего поколения. 

Ключевые слова: мыслители Центральной Азии, мыслители, национальная педагогика, образование, духовность, нравственность, педагогическое наследие, просветители, совершенство, общечеловеческие ценности.

In this article, the views on the pedagogical heritage of Alisher Navoi, The thinker of the Uzbek people, the founder of the Uzbek language, the Sultan of the property of poetry, are highlighted and the issues of integration of his spiritual and moral, humanitarian ideas into the minds of the young  generation.

Key words: thinkers of Central Asia, thinkers, national pedagogy, education, spirituality, morality, pedagogical heritage, enlighteners, perfection, universal values.

 

Кириш. Ҳозирги ўзбек халқининг маънавий-ахлоқий тарбиясининг шаклланиши узоқ ўтмишга бориб тарқалади. Икки буюк дарё Амударё ва Сирдарё оралиғида жойлашган бу эл ва Ватан туркий тилли халқ сифатида Турон ва Туронзаминга ворис ҳисобланиб, ўз келажаги ҳисобланган ёшларнинг таълим-тарбиясига, маънавий-ахлоқий дунёқарашига алоҳида эътибор қаратиб, жаҳонга тенгсиз ақлзаковат соҳибларини тақдим эта олган. Ўзбек халқининг келиб чиқиши ва давлатчилигининг шаклланишини ҳамда тарбияшунослигининг пайдо бўлиши ва ривожланишини тарихчи олимларимиз тадқиқ қилганлар, унинг маданияти, маънавияти, дини, урф-одатлари, қадриятлари, тили, маънавийахлоқий тарбияси, турмуш тарзи, санъати туркий халқлар билан муштараклигини эътироф этадилар ва бу халқ ўзини мустақил миллат - ўзбек халқи деб билади  ва таъкидлайдилар.

Миллий педагогикамизда маънавий-ахлоқий тарбиянинг муҳим тарихий илдизини Марказий Осиё мутафаккирларининг маънавий-ахлоқий тарбия масалаларига оид таълимоти ташкил этади. Марказий Осиё жаннатмакон ўлка, шажараси бой макон бўлиши билан бирга, дунёга минглаб жаҳоншумул зотларни етказиб берган, илм-фан, маданият, маънавияти бой, умумбашарий тараққиётга ҳисса қўша олган марказлардан бири ҳисобланади. Марказий Осиё, жумладан, Ўзбекистоннинг жаҳонга донғи кетган, башарият илм-фани ривожига ҳисса қўшган алломалари, меъмор-муҳандислари, санъаткорлари, шоир ва олимлари бўлганки, улар жаҳон маънавияти, маърифатига улкан ҳисса қўшган. Уларнинг маънавий-ахлоқий, маърифий таълимотини ўрганиш, ундан ёшлар таълим-тарбияси учун фойдаланиш катта илмий-педагогик аҳамият касб этади. 

Асосий қисм. Марказий Осиёнинг буюк алломалари ва маърифатпарварлари Хоразмий, Абу Наср Форобий, Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Юсуф Хос Ҳожиб, Алишер Навоий, Воиз Кошифий ва бошқа Марказий Осиё мутафаккирлари халқимизнинг маданиятини ривожлантиришга, маънавиятини бойитишга улкан ҳисса қўшганлар. Улар яратган асарларда инсоннинг орифлик, фозиллик, комиллик даражаси ва уни тарбиялашнинг мақсад ва вазифалари аниқ ифодалаб берилган. Алломаларимизнинг фикрича инсон: биринчидан, илмдан орттирилган хислат, иккинчидан, ички ва ташқи кўринишдан топилган ҳақиқат, учинчидан, ақл туфайли ҳосил қилинган хулқ-атвор, тўртинчидан, молу-мулкдан ҳам зиёда бўлган саломатлик каби фазилатларга эга бўлсагина фозиллик, комиллик поғонасига қадам қўяди. Бундай фазилатлар фақатгина маънавий-ахлоқий шаклланган кишидагина бўлиши мумкин. Зеро, маънавий-ахлоқий тарбия замирида ақл-фаросат, илму одоб, хушфеъллик, поклик, ҳалоллик, виждонлилик, меҳнатга муҳаббат, Ватанга садоқат каби  инсоний фазилатлар ётади. 

Марказий Осиё мутафаккирлари ўз асарларида ифодалаган маънавий-ахлоқий ғоялар халқни орифлик, фозиллик, комиллик даражасига кўтаришга йўллаган. Айниқса, Алишер Навоий (14411501) ижодида комил инсон тарбияси асосий ўринда туради. Биринчи Президентимиз И.А.Каримов таъкидлаганидек, - “Агар бу улуғ зотни авлиё десак, у авлиёларнинг авлиёси, мутафаккир десак, мутафаккирларнинг мутафаккири, шоир десак шоирларнинг султонидир”.

Ўзбек халқининг мутафаккири, шоири Алишер Навоий ўзининг ҳаёти ва ижодида инсон ҳаётининг негизи бўлган маънавий-ахлоқий тарбияга катта аҳамият беради. Ёш авлодга таълимтарбия бериш учун вақтини ҳам, кучини ҳам аямасликка даъват этади. Мутафаккир шу билан бирга инсон ҳуқуқларини, унинг ор-номуси ва қадр-қимматини ҳимоя қилади. Навоий дунёда инсон камолотидан улкан нарса йўқ, чунки унга табиат ва жамият сир-асрорларини ва юксак чўққиларини билиш қобилияти, ақл-заковат, куч ҳадя этган деб таъкидлайди. Шу билан бирга, Алишер Навоий инсон тафаккури, билимдонлиги, ақл-заковатини юксак қадрлаб ёзади: “Билим ва донишмандлик инсоннинг безагидир”. Шунинг учун ҳам халқнинг осойишта ва бунёдкор ҳаётини бузувчи ёвузликка, халқнинг хўрланишига ва ижтимоий офатларга олиб келувчи воқеа-ҳодисаларга қарши чиқади. Халққа зўравонлик қилишни у энг улкан ёвузлик деб қоралайди. Шу сабабли шоир ўша даврдаги қонқардошлар ўртасидаги урушлар ва ижтимоий фалокатларга қарши бош кўтариб, ёвузликнинг бутун мудҳиш оқибатларини жонли мисолларда кўрсатиб беради. 

Инсон маънавий камолотининг фазилатларидан ҳисобланган адолат тушунчаси ва адолат туйғуси Навоий донишмандлигининг асосини ташкил этади. Навоий маънавий-ахлоқий қарашларининг бош мезони ҳам худди шу адолат бўлган. Барчага баробар манфаатли адолат устувор бўлганида мамлакат ва унинг фуқаролари фаровонликка эришиши мумкинлиги Навоийнинг орзуси эди.

Мамлакатнинг осойишталиги, ободончилиги, халқнинг низоларсиз тинч – тотув яшаши, турмушнинг фаровон бўлиши давлатни ақл билан идора қиладиган доно йўлбошчига, сахий ва олийжаноб, камтарин ва адолатли шоҳга боғлиқ, дейди Алишер Навоий. Шунинг учун ҳам Навоий адолатнинг буюк қудратини кўрсатиб, давлат бошқарувчиларини бундан ибрат олишга чақиради:  Қолур куфр аро қолса обод мулк, 

Бўлур зулм агар бўлса барбод мулк. 

Буюк тарихчи олим Алишер Навоийнинг замондоши Хондамир “Макоримул ахлоқ” асарида: “Адолат ва инсоф эшикларини инсоният юзига очиб қўйди”, деб – хазрат Навоийга юқори баҳо беради.

Шу боис Алишер Навоий адолат ва инсонпарварликнинг энг юқори намунасидир. Зеро, инсоннинг ахлоқий қиёфаси жамият манфаатларига, Ватан бахт-саодати учун кураши, унга муносабати, болалик йилларида буюк алломаларнинг ҳаёти ва фаолияти ҳақида эгаллаган маълумотларига ҳам боғлиқдир. 

Ахлоқ ғояси ёш авлод маънавияти ва етуклигининг асоси ҳисобланади. Ҳар бир киши ҳаётга ўзининг инсоний бурчи нуқтаи назаридан қараши болалик йилларидан шаклланиши лозим. Шунинг учун Навоий саховат ва ҳимматни юксак фазилатлар деб ҳисоблайди. Унинг фикрича, яхшилик сари ва муҳтож кишига фойдали бўлишга интилиш ҳар бир ахлоқли кишига хосдир. Навоий ана шу фазилатга эга бўлмаган инсонни дурсиз чиғаноққа, кўклам фасли ёмғир келтирмайдиган булутга ўхшатади. 

Алишер Навоийнинг “Ҳайратул аброр”, “Маҳбуб-ул қулуб” ва бошқа асарларида етук шахснинг маънавий-ахлоқий тарбиясидаги яхшилик, саховат, софлик, ҳаё, мурувват, андиша, адаб, камтарлик, қаноат, ростгўйлик, инсоф, адолат, бағрикенглик сингари фазилатлари таърифланиб, руҳий камолот йўллари таҳлил этилган. Навоийнинг ахлоқий орзулари Шарқда инсон қадрини ғоят юқори даражага кўтариш  эди. 

Муҳокамалар ва натижалар. Алишер Навоийнинг маънавий-ахлоқий қарашлари тизимида ҳунар ўрганиш муҳим ўрин тутади. Шунга асосан у “Оламдан хурсанд ўтай десанг, илму ҳунар ўрган. Дунёдан камолотга етмай ўтиш, ҳаммомга кириб, ювинмай чиқишнинг худди ўзи” деб таъкидлайди. Навоий “Фарҳод ва Ширин” достонида ўз ҳунари билан азоб чекиб тоғдан ариқ ўтказаётган меҳнаткашларга ёрдамга келган Фарҳод номидан ёзади:  Ҳунарни асрабон неткумдир охир? 

Олиб туфроққаму кетгумдир охир!”  

Ҳунарли бўлиш халқпарвар, билимли олийжаноб фазилатларга эга бўлишга замин тайёрлайди. Бунинг учун тарбия етакчи роль ўйнамоғи лозим. Шу билан бирга ҳунар тарбия таъсирида қобилиятни, иқтидорни ривожлантиради ва болаларни ёмон хулқлардан сақлайди. Шунингдек, Навоий маънавий-ахлоқий тарбия ёрдамида болаларга илм-маърифат бериб, уларни одобга ўргатишни муҳим вазифа қилиб қўяди. Бола шахси камолотида тарбиянинг буюк аҳамияти алоҳида таъкидланади. 

Навоий “Фарҳод ва Ширин” достонида маънавий-ахлоқий тарбиянинг биродарлик, дўстлик, буюклик, халқпарварлик каби хусусиятларини алоҳида қайд қилиб ўтади. Бу фазилатларни у достонда хитойлик Фарҳод, Шопур ва арман қизи Ширин мисолида тасвирлайди.

Фарҳод ва Ширин ўртасидаги абадий дўстликнинг асоси маънавий-ахлоқий тарбия мезонлари вафо, садоқат, жасорат ва мардлик орқали тўлдирилади. 

Алишер Навоий “Фарҳод ва Ширин” достонида илм орқали Фарҳоднинг ақл-идрокли, билимдон, ҳунарманд, камтар, инсонпарвар, иродали ва эътиқодли инсон бўлганлигини кўрсатади. Бу достонни ўқиган ўқувчи инсоннинг етуклигини кўрсатувчи сифатлардан бири илм эгаллаш эканига ишонч ҳосил қилади. 

Жаҳонда қолмади, ул етмаган илм,  Билиб таҳқиқини касб этмаган илм. 

Бу сатрларда шоир Фарҳоддаги инсоний сифатларни тараннум этиб, унинг фақат илм эгаллабгина қолмай, балки маънавий-ахлоқий баркамолликнинг ўлмас қадриятларини ҳам муттасил эгаллаганлигини кўрсатади. Дарҳақиқат, Фарҳод маънавий камолотга етган инсон сифатида достонда тасвирланади. У ўз меҳнати, ҳунари, билими, инсонпарварлиги туфайли ҳар қандай шароитда бошқаларга ёрдам қўлини чўза олади. Ҳақиқатан ҳам “Фарҳод ва Ширин” достонидаги Фарҳод образида инсонпарварлик, меҳнатга муҳаббат ғоялари мужассамлашган. Фарҳоддаги камтарлик, бойликка қизиқмаслик, ўзини оддий киши деб билиши, меҳнат аҳлини чин кўнгилдан ҳурмат қилиши, умум-манфаатини ўз манфаатидан устун қўйиши унинг маънавий-ахлоқий тарбияланганлигидан далолат беради ва у ҳар бир ўқувчига ибрат бўлади. Фарҳоднинг инсонпарварлик хислатларини ижтимоий фанлар машғулотларида касб-ҳунар мактаблари ўқувчиларига тушунтириш мақсадга мувофиқдир. Ана шундагина улар камолот йўлига чиқиш учун аста-секин ўзлигини англайди, оламни танишга ҳаракат қилади. 

Ҳазрат Навоий маънавий-ахлоқий қарашларида комиллик муҳим ўрин тутади. Унингча комиллик буюк инсоний неъмат бўлиб, бунда “Киши ўзини ҳирс-таъма, нафс, ғафлат, сингари майллардан покламаса комил бўлолмайди”. “Олам уйи”да яшаш унинг фуқаросига айланишдир. Алишер Навоий инсоннинг жаҳон фарзанди мавқеига кўтарилишини хоҳлаган, худди шу мавқеини комилликнинг олий чўққиси деб билган.

Навоий ўз даврида комил инсонларни аҳли маъни деб билган. Аҳли маъни бу фикрли одамлардир. Фикрсиз кишининг онгида маъни чуқур бўлмайди. Фикрлаш - ҳақиқатни англашдир. Ҳамма нарса тўғрисида мустақил мушоҳада юритиш демакдир. Аҳли маънилик туфайли ахлоқий онг ривожланади, одам ва олам тақдирига виждон билан қараш қобилияти шаклланади. Аҳли маъни кишилар гуруҳига оқил ва доно, камтар ва олийжаноб, ҳақиқатпарвар ва фидоийларни кўрсатиш мумкин. Шундай фазилатларга эга бўлган кишиларнинг тафаккури кенгдир. Чунки, уларда ақл оддий сўз ва тушунчалардан эмас, диёнат, адолат, инсоф, имон, ишқ, дард туҳфалари камол топган бўлади. Навоий “аҳли сурат”ларга шоҳ бўлгунча маъни аҳли йиғинида гадо бўлмоқлигинг юз карра афзалдир”, дейди. Алишер Навоийнинг фикрича, аҳли маъни кишилар маънавий-ахлоқий жиҳатдан етук шахслардир. Алишер Навоий асарларининг қаҳрамонлари Искандар, Фарҳод, Шопур, Баҳром, Ширин, Лайли, Мажнун, Моҳинбону ва бошқалар ахлоқли, фазилатли, комил шахс - маънавийахлоқий етук инсонлардир. 

Марказий Осиё алломаларининг маънавий-ахлоқий қарашлари халқимизнинг мазмунан бой, шаклан ранг-баранг маънавий меросининг ажралмас қисмидир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Марказий Осиё мутафаккирлари асарларида акс этган мардлик, тўғрилик, адолатпарварлик, вафодорлик, ҳалоллик, сахийлик, меҳр-оқибат, инсонпарварлик каби хислатлар бугунги кунда камол топаётган ёш авлод маънавий-ахлоқий тарбиясида муҳим восита бўлиши табиий. Ушбу хислатлар Навоийнинг фикрича, комил инсондагина мавжуд бўлади. Зеро, комил инсон – маънан баркамол, ахлоқан пок, жисмонан ва руҳан мукаммал, ўз халқи, Ватанига содиқ, жамият манфаатини ўз манфаатидан устун қўювчи кишидир. Зеро, бундай фазилатли инсонлар маънавий-ахлоқий баркамол инсонлардир.

Ўзбек мутафаккирларининг фозил шахс, комил инсон ҳақидаги фикрлари, ахлоқ-одоб ҳақидаги ғоялари ёшларни маънавий-ахлоқий тарбиялаш учун қимматли дастуриламал бўлиб хизмат қила олади. Модомики шундай экан, улардан таълим-тарбия жараёнида кенг фойдаланиш ёшларни  маънавий-ахлоқий  тарбиялашда, айниқса, касб-ҳунар мактабларида мақсадли қўллаш натижалидир. Чунки, Алишер Навоий илгари сурган ғояларни ёшликдан бошлаб ўзлаштириш ёш авлодга ўз ҳаётини шу ғоялар асосида қуришга амалий ёрдам беради. Шундай экан, касб-ҳунар таълимида “Алишер Навоий бобомиз”, “Навоий авлодларимиз” каби мавзуларда суҳбатлар, мунозаралар ўтказиш ушбу хислатларни тарбиялашга амалий ёрдам беради. 

Хулоса қилиб айтганда, Марказий Осиё алломаларининг таълимий-ахлоқий қарашларида маънавият, ахлоқ, тафаккур масалалари кенг ёритилган бўлиб, улар ғоят ранг-барангдир. Шу жиҳатдан улар мустақиллик даври маънавий-ахлоқий тарбиясининг тарихий илдизлари ҳисобланади. Зеро, Туркистон халқи тарихида маънавий-ахлоқий тарбия доимо ривожланиб, такомиллашиб борган. XVI-XX асрлар давомида унга салмоқли ҳисса қўшган Турди ва Машраб, Гулханий ва Мунис Хоразмий, Муқимий ва Фурқат, Аҳмад Дониш, Абдулла Авлоний, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий, Аваз Ўтар ўғли ва бошқа олиму-фузало, шоиру-ёзувчилар ҳақида ҳам бундай фикрларни баён қилиш мумкин. Марказий Осиё мутафаккирларининг ахлоқ-одоб ҳақидаги фикрларини ўрганишнинг амалий аҳамияти шундан иборатки, унда ахлоқ-одоб тарбиясидан ташқари халқимизнинг қадимий урфодатлари ва удумлари, анъаналари ҳам ўз аксини топган. Марказий Осиё мутафаккирлари асарларида акс этган миллий урф-одатлар, анъаналар ва инсоний қадриятлар, асар қаҳрамонларидаги мардлик, тўғрилик, адолатпарварлик, вафодорлик, ҳалоллик каби хислатлар бугунги кунда камол топаётган ёш авлод маънавиятининг шаклланишида муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун улардан касб-ҳунар мактаблари ўқувчиларини маънавий-ахлоқий тарбиялаш жараёнини такомиллаштиришда ҳамда ўқувчи-ёшларни маънавий-ахлоқий жиҳатдан баркамол қилиб тарбиялашда кенг фойдаланиш мақсадга мувофиқ.

 

Адабиётлар

 

1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 августдаги “Ёшларни маънавийахлоқий ва жисмонан баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3907-сонли Қарори. www.lex.uz. 2. Ибрагимов Х.И., Абдуллаева Ш.А. Педагогика (дарслик). –Т.: “Фан ва технологиялар”, 2007. -288 б. 3. Исмоилова З.К. Маънавий-ахлоқий тарбиянинг назарий ва экспериментал-методик асослари: Дисс…пед. фанл. док. – Т., 2006. –345 б. 4. Маҳкамов У.И. Ўқитувчиларнинг ахлоқий маданиятини шакллантириш муаммолари. - Т.: “Фан”, 1995. - 200 б.

5. Олимов Ш.Ш. Маънавий-ахлоқий тарбия асослари. (Монография). – Т.: “Фан ва технология”, 2015. - 228 бет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Buxoro davlat universiteti muassisligidagi

“PEDAGOGIK MAHORAT” 

ilmiy-nazariy va metodik jurnali  barcha ta’lim muassasalarini  hamkorlikka chorlaydi. 

 

Pedagoglarning sevimli nashriga aylanib ulgurgan “Pedagogik mahorat” jurnali maktab, kollej, institut va universitet pedagogik jamoasiga muhim qoʻllanma sifatida xizmat qilishi shubhasiz.

 

 

 

Mualliflar uchun eslatib oʻtamiz,  maqola qoʻlyozmalari universitet  tahririy-nashriyot boʻlimida qabul qilinadi. 

 

Manzilimiz: Buxoro shahri, M.Iqbol koʻchasi 11-uy

Buxoro davlat universiteti, 1-bino 2-qavat, 208-xona

 

Tahririyat rekvizitlari: 

Moliya vazirligi gʻaznachiligi

23402000000100001010

MB BB XKKM  Toshkent sh. MFO 00014  INN 201504275

BuxDU 400110860064017950100079002 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pedagogik mahorat: rivojlanamiz va rivojlantiramiz!

 

                                                 

                                                                            Buxoro davlat universiteti nashri  sahifalandi. Chop etish siJurnal tahririyat kompyuterida fati uchun                          

                      PEDAGOGIK                                                           

MAHORAT Jurnal oliy oʻquv yurtlarining professor-              bosmaxona javobgar.                            oʻqituvchilari, ilmiy tadqiqotchilar, ilmiy                                xodimlar, magistrantlar, talabalar, akademik        Bosishga ruxsat etildi 05.04.2021  

             Ilmiy-nazariy va metodik         litsey va kasb-hunar kollejlari hamda maktab              Bosmaxonaga topshirish vaqti                       

                             jurnal                             oʻqituvchilari, shuningdek, keng ommaga                             08.04.2021

          moʻljallangan.        Qogʻoz bichimi: 60x84. 1/8    2021-yil 1-son (77)                              Tezkor bosma usulda bosildi.

          Jurnalda nazariy, ilmiy-metodik,          Shartli bosma tabogʻi – 20,6                  muammoli maqolalar, fan va texnikaga oid   Adadi – 100 nusxa                 yangiliklar, turli xabarlar chop etiladi. Buyurtma №90.

2001-yil iyul oyidan                        Bahosi kelishilgan narxda. chiqa boshlagan.                       

                                                                                       Nashr uchun mas’ul:                                “Sadriddin Salim Buxoriy”

                                                                                       Alijon HAMROYEV.                                            MCHJ

OBUNA INDEKSI:     Musahhih: Muhiddin BAFAYEV.      bosmaxonasida chop etildi.  3070        Мuharrir: Oʻgʻiljon Olloqova                Bosmaxona manzili: Buxoro shahri M.Iqbol koʻchasi 11-uy.

 

262