ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДА АҚПАРАТТЫ ТАРАТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛЫ- ЖАРНАМА

Алпамыс Г.Т.,  студенті Куттымуратов М.У., оқытушы, «Тұран­Астана» университеті Туленов М.С., оқытушы, «Тұран­Астана» университеті ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДА АҚПАРАТТЫ ТАРАТУДЫҢ  ТИІМДІ ЖОЛЫ­ ЖАРНАМА   Әрбір  қоғамның  әлеуметтік,  экономикалық  дамуы  сол  қоғамдағы  нарықтың   жедел   қарқымен   дамуында    қызу    бәсекелестік   туғызады. Онда   негізді   рөлді   жарнама   алады.    Нарық   экономикасына   дейін  біздің елде  жарнама  мәселесіне  көп  көңіл  бөлінген  жоқ.             Ал  қазір нарықтың пайда болуымен қоғамдық институтқа айналған жарнаманың бүгінгі маңызы ерекше. Кез келген тауар мен қызмет түрінің бет­бейнесін жасап, жоқты бар қылып, азды көп қылып көрсететін де, кем­ кетігін жасырып, артықшылығын асыратын да жарнама екені сөзсіз. Міне, мұндай тамаша «қасиетімен» жарнама ісінің жақсы табыс көзі бола алатыны түсінікті. Бастапқыда тек хабарландыру түрінде дамыса, жарнаманың бүгінгі әлеуеті әлдеқайда әуелеген. Газет­журнал бетіндегі модульдер, радиодағы джинглдар   мен   теледидардағы   роликтер   жан­жақты   жаңарып,   заман талабына сай жаңа сипатқа енді.  Жарнаманың бұлай жандануына өндірістің өркендей түсуінің серпін бергені сөзсіз. Түрі мен жасалу жолдары да, тарату техникасы да түрлене түсті.   Баспасөз   бетіне   сан   қилы   мәтін­суреттермен   қоса,   анимациялық бейнелер мен роликтер де орналастырылды. Жаңа заманда озық технология мен   жүйрік   ойды   ұштастыра   білетін   жарнама   жасаушылардың   жұмысы ерекше бағаланып, оларға деген сұраныс арта түсті.  Жарнама ісі жақсы дамыған елдерде қоғамның қай саласы болмасын, жарнаманың   алар   орны   жоғары.   Көп   жағдайда   тауардың   сапасынан   гөрі оған жасалатын жарнаманың үлкен рөл атқарып жататынын ескерсек, кез келген өндіруші үшін санаулы секундтық жарнаманың пайдасы мол. Осы орайда тартымды, табысты, шынайы, әрі ғажайыпқа толы, қысқа да, нұсқа жарнама жасау – басты міндет. Өніміңіз өтімді, яғни жарнамаңыз табысты болуы   үшін   алдымен   тартымды   болуы   шарт.   Ал   сол   тартымдылықты тудырып,   елдің   назарын   аудару   үшін   жарнама   жасаушылар   роликтеріне жұртқа   танымал,   қоғамда   айтарлықтай   орны   бар   жандарды   тартуға тырысады.  Жарнаманың қарапайым түрлері б.з.б. пайда болды. Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде Жарнама хабарландыруларын ағаш тақтайларға жазып, халық   көп   жиналатын   алаңдарда   айғайлап   жар   салатын   болған.   Баспаға басылған жарнамалар Англия мен Францияда 17 ғ­да пайда болды. Сұранысты   қалыптастырып   және   ынталандырып   отыратын   қызмет түрі ретінде жарнама Қазақстан аумағында ерте замандарда пайда болған.    «Жарнама» терминінің шығу төркіні Қазақстанның оңтүстік өңірінде ислам өркениетінің гүлденген дәуірі–ІХ­ХІІ ғасырларға барып тірелетіні де сондықтан   (мұсылман   Ренессансы   Еуропаның   орта   ғасырынан   әлдеқайда ерте   басталған).   «Жар»   сөзінің   «Қазақ   диалектілер   сөздігіндегі»   бір мағынасы–қабырға   дегенді   білдіреді.   Ал,   «нама»­парсыша   «жазу»   деген мағынада. Сөйтіп, «жарнама» дегеніміздің ежелгі мәні­«қабырғадағы жазу, жазба»   болса   керек.   Бір   таңданарлығы,   осы   сөз   төркінінің   жоғарыда келтірілген ортағасырлық Еуропа қала мәдениетіне тікелей ұштасып жатуы. Капитализмге   дейінгі   кезеңде   жарнама   саласының   анағұрлым   жандануы орта ғасырларға тұспа­тұс келеді. Қазақстандағы қазіргі жарнамалардың құрылуында жақсы жақтарын да байқауға болады. Дәл қазіргі кезде жарнама нарығы туындау үрдісінен өтіп   кеткен.   Жарнамалық   бизнесте   үлкен   белсенділік   байқалады   және көптеген агенстволар өздерінің және басқалардың қателіктерінен үйреніп, орындалатын жарнамалық жұмыстардың деңгейін көтеру арқылы өз істерін дамытып кеңейтіп отыр.  Қазіргі   заманғы   жарнама   қызметінің   негізгі   сипаттамасы   болып олардың   өнеркәсіптік   орындарының   және   сервистік   қызмет   көрсету фирмаларының   қызмет   етуінің   өндірістік­өткізуді   басқару   процестеріне тартылуы нәтижесінде жаңа ролге ие болуы табылады. Жаңа жарнаманың мәні – олардың маркетингтік жүйе кешенінің ажырамас және белсенді бөлігі болуында   және   өнім   өндірушінің   жарнамалық­ақпараттық   қызметінің тиімділігі   мен   олардың   әлемдік   нарық   талаптарына   сәйкестігінде   болып отыр.  Кесте­1 Жарнама түрлері Жарнаманы тарату құралдары Тікелей жарнама а) пошта хаттары, баспа материалдары б) пошта арқылы видеокассеталар, видео­дисктер Баспа  жарнамасы а) анықтамалар, каталогтар б) пресс­релиз, баспасөз хабарламасы в) буклет г) анықтама Баспасөз жарнамасы Хабар жарнамасы Сыртқы жарнама а) газеталар б) журналдар а) радиожарнама б) тележарнама а) үлкен габариттік плакат б) роллер Экран жарнамасы а) кино және видеофильмдер б) слайд­фильмдер Транспорт жарнамасы а) транспорт сыртындағы жарнама Сату орнын­дарындағы жарнама б)транспорт   салонындағы   плакаттар   және хабарландырулар а) витрина б) тауар қорабы в) зат таңбасы г) назар аударуға арналған жазулар, таңбалар Жарнама туралы ғалымдардың ой – пікірлері: Александр   Соколов,қалыпты   физиология   кафедрасының меңгерушісі, профессор:       қызықтырған заттарды таңдау мүмкіндігіне ие болады». «Жарнама белгілі дәрежеде пайдалы, әрине, себебі адамдар өздерін Анна Осипова, PR, жарнама, SMM  маманы: «Екі   нәрсе   сатылады.  Олар   –   бренд   және   эмоция.  Егер   сен   бренд болмасаң,  егер сенің елге танымал атың болмаса, демек эмоцияны сатуға тиіссің, яғни адамдарды қуантуға тиіссің.   Мысалы, сен сыйлықтар тарту етесің, оны жайғана әкеліп, ұстата салмайсың ғой. Оны әдемілеп орайсың, әдеттен тыс безендіресің. Жарнамада да солай. Неғұрлым қалыптан тыс, эмоцияға бай болған сайын, адамдардың үрейленуін емесе қуануы немесе жымиып   күлуі   мүмкін.   Көңіл­күй   сатылады.   Сен   демек   жұрттың   есінде қаласың ».  Скляров   Владимир,Қазақстан  президенті ассоциациясының  психологтары  «Толыққанды,   жан­жақты   дамыған,   кемел   адам   артық   ақпаратты үнемі   сүзгіден   өткізіп   отырады.   Ол   артық­ауыс   нәрселерге   назар аудармайды. Сіз жақсы бір көркем  фильм көріп отырған кезде кенеттен ең қызық жерінде жарнамының қосылып кеткенін елестетіп көріңізші. Кемел адам   не   істейді?   Ол   ашуланбайды,   осы   мезетті   пайдаланып   өзіне   кофе немесе   шай   құйып   алады.   Жүйкесі   сау,   кемел   адамға   жарнама   қауіпті емес». Жарнамаға әйгілі маркетолог Филип Коттлер   былай анықтама береді:  «Жарнама   –   нақты   қаржыландырудың   қайнар   көзі   көрсетілген, ақпаратты   таратудың   ақылы   құралдары   көмегімен   жүзеге   асатын коммуникацияның өзіндік нысаны». Жарнаманың   ең   маңызды   мақсаттарының   бірі  –   оның   есте сақталуы. Оған жетудің әр түрлі жолдары бар. Психологтардың пікірінше, адам  бір  нәрсені  кем  дегенде  үш  рет  көріп,  ол оны  қабылдап, жадында сақтайды.  Жарнаманың   тигізетін   әсері  оның   артықшылықтарымен   қатар, тұтынушылардың сана сезіміне жеткізілуіне де байланысты. Сондықтан да, жарнаманы   жасау   кезінде   оның   мазмұнын,   стилін   және   қолданылатын сөздерді дұрыс таңдау қажет. Жарнама үндеуінің стилі – жарнама мәтінін көркемдеп айту тәсілі, мәнері және оны баяндау үні, сарыны. Үндеу стилін таңдау   жарнама   мақсаты   мен   мақсатты   аудиторияның   ерекшелігіне байланысты.       Кесте­2 Жарнама Артықшылықтары: Кемшіліктері: үлкен аудиторияны жинайды;  Әлуетті тұтынушымен диалог қалыптаспайды; фирма және оның өнімі туралы тұтынушыға ақпарат беріп тұрады; өзге де коммуникация элементтерімен үйлеседі; бірнеше рет қайталанылуы мүмкін; Стандарты жарнама әр әлуетті тұтынушыға жеке амалмен қарауға мүмкіндік бермейді; мақсаттыаудиторияменбірг екерекемес (пайдасыз) аудиторияны да қамтиды; көп шығынды талап етеді. Қорыта айтқанда, жарнама –  бұл белгілі бір мақсатты көздеп, нақты бір   уақыт   кезеңін   қамтитын   іс   шара.   Жарнама   дұрыс   ұйымдастырылған жағдайда өте тиімді және шығарылатын өнімнің тез, әрі үзіліссіз өндірілуіне себепші бола алады. Қазір жарнама барынша маңызды нарықтық құралға айналып   отыр   Жоғары   дәрежедегі   бәсекелестік   бар   және   әр   сатушы тұтынушының   сұранысын   қанағаттандыра   алатын   дамыған   нарықтық жағдайда,   жарнама   бәсекелестік   күрестің   шешуші   факторы   болып табылады.  Пайдаланылған әдебиеттер Сатыбалдыұлы С.Маркетинг – нарықтану  Алматы, «Білім», 1999. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А.Маркетинг неіздері   Алматы, «Қазақ университеті», 2002. www.alem   .kz  zharnama   www.reklama.gazeta.kz www.syrtkyzharnama.kz http://kz_zez.yvision.kz/post/79645 http://el.kz/m/articles/view/content­25142 http://student.zoomru.ru/jurnalist/zharnama­turaly­tsnk/46767.362892.s4.html http://bigox.kz/zharnama­turleri­men­kuraldary­olardy­tandau/ Ж.Бекболатұлы. Жарнама негіздері. Алматы: Экономика­2009. ISBN        978­601­225­ 083­1  http://massaget.kz/layfstayl/bilim/gumanitarly­ylymdar/1610/ Котлер Ф. Основы маркетинга Marketinc essentials / Пер. с англ В. Б. Боброва  Общ. ред.  Е.М.Пеньковой. ­СПб.:АО "Коруна" АОЗТ "Литера Плюс",1996.­700б.  Сатыбалдыұлы С. Маркетинг – нарықтану  Резюме В данной статье рассматриваются  роль рекламы в современном обществе и рекламной деятельности. Реклама – это создание образа фирмы, товара, достижение осведомленности о них потенциальных покупателей.  Реклама не только позволяет информировать потребителей о товаре, на который есть   спрос   на   рынке,   но   и   создавать   этот   спрос,   в   особенности   на развивающихся   рынках. Таким   образом,   реклама   позволяет   решать стратегические   и   тактические   задачи     фирмы,   связанные   с   глобальной миссией на рынке. Resume This article explores the role of advertising in today's society and promotional activities. Advertising ­ is creating an image of the company, product, awareness of potential buyers. Advertising not only allows you to inform consumers about the   product,   for   which   there   is   demand   in   the   market,   but   also   create   the demand, especially in emerging markets. In this way, advertising can solve strategic and tactical objectives of the company related to the global mission of the market.