Ақпаратты қорғау. Вирусқа қарсы программалар Ақпаратты сығу, мұрағаттау программалары

Күні: Пәні Информатик а 8 сынып  Сабақтың тақырыбы: Ақпаратты қорғау. Вирусқа қарсы программалар  Ақпаратты сығу, мұрағаттау                                                                                   программалары Сілтеме:     Жекеленген мәтіндер, тапсырмалар  Компьютерлер  Интерактивті тақтада тұсаукесер Сабақтың мақсаты:  Білімділік мәні:  Дамытушылық мәні:  Тәрбиелік мәні:  Нәтиже:  Түйінді идеялар:  Сабақтың түрі:  Әдіс­тәсілдері:  Ақпаратты сығудың мәнін, мұрағаттаушы программалардың көмегімен  сығуды және ақпаратты қорғау тәсілдерін, вирусқа қарсы бағдардамалар  түрлерін және жұмыс істеу, ақпаратты вирусқа тексеру, емдеу және жою  жұмыстарын үйрету.  Практикалық дағдыларын дамыту, өз бетінше жұмыс жасауда білімдерін  пайдалана білуге, пәнге деген қызығушылығын қалыптастыру.  Өз бетімен жұмыс жасауда ұқыптылық, еңбекқорлық, жинақылық,  шапшаңдық қасиеттерін тәрбиелеу.     Ақпаратты қорғау тәсілдерін біледі. Вирусқа қарсы бағдарламалармен  вирусты емдеу және жоюмен жұмыс істей алады.  Ақпаратты сығудың мәнін түсінеді Мұрағаттаушы программалардың  қызметін біледі.  Мұрағаттаушы программалардың көмегімен файлдарды, қалталарды  сығуды және мұрағаттан шығаруды үйренеді.  Ақпаратты сығу. Мұрағаттаушы программалармен ақпаратты сығу. Мұрағаттаушы программалармен ақпаратты мұрағаттан шығару  Ақпаратты  қорғау.Компьютердің вирусқа зақымдануы.Вирусқа қарсы бағдарламалармен  жұмыс істеу.  Жаңа сабақ  СТО, АКТ, Компьютерде практикалық жұмыс,«Сандықшадағы сұрақтар»,  «Елшілік», БББ Пәнаралық байланыс:  Математика  Ұйымдастыру кезеңі (3 мин.)  Мұғалімнің іс­әрекеті  1. Сәлемдесу.  2. Ұйымдастыру.  3. Топқа бөлу.  4. Сабақ барысымен таныстыру.  5. Бағалау парағын таныстыру.  6. Балалардың назарын сабаққа шоғырландыру  Оқушының іс­әрекеті      Сәлемдесу  Өздерін ретке келтіру  Топқа бөліну  Кітап құралдарын,  дәптерлерін, қалам  қарындаштарын дайындыққа  келтіру  Үй тапсырмасын тексеру (6 мин.) 2«Сандықшадағы сұрақтар» стратегиясы (сұрақ­жауап: түрткі болу және қайта бағыттау тәсілі)  Ақиқат кестесі дегеніміз де?            Теріске шығару? Инверсия          Пікір деген не?  Коньюнкция,                                      Логикалық амалдар?                    Логика деген не?       Дизьюнкция                                        Бульдік алгебра деген не?           т.б. Сабақтың негізгі бөлімі (25 мин.) Мұғалімнің іс­әрекеті  Сыныпты жасырын суреттер арқылы 3 топқа бөлу, топ  басшыларын сайлау. Топ басшыларға «бағалау парағын» беру. Сабақтың өтілу  шартын түсіндіру.  «Ақпаратты қорғау. Вирусқа қарсы программалар»  Ақпараттысығу, мұрағаттаупрограммалары тақырыбын оқыту.  Жаңа тақырып. Әр топқа тақырыпты оқып, түсініп, топ ішінде пікір алмасу үшін бөлініп беріледі.Постер құру ұсынылады. Оқушының іс­әрекеті  Оқушылар белсене қатысады. Оқушылар үш топқа бөлініп сабақ  құрылымымен таныстырылады. Топ  басшылар қолдарына «бағалау парағы» беріледі. Әркім жекелей тақырыпты  меңгеріп, бірлесіп шешім қабылдайды.  Постер жасайды. Топтар ішінде пікір  алмасады.Топ басшы түсіндіреді. Бүгінгі сабақтың мақсаты мен міндеттеріне тоқталады. (Мұғалім жаңа тақырып бойынша оқушыларға мәтіннен үзінділер таратылады). «Елшілік» стратегиясы   Мағынаны тану (15 мин.) Информатика пәніне байланысты жұмбақтар Информатика пәніне байланысты жұмбақтар шешу Қызығушылықты ояту  (2 мин.) Компьютерде практикалық жұмыс (10 мин.) Қорытынды бөлім (6 мин.) Рефлексия.БББ (3 мин.)  БББ­ны толтыру  Білемін?  БББ бойынша қағазға жазу  Білдім?  Білгім келеді?  Көңіл – күй  смайликтері Бағалау (2 мин.)  Мұғалімнің іс­әрекеті  Бақылайды, бағалайды. Оқушылардың формативті бағалауымен өз бағасынан ортақ  баға қояды. Көңіл – күй  смайликтерін таратады Үйге тапсырма (1 мин.)  Мұғалімнің іс­әрекеті  Үйге «Ақпаратты қорғау. Вирусқа қарсы программалар.»  тақырыбын оқып келу.  Оқушының іс­әрекеті  Топ басшы бағалау парағын  толтырады, өзін­өзі бағалайды  Оқушылар смайликтерді жабыстырады Оқушының іс­әрекеті  Әр топ өз аттарына сәйкес тақырыпқа  реферат жазып келу.Тапсырманы  күнделіктеріне белгілеп алады. Елшілік жалпы 5 балл Бағалау парағы КПЖ 1д.0­5 2д.0­5 3д.0­5 балл БББ әр  қайсы 1 балл Өзін­ өзі  баға лау 1­3 бб Елшілік жалпы 5 балл Бағалау парағы КПЖ 1д.0­5 2д.0­5 3д.0­5 балл БББ әр  қайсы 1 балл Өзін­ өзі  баға лау 1­3 бб Қоры тынд ы  баға Мұғалім  бағасы Қоры тынд ы  баға Мұғалім  бағасы Топ  басшы  жалпыб ағасы24 -29 « 5» 16-23 «4» 6-15 «3» 0-5 «2» Топ  басшы  жалпыб ағасы24 -29 « 5» 16-23 «4» 6-15 «3» 0-5 «2» Елшілік жалпы 5 балл Бағалау парағы КПЖ 1д.0­5 2д.0­5 3д.0­5 балл БББ әр  қайсы 1 балл Өзін­ өзі  баға лау 1­3 бб Қоры тынд ы  баға Мұғалім  бағасы Топ  басшы  жалпыб ағасы24 -29 « 5» 16-23 «4» 6-15 «3» 0-5 «2» № Оқушының  аты­жөні Сандық шадағы  сұрақтар әр сұрақ 1­3 балл 1 2 3 4 № Оқушының  аты­жөні Сандық шадағы  сұрақтар әр сұрақ 1­3 балл 1 2 3 4 № Оқушының  аты­жөні Сандық шадағы  сұрақтар әр сұрақ 1­3 балл 1 2 3 4 Компьютерде практикалық жұмыс 1­деңгей 1. Жетектегішті (Проводник) ашып, мұрағатталуы тиіс файлды табыңыз. 2. Оны тінтуірдің оң жақ батырмасымен шертіп, мәтіндік мәзірден Мұрағатқа үстеу (Добавить  архив...) әмірін таңдаңыз. 3. Мұрағаттаушы бағдарламасының Мұрағаттың аты және Параметрлері деген сұхбат терезесі  ашылады, онда Жарайды (Ок) батырмасын басу керек. 4. Жасалған мұрағаттық файл файлдар тізімінің соңында көрініс табады. Қажет болса, мұрағаттаушы бағдарлама терезесінде мұрағаттық файлдың қысу параметрлерін,  атын және орналасатын жерін өзгертуге болады. 2­деңгей Мұрағаттан файлдарды шығарып алу үшін мына әрекеттерді орындаймыз; 1. Жетектегіш (Проводник) терезесін ашамыз да WinRar мұрағаттық файлды тауып, файлда  тінтуірдің оң жақ батырмасын басып, Ағымдағы қалтаға, шығарып алу әмірін таңдаймыз.  2. Ағымдағы қалтада, файлдардың тізімінің соңында мұрағаттан шығарып алынған файл пайда  болады. 3­деңгей 1. Әроқушы жұмыс орындағыкомпьютердеөзініңбумасын мұрағаттау. 2. Мұрағатталғанфайлменалдыңдағы бума көлемінсалыстыру. (үлестірмелерді толтыру) № Мұрағатталатың файл, бума Мұрағатталған файл, бума   1 2 3 4   атауы 8 сынып …     көлемі 198 МБ       атауы 8 сынып       көлемі 21,1 МБ       3. Мұрағатталған файлды мұрағаттан алу. БББ стратегиясы Білемін Білдім Білгім келеді Жұмбақтар 1. Жануарға ұқсас атым бар, Бағдар  көрсетер затым бар Кілемше үстінде тұрамын, Ең  қажетті құралмын                 (тышқан – мышка – mouse) 2. Қанша тетік тізілген Саусағыңды сезінген Барлық сенің ойыңды Компьютерге енгізген 3. Компьютермен енеді, Қағазға басып береді.  (пернетақта – клавиатура –  keyboard) (басып шығарғыш – принтер – printer ) 4. Экранның бетінде оның тұрағы, Қашан болсын жыпылықтап тұрады.  (меңзер – курсор – mousepointer)  (компьютер – компьютер – computer) 5. Өзі темір, жаны жоқ. Ақпаратты сақтап таратқан, Жұртты өзіне қаратқан. 6. Барлық сурет, мәтінді Компьютерге енгізген Керек емес жерін де Компьютерден  өшірген    (мәтіналғы – сканер – scanner) І  топ Вирустар Компьютерлік вирус туралы елдің бәрі естігенімен, оның іші 1948 жылы жасала бастаған  математикалық теория екенін ешкім білмейді. Вирус пен антивирустың пайда болудағы негізгі  кезеңдері: 1949 – Нейманның ойлап табуымен вирустар теориясының негізінің қалануы. 1961 –  вирустың болашақ бейнесі Darwin ойынының қайта жасалуы. 1970 –компьютерлік бағдарламаға ( Грегори Бенфордтың фантастикалық романындағы) VIRUS сөзінің тұңғыш енгізілуі. 1981 – ең  алғашқы Elk Cloner и Virus вирустарының пайда болуы. 1998 – тайвандық студент Чень Ин­ хаоның жасаған Win95. CIH (Чернобыль) вирус індеті. 2000 –10 млдр доллар зиян шектірген ең  зиянды «I love you» вирусының пайда болуы. 2004 – ұялы телефондар үшін ең алғашқы «құрт»  Cabir­дің шығуы. 2006 – дүкендер мен қоймаларда RFID­метка үшін қолданылатын алғашқы ви­ рустың шығуы.Алғаш рет «компьютерлік вирус» термині ХХ ғасырдың 80­жылдарының орта  кезінде Америка Құрама Штаттарында пайда болған. Бірақ «компьютерлік вирус» терминіне  айқын анықтама берілген жоқ. Сол кездердің өзінде – ақ «компьютерлік вирус» деген ұғымды  компьютерлерді қатардан шығарып, жұмысын тоқтататын қатерлі «талқандаушы» деп түсінді.  Қазіргі таңда компьютерлік вирустардың 45 мыңға жуық түрі белгілі болып отыр.  Компьютерлік вирус – «көбеюге» және басқа бағдарламаларға «жұғуға» қабілетті,  өлшемі шағын (200­ден 5000 байтқа дейін) арнайы жазылған компьютерлік бағдарлама. Ол компьютерге «зақымдалған» дискета немесе «зақымдалған» файл арқылы жұғады. Ішінде  вирусы бар бағдарлама «зақымдалған» деп аталады. Компьютерге вирустың жұққанын қалай білуге болады? ­ Кейбір бағдарламалар жұмыс істей алмай қалады; ­ Экранға әдеттегіден тыс, бөтен мәліметтер, символдар және т.б. шығады; ­ Компьютердің жұмыс жасау жағдайы баяулайды; ­ Көптеген файлдардың бүлінгендігі байқалады. Компьютерлік вирус қалай тарайды? ­ Дискет немесе CD диск арқылы; ­ Интернеттен жүктелген файл арқылы; ­ Электрондық почта арқылы келіп түскен хатқа қосымша ретінде жалғасу арқылы. Компьютерлік вирустар қалай жіктеледі? 1. Мекендеу ортасына қарай: Файлдық – қолданбалы бағдарламалардың ішіне енгізілген, бағдарламалар жүктелгенде  жіберілетін вирустар; Жүктейтін – операциялық жүйе жүктелгенде негізгі жүктейтін жазбаға немесе жүктейтін  секторға жұғатын вирустар; Макровирустар – Microsoft Office­тың файлдарын бүлдіретін, құжат файлы ашылғанда жұғатын вирустар. 2. Компьютерге жұғу әдісіне қарай: Резиденттік – компьютер жадында тұрақты сақталатын вирустар; Резиденттік емес – келешекте көбейе алмайтын фрагменттер қалдыратын вирустар. 3. Мүмкіндігіне қарай: Қауіпсіз – өздерін графикалық немесе дыбыстық құбылыстар секілді зиянды емес  әрекеттерімен көрсететін компьютерлік вирустар; Қауіпті – компьютер қызметінде, желілерде, жүйелерде түрлі ақаулар әкелетін вирустар; Аса қауіпті – ақпараттарды жоятын, бағдарламалар мен жүйелердің қызмет ету қабілетін  жоғалтатын компьютерлік вирустар. 4. Мақсатына қарай: Бейсауат – онша қатты зиянын тигізбейтін вирустар; Шантаж жасаушы – мысалы, белгілі төлемақы берсе, вирус әсері жоғалатынын анонимді  түрде хабарлайтын «баяу әсер ететін» бомбалар; Насихатшы – «өзін көрсету» мақсатында жасалған вирустар; Мағынасыз – атынан – ақ түсінікті. ІІ  топ Антивирустар Вирустардан қорғану үшін компьютерге орнатып және оны оқтын – оқтын жаңалауды қажет  ететін, вирусқа қарсы арнайы бағдарламалар (антивирустар) пайдаланылады. Антивирустардың қызметі файлдар мен бағдарламалардағы вирустарды жою және  диагностикадан тұрады. Қазіргі кездегі вирусқа қарсы бағдарламаларды бірнеше топқа бөлуге  болады. Детекторлар, олардың қызметі – вирустарды табу, тек бұрыннан келе жатқан вирустардан  қорғайды, жаңа вирустарға дәрменсіз. Мұндай бағдарламалар қазіргі таңда сирек қолданылады.  1988 жылы Д.Н.Лозинский жасаған AIDSTEST бағдарламасы мысал бола алады. Полифагтар, олардың қызметі – вирустарды табу ғана емес, оның кодасын жұқпалы  бағдарламалардан жою. И.Данилов жасаған Dr.Web, Е.Касперский зартханасы жасаған Kaspersky – Anti – Virus бағдарламаларын мысалға келтіруге болады. Ревизорлар олардың қызметі – бағдарламалар мен дискінің жүйелік аймағы туралы  мәліметтерді есте сақтап, содан соң оны кейінгісімен салыстыра отырып сәйкессіздікті анықтаса, оны дереу бағдарлама иесіне хабарлайды. Мысалы, Д.Мостов жасаған ADif бағдарламасы. Бағдарламашылар мен хакерлер компьютерлік вирустарға қатысты көптеген қулық әрекеттер  жасайтыны белгілі. Бірақ мұндай қызмет Қылмыстық кодекспен қудаланады. Белсенді вакциналар,іс­қимылы,вирустың жедел жадтың ішінде болу еліктемесіне негізделген  резиденттік бағдарламалар болып табылады.Сондықтан олар әдетте,резиденттік вирустарға  қарсы қолданылады.Егер мұндай вакцина жадта болса,онда жұқтырған бағдарлама іске  қосылғанда вирус оның көшірмесінің жедел жадта барлығын тексереді,вакцина,көшірме бар  тәрізді етіп көрсетеді.Бұл жағдайда вирус бағдарламаға басқаруды береді,оның инсталляциясы  жұмыс істемейді.Қарапайым вакциналар ерекшеленген және ептеп түрленген вирус болып  көрінеді.Сондықтан олар фаги­бағдарламаларға қарағанда ,тезірек дайындалуы мүмкін.Өте  күрделі вакциналар жедел жадтың ішінде бірнеше вирустың болуына себепші болады. Әрбір антивирустық бағдарлама нақты аймақтық тәрізді,сондықтан оңтайлы тактика  антивирустық құралдардың бірнеше түрлерін кешенді қолдану болып табылады.  ­Детектор­бағдарламалар тек бұрыннан белгілі вирус түрлерінен ғана қорғай алады, жаңа  вирусқа дәрменсіз боп келеді.Детектор­бағдарламалар жедел жадтан және файлдардан нақты  вирустарға тән сигнатураны іздейді және табылса,тиісті хабар береді.Мұндай антивирустық  бағдарламалардың кемшілігі осындай бағдарламаны жасаушыларға танымал вирустар ғана  табылады. ­Доктор­бағдарламалар немесе фагилар ,сонымен қатар вакцин­бағдарламалар вирустар  жұққан файлдарды тауып қана қоймай,оларды емдейді,яғни файлдан вирус­бағдарлама денесін  жояды,тек содан кейін «файлдарды емдеуге» ауысады.Фагилардың арасында полифагилар  бөлектенеді,яғни доктор­бағдарламалар үлкен мөлшердегі вирустарды іздеуге және жоюға  арналады. ­Тексеруші­бағдарламалар вирустардан қорғау құралдарының ең сенімдісіне  жатады.Тексерушілер компьютер вирусты жұқтырмаған кездегі  бағдарламалардың,каталогтардың және дискінің жүйелік аймақтарының бастапқы жағдайын  есіне сақтайды,мезгіл­мезгіл немесе пайдаланушының еркіне қарай ағымдағы жағдайды  бастапқымен салыстырады.Байқалған өзгерістер монитор экранына шығарылады.  Әдетте,жағдайларды салыстыру бірден амалдық жүйе тиелісімен жүргізіледі.Салыстыру кезінде  файлдық ұзындығы,циклдік бақылау коды(файлдың бақылау сомасы),жетілдіру датасы мен  уақыты,басқа параметрлер тексеріліеді. ­Сүзгі­бағдарламаларкомпьютерлік жедел жадына тұрақты орналасып, вирустардың зиянды  әрекеттеріне әкелетін операцияны ұстап алып, бұл туралы жұмыс істеп отырған адамға дер  кезінде хабарлап отырады. ­Вакцина­бағдарламаларкомпьютердегі программалар жұмысына әсер етпей, оларды вирус  «жұққан» сияқты етіп модифмкациялайды да, вирус әсерінен сақтайды, бірақ бұл  программаларды пайдалану тиімді емес. ІІІ  топ Мұрағаттау программалары. Файлда жадтың көп көлемін алып, дискетке сыймайтын болса ақпаратты бүлдірмей  сығуға мүмкіндік беретін арнайы программалар қолданылады Ақпаратты сығу ­ файлда жадтың сақтау көлемін кішірейтетін ақпаратты түрлендіру  процесі.Файлда ақпаратты сығу процесі деректерді Мұрағаттау терминімен аталады. Мұрағаттау мәні әдеттегі файлдарды немесе қапшықтарды арнайы Мұрағаттау файлға ретпен  қаттаудан және орналастырудан тұрады. Мүрағаттау белгісі ­  Мұрағаттық  файл ­ арнайы әдіспен ұйымдастырылған файл, оның ішінде бір немесе  бірнеше файл сығылған қапшық, сондай­ақ файлдардың аты, оларды жасау немесе өзгерту күні  мен уақыты, өлшемі т.б. туралы қызметтік ақпараттар болуы мүмкін. Мұрағатырлардың (немесе архивтеушілер) жүмысының принципі файлда "артық" ("асып  төгілген") ақпарат іздеуге және сондан кейін ең кіші (минимал) көлемге келтіру үшін соны  кодтауға негізделген. Файлдарды мұрағаттаудың ең кең тараған әдісі ­ бірдей символдар  тізбегін сығу. Мысалы, файлдарыңның жиі қайталанатын байттар тізбегі бар делік. Әрбір байтты  сақтаудың орнына қайталанатын символдардың саны және олардың орны (позициясы)  белгіленеді. Көрнекілік үшін келесі мысалды керсетейік. Кең тараған ARJардж, RАR, АR, РАК, WINZІР, WINRАRмұрағаттаушыларыЛемпел­ Зивтің апгоритмінің негізінде жүмыс істейді. Бұл амұрағаттаушылар адаптивті сөздік  кодтаушылар ретінде жіктеледі, олар ұқсас жолдарға нұсқаушымен ауыстырылады. Мұрағатшы­программа тек архивтік дискеттерде орын үнемдеуге ғана емес, бірлесіп  пайдаланатын файлдардың топтарын бір файлға біріктіруге де мүмкіндік береді. Бұл  мұрағаттаужүргізуді әжептәуір жеңілдетеді.Көлемі бойынша үлкен Мұрағаттык файлдар  бірнеше дискілірде (томдарда) орналасуы мүмкін. Мұндай мұрағаттар көп томды деп аталады.  Том ­ бұл көп томды Мұрағаттың құраушы бөлігі. Мұрағатты бірнеше бөліктерден құрастыра  отырып оның бөліктерін бірнеше дискетке жазуға болады. Бір мұрағаттаунемесе қаптаудың ­ алғашқы файлдарды сығылған түрде мұрағаттыңтік  файлға орналастыру екенін айтқан болатынбыз. Егер қаттау процесі болса, онда кері  Мұрағаттықфайлдарды шешу (мұрағаттан алу) процесі де болу керек. Мұрағаттаналу­бұл файлдарды мұрағатқа орналастырғанға дейін қандай түрде болса,  Мұрағаттан тура сондай түрде қалпына келтіру процесі. Мұрағатты шешкенде файлдар мұрағаттан алынады да, дискіге орналастырылады. Файлдарды қаттау мен шешуді жүзеге асыратын программалар мұрағаттаушы­ программалардеп аталады. Мұрағаттаушылар – мұрағаттық файлдармен жұмыс істеуге, яғни мұрағаттық файлдарды бууға және ашуға мүмкіндік беретін арнайы бағдарламалар. Мұрағаттаушылар компьютер жадысындағы ақпаратты арнайы математикалық әдістер көмегімен сығуға мүмкіндік береді. Бұндай да файлдың өлшемі кішірек көшірмесі жасалады. Ең жиі кездесетін мұрағаттың типтері: WinZip, WinRar. WinZip – ең белгілі мұрағаттаушы. Бұл Интернетте қолданылатын ең танымал мұрағаттаушы. WinRar – Интернет кеңістігінде WinZip – тің басты бәсекелесі. Жақсы сипаттамаларға ие бола отырып, ол біртіндеп басқа пішімдерді ығыстыра бастады, бірақ WinZip – тің беделінен әзірше аса алмайды. Мұрағаттық файлды бірнеше  тәсілмен жасауға болады Бұл мұрағаттаушылардыңбәрімұрағаттаудың негізгі қызметтеріорындайды:  жаңамұрағат  жасау;  мұрағаттан файлдарды шығару;  бар мұрағатқа файлдарды қосу;  өзішешілетін мұрағат жасау;  көптомды мұрағат жасау;  зақымдалған мұрағатты толық немесе жартылай қалпына келтіру;  мұрағатты бөгдеадамдардың қарауынан және өзгертуінен қорғау. Антивирустар Антивирустар Антивирустар Антивирустар Вирустар Вирустар Вирустар Вирустар Мұрағаттар Мұрағаттар Мұрағаттар Мұрағаттар Вирустар Антивирустар Мұрағаттар