"Ата аналармен жұмыс"

Жастарға арналған тренинг Тақырып: Коммуникативті өріс. Мақсат: Коммуникативтік өрісті диагностикалау және дамыту. Қарым­ қатынасқа деген қажеттілік деңгейін анықтау, қарым­қатынас багытын өзі  бағалауы; біріккен іс­әрекет машығын қалыптаетыру, топта бірігіп жүмыс істеу; өркөкректік, даукестік сиякты мінез­қүлықты ығыстыру; басқалармен эмоция  негізінде жақсы қарым­қатынас орната білу қасиетін қалыптастыру. 1. Ойын «Шеңбер қүрып түрыңдар», «Келіңдер ойнайық» бұл сиқырлы  шақыру мектеп жасына дейінгі бүддіршіндерді ғана емес ақыл­ойы жоғары  деңгейдігі жастар тобын да бей­жай қаддырмайды. Мен сіздерге жаңа ойын  үйретемін, бірақ бүл ойынның астары бар. Бүл ойынды неге ойнаймыз, өзімізге­ өзіміз қандай эксперимент жасап жатырмыз, ойын өзіміз жайлы, бір­біріміз  жайлы қандай жаңа ой береді. Бастаймыз. Менің айналама жиналыңдар. Мен  «бастаймыз» дегенде көздерінді жүмып, кез­келген жакқа қозғала бастайсыздар, аяқтарыңызды баспауларыңыз керек және бал жинаған аралардай  гүжілдеулеріңіз керек. Біраз уақыттан соң мен алақанымды екі рет соғамын.  Көздеріңізді ашпай, ешкімге қол тигізбей шеңбер күрып түруға тырысыңыздар.  Бүл кезде айналада түгел тьшыштық болуы керек, өйтпеген жағдайда  қастарыңызда түрған адамда да, өздеріңіз жасап түрған шеңберді де сезіне  алмайсыздар. Сіздің шеңбер кьірлы болып қалуы да мүмкін. Ойынға  қатысушылар түгел өз орындарын алып, тоқгағанда мен алақанымды үш рет  соғамын, сол кезде көздеріңізді ашып қандай шеңбер жасағандарыңызды  көріңіздер. Топ «шеңбер» құра түрып, көздерін ашқаңда, жүргізуші шеңберді  жіппен белгілеп, қатысушылардың біріне, пайда болған бейнені қағазға түсіруін  өтінеді. Қатарға қайта түру уақытын белгілійді де, қысқа рефлексті ойын  өткізеді. Бір­біріне  сенетін және бірігіп жүмыс жасай алатын адамдар тез арада  шеңбер жасап түра қалады. Алынған нәтиже — сызылған бейне мен шеңбер қүруға кеткен уақыт. Біраз  уақыттан соң ойынды қайта қайталап белгілі топтың өзара келісіміңде өзгеліктер  бар ма жоқ па байқап көруге болады. Осы жоғарыдығы ойынның астары қашар­қатпар. Жүргізушінің топтар мен жеке  қатысушылардың кооперативтік стильдегі экспресс­диагностикасын жасауға  мүмкіндігі болады. Тоггга жалпыға ортақ тапсырманы шешу үшін еңбектеніп  жүрген адамдар ерекше байқалуы мүмкін, олар жарыс шарттарын бүзылуына да,  басқа жағдайларға да көңіл бөлуі мүмкін. Осьщцай нәтижелерді негізге ала отырып,  жүргізуші белгілі топтың бірігіп жүмыс жасау деңгейіне баға­беріп, оны біріккен  жүмыстың келесі сатысына жіберуі мүмкін.  2. «Онға дейін санау» ойыны. Жетекшімен қоса бәрі, бір­біріне иықтарын, шынтақтарын тигізбей шеңбер  қүрып түрады. «Қазір «бастадық» деген белгіден соң көздеріңді жүмасындар,  түмсықтарынды төмен салып, алты жасар баланың ісін істеуге тырысасыздар,  бірден оңға дейін санайсыздар. Біреу «бір» дейді, «екінші» адам екі дейді,  үшінші адам «үш» дейді, солай кете береді. Әйткенмен ойынның мьшандай  тәртібі бар: бір саңды бір — ақ адам айту керек, мысалы төрт дегенді екі адам  қатар айтып қалса, ойын бүзылады да, бәрі қайта басталады. Әр жеңілістен кейін  көздеріңізді ашып, бір­бірлеріңізге қарауға болады, тек сөйлеуге болмайды бір­ біріңізді үнсіз, түсінуге тырысыңыздар.   3. Ойын «Бүрылыс». Ойынға қатысушылар араларында 40­50 сантиметр бос жер қаддырып, қатарласа түрады. Бүйрық бойынша қатысушылар көздерін жүмып, кез келген жаққа 90  немесе 180 градусқа бүрылады. Ойьгнның тәртібі бойынша бүрылсытан  соң бәрі бір бағытқа қарап түруы керек. Алдын ала келіп жасауға тиім салынады.  Осыдан кейін барлығы көздерін ашасаздар. Сәтсіздікке үшырағандай жағдай болса, бір бағытқа бүрылуға үмтылыс қайта қайталанады. Сәтсіз үмтылыстар  саналады. 4. Ойын «Бәрі­кейбіреулер­тек қана мен». Бәрі кең шеңбер жасай жайғасып отырады. Шеңберде неше қатысушы болса  сошпа орындық болады. Жүргізуші ортада түрады. Онда орындық жоқ.  Жүргізуші ойын тәртібін түсіндіреді: «Мен казір кейбір адамдар жәйлі айта  бастаймын. Менің сөзім өзіне қатысты адам орнынан атып туруы керек те, кез  келген бос орынға отыруы керек. Егер әңгіменің маған қатысы болса мен де  біреудің орнын аламын, орынсыз қалған адам жүргізуші болады». 5. Әдістеме «Үжымдыј сурет» Барлық қатысушыларға таза қағаз таратылады. Қағаздың екінші жағына әркім  өзі салғысы келген суреті жайлы жазады. Осыдан кейін бірінші адам салатын  суреттің бір бөлігін жасайды да оң жақтағы көршісіне береді Оң жақ көрші  суретті толықтырып ары қарай жібереді. Сурет қолдан қолға жылжып отырып,  авторына қайтып оралады. Ол суретті аяқтайды. Осыдан кейін автордан  басқаларына суретке тақырып беру үсынылады. Аталған тақырып автордың  тақырыбымен салыстырылыл, топқа қатысушылардың өзара келісімінің деңтейі  анықталады. 6.Көп­қарым қатынас жасаңыз.  Алуан түрлі адамдармен ешбір түпкі ой,  тупкі мақсатсыз сөйлесуге үйрену керек, қыз бен де жігітпен де, жаспен де  қартпен де, кезекте түрып та, көлікте жүріп те... Бірдеңе сүрау керек болса,  сүраңыз. Жымиятын жағдай болса қалса, жымиыңыз. Ең болмаса әңгімеге қызу  араласыңыз. Мысалы бір кемпір сізге қарап әңгіме бастады дейік, өңгімеге  араласыңыз сол әңгімеден де қызықты, өзіңізге пайдалы дүниелер табуға  тырысыңыз. 7. Әзіл ­қјалжың сезімін дамытыңыз. Әр жағдайдан көңілді бірдеңе көздеуге тырысыңыз. Күлдіргі бірдеңе айтып,  басқалардың да, өзіңіздің де көңіліңізді көтеріңіз. Ал анекдот айта білу нағыз  өнер. Ол өнер біреулерге табиғаттан берілсе, біреулер жаттығып жетеді.  Айтушының ең басты сыры әңгіменің орнын тауып айту. 8. Көмек беруге, көмекке келуге дағдыланыңыз. Көмекке келуге, көмек сүрауға дайын түратын адам қарым­қатынас жасауға еш  қиындықсыз шығады. Бөтен адам келе ме ­ қолыңызды беріңіз. Биіктен секіру  керек пе біреуге қолын беруін өтініңіз. Қалай қарай жүруді білмей түрсыз,  уақытты білмейсіз — сүраңыз. Білмегендерге өзіңіз айтып жіберіріңіз. 9. Бет пішініңізді үмытпаңыз. Ең негізгісі, сіздің бет пішініңіз. Бет пішініңіз сабырлы, жылы кулуге дайын  түруы керек, тіпте күлмеген күннің өзінде күлкі нүры түруға тиіс. Ал күлкі  үшқын айқын кезде Сіз бен Менің жөне мына дүниенің бары қандай жақсы  дегенді білдіруі керек. Тренингке қатысушылар өздері үсынған өмірде кездесетін сан­қилы  жағдайларды ойнайды. 10. Өз театрының /сценарий және қойылым/. Жүргізуші сабаққа жастардың танысуына арналған бірнеше сценарий дайындап  келеді. Мысалдар: 1. Көшеде жас жігітке бір бойжеткен үнап қалады. Жігіт бір гүл сатып алып  қызға мынандай сөздермен жақындайды: "Сізге мына раушан гүлш көрген  жанның көз қуанышы ретінде сыйлауға рүқсат етіңіз. Сіздің суйікті гул  шоғыңызды сыйлауға рұқсат етесіз бе, қашан сыйлай аламын?" 2. Дүкенде немесе дүкеннің қасында: "Қарындас маған сіздің көмегіңіз  қажет. Қарындасымның туған куні еді, не сыйларымды білмей тұрмын.  Маған кеңес бермес па екенсіз?" 3. Киноафиша алдында: "Қазір ең қызық фильм қай фильм екенін білмейсіз ба?  Мүмкін  бірге көрерміз?" Сценарий түрі сан алуан болады, ерекшелеу болғаны жақсы жөне дөрекі  болмауы керек. Тренингке қатысушылырға сценарий бойынша қойьшымдар көрсету  үсыньшады. Сондай­ақ қатысушьшар өздерін де сценарист роліңде байқап  көргені дүрыс. Балалардың үсынған сценарий бойынша міндетті түрде  қойылым жасау керек. 11. Ауызша автопортрет: Сіздің үш жақсы қасиетіңіз. Сәтсіздіктерге үрындыратын үш қасиетіңіз. Мақсатқа жетуге көмектесітін үш қасиетіңіз. Жаныңызды   ауыртатын   жетекке    көндірітін   үиг   осал жеріңіз. Үпі үмітіңіз, не уш қуанышыңыз. 12. Ойын открытка ойнауымен төмәмдайды, Барлық қатысушыға "Маған сенің үнайтының..." деп басталатын сөйлем  жазылған открыткалар таратылады. Әр қатысушы осы сөйлемнің алдына  өз атын жазып, оң жақтығы көршісіне жібіреді, көршіеі сөйлемді аяктап  ары қарай жіберіді. Бір айналым жол жүрген открытка аты жазылған  иесіне қайтып келеді. Осыдан кейін барлық қатысушылар  көзқарастарымен бір­біріне алғыс айтады. Жүргізуші сабақты аяқтайды. КӘСІПТІКК ӨЗІН­ӨЗІ АНЫҚТАУ ТРЕНИНГТЕРІ 1. «Ол кім, көрсет?» Максаты: Өр турлі мамандық туралы нактыракбілу. Тақтаға   топ   ойыншыларына   кою.   ұнайтын   мамандықтардың   10­12   түрі Жүргізуші мамандықтың аты жазылады. Жүргізуші ол мамандықтардың әрбіреуін көрсетіп,   былай   дейді:   «Ол   кім,   көрсет?».   Барлығы   сол   мамандыққа   лайық ойыншыны көрсетеді. жазылғанын табу керек. 2. «Микрофон алдында сөйлеу» Максаты: Өр турлі мамандык туралы білімді кенейту.  Оқу орнының бір екілі (арнаулы орта, кәсіптік, жоғары) орта мектеп түлектеріне алдында   тұрған   маман   Топ   екі   командаға   белінеді.   дықты   алуды   ұсынады. Тыңдау­шылар сез сейлеу соңында сұрақтар қоюы мүмкін. Ойыншылардың бәрі кезекпен   оқу   орнының   екілі   ретінде       сөз       сейлеп       шығады.   ¥сынылған мамандықтар талданады. қандай мамандық екенін түсінуге. 3. «Менің ішкі жағдайым» Максаты: Үнсіз, білім алу. Өзара сенімділікке, топтык ынтымактастық сезімге, †з туйсігімізге зейін кою.  Ойыншылар бір­бірлерінің есімдерін    атай    отыра    доп лақтырады. Допты  алған ойыншы езінің ішкі жағдайын бейнелейтін кейітн керсетеді, ал қалғандары  сол кейіпті жаңғырта отыра,   сол дамның жағдайын түсінуге,сезінуге тырысады. Сұрақ:   «Біздің   әрқайсысымыз   ойлайсыз?»   Әрқайсысына   қатысты   бірнеше жорамал айтылған соң,   кейіпті бейнелеген адамға ішкі жағдайын айту сұралады. 4. «Жауырындағы жазу» Максаты: Өзара сенімділік, топтык ынтымактастык сезіміне зейін јою ЖҐргiзушi  жазылған   карточканы   бір   ойыншының   арқасына   түйреп   қояды. Қалғандары  сол   мамандықты бейнелеп көрсетеді. Карточка түйрелген ойыншы өзінің арқасында не жазылганын табу керек. 5. «Қолтырауын» Максаты: Өзара сенімділікке, топтык ынтымактастыкка назар аудару.  Топ екi командаЈа б†лiнедi.  Біріншісі ­ қандай да бір мамандықты жасырады, екіншісі езінің ойыншысын (оның келісімімен) бірінші командаға жібереді. Олар оған жасырған мамандығын айтады. Ал ол болса тек ишарамен оны бейнелеп керсетеді, ал командасы кандай  мамандыј екенiн тҐсiнуге  тырысады. Командалар кезекпен мамандықты  анықтайды.  Талдау: тапсырманы меңгеруге не кемектесті және оны орындауға не қиындық  келтірді? Келесі орындалатын жаттығулардың мақсаты: өз кезқарасын дәлелді  түрде айтуды үйрену, кәсіби мансабына қатысы мен  көзқарасын, †зінің одан нені  күтетінін сезіну. 6. «Мақтаншақ» Шеңбер   бойымен   тұрған   әр   қатысушы   ең   мықты   мақтаншақ   қапғанша   былай дейді: «Мен бәрінен де ... жақсы білемін, ... істей аламын». 7. «Мамандық туралы диалог ­ Иә, бірақ...» Ойыншылар жұпқа бөлінеді. Әр жұп     өзінің   бір   ойыншысының келешектегі таңдаған мамандығын  алады. Өзінің таңдаған мамандығын негіздеп, бірақ...» пікірімен диалог құрайды:        «иә, 1­ші: «Маған... мамандығы ұнайды, себебі...»  2­ші: «Иә, бірақ...» Таңдаған мамандық оның таңдаушысына қаншалықты лайық екенін   кім   дәлел   келтіре   отырып   дәлелдей   алады?   Содан   кейін   рөлді ауыстырады. Шеңбер бойында талдау. Өткізілген диалогтың әсері. 8.   «Балуандар» Ойыншылар   екі   командаға   бөлінеді.   Бір­біріне   қарама­қарсы   тұрады. Жүргізушінің       белгісі бойынша ортада кездесіп, алақандарымен       бір­біріне тіреледі. Әріптесін   қабырғаға   сол   қалпымен   итеріп   апарып   жапсыру   керек. Кенеттен қозғау салмау керек. 9. «10 жылдан кейінгі кездесу» Ойыншылар жұпқа бөлінеді. Тренер: «Үақытты 10 жылға алға қарай қоямыз. Енді біз   .   .   .   жылдамыз.   Сіздің   өміріңізде   көп   өзгеріс   болды.   Сіз   қазір   еңбек демалысындасыз. Жаз мезгілі. Өзіңіз оқыған мектеп орналасқан қалаға келдіңіз. Көшеде келе жатып, сыныптасыңызды кездестірдіңіз. Осы жылдар ішінде қандай өзгерістер   болды,   немен   айналысатыныңыз   жөнінде  араларыңызда   қызу   әңгіме өрбіді. Сіздерге 5 минут уақыт беріледі ». Әңгіме аяқталған соң, бәрі шеңбер бойымен отырады және әр қатысушыны топ алдында таныстырады. Қорыту. 10. "Қабылдау комиссиясы" Мақсаты: Сенімді мінез­қулық тәсілдерін жетілдіру. Жүргізуші   қатысушыларды нұсқаумен таныстырады: "Сіздер бәрің кейін оқуға ­ колледждерге, жоғары оқу орындарына барасыздар, жұмысқа тұрасыздар. Былай қиялдайық,   оқуға  түсу  үшін  ешқандай   емтихан   тапсырмаймыз,   тек   қабылдау комиссиясынан   әңгімелесуден   өтсе     жеткілікті,       ал     олар     сізді   қабылдау, қабылдамауды   шешеді.   Қабылдау   комиссиясы   5   адамнан   тұрады.   Көрейік, көпшілігі қабылдана ма екен?" Қабылданушы оқитын (жұмыс істейтін) оқу орнын немесе мекемесін айтады. Дайындыққа 5­10 минут уақыт беріледі.  Әңгімелесуден   өту   5­тен  15минутқа   дейін.   Қабылданушының   комиссиямен әңгімесі мен мінез­ құлқы, сонымен бірге "қабылдау комиссиясы" мүшелерінің әрекеті талқыланады. 11. Психотехникалық жаттығу "Футболшы" Максаты: Сенімді мінез­қулық тәсілдерін жетілдіру. Қатысушылардың       біреуіне шеңбердің ортасына шығу ұсынылады.Оның көзін байлап,   одан   шамамен   бір   метр   қашықтықта   үрленген   шар   қойылады. Футболшыны   бірнеше   рет   орнында   айнал­   дырады.  Бірнеше   адым   жасап   және допты соғуды ұсынады. 12. "Өнімді жарнамалау" Максаты: Сенімді мінез­қулык тәсілдерін одан әрі жетілдіру. Тренингке     қатысушыларға15 минут уақыт беріледі. Қандай да бір өнімді жарнамалап, оны  топқа көрсету керек. Талқылау. Сұрақ: Өнімді жарнамалау кезінде қандай  қиындықтар туды?  Қай өнімді жарнамалау ерекше есте қалды (ұнады) және неге? 13. "Ата­ананы "иландыр"" Топ үшке бөлінеді: әке — ана ­ жасөспірім. Тапсырма:    өзінің кәсіби  жоспарларының мақсатқа  лайыктылығына дәлелді түрде иландыратындай ата­ аналармен әңгіме өткізу. 14. "Шеңбер бойымен қозғалу" Максаты: өз өмірінін қундылыктары туралы ойлану.  Бәрі шеңбер жасап бірінің артына бірі тұрып, алдында тұрған ойыншының иығына қолын салып тұрады.      Көздерін жұмады. Жүргізуші көзін жұмбауы да  мүмкін.Ол алдында тұрған ойын шыға  қолының қандай  да  бір қозғалысын  жеткізеді., ал ол осы қозғалысты шеңбер бойымен келесі ойыншыға  жеткізеді   және  т.с. Соңынан кім қандай қозғалыс алғанын  және  қай  жерінде  бұрмаланғанын талқылайды. 15. " Конверттегі сұрақ" Максаты: өз емірінін қундылықтары туралы ойлану. Барлығы  шеңбер  бойымен отырады. Тренер емтихан кезіндегідей "билетті"  суырып,  оны дауыстап оқып, жазылғанға қатысты өз пікірін айтуды ұсынады.  Алдын­ала тренингтің тақырыбына орай 30 сұрақ дайындалады. Мысалы:"Сен  үшін өмірдің мәні не болып табылады?" немесе: "Көпшілік адамдар не себепті  мансабын жоғарылата алмайды? Бірнеше себебін ата." Конвертте мынадай сұрақтар да болады. Мысалы: "Қандай мамандығы бар адамға тұрмысқа шыққың   келеді?" және т. с. 16. "Кімнің пікірі, тап?" Максаты:    Максатка    жету жолындағы   кедергілерді   жеңу дағдыларын  жаттыктыру.  параққа ез есімін және шығып кеткен  Қатысушылардың біреуі есік  сыртына  шығады.   Қалғандары  адамның  айналасындағыларға   қарағанда тартымды, ерекше керініп тұратын  бір  сипатын жазады. Парақтар  жүргізушіге  еткізіледі, ол авторын айтпай, парақтағы әр сездерді оқиды, оны  кірген адам кім жазғанын табады. 17. "Қол алысу" Максаты:   Максатка жету жолындағы кедергілерді жеңу дағдыларын       жаттыктыру. Қатысушылар шеңбер жасап тұрады. Бірінші қатысушы кез­келген қатысушыға жақын келіп, оның қолын қысып, бүгінгі шеңбер бойындағы  жұмыста, оның бойынан жаңа нені байқағанын айтады (қысқаша). Бірінші қатысушы барған адам, өз кезегінде келесі қатысушыға барады және т. с. қатысушылардың әрқайсысы өзі туралы жағымды кері байланыс алғанша жалғаса береді. 18. "Көгілдір жағалар" сауалнамасы Максаты:   өз   өмірінін   кундылыктары туралы ойлану.  Топтың мүшесінің әрқайсысына   нұсқау   жазылған   парақ беріледі: "1974  жылы Америкада јоғамның      барлық      жігіндегі жастардың құндылықтарын  зерттеу өткізілді. Біздің жаттығуда колледжді аяктамаған және орташа  қабілеттілік пен ақылды талап ететін жұмысты таңдаған  мектеп  түлектерінің,  жұмысшылардың   (20   жастағы адамдардың) жауаптарын қарастырамыз. Адам  жұмыстан нені күтеді деген сұраққа, жастар келесі он төрт ұстанымды көрсетті: 1) өз еңбегінің нәтижесін көру; 2) алдағы уақытта көп ақша табу  мүмкіндігі; 3) өзін   шамадан  тыс  қинамау мүмкіндігі;  4)ақыл­ой қабілеттілігін көрсету мүмкіндігі 5)қызықты жұмыс; 6)ақысын төлемейтін жұмысты мен істейді деп менен күтпейді; 7)болашақтағы іске қатысу; 8)жақсы жалақы; 9) күш­қуатты қажет ететін ауыр жұмысты талап етпейді; 10)  қолөнерге үйрену мүмкіндігі, өз қабілетіңді дамыту 11)  жақсы орындалған жұмысты мойындау; 12)  қоғамдық пайдалы жұмыс; 13)  ендіріске қатысты шешімдерге қатысу Сіздің    міндетіңіз    ­    осы ұстанымдарды   сіздердің замандастарыңыз,    сіздіңше, қандай ретпен орналастырар еді.   1­ен 14­ке дейінгі сандарды  қолданып, жоғарыдағы  ұстанымдарды езіңізге ұнайтынына қарай ретін  анықтаңыздар".   Топтың барлық мүшелері тапсырманы орындаған соң, жүргізуші 6­7 адамды  шақырады. Олардан шешім қабылдау үшін команда құрайды. Командаға 15­20  минут уақыт беріледі.Осы уақыт ішінде ұстанымдарды қандай ретпен қоюға    болатынын ақылдасып, бір ұйғарымға келеді.   Тапсырма орындалған соң, жүргізуші кесте жасайды да, оған барлық топтың  жеке керсеткіш­ терін, осы зерттеуде алынған ұйғарымның командалық керсет­  кішін енгізеді (тізім бойынша 3, 8, 13, 4, 1, 14, 10, 2, 5, 7, 11, 6, 9, 12 ұстанымдар). 19. "Темірдей даусыз  дерек" Максаты:     Максатка    жету  жолындағы  кедергілерді жеңу дағдыларын  жаттыктыру. Тренердің нұсқауы: "Барлық жолы болмағандардың бір жерлерінде  ұқсастық   бар:   сәтсіздіктердің барлық себептерін олар біледі және неге өздері жетістіктерге жетпегені туралы сізге темірдей даусыз дерекайтады. Олардың  кейбіреулері тапқырлықпен түсіндіріледі, тіпті дәлелді түрде расталады. Өзін  ақтап шығу үшін үнемі қолданатын себептерді келтірейік. Әрбір   фразаны   мына  сөзден бастаймыз: "Егер де "… Мысалы:  Егер де менде ақша болса...", "Егер де  мен қолымнан келетінді  істей алсам..." тс. Бір психолог осындай 55 даусыз  деректі санап шыққан.  Ал біз қаншасын білеміз?". Атап шыққан соң тренер өзіңе мұқият қарауды ұсынады. Және қатысушылардың әрқайсысы   аталған   даусыз   деректердің   қаншасын   қолданатынын   анықтауды ұсынады. Американдық    ғалым     Элберт Хаббард былай деген: "Адамдар өзінің әлсіздігін көрсетпеу үшін даусыз деректер ойлап, неге өзін­өзі алдауға адамдар көп  уақыттарын  жұмсайтыны  мен  үшін  ылғи  да  жұмбақ   күйінде   қалады.  Осы уақыттар кемшіліктерді түзетугжетер еді және даусыз дерек керек   болмас та еді» 20. "Бір уыс кедергі" Максаты:    Максатка    жету жолындағы кедергілерді жену дағдыларын  жаттыктыру.  Қатысушылар тығыз шеңбер жасай отыра,бір­біріне жақын және шеңбердің  ортасына қарай қолдарын созып тұрады. Жүргізушінің белгі беруі бойынша  барлығы бірмезгілде  қолдарын   ұстайды. Жаныңда тұрғанның қолын ұстауға  болмайды. Тренер барлық қолдар жұбымен  қосылғанына көзін жеткізген соң,  қолдарды ажыратып айырып жібермей, қатысушыларынын қолдарын "тарқатуын"  ұсынады. Жаттығуды орындау барысында топта тапсырманы шешудің мүмкін  еместігі үнемі  алдан  шығады. Осындай жағдайда тренер байсалды қалыппен, бұл шешілетін тапсырма, ылғи да тарқатуға болатынын айтады. Жаттығу 3 нұсқаның  біреуімен аяқталуы мүмкін. 1) Қатысушылардың барлығы бір шеңберде болады (кімде­кім шеңберге қарап,  кімде­кім сырт жағымен шеңберге қарап тұруы мүмкін.    Бұл  маңызды  емес.  Бастысы, бәрі тізбектелген шеңбер жасаса болды). 2) Топтың қатысушылары 2 немесе   одан   да   көп   тәуелсіз қорытынды жасай  отыра, кейде шеңберлер жасайды. 3) Топтың қатысушылары  тізбектелген буын тәрізді, бір­ бірімен    қосылған     шеңберлер жасайды.          Осы жаттығуды орындауға  кететін уақыт әр түрлі болуы мүмкін: 3­5  минуттан 1 сағатқа дейін. Тренер біздің әрқайсымыз осындай кішкене болса  да   кедергілерге  тап болатынымызды айтады. Ақыл­ой  КҮШІ мен шыдамдылық  арқасында  кез­келген    кедергі    келтіретiн жағдайларды жеңу тәсілін табуға  болады. Осы ойын жағдайында  барлык јатысушылар "шатысқан" тапсырманы  меңгеріп байқап көрді және жеңіске жетті. 21. "Қаракүйені ұстау" Максаты    : Өзін­өзі бағалауды нығайту ушін жағымды кері байланысты алу    Жүргізуші "бізді қонаққа шақырған үй иесі" деп қатысушылардың бірін  керсетеді. Оның   үйінде   қаракүйе   қаптап   кетті.   Ол   осы   қаракүйеден   құтылу  үшін   бәрімізді кемекке шақырып отыр. Әрі қарай "10 қаракүйеден өлтіру" ұсынылады. Жүргізуші ауада  алақанмен   шапалақтап   "елтіру",  иықпен  шапалақтап соғу, қатысушылардың бастарымен, белме ішіндегі заттарымен т.с. әдістермен елтіруге болатынын айтады. Ол ойынның  барлық  мүшелерін  осы   әрекетке   қатысуға   ниеттендіреді.   Барлық қатысушылар ойынға араласқан соң жаттығу аяқталады. 22. "Жолға сандықты жинау" Максаты    : Әзін­езі бағалауды нығайту ушін жағымды кері байланысты алу Нұсқау: "Біэдің жұмысымыз аяқталуға жақын. Біз кетеміз. Кетпес бұрын "сандық" жинаймыз.   Біз   бірге         жұмыс   жасадық,   сондықтан   бірге  "сандық   жинаймыз". "Сандықтағы" нәрселер ерекше болады. Біз кәсіби  езін­езі анықтау проблемасымен айналыстық. Олай болса, біз оған тағы  да әрқайсымызды ойландыруға көмектесетін, "ақылға салатын", алғашында  таңдаған мансап туралы ез шешімімізді бағалайтынды "саламыз". "Сандықты"   адамның   қатысуынсыз   жинаймыз.   Аяқтаған   соң,   оны  шақырып "сандықты" береміз. Ол сұрақтар қоймай, сандықты езімен алып  кетеді. «Сандық» жинай отырып, біз терт ережені ұстанамыз. «Сандыққа»   мақсатқа   жеткізетін,   болжанған   мамандықты   алу   үшін  саны 1. бірдей қажетті, бар және жоқ, қасиеттерді «салу керек». 2. Әр қасиет тек топтың барлығының келісімімен ғана «сандыққа» «салынады». Егер жоқ дегенде бір адам келіспесе, онда оны шешімнің дұрыс екендігіне кезін жеткізіп,  иландыруға   тырысу   керек  немесе  иланбаса,онда қасиетті «сандыққа» «салудан» бас тартылады. 3. Топ   жұмысының   барысында   керінген   қасиеттерді   ғана   «сандыққа»  «салу керек». 4. Өзгеріске  берілетін касиеттерді ғана «сандыққа» «салу керек».                                                                         5. Қатысушылардың әрбіреуі «сандықты» жинауға кезекпен жетекшілік жасайды. Жинау ережесін ұмытпаңыздар. Жолға бата бере отыра, бір­бірлеріңізге мейірімді болыңыздар». ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТІ ДАМЫТУ Американ психологы Э. Фромм 1959 жылы шығармашылыққа мынадай ұғым беруді ұсынады: "Бұл таңдану мен таным қабілеті болу және  қалыптан тыс жағдайларда шешім таба білу және жаңалық табуды көздеп, өз тәжірибесін жете түсіну қабілеті". Бұл   анықтамада   шығармашылық  барысын   белсенді   ететін   процестер   мен сипаттамапарға көңіл аударылып,  нәтиженің   сапасы   қалып   қоятынын   айта   кету керек. Шығармашылық ақыл­ойды дамытудың басты шарттарының бірі жаңа  идеялар мен пікірлер туатындай қолайлы жағдай жасау болып табылады. Оның негізі балаларды психологиялық   жағынан   қорғату.   Сын   ескертпелер  мен   олардың   ұсыныстарын, түкке тұрмайтын нәрсе санау ­ баланың  шығармашыл ойын басып тастау болады. Жетекші жалпы бақылау қызметін  атқара   жүріп,   кеңесші   және   көмекші   болуы қажет, ол балаларға  шығармашылық процесті жеке өзі құруға мүмкіндік  беруі жөн. Ойлаудың даралық ерекшеліктері адамның танып білуінің сапалық сипаттары мен ерекшеліктерін қамтитын ақыл­ойдың қызметі болып саналады. Ондай салаларға өз   бетінше   ойлау,   оның   оралымдығы,   ойдың  тездігі   мен   ұшқырлығы   сияқты қасиеттер жатады. Адам ойлауының дамуына ықпал етудегі бір мақсат ­ ойлау әрекетінің жасампаздық қасиетін арттыру, сөйтіп, адам ойының мүмкіндіктерін толық пайдалануды жүзеге асыру болып табылады. Барлық жаттығулар мен тапсырмалар шығармашыл ойлау қабілеттерін дамытуға арналған. Төмендегідей мақсаттарды қарастырады: ­ Ой жылдамдығын дамыту; ­ Ой дәлдігін, икемділігін дамыту; 15 ­ Ойдың өзгешелігін дамыту; Тапсырмалар жеке шығармашылық қабілетті ғана дамыгып қоймайды, сонымен бірге бүтіндей психикалық құрылымның шығармашыл ақыл­ойын тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Жаттығу "Оң жақтағы көрші" Мақсаты: Шығармашылық қабілетті дамыту. Жүргізуші   жаттығудың   шартын   хабарлайды:   "Қазір   әркім   көршісі   үшін  жауап береді. Мен кез­келген сұрақ қоюым мүмкін: мысалы,  "Денсаулығыңыз қалай?" немесе қандай да бір қозғалыс жасатқызу. Мұны оң жақта отырған ойыншы жасайды. Жүргізуші жауапты алған соң, көршісі дұрыс айтты ма немесе қозғалысты дұрыс жасады ма деп қатысушылардан мәлімет алады.   Талдау: Біреу үшін жауап беру жеңіл тиді ме? Әлде қозғалысты жасатқызу жеңіл  тиді ме?  Қандай    әсер алдыңыз? Жаттығу "Күтпеген сұрақ" Мақсаты: Ойдың дәлдігін, өзгешелігін  дамыту. Нұсқау: "Қазір әркім өз орындығын алып,  кезекпен шеңберге кіреді және  кезекпен шеңберде қалғандардың әрбіреуінің қарсы алдына отырады да, күтпеген сұрақ  қояды. Сұрақ берген соң оның жауабын күту: керек".        Модификациялау  болуы мүмкін: шеңбер бойындаотырғандар, өзінің алдына келіп отырған ойыншыға сұрақ береді.  Талдау: Күтпеген сұраққа жауап беру жеңіл болды ма? Не ойладыңыз? Қандай  әсер алдыңыз? Енді не сезінудесіз? Жаттығу "Кім жылдам?" Мақсаты: Ой жылдамдығын дамыту. Қатысушылар шеңбер құрып отырады. Тренердің қолында доп. 16 Нұсқау: "Қазір біз бір­бірімізге доп лақтырамыз. Доп лақтырған адам мына үш  сөздің: "ауа", "жер" немесе "су" біреуін айтады, ал допты алған адам "ауа" деген  сөзді естіген соң допты алса ­ құстардың аттарын, "жер" дегенде ­ аңдардың, "су"  дегенде ­ балықтардың аттарын атайды. Ойын тез ойналу керек". Жұмыс барысында  тренер қатысушыларды өз қарқындарын арттыруға қозғау салады. Талдау:   Ойынды   жылдам ойнау қиын болды ма? Сөз ойлап табу жеңіл  болды ма? Не қиындық туғызды? Жаттығу "Сөйлем" Мақсаты: Ойдың дәлдігін, жылдамдығын, икемділігін дамыту. Топ қатысушылары шеңбер бойымен    отырады.    Олардың қолында қалам мен  парақ бар. Нұсқау: "Қазір менің сендерге ұсынатын тапсырмам жазбаша орындалады.  Парақтың жоғарғы  жағына төрт әріпті жазып қойыңдар НГОК. Менің берген  белгім бойынша жұмысты бастаймыз: бірінші сөзі Н әрпінен, екінші сөзі ­ Г  әрпінен, үшінші сөзі ­ О әрпінен, төртіншісі К әрпінен басталатын сөйлемдерді  көбірек құрап жазу керек. Мысалы: "Назгүл Гүлмираны осылай кезіктірді". Үш   минуттан   соң  тренер  қатысушылардың әрқайсысына кезекпен, өздерінде қанша  сөйлем  жазылғанын  айтуды ұсынады, содан кейін әркімнен өзінің таңдауы бойынша  кез­келген   жазылған сөйлемді оқуларын сұрайды. Содан кейін тренер нүсқауды  жалғастырады: "Енді әркім біздің топ жөнінде әңгіме жазады. Осы әңгімені  құрайтын сөйлемдердегі сөздің саны қанша болса да бәрібір, бірақ сөздер НГОК  НГОК НГОК және т.с. әріптерден басталатын болсын.  Тыныс белгілері кез­келген жерге қойылуы мүмкін. Осы тапсырманы орындау  үшін сіздерде 5 минуту ақыт бар.  Қорытынды:  Жұмыс біткен соң, әр қатысушы өз әңгімесін оқиды. Әңгіме  мазмұны талқыланбайды,  түсініктеме берілмейді және бағаланбайды. 17 Жаттығу "Тақпақ" Мақсаты:   Шығармашылық қабілетті дамыту. „Ақын болмауың мүмкін, ал байқап көруге  міндеттісің". Тақпақ   құру.   Төмендегі жолдарды   жалғастыру   қажет: қызықты,   өзгеше,    әзілмен   де жалғастыруға болады. 1. Келді міне Наурыз 2. Келе жатып жолда мен Тышқан күннен сұрапты 3. Орындау уақыты ­ 5 минут. Талдау:    Өлең   жолдарын құрастыру   жеңіл   болды   ма? Қиындығы неде  болды? Жаттығу "Шын мен өтірік" Мақсаты: Ойдың өзгешелігін, қиялды дамыту. Жургізуші: Ал енді келесі жаттығуымызға көшсек те болады, бір­ бірлеріңізді танып­біліп қалдыңыздар. Қазір барлығымыз екі сөйлем дайындаймыз, біреуі ­шын, біреуі ­ өтірік. Содан кейін әрқайсыларыңыз бірінен кейін біріңіз дайындаған сөйлемдеріңізді      айтасыздар. Тыңдап отырған қатысушылар осы екі   сөйлемнің  қайсысы  өтірік, қайсысы шын екенін айту керек. Сөйлептұрған  қатысушыныңкөзіне, қимылына, сөйлеубарысына мұқият қараңыздар.   Мысалы,    бірінші сөйлем:  мен  психолог Тамара Абзиқызын бұрыннан танитынмын, ал  екінші Тамара Абзиқызы ел ордасы Астанадан келді. Талдау: Қай сөйлемді ойлау оңай болды? Шын немесе өтірік екенін қалай  анықтадыңыздар? Не нәрсеге назар аудардыңыздар?  Қандайбайқауларжасалынды? Кім тапты? Кім таппады? Неге? 18 Жаттығу "Ашық хат" Мақсаты:      Ойлау     және шығармашылыққабілеттіжетілдіру. Әр қатысушы параққа өз атын жазады. Содан соң өз парағын оң жақтағы көршісіне береді де, өзі сол жақтағы көршісінен парақты алады. Сол алған параққа жақсы  Орындау  қасиеттерді, сонымен бірге тілек  жазады. Сөйтіп соңында тренингке  қатысушылардың бәрі жазған тілегі бар парақ автордың қолына тиеді. Талдау: Тілек жазу жеңіл болды ма? Не туралы ойладыңыз? Қазір өзімізді  қалай сезінудеміз? Жаттығу "Монолог" Мақсаты: Қиялды дамыту. Ортаны қабылдаудың күңделікті ракурсынан арылу. Қатысушылар шеңбер құрып отырады. Нұсқау: Айналаңызға мұқият қарап, осы бөлмеде тұрған кезкелген затты алыңыз да, сол заттың атынан қысқаша монолог айтуға дайындалыңыз. Барлығы дайын болған кезде,  кімде­кім монологты бастайды. Кезекпен бір заттың атынан екі немесе үш  монолог айтылуы мүмкін. Мысалы: Есіктің тұтқасынан монолог:   "Маған   адамдардың  қолдарыныңжылуынсезінуұнайды" немесе    "түнде,    ол    тыныш, қозғалыссыз  болғанда, суықтық пен жалғыздық қатты сезіледі". Талдау: Монолог жазу қиын болған жоқ па? Бірінші кезекте неге назар  аудардыңыз? Соңында неге назар  аудардыңыз?   Жазу барысында не туралы  ойладыңыз? Қандай әсер алдыңыз? Жаттығу "Жаңаша ырымдар" Мақсаты: Ойдың өзгешелігін дамыту.  Топтың қатысушылары шеңбер бойымен отырады. Тренердің қолында доп бар. Нұсқау:  "Бәріңіз  мынадай қалжың ырымды білетін шығарсыз: пышақ түсіп кетсе ­  ер адам келеді. Қазір біз  осындай  ырымды дамытамыз. Былай істейміз: допты 19 лақтыра отырып, не түсіп кеткенін айту керек, мысалы, барабан, гүл. Допты қағып алған ойыншы, өзінің ойы бойынша кімнің келетінін айтады  және басқалар тарапынан сұрақтар туындап жатса, неге олай болатынын  түсіндіреді. Мұныңбәрін тезірек істеуге тырысамыз". Мысалы, гүл түсіп кетті – қыз келеді, себебі ол гүлді ұнатады; ақшаның  құны түсті ­ бір нәрсе  істегің келеді. Талдау: Жаттығу ұнады ма? ¥наса несімен? Кімнің келетінін айту қиындық келтірді ме? Алған әсеріңіз қандай? Жаттығу "Ассоциация" Мақсаты: Ойлаудың дәлдігі мен жылдамдығын  жаттыктыру. Қатысушылар шеңбер жасап отырады. Тренердің қолында доп бар. Нұсқау: "Қазір біз кез­келген объектіні атай отыра, бір­бірімізге доп  лақтырамыз. Допты алған ойыншы, сол объектімен  ассоциацияланатын  мемлекетті (елді) атайды". Талдау: Тапсырма ұнады ма? Жауап беруде не қиындық келтірді? Қиындығы неде  болды? Қазір не сезіп тұрсыздар? Жаттығу "Суретті жалғастыру" Мақсаты: Шығармашылықты,оның көрінуіндегі кедергілерді сезінуді дамыту.  Топ қатысушылары шеңбер бойымен отырады. Шеңберде түсті қарындаш, бор, фломастерлер, парақтар бар. Нұсқау: Мен "бастаймыз" деп айтқанкезде, әрбіреуіңіз парақ және сурет салуға  қажет нәрселерді аласыз. Сурет салуға 15 секунд беріледі. Уақытты мен  қадағалап тұрамын және 15 сек. соң сол жақтағы көршіңізге әрқайсыларыңыз өз парағыңызды беруіңізді сұраймын. Парақты алған соң сіз салынған суретті әрі  қарай, сюжетін дамыта отыра, кез­келген бағытта, тағы бірдеңелерді салуыңыз  керек. 20 Әркімнің парағы  өзіне  қайтып келгенше шеңбер бойымен жүріп шығу  керек".  Талдау: Жасалған жұмысты талқылау кезінде тренер топтың зейінін  қатысушылардың күтпеген, дәстүрлі емес, өзгеше қабылданған сюжеттің өрбу  сәтіне шоғырландыруына болады.   "Өзін­өзі    ашуга    арналган жаттыгу". Қатысушылар «қиял», «қиялдау», тақырыбын алады. Көздерін жүмып  қиялдайдьі. Жүргізуші қатысушьшарды қолдауы керек. Мысалы: ­ Мен сүйемін ... ­ Маған үнайды ... ­ Маған қиын ... ­  Менің   жанымды жадыратады ... ­ Достарымның арасьшда мен ... ­ Келешекте мен ...   Тақырып  саны қатысушылардың санына сай келеді.  Жаттыгу: «Мен кіммін». Қатысушыларға өзінің «Мен» образы төңірегінде, белгісі, жазбалары, қимылдық  бейне, би,       ән төңірегінде ойлануға уақыт беріледі. Басқа қатысушылар  осы  образдың бүл адамға қаншалықты сай келетінін талқылайды.  Жаттыгу. «Ізгі образ щалыптастыру» Тапсырма:  ізгі образ жасау, суреттеу, бейнелеу. Сонан соң ол образды өзіңмен  салыстырып,        не жетпейтінін табу. Одан әрі көзді жүмып өзіңді сол   модель  ретінде көру. Қайталау. Синтетикалық образға енген қатысушылардың    жағдайын бақылау. Жаңа синтез олардың өміріне қалай енер еді? 21  Жаттыгу. «Дара тулга». Нұсқау: Дара түлғалар дегеніміз ­ өз түлғасынын шеңберіндегі  өз мақсаты мен қажетгілігі бар көптеген психологиялық түзілімдер. Түлғадағы кейбір даралық тек сізге ғана тән болуы мүмкін, басқалары басқа адамдарда кездеседі. Дара түлғаға мысалдар: бала, ата­ана, іскер, т.б. Ойланып көріңіз: Сізде түлғаның қандай даралықтығы басым? Олардың қай жағы бағалы? Қай жағы жағымсыз? Сіздің оларға  қатынасыңыз? Сіз оларды басқара аласыз ба, әлде олар сізден басым  ба? Автопортрет әдістемесі. Қатысушыларға қағаз бен қалам таратылады да, өз автопортретін жасау үсынылады.   Психолог танысадыда нәтижесін келесі сабақта айтады.  Пiкірталас «Эмоцияның пайдасы мен зияны жайлы» Қатысушыларға «Мүлде пайдасыз немесе мүлде зиянды сезім бола ма?», «Еш  зиян жоқ сезім бола ма?» деген сүрақтар жазылған карточкалар таратылады.   Жауап жазу уақыты бір минуттан аспауы керек. Жетекші: «Сіздердің жауаптарыңызға қарағанда әркім­ақ басынан өткізгісі келетін сезімдер бар, болғанынан болмағаны жақсы сезімдер де бар». Одан әрі   қатысушылырға   кейбір   сезімдердің   жақсы   жақтарымен   жағымсыз жақтарына жасаған түжырымдарын көрсететін кестені толтыру үсыньшады.  Мысалы:   Қорқу  сезімі,  жағымсыз  жағы  мен  бірге пайдалы,  жағы да  бар: ойдан да жылдам пайда болады, ең жылдам ақпарат көзі болып және кез­ келген   жағдайға  жылдам баға беру   кезі болып  табылады.     Осыған   үқсас бірнеше сезім талданады  /махаббат, ашу­ыза т.б./.  Психотехникалык  ойын «Кездесу».      Мақсаттар: адамға жағымды сөздер айту өдетін жаттықтыру. 22        Қатысушылар екі шеңбер қүрып түрады /ішкі жөне сыртқы шеңбер/.  Жүргізушінің белгісімен ойыншылар шеңбер бойына қозғала бастайды /сыртқы  шеңбер бір бағытта, ішкі шеңбер екінші бағытта/. Жүргізушінің белгісімен  қозғалыс тоқталады. Сыртқы  шеңбердегілер мен ішкі шеңбердегілер бір­біріне  бүрылып қарап жүптасып түрады. Әр     жүпқа  тапсырма беріледі:  а/ Сіздер үзақ уақыттан соң кездестіңіздер, бүрын өте жақын болмаған мен  жақсы қарым­қатынаста болдыңыздар.   Өз сезімдеріңізді көрсетіңіздер.    ә/ Бала кезде өте жақын жолдас болдыңыздар. Біріңізді ата­анаңыз басқа  қалаға алып кетті делік, сөйтіп бір жылдан соң кездестіңіздер.   б/ Сенің алдыңда түрған адам оте үялшақ,  ал оны маңызды да қиын кездесу  күтіп түр. Кеңілін орнықтыр. Алдымен үялшақтар ішкі шеңберде түрады да,  сонан соң сыргқы шеңберге шығады.    в/ Мына адам сен үшін өте бір жағымды  іс істеді, ал сен оны енді ғана біліп  түрсың.   г/ Мына адамның керемет ісі жайлы /біреуді олімнен қүтқарды, рекорд  жасады, жаңалақ ашты/ жақында ғана білдің. Міне сендер кездестіндер.  д/ Мына адамның бүгін жолы болмады, бүл әділетсіздік.  Сыр бермей­ақ түр,  ал сен оның досысың, оның қападай күйде екенін түсінесің.    «Батпақ ­ мүсінші» ойыны. Мақсат: байланыс қүру және  эмоцияның үнсіз түрін дамыту.  Қатысушылар жүп­жүпқа бөлінеді. Кім  «сәулетші», кім «батпақ» болатынын  келісіп алады. «Сөулетші» сезім ойлап қағазға жазады да, қалтасына жасырады.  Батпақты илейді. Содан кейін формула беріліді: «Шедевр дайын».    Дайын  «сәулет» өзін таныстыру керек. Осыдан кейін қатысушылар рольдерін  ауыстырады. Кай жүп тапсырманы өте  жақсы орандағанын бүкіл   топ  талқылайды.                                          23      «Эмоциялық термометр» жаттыгуы. Мақсат:         күні бойғы эмоция мен сезімге талдау жасауға, жақсы психо­ эмоционалдық   көңіл­күй туғызуга үйрету.  Нүсқау беріледі: «Келіндер, бір күннің эмоциялық портретін жасайық. Бүгінгі  күнді таңертеңнен  бері еске түсіріңдер. Барлық оқиганы қарап шығыңдар,   жеке үзінділерді  көз   алдарыңа келтіріңдер.  Енді соларды жазыңдар. Басқа  адамдардың әсерінен болған оқиғалар мен сезімдердің  астын  сызып қойыңдар.  Жақсы жаманын атап қойындар». Осыдан кейін эмоция  сәтіндегі  жеке  ерекшеліктерге  талдау жасалады.    Нәтиже орташа статистикалық  көрсеткіштермен салыстырылады: қыздардьщ   көңіл­күйінің  68 пайызға   жуығы басқа адамдарға байланысты,  ал үлдардың 33 пайызы ғана. Қыздардың  тым күшті көңіл­ күйі бозбалаларға қарағанда жоғары.     Орташа алғанда  күннің басталуы ортасына қарғанда өзгешелеу болады. Тапсырма қорытындысы мен уйге тапсырма. Айна    алдында    түрып өзіңнен өзің «Сергектік» / «Сенім»,   «Күш»,   «Өмірге  қүштарлық»/ деп аталатын мүсін жаса. Дене, бет – пішін кейпін есте сақта. Осы  кейіпті күніне  үш  қайта  киіп жүру керек. Сол сәтте қандай күйде  болатындығьшды есте сақта. Жаттығу «Өлеңмен эксперименттер  Мақсаты: Өзіңнің ішкі естуіңмен ортақ  ырғақты ұстап тұру қабілетін  дамыту.    Жүргізуші:  «Хормен  өлең айтамыз. Бір рет шапалақтағанда өлеңді   бастаймыз,   екінші   рет шапалақтағанда тынышталамыз, тағы шапалақтағанда ­ тағы өлеңдетеміз. Тынышталған соң өлеңді бір уақытта бастаңыздар,  жаңылыспауға тырысыңыздар».   Талдау: Өзіңнің ішкі естуіңмен (слух) ортақ ырғақты ұстап тұру жеңіл тиді  ме?   24   Жүргізуші. «Бір шапалақта әркім ойша өзінің өлеңін айтуды бастайды. Екі шапалақта ­ дауыстап айтады. Мұқият болыңыздар ­ жаңылыспаңыздар».      Талдау:  Өзіңнің ішкі дүниеңді  ұстап тұру қабілеттілігі, ортақ ырғаққа  қарсы әрекет жасау оңай болды ма? Қиындығы   неде   болды? Алған әсеріңіз қандай? Жаттығу «Өмірлік мақсаттар»  Мақсаты: Өзін­езі тану, езін түсіну, тұлғалық даму тәсілдерін таба білу, езі  туралы ойын дамыту. 1) 3 минуттың ішінде мына сұраққа жауап жазыңыздар: «Менің емірлік  мақсаттарым қандай?». 2) 3 минуттың ішінде мына сұраққа жауап жазыңыздар: «Алдағы үш жылда мен  қандай табысқа жеткім келеді?». 3) 5 минутта жауап беріңіз: «Емделмейтін ауруыма байланысты маған алты ай  ғана емір сүру қалғанын естігенде, мен не істер едім және қалай істер едім?»  4) Барлық ертеректе жазылғандарды зейін қойып оқыңыз және сіздің мақсатыңыз үшін маңызды болатын ең басты үшеуін таңдапалыңыз. 5) Осы мақсаттарға шынында да жетуге тырысасыз ба және ол  қаншалықты сәтті  (сәтсіз) болатынын бағалаңыз. 6) Өзіңіздің емірлік мақсаттарыңыз туралы ез бетіңізбен салмақты түрде үнемі  ойланасыз ба, соны бағалаңыз. 7) Балалық шақта (4­6 жас) сіз қандай болдыңыз, әсіресе, балалық шақтың есте қалған эпизодтарын есіңізге түсіріңіз және суретін салыңыз. Жаттығу    «Бұл    карточка кімдікі, тап!» М аксаты:   ӨЗІН түсіну, өзі туралы ойларын дамыту Бәрі шеңбер жасап отырады. Жүргізуші кез­келген карточканы алып    («Мен     кіммін?»,    «Мен қандаймын?») оны оқиды, ал басқалары кімдікі екенін табу  керек. Карточканың иесі үндемей отырады. Болжам жасаған ойыншы, ойлаған  25 адамына жақындап барады. Егер ол қателессе, онда оны басынан шертеді; егер  ол қыз болса, бозбала оның қолын сүйеді. Егер дәл тапса,  ол тапқан  адамды  құшақтап бетінен сүйеді, басқаларының бәрі шапалақтайды. Әдістемелік ескертулер. Бұл ойын күрделі емес, көңілді ойын, бірақ жүргізушіден сақтықты талап етеді.  Ойыншыларға алдын­ ала карточкаларының оқылатыны жөнінде ескерту  жасалмайды. Шын ақ көңілмен «Мен кіммін?», «Мен қандай мын?» сұрағына  жауап берген ойыншы өзінің жауаптарының жарияланатынын ойламайды.  Мысалы, бір кездері ойын мұғалімдер арасында өткізілді, бір мұғалім   «Мен    кіммін?»   дегенсұраққа өз құпиясын айтып жауап берген. Мен ол    мұғалімнің  әріптестері білсiн дегені деп ойламаймын, сондықтан карточканы оқи отыра, сол  пунктін тастап кеттім. Өзге жүргізушілерді сақтыққа шақырамын. Талдау: Карточканың иесін табу оңай болды ма?   Не нәрсеге назар аударылды?  Не қиындық келтірді? Қазір не сезінудесіз?