БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ
Оценка 4.7

БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Оценка 4.7
pdf
17.06.2021
БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ
12. Умарова С.pdf

 

 

 

ISSN 2181-6883

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal

 

3-son (2020-yil, iyun)

 

 

 

 

 

 

 

Jurnal 2001-yildan chiqa boshlagan

 

 

 

 

 

 

Buxoro – 2020

 

 

MUNDARIJA

 

 

DOLZARB MAVZU .............................................................................................................................. 7

Носир МАҲМУДОВ. Интеллектуал салоҳият ва педагогик маҳорат, инвестиция – инновацион

ривожланишнинг асоси.................................................................................................................................. 7

PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA ................................................................................................. 13

Shirinboy OLIMOV. Pedagogik texnologiyaning ilmiy asoslari .................................................................... 13

Шаҳноза ҚУЛИЕВА, Акмал ТЎРАЕВ. Бўлажак ўқитувчиларни тайёрлашда модулли таълим технологияларининг аҳамияти .................................................................................................................... 17

      Наргиза      ХАЛИЛОВА.     Шахс      психологик     тараққиётини      таъминлашда     рефлексивликни

ривожлантириш усулларини такомиллаштириш технологиялари ........................................................... 22

Дилафрўз БАРАТОВА. Маҳаллада психологик хизмат ташкил этилишининг ўзига хослиги .............. 32

Дилрабо АМРИДИНОВА Илк уйғониш даври мутафаккирлари ижодида комил инсон ғояси ............. 35

Иноятхон ТУЙЧИЕВА. Таълим муассасаларида ёшлар ижтимоий фаоллигини оширишда ўқитувчининг тутган ўрни ........................................................................................................................... 38

Феруз  ГАНЖИЕВ. Мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг социал интеллекти ва  касбий 

компетенлилигининг амалий жиҳатдан ўрганилиши ................................................................................ 42 Анвар ХИКМАТОВ. К вопросу развития системы военной разведки Амира Темура ........................... 47

Анвар АЛИМОВ, Иқбол САВРИЕВА, Бўлажак касб таълими ўқитувчиларини тайёрлашда педагогик инновациялардан фойдаланиш имкониятлари ........................................................................................... 50

Шохида ЮСУПОВА. Инновационная деятельность преподавателей при формировании технического мышления студентов в технических вузах ................................................................................................. 60

Зебо ҲАСАНОВА. Бўлажак ўқитувчиларда ахлоқий-эстетик дунёқарашни ривожлантиришнинг психологик асослари .................................................................................................................................... 64

Дилафруз ФАРСАХОНОВА. Педагогика олий таълим муассасалари талабаларини маънавий-ахлоқий тарбиялашнинг шакл ва методлари ............................................................................................................ 71

Зулфия БОЛТАЕВА. Целевые ориентиры построения современного урока на основе личностно-

ориентированного подхода в условиях коллаборативной среды ............................................................. 77 Ситора УМАРОВА. “Жавомеъ ул-ҳикоёт ва лавомеъ ул-ривоёт”да инсонпарварлик ғоялари ............. 81

Феруза АЛКАРОВА. Ўқувчиларнинг амалий кўникмаларини фаоллаштиришга йўналтирилган вазиятлар самарадорлиги ............................................................................................................................. 84

Адҳамжон  ЗИЯЕВ, Улуғбек  МАҚСУДОВ. Ўқувчиларда фуқaролик туйғусини миллий қадриятлар

асосида тарбиялашнинг педагогик жиҳатлари........................................................................................... 87

Zarina MURODOVA. Ilmiy-axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishida intellektual salohiyatning shakllanishi .................................................................................................................................................... 91

Гулжан  КУТТИБЕКОВА. Инновационная модель применения технологий артпедагогики и арттерапии в процессе эстетического воспитания младших школьников ............................................... 95

Шокир ДОНИЁРОВ. Ўқувчилар жамоаси билан ишлашда бошқарув услубларидан фойдаланиш  имкониятлари ............................................................................................................................................... 99

Дилфуза ЖАББОРОВА. Масофали таълим – педагогик технологияларнинг муҳим таркибий қисми сифатида ...................................................................................................................................................... 103

Маъмура ЁДГОРОВА. Бўлажак мутахассисларнинг ижодий фикрлашларини шакллантиришда

муаммоли ўқитиш технологиясини қўллаш методикаси ........................................................................ 106 Umida  XALIKOVA. Raqamli texnologiyalar – maktabgacha ta’lim  yoshidagi bolalarning aqliy salohiyatini 

rivojlantiruvchi   vosita sifatida .................................................................................................................... 111

Азиза БОБОКЕЛДИЕВА. Бола қобилиятларини ривожлантиришда ижодий ўйинларнинг аҳамияти 118 Jahongir KARSHIYEV. Darsdan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida talabalar dunyoqashini shakllantirish

jarayonini loyihalash .................................................................................................................................... 121

Муталиб МИРЗАЕВ. Китобхонлик – маънавий тарбияни шакллантирувчи омил сифатида ............... 127

Феруза Саидкулова. Талабаларда иқтисодий компетенцияни ривожлантиришнинг ҳуқуқий-меъёрий

асослари ...................................................................................................................................................... 132

MAKTABGACHA VA BOSHLANG‘ICH TA’LIM ....................................................................... 137

Абдурашид ТУРҒУНОВ. Мактабгача ёшдаги болаларни мактабга психологик тайёрлаш ................. 137

Бузулайҳо ҚОДИРОВА. Бадиий асарлар воситасида бошланғич синф ўқувчиларида тарихий онгни

шакллантириш масалалари ........................................................................................................................ 142

Rustambek QO‘LDOSHEV. Chapaqay bolalarni maktabga qanday tayyorlash kerak? ............................... 145

 

Анвар АЛИМОВ 

Бухоро давлат университети  педагогика кафедраси доценти

 

Иқбол САВРИЕВА 

Бухоро муҳандислик-технология институти

саноат экологияси кафедраси ассистенти

 

БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА

ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

ИМКОНИЯТЛАРИ 

 

Ушбу мақолада олий таълим муассасалари талабаларини касбий фаолиятга тайёрлашда педагогик инновацияларнинг ўрни очиб берилган. Шунингдек, бугунги кунда талабаларнинг шахсий ривожланиши уларнинг келгуси касбий фалиятида муҳим аҳамият касб этиши ёритиб берилган. Бундан ташқари, педагогик инновацияларни олий таълим тизимида қўллаш таълим сифати ва самарадорлигини ошириши кўрсатилган ҳамда педагогик инновацияларни ишалаб чиқиш, амалда қўллаш босқичлари ва мавжуд муаммоларга ечим топиш юзасидан тавсиялар келтирилган.

Калит сўзлар: замонавий талаб, инновация, бакалавриат, педагогик фаолият, таълим самарадорлиги, шахсни ривожлантириш.

В соответствии с приоритетами, изложенными в Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан, актуальным вопросом было признано личностное развитие будущих педагогов профессионального образования в высших учебных заведениях. При повышении духовных потребностей личности студента важно учитывать психологические требования, требующие внимания к его внутреннему миру, который имеет особую логику развития. Поэтому их способность к саморазвитию обеспечивается тем, что они оснащены средствами развития, способностью рационально владеть ими и систематически их использовать.

Ключевые слова: современные педагогические требования, инновация, бакалавриат, педагогическая деятельность, эффективность образования, развитие личности.

In accordance with the priorities set out in the Action Strategy for the further development of the Republic of Uzbekistan, the personal development of future teachers of professional education in higher education institutions was considered a topical issue. In increasing the spiritual needs of the student's personality, it is important to take into account the psychological requirements that require attention to his inner world, which has a special logic of development. Therefore, their ability to self-develop is ensured by the fact that they are equipped with development tools, the ability to possess it rationally, and their systematic use.

Keywords: modern pedagogical requirement, innovation, bachelor degree, pedagogical activity, educational effectiveness, personality development.

 

Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида белгиланган “Илмий-тадқиқот ва инновация фаолиятини рағбатлантириш, илмий ва инновация ютуқларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш” устувор вазифалари таълим муассасаларида таълим олувчи шахсини ривожлантириш масалалари долзарблигини кўрсатади. Таълим жараёнида шахсий ривожланиш масалалари эса асосан, коллективизмни тарбиялаш, шахснинг ва жамоанинг ўзаро алоқаси асносида талқин  қилинган эди. Ҳозирги вақтда таълим мазмунини ижтимоийлаштириш оммалашмоқда, шахслараро муносабатларда шахс маънавиятининг қиммати кўтарилмоқда. Шунингдек, “шахс” тушунчасига берилган таърифларнинг ўзи унинг ривожланишини назарда тутади. 

Жаҳонда касб таълими ўқитувчиларини касбий фаолиятга тайёрлашда уларнинг шахсий ва касбий сифатлари (рефлексивлик, ўз-ўзини фаоллаштириш, яратувчанлик, ижобий “Менконцепцияси” ва мақбул ахборотларни излаб топиш ва уларга ишлов бериш ҳамда ахборот технологияларидан  таълим  жараёнида  самарали  фойдаланиш)ни ривожлантиришга қаратилган вариатив таълим технологиялари асосида уларда мустақил ҳаракат қилиш ва ўз-ўзини ривожлантиришга ўргатиш катта аҳамият касб этади. 


Шунинг учун талаба шахсини ривожлантириш, уларни педагогик ижодиётга, янгиликка интилиш ва яратувчанликка йўналтириш масалаларига кам эътибор қаратилганлиги ҳамда уларнинг инновацион фаолият олиб бориш қобилиятларини шакллантиришда шахсга йўналтирилган технологияларини самарали қўллашнинг илмий-педагогик асослари, аҳамияти ва имкониятларини ўрганиш долзарб ҳисобланади.

Талаба шахсини ривожлантириш шартларидан бири ташкилий  таълим жараёни ҳисобланади. Бироқ, авваламбор, “шахсни ривожлантириш” айнан нимани англатишини аниқлаб олиш зарур. Ўз моҳиятига кўра, шахсни ривожлантириш унинг имкониятлари доирасини ва амалга оширилган қобилиятларини ва оқибати сифатида – ҳаракатлар, интилишлар, билишга оид ва ижтимоий фаолликнинг кенгайишини англатади. Педагогик нуқтаи назардан шахсни ривожлантириш “бажара оламан” контекстида мақсадга йўналтирилган ҳолда кенгайтиришни англатади.  Ўз-ўзидан “бажара оламан” тушунчаси талабанинг бирор фаолият турига киришганлигини ва унинг муваффақиятини таъминламайди, чунки маълум асос, сабаб, ундовчи кучлар ва интилишлар билан бирга кечмайди.  Чунки, “бажара оламан” атамаси кўникмалар тўпламига айнан тенглаштирилмайди. У шунингдек, ўз ичига шахснинг интилишларини қамраб олади. 

Таълим олувчи шахси эҳтиёжларининг ошишида ривожланишнинг хусусий мантиғига эга бўлган ички дунёсига эътибор қилишни назарда тутувчи психологик талабларни ҳисобга олиш муҳим ҳисобланади. Ўз-ўзини ривожлантириш қобилияти ривожланиш воситалари билан жиҳозланганлик, унга оқилона эгалик қила олиш ва улардан тизимли фойдаланиш билан таъминланади. Биз ўз-ўзини ривожлантиришни шахсни унинг бевосита иштирокида бойитиш, мукаммалаштириш, ижтимоийлаштириш, ҳаракатлантириш каби ўргандик. Бинобарин, таълим жараёни шахсга йўналтирилган ёндашув доирасида, аввало, талабаларнинг интилишларини шакллантиришга ва такомиллаштиришга қаратилган бўлиши керак. 

Интилиш – бу инсоннинг ўз-ўзидан роҳатланиш сифатида ҳис этиладиган кечинмаларини амалга ошириш ҳаракатлари, жараёнларини рўёбга чиқаришга йўналтирилганлигидир. Ҳаракат қилиш мумкинлигининг ўзи уйғонишга айланади, ҳаракат қилиш истагининг қаноатлантирилиши эса ҳаракатланиш имкониятининг ортишига ундайди. Педагогик жараён шароитида бундай интилишларнинг шакллантирилиши тўғрисида сўз юритадиган бўлсак:

-   билишга оид соҳада (интеллектуал  ривожланиш);

-   кечинмалар соҳасида (ҳиссиётнинг ривожланиши) – ҳиссиёт соҳасида бошқа кишига унинг ҳиссиётларига фаол шерик бўлишнинг намоён қилиниши устувор ҳисобланади(ўз ҳиссиёти ҳолатини қабул қилиш, бошқа кишиларнинг ҳиссиёти ҳолатларини тушуниш қобилияти). 

-   фаолият соҳасида (хулқ, операционал компонент). Талабалар хулқининг мустақиллиги тўғрисида уларнинг маълум эҳтиёжи сифатида гапириш лозим. 

Бизнинг фикримизча, шахснинг ривожланишини таълим олувчининг ҳаётдаги ўз муваффақияти учун шахсий жавобгарлигининг, унинг фаолиятнинг турли хил соҳаларида ва мулоқотда маълум натижаларга эришиш учун шахсий ҳаракат қилишга тайёр туришнинг шакллантирилиши нуқтаи назаридан ҳам қараб чиқиш мумкин. Касбий педагогика фанида ва амалиётида бу муаммо кўп жиҳатдан шахс устидан ҳукмронлигини белгилаб берувчи мос равишда пештахтага руҳий босимни – очиқ ёки ёпиқ ҳолда олиб чиқувчи қатъий авторитар кўрсатма тарзида ҳал этилади. Ўз фаолияти учун жавобгарлик шахснинг қизиқишлари, унинг жамият субъекти сифатидаги ўз олдидаги масъулияти нуқтаи назаридан эмас, балки ташқаридан, меъёрий талаблар асосида берилиши салбий натижаларга олиб келиши мумкин. 

Демак, жамият ривожининг ўзгариб кетган ижтимоий-иқтисодий шароитлари таълим тизимига, уни ислоҳ қилишнинг мақсадларига, йўналишларига, ўқитувчининг касбий фаолиятига; таълим тизимининг эгилувчанлигини(мослашувчанлигини) ошириш, таълим тизимларида ҳақиқий вариативликни яратиш, педагогик фаолият жараёнида таълим олувчиларнинг индивидуал талабларини ва шахсий имкониятларини янада тўлиқроқ ҳисобга олишга бўлган талабларни тузатишни назарда тутади. Жумладан, таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари таълимнинг муқобиллигида ва индивидуаллаштирилишида, таълим шакллари ва турларини кенгайтиришда кўрилади. Бошқача қилиб айтганда, таълим олувчилар таълимнинг мазмунли ва процессуал жиҳатларини танлаш зарурлиги ва танловни таълимнинг мазмуни сифатида ҳам, унинг шакллари ва методлари, ўқув фаолиятининг турлари сифатидаги ҳам “танлаш майдони”ни кенгайтириш ёрдамида, талабанинг ҳақиқий қизиқишлари ва имкониятларига яқинлаштириш зарурлиги таъкидланади. 

Олиб борилган тадқиқот натижасида бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида олий таълим муассаларидаги 5111000 – Касб  таълими бакалавриат таълим йўналишлари ўқув режалари ва фан дастурлари таҳлил қилинганда, қуйидаги муаммолар борлиги аниқланди:

-   умумкасбий фанларини ўқитишда бўлажак касб таълими ўқитувчисининг мустақил ва ижодий ишлаш қобилиятини ривожлантиришга қаратилган шахсга йўналтирилган таълим технологияларидан етарли даражада фойдаланилмаётганлиги;

-   бўлажак касб таълими ўқитувчисини тайёрлашда педагогик инновациялардан машғулотлар ва семинарларини ўтказишда ҳамда ўқув материалларини ишлаб чиқишда кам эътибор қаратилаётганлиги;

-   “Касб таълими методикаси”, “Таълим технологиялари”, “Педагогик маҳорат” фанларидан талабаларни  ижодий фикрлаш, янгиликларни излаш ва амалда қўллашга йўналтиришга етарлича аҳамият берилмаётганлиги;

-   ахборот технологияларидан таълим жараёнида самарали фойдаланиш ва электрон таълим ресурсларини яратиш бўйича билим, кўникмаларни ва малакаларни шакллантиришга кам эътибор қаратилганлиги.

Юқоридаги муаммо ва камчиликлар касб таълими битирувчиси ўзининг дастлабки педагогик фаолиятини олиб боришида қийинчиликлар келтириб чиқаради. Бу эса, унинг ўзида ўқитиш методикасини ва педагогик маҳоратини етарли даражада шакллантириши учун доимо ўз устида ишлаб боришини тақозо этади. Иккинчидан, педагог ўқитадиган махсус фани бўйича янгиликларни излаши, таҳлил қилиши ва энг муҳим маълумотларни ўқув жараёнига татбиқ қилиб боришга эътиборли бўлиши зарурлигини кўрсатади. 

Демак, касб таълими бўйича мутахассислар тайёрлайдиган олий таълим муассасасининг асосий вазифаси шундай таълим муҳитини яратишдан иборатки, у жамият манфаатлари йўлида замонавий, юксак педагогик маҳоратга эга, инновацион фаолият олиб боришга қодир бўлган ўқитувчини тайёрлашга йўналтирилган бўлиши керак. Шу нуқтаи назардан, бўлажак касб таълими ўқитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашни бакалавриатнинг биринчи босқичиданоқ бошлаш мақсадга мувофиқ. Жумладан, талабаларда янгиликка интилиш ҳиссини уйғотиш, мустақил ишлаш қобилиятини ривожлантириш ўқишнинг дастлабки йиллариданоқ бошланса, у ҳолда 3-босқичда педагогик-психологик туркум фанларини бўлажак касб таълими ўқитувчисини инновацион фаолият олиб боришга йўналтириб ўқитиш, 4-босқичга келиб эса уларга янгиликларни мустақил равишда излаб топиш, релевант ахборотларни танлаб олиш ва амалга татбиқ этиш кўникмаларини шакллантириш лозим бўлади. Бу босқичларнинг барчасини амалга ошириш жараёнида шахсга йўналтирилган таълим технологияларидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. 

Илмий манбаларнинг назарий таҳлили шуни кўрсатдики, шахсга йўналтирилган таълим талабаларда мустақил ўрганиш, коммуникативлик, когнитивлик, креативлик, ўз-ўзини ривожлантириш ва намоён қилиш (экзистенциаллик) каби қобилиятларни ривожлантиришга имкон яратади.

Демак, шахсга йўналтирилган таълим шундай ташкил этилиши керакки, бунда у таълим олувчиларни ҳам ўқув, ҳам ижтимоий хусусиятга эга муаммоларни мустақил ҳал қилишларига қаратилган бўлсин. Таълим олувчининг ўзининг ютуғи ва мағлубияти учун жавобгарлик ҳисси реал вазиятни мустақил баҳолаши ва хулқ-атворни ўзи танлаши орқали шакллантирилади. 

Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, бугунги педагогнинг инновацион таълим технологиялардан самарали  фойдаланиш, асосан, педагогнинг  касбий  тайёргарлигига ҳамда  унинг шахсий тажрибасига боғлиқлиги кўринади. Бу эса педагогда  шахсий тайёргарлигининг етарли эмаслиги, янгиликлар ҳақида  тасаввурларининг ва шахсий имкониятларининг  торлиги ўқув муаммосин англаб етилмасдан қолишда намоён бўлиши мумкин [1, Б. 164]..

В.П.Беспалько ўқитувчининг  касбий-педагогик ривожланишни унинг педагогик масалаларни ечишнинг тўртта даражасини ўзлаштириш жараёни сифатида қараб чиқади [4]:

I                 – педагог аввал ҳал қилинган муаммони мустақил  ҳал қилади;

II              –  педагогик вазиятнинг мақсадини билган ҳолда ва уни тушуниб ҳаракат қилишнинг ўзлаштирилган усулларидан фойдаланиб муаммони ҳал қилади;

III            – педагог фаолиятнинг мақсадини кўради, лекин унга педагогик ҳолат унча равшан эмас, чунки у умумий эмас; бу даража педагогдан эвристик фаолиятни, ўзлаштирилган билимлар ва кўникмаларнинг фаол шакл алмаштирилишини талаб этади;

IV            – ёрқин ифодаланган тадқиқотчилик асосига эга ижодий даража.

Аммо даврийлик  билан бир пайтда педагогик инновациялар қонуний хусусиятга ҳам эга бўлади. Масалан, Н.Р.Юсуфбекова таълимда инновацион жараённинг қуйидаги қонуниятларини ажратади  [2]:

1.                       Педагогик инновацион муҳитнинг қайтмайдиган нобарқарорлиги. Яъни, таълим тизимида ҳар қандай инновацион жараён ўзининг амалга оширилишида ўзи амалга ошаётган ижтимоийпедагогик муҳитга қайтмайдиган деструктив ўзгаришларни муқаррар киритади. Бу хусусан, бирор педагогик жараёнлар ёки ҳодисалар тўғрисидаги яхлит тасаввурлар бузила бошлашига олиб келади; педагогик янгиликнинг ижтимоий-педагогик муҳитга бостириб кириши педагогик онгнинг, янгилик баҳоларининг бўлинишига олиб келади ва пировардида, у-тўғрисидаги унинг аҳамияти ва ҳиммати тўғрисидаги фикрларнинг қутбланишига олиб келади. Кейинчалик яхлит тасаввурни тиклаш мумкин бўлмай қолади. Янгиликка қарши турувчилар ҳар доим топилади, улар уни психологик, ижтимоийиқтисодий ёки ташкилий-бошқарув сабабларига кўра қабул қилишмайди. Бундан ташкари, педагогик янгилик қанчалик даражада аҳамиятлироқ бўлса, нобарқарорлик шунчалик асослироқ бўлади.

2.                       Инновацион жараённи якуний босқичини амалга ошириш. Моҳияти шундан иборатки, ҳар қандай  янгилик табиий ва  онгли равишда амалга оширилиши керак. Бунга мисол тариқасида педагогик ҳамжамият томонидан муаммоли ва дастурлаштирилган таълимни А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинскийнинг ва бошқа буюк педагог-новаторларнинг ғояларини дастлаб инкор қилинишини келтириш мумкин.

3.                       Инновацияларни стереотиплаштириш, яъни   педагогик жараёнда амалга ошириладиган ҳар қандай педагогик инновациялар тафаккур ва амалий ҳаракатнинг стереотипига айланиш анъанасига эга эканини тасдиқлайди. Педагогик жараённинг стереотипга айланиши, бу кейинги инновацияларни амалга ошириш йўлида тўсиқ бўлади.

4.                       Педагогик инновациялар даврининг  такрорланувчанлиги, яъни янги шароитда уларнинг такроран вужудга келиши, бу эса таълим тизимининг ўзига хос хусусияти билан белгиланади. Шунинг учун педагогика назарияси ва амалиётида инновациялар алоҳида қарши таъсирни вужудга келтиради, чунки педагогик ҳамжамият педагогикада “мутлақ” янгиликни яратиш жуда қийинлиги, айниқса кўп асрлар давомида тўпланган тажрибаги таянмасдан яратиш қийинлигини эсдан чиқаради. 

Шундай қилиб, педагогик инновациянинг муваффақияти педагогик фаолиятнинг анъанавий қарор топган ёндашувларга, тамойиллари, методлари ва шаклларининг асосланганлик даражасига боғлиқ бўлади. Педагогик инновация – бу эскини рад қилиш эмас, балки уни ривожлантириш ва шаклини ўзгартиришдир. Бу фикрнинг тасдиғини биз П.Г.Шедровицкийнинг “инновация” тушунчасига берган таърифидан топамиз [3, Б.16-20]: инновация – бу инновацион ривожланишнинг қайта тикланиш механизмидир; бу ривожланишни таъминловчи фикрлаш фаолияти шакли бўлиб, аммо бир соҳадан иккинчисига (бир таълим муассасасидан бошқасига), у ёки бу элементларни, блокларни, тузилмаларни ёки мазмунни трансфер(кўчириш) қилиш эмасдир. Шу аснода, у шуни таъкидлайдики,  инновация айнан фаолиятнинг ташкилий тузилмасини ҳақиқатдан ўзгартирилишини назарда тутади.

Педагогик фаолиятнинг хусусиятлари, ўқитувчининг инновацион салоҳиятининг ўзига хослигига, бўлажак касб таълими ўқитувчисининг малака талаблари ҳамда инновацион салоҳиятни ривожлантириш омиллари таҳлилига асосланган ҳолда, касбий фаолиятни мотивацион, когнитив, фаолиятли, ҳиссий-иродавий, ахборотли каби ташкил этувчи компонентларга бўлиб ўргандик. Юқорида келтирилган компонентлар интеграцияси талабаларнинг инновационлиги намоён қилади. Инновационлик талабанинг ички дунёсини бойитади, ижодий имкониятларни ҳамда ўз фаолиятини танқидий таҳлил қилиш, мақбул қарорлар қабул қилиш ва янги ғоя ва технологияларни излаш ва тадқиқ этиш ва инновацион экспериментлар ўтказишга ундайди. Биз шахсга йўналтирилган технологиялар асосида бўлажак касб таълими ўқитувчиларини касбий фаолиятга тайёрлашнинг қуйидаги педагогик шарт-шароитлари белгилаб олдик: 

1. Ўқув режаларини такомиллаштириш. Касб таълими йўналишлари ўқув режалари таҳлил қилинганда педагогик инновацияларга оид махсус курсларни киритиш орқали касб таълими йўналиши бакалавриат босқичи 3-4-курслари талабалари инновацион фаолият билан боғлиқ шу давргача олган педагогик билим, кўникма ва малакаларини такомиллаштиришга мўлжалланган бўлиб,  инновацион фаолиятга йўналтиришда назарий билимларни ва амалий кўникмаларни чуқурлаштириш кўзда тутилади. 

2.Фан дастурларини такомиллаштириш. Ҳозирги кунда жаҳон миқёсида виртуал ва интернет тармоғидаги таълим (3D learning; e-learning: moodle, web quest ва ҳ.к.)нинг турли кўринишлари оммалашиб бормоқда. Шу сабабдан бўлажак касб таълими ўқитувчилари ўзлаштириши зарур бўлган умумкасбий (педагогик-психологик) фанлари мазмунини илғор шахсга йўналтирилган таълим технологиялари билан бойитиш назарда тутилади.

Бўлажак касб таълими ўқитувчисини педагогик инновациялардан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлашнинг қуйидаги босқичларини келтириш мумкин: 

1-босқич. Талабаларда инновацион касбий билим, кўникма ва малакаларни шакллантириш жараёнини талабаларнинг малака талабларини бажаришга қаратилган ҳаракатлар мажмуи деб қараш мумкин. Бу дастлабки босқич бўлиб, бўлажак касб таълими ўқитувчиси инновацион фаолиятни ташкил этувчи биринчи  компонентни онгли равишда тушуниб олиши лозим. 

2-босқич. Бу босқичда бўлажак касб таълими ўқитувчиси ўз устида ишлашни, ижобий “Мен” образини шакллантиришни,  мустақил равишда замонавий ахборот-коммуникацион технологиялардан фойдаланиб маълумотларни излаш, қайта ишлаш ва кераклисини танлаб олиш каби кўникмаларни ўзлаштиради ҳамда ўзида инновацион фаолиятнинг камида учта компонентини пухта ўзлаштириб олиши керак бўлади. 

3-босқич. Мазкур босқичда талабалар ўзларининг фаолиятини танқидий таҳлил қилиш; аниқланган муаммо ва вазиятларга ностандарт ечимлар топиш; педагогик янгиликларни ўзлаштириш ва ўқув жараёнида қўллаш; илмий-методик адабиётлар ва замонавий таълим технологиялардан фойдаланиш кўникмаларига эга бўлиш ҳамда инновацион фаолиятнинг компонентларидан камида 4 тасини пухта эгаллаши керак.     

4-босқич. Педагогик инновацияларни ишлаб чиқиш ва битирув малакавий ишига татбиқ этиш кўникмаларини шакллантириш. Бунда битирувчиларда ўқув жараёни давомида ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларнинг туб моҳиятини англаш; битирув малакавий иши мавзуси бўйича муаммоларни аниқлаш;  қўйилган педагогик вазифаларни шахсга йўналтирилган ёндашув асосида бажариш; замонавий ахборот ва педагогик технологиялардан фойдаланиб, ностандарт ўқув машғулотларини ишлаб чиқиш ва ўтказиш кабилар назарда тутилади. 

Шундай қилиб, педагогик инновациянинг ўзига хослиги шундаки, у  асосан “педагог ва талаба”нинг шахсий сифатлари билан мувофиқлаштирилади. Чунки, педагогик фаолият олдиндан ишлаб чиқилган ва  идеаллаштирилган лойиҳа асосида ташкил қилинади. Инновациялар  қўлланилиши   бир  жихатдан  таълим жараёнини доимий  такомиллаштириш зарурлигидан  иборат  булган  педагогик  амалиётнинг  объектив  эхтиёжларига боғлик  бўлган,  иккинчи  жиҳатдан эса уларни кулланиш  самарадорлиги  педагогларнинг субъектив сифатларига, уларнинг педагогик инновацияларнинг  объектив  зарурлигини  англаганлик даражасига  боғлиқлиги тушунилади.

Бўлажак касб таълими ўқитувчисини шахсга йўналтирилган технологиялар асосида инновацион фаолиятга тайёргарлигини баҳолаш учун бир-бирини тўлдирувчи қуйидаги баҳолаш мезонлари (мотивацион, когнитив, жараёнли, инновацион) аниқлаш мумкин бўлади: 

Мотивацион мезон – касбий фаолиятни шакллантиришга қизиқиш (фаол фаолиятга ички интилиш); касбий вазифаларни ечишда инновацион фаолият ҳақидаги билим, кўникма ва малакаларнинг зарурлигининг англаш лаёқати; Когнитив мезон – касбий фаолиятнинг методологик асослари, турлари, мазмуни ва аҳамияти тўғрисидаги билимлар тизимининг шакллантириш лаёқати; Жараёнли мезон – касбий фаолиятнинг барча функционал компонентларини амалда қўллаш ҳамда ўзўзини фаоллаштириш ва бошқариш лаёқати; Инновацион мезон – креатив салоҳият; педагогик фаолиятга танқидий қараш; таълимнинг ностандарт шакли, методи ва воситаларини яратиш лаёқати.  

Илмий изланишлар натижасига асосланиб, бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг касбий фаолиятга тайёргарлик даражалари (мослашувчанлик, коммуникативлик. интеллектуаллик, ижодийяратувчанлик) белгилаб олинди: 

Мослашувчанлик даражада талабаларнинг замонавий ахборот-коммуникацион технологияларига, янги муҳит ва шарт-шароитга, педагогик жамоага мослашиш қобилиятлари кўзда тутилади. Коммуникативлик даражада эса, талабаларнинг педагогик жамоа ва ўқув жараёнида таълим олувчилар билан ўзаро муносабат ва мулоқотга киришиш кўникмаларининг шаклланлигини ифодаланади. Интеллектуаллик даражада талабаларнинг шахсий қобилиятлари ҳамда касбий билим, кўникма ва малакаларини мантиқий ва тизимли ёндашув асосида педагогик фаолиятда қўллай билиши, ўз имкониятларини тўғри баҳолай олиши ҳамда ностандарт педагогик вазиятларда тезкор ва мақбул қарор қабул қилиш каби кўникмалар тушунилади. Ижодий-яратувчанлик даражада эса, бўлажак касб таълими ўқитувчилари касбий камолотининг энг юқори чўққиси бўлиб, унда педагогик фаолиятни инновацион тарзда олиб бориш, педагогик инновацияларни ишлаб чиқиш, амалда қўллаш ва илмий-тадқиқот ишларини инновацион ёндашувлар асосида ташкил этиш ва ўтказиш кўникмаларининг шаклланганлиги кўзда тутилади. 

Олиб борилган тадқиқот натижасида бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида талабаларни фаоллаштирувчи, мустақил ҳаракатга ундовчи ва доимий янгиликка интилишга қаратилган бир қатор таълим технологиялари ишлаб чиқилди. Ушбу технологияларнинг назарий жиҳатлари, амалда қўллаш имкониятлари ва афзалликлари ўрганилди. Жумладан, “Ҳаракатга йўналтирилган таълим” технологиясида касб-ҳунар таълими учун муҳим бўлган меҳнат фаолиятларига йўналтирилган ўқув жараёнини иш-ҳаракат билан ўқитиш асосида ташкил этиш ва ўтказиш орқали талабаларда  касбий ва шахсий компетенцияларни шакллантириш ҳамда ривожлантириш ғояси илгари сурилади. 

 “Фаолиятга йўналтирилган таълим” технологияси - талабаларнинг фаол иштирокидаги ўқитиш бўлиб, унда ўқитувчи ва талабалар орасидаги мувофиқлаштирилган ҳаракат орқали ўқув жараёни ташкил этилади ва бошқарилади. Ушбу таълим технологияси асосини ўқув вазиятлари ташкил қилади. 

Ўқув вазиятлари – бу ўқув дастурининг элементлари бўлиб, ўқиш ва ўрганиш жараёнини ташкил этишда ўқув майдонини аниқлаштиради; таълим мақсади ва касбий малакаларни эгаллашга, фаолиятга йўналтиради; топшириқни бажаришда вазифалар ҳар томонлама ва ишончли қўйилади; мутахассислик бўйича назарий билимларни амалиёт билан боғлайди; ўзида мустаҳкам ўзаро боғланган  ҳаракатларни намойиш қилади [6].

“Латерал  фикрлаш” технологияси – бу таълимга ижодий ёндашув бўлиб, таълим олувчининг мустақил фикрлаш қобилиятини ривожлантиришга ёрдам беради. У “ён томондан фикрлаш”, “ностандарт фикрлаш”, нуқтаи назар ўзгариши ва “ғояларни ижодий топиш” жиҳатдан устувор вертикал фикрлашни кенгайтиради. Латерал фикрлашнинг дидактик мақсади, муаммоли масалаларни ечишда талабаларнинг мустақил фикрлаш ва ижодий қобилиятларини ривожлантиришдан иборат. Методик мақсади эса маълумотларни қайта ишлашнинг анъанавий, одатий  усулларидан фарқли бўлган йўллар орқали альтернатив, ижодий, ностандарт ғоялар ёки таклифларни яратиш ҳисобланади

[5]. 

Ўтказилган назарий изланишлар ва экспериментал тадқиқотлар асосида бўлажак касб таълимини ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлашда педагогик инновацияларнинг имкониятларини кенгайтириш бўйича  тавсиялар ишлаб чиқилди: 

1.                       Касб таълими йўналишлари малака талабларида кўрсатилган касбий ва шахсий қобилиятларни шакллантиришда ўқув режасидаги умумкасбий фанлар блокидаги педагогикпсихологик фанлар мазмунини шахсга йўналтирилган илғор таълим технологиялари билан бойитиш ҳамда ўқув режага инновацион таълим технологияларига оид махсус курсларни кенгроқ жорий қилиш лозим.

2.                       Олий таълим муассасаларида бўлажак касб таълими ўқитувчиларини  инновацион салоҳитятини шакллантириш учун уларни 1-курсдан бошлаб босқичма-босқич инновацион фаолиятга ўргатиш, мустақил равишда инновацион ғояларни излашлари ҳамда амалий ишланмалар билан инновацион танловлар ва лойиҳалардаги иштирокларини таъминлаш ҳамда битирув малакавий ишлари мавзуларини инновацион технологияларни ишлаб чиқиш ва педагогик муаммоларнинг ностандарт ечимларини топишга йўналтириш мақсадга мувофиқ.

 

Адабиётлар

 

1.                       Ziyamuhammedov B. (2002) Novaya pedagogicheskaya texnologiya [New pedagogical technology]. Tashkent: “Abu Ali ibn Sino”.

2.                       Yusufbekova N.R. (1991) Obshchie osnovy pedagogicheskoy innovatiki: opyt razrabotki teorii innovatsionnyx protsessov v obrazovanii [General principles of pedagogical innovation: the experience of developing the theory of innovative processes in education]. Moscow: Pedagogical Society of Russia.

3.                       Shedrovitskiy G.P. (2004) Moskovskiy metodologicheskiy krujok: razvitie idey i podxodov [Moscow methodological circle: development of ideas and approaches]. Moscow: Russian way.

4.                       Bespalko, V.P. (1970). Programmirovannoe obuchenie (didakticheskie osnovy). Retrieved from  https://vikent.ru/enc/458/

5.                       Olimov K.T. Kasb ta’limi metodikasi [Methods of professional education]. Tashkent: Science and technology. (2016)

6.                       Alimov A.T. Maxsus fanlarni mustaqil harakatga yo‘naltirilgan o‘qitish texnologiyasi [Technology for teaching special subjects focused on independent action]. Pedagogik mahorat [Pedagogical skills]. 2. pp. 24-28 (In Uzb). (2013)

 

 

 

 

 

 

ISSN 2181-6883

ISSN 2181-6883

DOLZARB MAVZU ................

DOLZARB MAVZU ................

Rustambek QO‘LDOSHEV. Chapaqay bolalarni maktabga qanday tayyorlash kerak?

Rustambek QO‘LDOSHEV. Chapaqay bolalarni maktabga qanday tayyorlash kerak?

таълим жараёнида самарали фойдаланиш)ни ривожлантиришга қаратилган вариатив таълим технологиялари асосида уларда мустақил ҳаракат қилиш ва ўз-ўзини ривожлантиришга ўргатиш катта аҳамият касб этади.

таълим жараёнида самарали фойдаланиш)ни ривожлантиришга қаратилган вариатив таълим технологиялари асосида уларда мустақил ҳаракат қилиш ва ўз-ўзини ривожлантиришга ўргатиш катта аҳамият касб этади.

Шунинг учун талаба шахсини ривожлантириш, уларни педагогик ижодиётга, янгиликка интилиш ва яратувчанликка йўналтириш масалаларига кам эътибор қаратилганлиги ҳамда уларнинг инновацион фаолият олиб бориш қобилиятларини шакллантиришда…

Шунинг учун талаба шахсини ривожлантириш, уларни педагогик ижодиётга, янгиликка интилиш ва яратувчанликка йўналтириш масалаларига кам эътибор қаратилганлиги ҳамда уларнинг инновацион фаолият олиб бориш қобилиятларини шакллантиришда…

Олиб борилган тадқиқот натижасида бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида олий таълим муассаларидаги 5111000 –

Олиб борилган тадқиқот натижасида бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида олий таълим муассаларидаги 5111000 –

I – педагог фаолиятнинг мақсадини кўради, лекин унга педагогик ҳолат унча равшан эмас, чунки у умумий эмас; бу даража педагогдан эвристик фаолиятни, ўзлаштирилган билимлар ва…

I – педагог фаолиятнинг мақсадини кўради, лекин унга педагогик ҳолат унча равшан эмас, чунки у умумий эмас; бу даража педагогдан эвристик фаолиятни, ўзлаштирилган билимлар ва…

Фан дастурларини такомиллаштириш

Фан дастурларини такомиллаштириш

Интеллектуаллик даражада талабаларнинг шахсий қобилиятлари ҳамда касбий билим, кўникма ва малакаларини мантиқий ва тизимли ёндашув асосида педагогик фаолиятда қўллай билиши, ўз имкониятларини тўғри баҳолай олиши…

Интеллектуаллик даражада талабаларнинг шахсий қобилиятлари ҳамда касбий билим, кўникма ва малакаларини мантиқий ва тизимли ёндашув асосида педагогик фаолиятда қўллай билиши, ўз имкониятларини тўғри баҳолай олиши…

Shedrovitskiy G.P. (2004) Moskovskiy metodologicheskiy krujok: razvitie idey i podxodov [Moscow methodological circle: development of ideas and approaches]

Shedrovitskiy G.P. (2004) Moskovskiy metodologicheskiy krujok: razvitie idey i podxodov [Moscow methodological circle: development of ideas and approaches]
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
17.06.2021