Бұлшықеттердің топтары, қасиеті, қажуы, гигиенасы.

САБАҚ: Иіс сезу, дәм сезу, сипап сезу  анализаторлары Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 17.11.2017жыл СЫНЫП:8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:   Иіс, дәм, сипап сезу мүшелерінің қызметі, ерекшеліктері туралы  түсінік беру;Өз сезім мүшелерінің ерекшеліктерін біле отырып, пәнге  қызығулықтарын арттыру;Жеке бас гигиенасын сақтауға,  денсаулықтарына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу. Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар: Тілдік мақсат  Иіс, дәм, сипап сезу мүшелерінің қызметі, ерекшеліктері  туралы біледі. Оқушылардың басым бөлігі:  Иіс, дәм, сипап сезу мүшелерінің ерекшеліктері, олардың  жұмыс істеу қызметін, сезім мүшелерінің гигиеналық  ережелерін сақтауды білу. Кейбір оқушылар:             Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен жұмыс  жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер: Рецептор, механорецептор, ноцицепторла, анализатор. Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар: Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Алдыңғы оқу Есту мүшесі­ құлақ. Жоспарлан­ ған  уақыт Басталуы Ресурстар Оқулық  Үлестірме лі қағаздар Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ынтымақтастық ахуалын қалыптастыру   Сыныпты топтарға  бөлу, сан арқылы .  Үй  тапсырмасын сұрау:    1.Графикалық диктант көмегімен өтілген тақырыптарды тексеру. «иә» ­  ­    «жоқ» ­ ^ белгісімен көрсетеді. 1.      Сезім мүшелерінің шеткі бөлімдері –рецептор 2.      Анализатор деген ұғымды енгізген ғалым­ Сеченов 3.      Адам  көзбен сыртқы ақпараттардың ­80­90%­дан астамын  алады 4.      Нұрлы қабықтың дәл ортасындағы тесік­қарашық 5.      Көздің қосымша мүшесі­сары дақ 6.      Есту мүшесі –құлақ Ортасы Аяқталуы 7.      Төс, балғашық, үзеңгі есту сүйекшелері ортаңғы құлақта  орналасқан. 8.      Қатты айғай немесе жарылыс дыбыс жарғағына еш зиян  келтірмейді 9.      Тері сезім мүшесіне жатады. 10.   А дәрумені жетіспесе көз ауырады.   Алдымен оқушылардың сезім мүшелері туралы тақырыпқа  қызығушылықтарын арттыру мақсатында көздерін байлап «Кім  сезгіш» ойынын ойнаймыз.      Алдарына ащы құрт, тәтті конфет, ерлер мен әйелдер әтірлері  және түрлі заттар беріледі. Оқушылар қысқа уақыт ішінде, көздері  жабулы күйінде әр затты сипап сезу, иіскеп сезу және дәм сезу  мүшелері арқылы заттардың атауларын табулары қажет. Осылайша  кімнің сезгіш екендігін анықтаймыз. Тері сезімі.Тері сыртқы ортамен тікелей жанасады. Сондықтан  сыртқы ортада жүретін өзгерістерді ең алдымен тері сезінеді,  ақпаратты қабылдайды. Ол жанасу мен қысымды, жылу мен суықты, ауыруды қабылдайды. Теріде ауырсыну рецепторлары көп. 1см ­ де,  шамамен 100 рецептор бар. Ауырсыну — бұл қорғаныш реакциясы, қауіппен күресуді  жеделдетудің маңызды сигналы. Ауырсыну сезіміне адам  үйренбейді. Ал температура өзгерістеріне жеңіл бейімделеді.  Жылуды бір рецепторлар, ал суыкты басқа рецепторлар  қабылдайды. мұндай рецепторлар саусақ, тіл ұшында, бетте және  ерінде көп орналаскан. Сипап сезу — бұл тері сезімі және оны арнайы рецеп¬торлар  жасайды. Олар саусак, тіл ұшында, ерінде көп болады. Рецепторлар  капсулаға немесе қабыққа оралған жүйке ұштары болып табылады. Дәм сезу мүшесі.Тамақты оның иісімен бірге қабылдаған кезде дәм  сезімі пайда болады. Дәм сезу рецепторлары суда еріген заттың  дәмін сезіп, қабылдай алады. Сілекеймен немесе дәм сезу  сұйықтығымен араласпаған құрғақ тамақтың дәмі сезілмейді. Дәм  сезу рецепторлары тілде орналасқан, бұл тіл бүртіктері. Дәмді  тілдің әр түрлі бөліктері әр түрлі сезеді.Тіл ұшы ­ тәтті  нәрсеге,Орталық артқы бөлігі ­ ащы,Алдыңғы және бүйір бөліктері ­ тұзды, Бүйір шеті ­ қышқылды сезеді. Тамақ ішкенде тілдің барлық  рецепторлары жұмыс істейді. Қышқыл, ащы, тәтті, тұзды дәмнен  күрделі дәм үйлесімі пайда болады. Иіс сезу тамақ қабылдауға  міндетті түрде қатысады. Мұрын бітіп, иіс сезбей қалған кезде,  тамақтың дәмі өзгереді. Адам үшін иіс маңызды рөл атқарады. Ол тұрмыстық газдың шығып  жатқанын, тамақтың ашып кеткендігі туралы хабар береді. Мұрын  қуысында иіс сезу мүшесі орналасқан. Бұл пішіні түйреуіш тәрізді,  кірпікшелері бар иіс сезу рецепторларының шоғыры. Осы  кірпікшелер хош иісті заттардың молекулаларын газ тәрізді күйінде  қабылдайды. Иіс сезу рецепторлары өте сезімтал. Хош иісті заттың  1грамының 10млн ­ нан бір бөлігі адамның қабылдауына жеткілікті. 4 жол өлең құрастыру Құлақпен естіп, көзбен көреміз Мұрынмен иіс,   тілмен дәмін анықтап Бұлшықет бағдар, терімен сипап сеземіз Тағы бар мүше вестибула аталған Тепе­теңдігін ағзаның мәңгі сақтаған Бағалау:    Формативті бағалау Оқулық  «Ғажайып  ондық»  тақырыбын да Сұрақтар  жазылған  слайд Интеракти вті тақта Оқулық Интеракти вті тақта Оқулық ,  дәптер, Кері  байланыс  «Табыс  ағашы»,  бағалау  парағы  арқылы Үйге тапсырма:    Сезім мүшелерінің өзара байланысын көрсетіп өз  ойларын қосымша ақпараттармен толықтырып ой­толғаныс жазу. бағалау   Күні: 18.11.2016 жыл                                 Сыныбы : 8            Пәні: биология Сабақтың тақырыбы: Қаңқа бөлімдері  Сабақтың мақсаты: Адам қаңқасының түрлері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметі меңгерту. Сабақтың міндеті: Адам қаңқасының түрлері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметі меңгерту. Білімділігі: Қаңқаның түрлері мен атқаратын қызметімен танысу. Дамытушылығы: Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыра отырып дағды мен іскерлігін қалыптастыру. Тәрбиелігі: Оқушыларды сымбаттылыққа, партаға дұрыс отырып қалыптастыруға үйрету. Сабақтың көрнекілігі: Қаңқа, интерактивті тақта, қаңқа бөлімдері. Сабақтың түрі: Жаңа материалды меңгерту. Сабақтың әдісі: Баяндау, сұрақ ­ жауап, ой қозғау, деңгейлік тапсырмалар, тест, биологиялық  диктант. Сабақтың барысы 1. Ұйымдастыру бөлімі I. Ой қозғау 1. Егер науқастың зәрінде қанттың мөлшері көп болса, қандай жорамал айтуға болады? 2. Жас ұлғайған кезде дененің кейбір бөліктерінің қол, аяқ басы, төменгі жақ сүйек, мұрын,  иектердің өсуіне байланысты акромегалия ауруына ұшырайды. Себебін түсіндір? 3. Мына жәшіктегі аса маңызды өсімдік. Отаны Оңтүстік Америка. Сабағы, жапырағы, жемісі улы  болғандықтан жануарлар сүйіп жемейді. Крахмалды өсімдік халқымыз екінші нан деп атаған? II Жаңа материалды меңгерту Сабақтың жоспары. 1. Тірек ­ қимыл жүйесінің маңызы. 2. Бас қаңқасы 3. Дене қаңқасы. 4. Кеуде қуысы. 5. Иық белдеуі. 6. Жамбас белдеуі. Жаңа материал интерактивті тақтамен, көрнекіліктермен түсіндіріледі. III. Ой қорыту. 1. Адамның омыртқа жотасы неше иілімнен  тұрады. А) 1 Ә) 2 Б) 3 В) 4 2. Адамның омыртқа жотасы қанша  омыртқадан тұрады. А) 33 ­ 34 Ә) 32 ­ 35 Б) 33 ­ 36 В) 33 ­ 37 3. Адам қаңқасында шамамен қанша сүйек  бар? А) 220 Ә) 200 Б) 250 В) 240 4. Сүйектердің бір ­ бірімен дәнекер  ұлпасымен немесе шеміршекпен байланысы  қалай аталады? А) тұтасу. Ә) жалғасу. Б) оралу. В) іліну. 5. Кеуденің сыртқы жағынан орналасқан  жалпақ ұшбұрышты сүйек қалай аталады? А) Қабырға. Ә) Төс. Б) Жауырын. В) Жамбас. 6. Ұзын сүйекті табыңыз? А) Жілік. Ә) Қабырға. Б) Омыртқа. В) Жамбас 7. Мойын омыртқа саны? А) 8 Ә) 10 Б) 5 В) 7 8. Бастың жұп сүйектері А) Төбе Ә) Маңдай. Б) Шүйде. В) Самай. 9. Иық белдеуіне жататын сүйектер? А) Қабырға. Ә) Бұғана. Б) Жауырын. В) Омыртқа. 10. Қозғалмайтын сүйектер? А) Бас сүйегі Ә) Аяқ ­ қол сүйегі Б) Жамбас  сүйегі В) Қабырға сүйегі Сұрақ ­ жауап: 1. Адам қаңқасы неше жасқа дейін өседі? (22 ­ 25) 2. Адамдағы қабырға саны нешеу? (12 жұп) 3. Сегізкөз қай омыртқаға жалғасады? (Бел) 4. Адам қаңқасы неше сүйектен құралған? (200) 5. Ортан жілік қанша тонно жүк көтере алады? (1300кг) 6. Сүйек қандай ұлпалардан түрады? (Дәнекер) IV Білгің келсе. Сколиоз – омыртқаның бүйір жаққа қисаюы. Лордоз – омыртқаның алға қисаюы. Кифоз – омыртқаның артқа қисаюы. ІV.«Сан берген, сана берген, санат берген, Инсан деп саналыға ол ат берген. Жаратып барша әлемді жалғыз нұрдан, Жауһари нұр сәулесін тарат деген.» ( Әл ­ Фараби ) 1. Жасушаның құрамында қандай кенеулі  заттар бар? 2. Бас сүйек неше бөліктен тұрады? 3. Адам организімі қандай ұлпалардан тұрады? 4. Қазақ халқында төрт саны туралы қандай  мақалды білесіздер? 5. Адам баласының мінезі неше түрлі болады? 6. Адам жүрегі неше бөліктен тұрады? 7. Омыртқа жотасы неше бөліктен тұрады? 8. Адам қаны неше топқа бөлінеді? 9. Баланың миы неше жастан бастап жақсы  жұмыс жасайды? 10. Қазақ халқы тегінде неше түрлі мал  асыраған? 11. Пайғамбарымыз Мұхаммед білім алудың  қанша жолын нұсқаған? Ү. Үйге тапсырма «Сымбаттылық – сұлулық» тақырыбына эссе жазу. ҮІ. Оқушыларды бағалау САБАҚ: Бассүйек және иық, жамбас  белдеулері мен қол­аяқ сүйектері Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 24.11.2017 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  Мақсаты: 1)Оқушылар   бассүйек   және   иық,   жамбас   белдеулері   мен   қол­аяқ сүйектері тақырыбын меңгере  отырып, тірек­қимыл жүйесі тақырыбы бойынша алған ұғымдарын кеңейте түседі; 2)СТО   технологиясының   стратегияларын   қолдана   отырып, оқушылардың   жеке   көзғарас   тудыра   алу   дағдысы,   танымдық  әрекеттері   артады   және   адам   ағзасы   және   оны   қорғау   туралы  білімдері дамиды; Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:  бассүйек және иық, жамбас белдеулері мен қол­аяқ сүйектерін танып­біледі. Оқушылардың басым бөлігі:     бассүйек және иық, жамбас белдеулері мен қол­аяқ  сүйектері тақырыбын меңгере  отырып, тірек­қимыл жүйесі  тақырыбы бойынша алған ұғымдарын кеңейте түседі;     Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен  жұмыс жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің  ерекшелігі неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Адамның тірек­қимыл жүйесі Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланған  уақыт Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Басталуы Ортасы 1.Мына   суреттерге   (терминдерге)   қарап   не   айтуға болады?  Суреттерді пайдаланып өз ойымызбен қалай суреттеуге болады? 2.Жеке          жұпта            топта      талдаймыз.   3.Кластер   құрастыру3.Әр   топтан   бір­бір спикер ортаға шығып топтың жұмысын қорғайды. Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд Интерактивті тақта Оқулық  Бас қанқасы. Бас сүйегі екі: ми және бет бөлігінен тұрады. Ми бас сүйегінің сүйектері – маңдай, шүйде, жұп,   самай   және   төбе   сүйектері   өзара   берік байланысқан.  Олар миды қорғайды.  Шүйде сүйегінің үлкен тесігі бар. Бұл жерде ми мен жұлын жалғасады. Сүйектердегі   көптеген   майда   тесіктері   арқылы жүйкелер мен қан тамырлары  өтеді. Бет   бөліміне­ үстіңгі   және   астыңғы   жақ сүйектері,бет,мұрын,таңдай және т.б сүектері жатады. Астыңғы   жақсүйегі   самай   сүйегімен   шықшыт   буыны арқылы   байланысқан.  Иық белдеуі екі   жауырын   мен екі   бұғанадан   тұрады.   Жауырын   –   кеуде   қуысының партқы жағында орналасқан үшбұрышты жалпақ сүйек. Бұғананың   бір   ұшы   төстің   жоғарғы   ұшымен,   екінші ұшы – жауырынмен қосылған.           Қолдың   еркін   қозғалатын   қаңқасы үш бөлімнен: тоқпан жілік, кәрі жілік, білек және қол басы сүйектерінен   тұрады.   Тоқпан   жілік   жауырынмен қозғалмалы байланысатын иық бқуынын түзіп, қолмен арқилы   қимыл   жасауға   мүмкіндік   береді.   Тоқпан жіліктің ішкі қуысы сүйек майына толық болады. Білек   кәрі   және   шынтақ   сүйектерінен   тұрады.   Кәрі жілік   шынтақ   сүйегімен   білектің   шынтақ   буынында айналмалы қозғалыс жасайтындай болып байланысқан.    Қол   басы   сүйектерінің   үш   бөлімін   ажыратады: білезік   сүйектері,   алақан   сүйектері   және   майда сүйектерден тұратын саусақ сүйектері. Аяқ   қаңқасы (жамбас   белдеуі)   омыртқа   жотасының сегізкөз бөлімінен және екі жамбас сүйегінен тұрады. Жамбас   сүйектері   мен   сегізкөз   омыртқа   бағанасын, яғни   бүкіл   дене   сүйенетін   тірек   түзеді.   Жамбас белдеуіне   аяқтың   еркін   қозғалатын   сүйектері   мен бұлшық еттер жалғасады. Жамбас белдеуі олар үшін тірек   болып   табылады   және   олардың   қозғалуына қатысады. Жамбас белдеуін ішкі мүшелерді   қорғайды және оларды ұстап тұрады. Аяқтың   еркін   қозғалатын сүйектеріне   ортан   жілік, асықты жілік, шыбық сүйегі және майда 26 сүйектен тұратын   толарсақ   (тілерсек),   табан   және   бақай сүйектері жатады. Тік   жүруге   байланысты   адамның   аяқ   басы   жүрісті қамтамасыз   ететін   күмбез   тәрізді   пішінге   ие болады.Толарсақта   7   сүйек   бар,   оның   ең   ірісі­өкше сүйегі.Табанды   қысқа   бес   сүйектер   құрайды.Қол саусақтары   сияқты   аяқтың   башпайлары   да,үлкен башпайдан басқасы 3 қысқа сүйектен құралған. І топ: Сілтеме табушылар Тапсырма: мәтінді оқи отырып, жаңа ұғымдарды табыңдар ІІ топ: Баяндаушы топ Тапсырма: мәтінді оқи отырып, кесте құрастырып және оны баяндап беріңдер ІІІ топ: Ізденуші топ Тапсырма: Суреттерге талдау жасаңдар ІҮ топ: Пысықтаушы топ  Тапсырма:Тірек сызба құрастырыңдар   Ой   толғаныс «Үш   қадамды   сұхбат»  Үйге тапсырма: «Қаңқа­адам тірегі» деген тақырыпта эссе жазып келу. Сабақтан алған әсеріміз   білдіретін   смайликті (   көңіл­күйімізді таңдаймыз) Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау   Аяқталуы САБАҚ: Сіңір созылғанда, буын  шыққанды, сүйек сынғанда көрсетілетін  алғашқы жәрдем.Сүйектің сынуы. Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 28.11.2017 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  Мақсаты: 1)Оқушылар   бассүйек   және   иық,   жамбас   белдеулері   мен   қол­аяқ сүйектері тақырыбын меңгере  отырып, тірек­қимыл жүйесі тақырыбы бойынша алған ұғымдарын кеңейте түседі; 2)СТО   технологиясының   стратегияларын   қолдана   отырып, оқушылардың   жеке   көзғарас   тудыра   алу   дағдысы,   танымдық  әрекеттері   артады   және   адам   ағзасы   және   оны   қорғау   туралы  білімдері дамиды; Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:  бассүйек және иық, жамбас белдеулері мен қол­аяқ сүйектері  зақымдануларын танып­біледі. Оқушылардың басым бөлігі:     бассүйек және иық, жамбас белдеулері мен қол­аяқ  сүйектері тақырыбын меңгере  отырып, тірек­қимыл жүйесі  тақырыбы бойынша алған ұғымдарын кеңейте түседі;     Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен  жұмыс жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің  ерекшелігі неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Бассүйек, иық, жамбас белдеулері, аяқ­қол сүйектері. Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланған  уақыт Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Басталуы Ортасы І.Ұйымдастыру бөлімі. Психологиялық тренинг. Түрлі­ түсті парақшаларды таңдау арқылы оқушыларды топқа бөлу Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   ІІ.Үй тапсырмасын тексеру1.Кесте   толтыру.Берілген сүйектерге «+» қою.2.Суретті  “сөйлету”.Бас қаңқасының бөлімдерін, омыртқа,  қабырға сүйектерінің атауларын жазу.Сүйектің  байланысуы.3.«Қаңқа құрастыру» Апликация,  ­үлгерімі нашар оқушылармен  жұмыс4.Биологиялық диктант.ІІІ.Үй  тапсырмасын қорытындылау:Топбасшылары  семантикалық карта толтыру.Сіңір созылғанда,  буын шыққанда және сүйек сынғанда көрсетілетін  алғашқы көмек. 1.Байламдардың созылуы.Оқыс қимылдағанда, буында  сүйектердің ығысуы шамадан асып кеткенде  байламдар зақымдалады немесе созылады.Зақымдалған буын айналасы ісіп, қатты ауырады. Байлам  созылғанда тамырлар үзіліп, жарақаттанған жерге қан  Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд Интерактивті тақта Оқулық құйылады.Алғашқы көмек: алдымен, зақымданған  жерге мұз, қар немесе мұздай шүберек басу.  20минуттан соң таңғыш салып, медициналық мекемеге  жеткізу. 2.Буынның шығуы. Буын басы буын ойысынан шығып  кеткенде беттерінің жанасуы бұзылады.. Мұндай  жағдайда зақымданған жерге салқын зат басып, зардап  шегушіні қозғалтпай, медициналық мекемеге жеткізу  керек. 3.Сүйек сыну. Сүйек тұтастығының бұзылуы сыну деп  аталады. Сүйек сыну ашық, жабық түрлері болады.  Ашық сынуда сүйек қана емес, тері, бұлшықет, қан  тамырлары да зақымдалады. Алдымен қан кетуді  тоқтату керек, шендеуіш салып таңу. 4.Кеуде қуысы сүйектерінің сынуы.Бұғана мен  жауырын зақымданса, орамалмен қолды мойынға  таңып, қолтыққа кез­келген мата қояды. Қабырға сынса, зардап шегушіні орындыққа  отырғызып, терең дем шығартады да, кеуде қуысын  қысып дәкемен орап тастайды. Бассүйек пен омыртқа жотасының сынуы өте қауіпті.  Зардап шеккен адамды қозғалтпай, тез жедел­жәрдем  шақыру керек. Омыртқа жотасы зақымдалса зардап  шегушіні етпетінен тақтайға жайлап жатқызып, басы  мен иығының астына матаны бүктеп қояды. Бассүйек сынса жай зембілге жатқызып апару керек.  Басты қозғалмайтындай етіп, жан­жағына киім не  көрпе қояды. Аяқталуы Қорытындылау.Бағалау. Өзін­өзі бағалау. Үйге:  Сіңір созылғанда, буын шыққанда және сүйек  сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Жұмыс дәптер  тапсырмалары. Буын ауруларына мәнжазба жазу. Рефлексия.  Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау    САБАҚ: Бұлшықеттердің топтары,  қасиеті, қажуы, гигиенасы. Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 08.12.2017 жыл Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  Мақсаты: Оқушылардың бұлшық ет ұлпаларының құрылысы мен  қасиеттері туралы  білімдерін тереңдету;  адамның қаңқа бұлшық  еттерінің құрлысымен қызыметіндегі ерекшеліктерді анықтау. Адам  денесіндегі бұлшық еттердің негізгі  топтары туралы түсінік беру. Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:  Оқушылардың бұлшық ет ұлпаларының құрылысы мен  қасиеттері туралы  біледі. Оқушылардың басым бөлігі:     адамның қаңқа бұлшық еттерінің құрлысымен қызметіндегі  ерекшеліктерді анықтай алады. Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен  жұмыс жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің  ерекшелігі неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Бұлшықеттердің маңызы мен құрылысы. Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланған  уақыт Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Басталуы Шаттық шеңбері. «Амандасу» тренингі.    Ортасы Үй тапсырмасын сұрау. «Көпір» тапсырмалары.             1. Сүйектердің байланысу түрлерін ата. 2. Сүйектердің жіктелуін ата.  3. Қаңқа қандай қызмет атқарады? 4. Ми бөлімінің сүйектерін атаңдар. Бас  сүйектің қандай сүйектері қозғалмалы  байланысқан? 5. Омыртқа жотасының  қандай иілімдері  бар және олар қандай қызмет атқарады? 6. Қандай сүйектер  кеуде қуысын  құрайды? 7. Сүйек қандай заттардан  түзілген? Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд Оқулық 8. Түтік тәрізді сүйектердің құрылысының  жалпақ сүйек құрылысынан  ерекшелігі  неде? 9. Жік арқылы  байланысудың  ерекшелігі  неде? Сүйектердің қозғалмалы  10. байланысуының  жартылай қозғалмалы  байланыстан ерекшелігі неде? 11. Байламдардың  созылуын қандай  белгілері бойынша анықтауға болады? 12. Сүйек шығу белгілері қандай? 13. Омыртқа жотасы, бас сүйегі, кеуде  қуысы сүйектері сынған кезде қандай  сақтық шараларын сақтау керек? 14. Сіңір созылғанда қысатын таңғышты  қалай салады? 15. Білек, иық, тізе, санға шина салу  әрекетін түсіндір? І топ: Бұлшық еттердің маңызы ІІ топ:  Бұлшық еттің құрылысы ІІІ топ:  Бұлшық еттердің  негізгі топтары Слайдпен жұмыс:                                                              Бұлшық еттердің  құрылысы:бұлшық ет  борпылдақ,тығыз дәнекер ұлпасынан  түзіледі,жиырылғыш қасиеті бар,қан  тамырларнан,жүйке тамырларынан тұрады. Бұлшық еттер:                 біріңғайлы салалы                                              көлденең жолақты. Бас және мойын бұлшық   еттері. Тұлғаның бұлшық еттері – арқаның, көкіректің,  құрсақтың –  арқаның, көкіректің, құрсақтың бұлшық  еттері. Көкіректің бұлшық еттері – сыртқы және ішкі  қабырғааралықбұлшықеттер, көкет. Құрсақтың бұлшықеттері – алдыңғы тіс тәрізді,  сыртқы және ішкі қиғаш, тік ж.т.б. бұлшықеттер  жатады. Қолдың бұлшықеттері – иық белдеуі және қол бұлшық  еттері – екі басты, үш басты. Аяқтың бұлшықеттері – жамбас белдеуі және аяқтың – Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау   санның, балтырдың, табанның бұлшықеттер Аяқталуы  Кім жылдам?                                                                        Актинақуызы­ашық түсті жолақтарда ма,әлде  күлгін түсті жолақтарда ма?(ашық)  Адам ағзасындағы бұлшық еттің саны қанша? (600)  Бетке бейне бір өзгеріс беретін бұлшықеттер. (мимика)  Қабырға аралық бұлшықеттер қандай  бұлшықеттер?(бірыңғай)  Кеуде мен құрсақ бөлімді бөліп тұрған қандай  бұлшық ет?(диафрагма)  Бұлшықеттің ең басты қасиеті не болып  табылады?(жиырылғыштық)  Бұлшықеттке ең басты заттар не арқылы  келеді?(қызыл қан тамырлыры арқылы)  Қышқыл керексіз заттар ет талшықтарынан не  арқылы шығады?(көктамыр)  Бұлшықет талшықтары не деп аталады? (миофибрилла)  Ұршық тәрізді бұлшықет ұлпасы қандай  бұлшықеттерге тән?(бірыңғай салалы)  Адам денесіндегі ең үлкен бұлшықет қандай? (тігінші)  «Жұптас­ойлан­бөліс»стратегиясы бойынша «Бүкіл  ағзадағы тірек­қимыл жүйесінің белсенді  бөлігі» тақырыбына диалог құрастыру Оқушылардың білімін бағалау. Бағалау бетшесін  ескере отырып бағалау.   Үйге тапсырма:Бұлшық  ет,  оның типтері,  құрылысы және  маңызы. САБАҚ:  Лейкоциттер.Тромбоциттер.Қанның ұюы. Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 15.12.2017 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  Лейкоциттердің құрылысы ,түрлері  мен қызметтерінің ерекшеліктері,  И.И.Мечниковтың фагоцитоз теориясының мәнін айқындай  отырып   тромбоциттердің қан    ұюдағы ролі туралы негізгі түсініктер беру. Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар: Тілдік мақсат  Қан жасушаларын толық танып біледі. Оқушылардың басым бөлігі:     Әрқайсысының ерекшеліктері мен организм үшін маңызын түсінеді. Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен жұмыс  жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің ерекшелігі неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Алдыңғы оқу Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Қанның құрамы, қан жасушалары. Эритроциттер. Жоспарла нған  уақыт Басталуы Ортасы Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен Ресурстар қатар ескертпелерді жазыңыз) Шаттық шеңбері. «Амандасу» тренингі.   Топқа бөлу.  Үй тапсырмасын сұрау *Ой қозғау* 1. Қандай сұйықтықтар ағзаның ішкі ортасын құрайды? 2.Адам ағзасында қанның атқаратын қызметін түсіндір. 3. Қанның тасымалдау,температураны  реттеу,қорғаныштық,гуморальдық  қызметі? *Сәйкестігін тап* 1.Эритроциттер                          В­Қанның пластинкалары                     1­ А 2. Гемоглобин                      С­Қанның түссіз жасушалары               2­ Е 3. Лейкоциттер                          А­ Қанның қызыл жасушалары             3­ С 4. Карбоксогемоглобин      Д­Оттекпен қаныққан гемоглобин        4 ­Г Оқулық  Оқулық  Сұрақтар  жазылған  слайд Интерактивті тақта Оқулық = 4,34 х 1,06 = 4,600     5. Тромбоциттер                   Е­ Қанның қызыл түсті пигменті          5­ В 6.  Оксигемоглобин               Г­ Көмір қышқыл газына қаныққан  6­ Д Есептер шығару «Жұппен жұмыс» Салмағы 62,40,85 кг болатын адамдардың ағзасында неше литр қан болатыны анықтау ­Қанның мөлшері дене салмағының 7­8% сай келеді,қанның меншікті  салмағы 1,06 г/см3­қа тең 1. 62 – 100%     Х = 7        62х7     Х=             100 Жауабы: 62 кг адам ағзасында 4 литр 600 мл қан болады 40 кг (8 сынып оқушысы) 2литр 968 мл (3 литр)                 85 кг адам ағзасында 6 литр 307 мл қан болады Лейкоциттер: 1.Бұл­қанның түссіз жасушалары ядросы бар 2. Пішіні ­амеба тәрізді,қозғалғыш жасушалары 3. Қандағы мөлшері­ 1мм 3 қанда 4­9 мың 4.Түзіледі­сүйек кемігінде,лимфа түйінінде,айырша безде,көкбауырда 5. Қызметі­қорғаныштық (фагоцитоз),иммунитет .  6.Тіршілік ету ұзақтығы­5­9 тәулі,кейбірі бірнеше жылға дейін 7. Бұзылады­бауыр мен көкбауырда 8.Лейкоциттердің уақытша кюбеюі­лейкоцитоз,азаюы­лейкопения 9. Лейкоциттердің топтары:               А) Түйіршікті                                         Б) Түйіршіксіз ­ Нейтрофильдер­60­70                        ­Лимфоциттер­25­30          ­ Эозинофильдер­1­4                           ­ Моноциттер ­5­10  ­Базофильдер­0,5 «Оқушы ізденісі»  Гранулоциттер мен агранулоциттер Тромбоциттер: 1.Бұл­қан пластинкалары 2. Пішіні: домалақ немесе сапақша,ядросыз 3. Қандағы мөлшері: 1 мм3 қанда 250­400 мың 4. Диаметрі: 2­5 мкм 5. Түзіледі: сүйек кемігінде 6. Қызметі: қанды ұйытады  Видео «Тромбоциттер қызметі» 7. Тіршілік ету уақыты: 7­10 тәулік 8. Бұзылады: көкбауыр мен өкпеде 9. Гемофилия­қан ұйымайтын ауру Қанның ұюы дегеніміз­еріген нәруыз фибриногеннің ерімейтін нәруыз  фибринге айналуы Қанның ұюына қатысады: 1.Тромбопластин ­ тромбоциттер  бұзылған кезде түзілетін нәруыз фермент 2.Са тұзы,К дәрумені,протромбин нәруызы,фибриноген,фибрин Аяқталуы Сабақты қорыту.Семантикалық карта Жасуша Түсі Пішіні Қызмет і түссіз қызыл домалақ табақша тұрақс ыз қорған тасым ұйыту Кері  байланыс  «Табыс  ағашы»,  бағалау  парағы  арқылы  Тіршілі к ұзақты ғы 7­10  күн Эритро Лейкоц Тромбо + + + + + бағалау   + + + + + Білімді бағалау Үйге тапсырма беру САБАҚ: Ұлпа сұйықтығы. Лимфа Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 19.12.2017 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  Мақсаты:   Ағзаның   ішкі   ортасы   ұлпа   сұйықтығы   мен   лимфа құрылысы мен қасиеті жайлы біледі. Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар: Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланға н  уақыт Басталуы  Қан туралы кеңірек танысады. Оқушылардың басым бөлігі:  Қан жасушаларымен салыстырғанда ұлпа сұйықтығы мен  лимфаның ерекшеліктерін танып біледі. Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен  жұмыс жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің ерекшелігі  неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Лейкоцит.Тромбоцит.Қан ұюы. Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   Үй тапсырмасы бойынша қарама –қарсы сұрақтар: 1.Қан жасушаларына не жатады. (эритроциттер,лейкоциттер, тромбоциттер.) 2.Лейкоциттер дегеніміз не. (қанның түссіз, ядролы,амеба тәрізді, қозғалғыш жасущалары). 3.Адамның 1куб мм қанында қанша лейкоциттер болады. (4­9 мың ) 4.Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес қандай топтарға  бөлінеді (түйіршікті, түйіршіксіз) 5.Түйіршікті лейкоциттерді атаңдар. (нейтрофильдер,эозинофильдер,базофильдер). 6. Түйіршіксіз лейкоциттерге не жатады. (лимфоциттер, моноциттер) 7.Лейкоциттер қайда түзіледі. (сүйек кемігінде, лимфа түйіндерінде,айырша безде,  көкбауырда) 8.Лейкоциттер қалай қозғалады. («жалған аяқтарының»көмегімен) 9.Микробтарды ерітетін «обыр жасушаларды» қалай атайды. (фагоциттер) 10.Лимфоцит жасушаларында қандай қабілеті бар антиденелер  түзіледі. (қорғаныштық) 11Лейкоциттердің қызметін зерттеген физиолог ғалым. (И.И. Мечников) 12.Тромбоциттер дегеніміз не. (қан пластинкасы) 13.Жүрек қан тамырларында қанның ұюынан жүрек  бұлшықеттеріне қанның баруы әлсіреуінен болатын аурудың  аталуы (инфаркт миокарда) 14.Мидағы қан тамырлардың жарылуы. (инсульт) 15.Фибриногеннің фибринге айналуы қандай нәруызға  байланысты.(протромбин) 16,Қан ұйымайтын ауру (гемофиля) . Ортасы Мәтінмен және тірек сөздермен  жұмыс. Оқушылар мәтінмен өз бетінше жұмыс жасап, тірек сөздерді  табады: Мұғалімнің тірек сөздерімен сәйкес келген сөздердің  маңыздылығы анықталынып, тақтаға жазылады. Тақтадағы тірек сөздерді оқушылар есте сақтайды,уақыт біткен Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд соң сөздер жабылып, есте қалғандарын дәптерге жазады. Сөздер ашылып, салыстырылады,ұмытып кеткен сөздермен  толықтырады Оқушыларға сабақта өтілген жаңа тақырыптағы тірек сөздерге  байланысты тақырып мазмұнын ашатындай сыни сұрақтар  қойылады. Интерактивті тақта Оқулық 1Ұлпа сұйықтығы қан жасушаларынан түзіледі.(жоқ, ол қан  сарысуынан түзіледі) 2.Зат алмасу өнімдерінің концентрациясы әртүрлі  болғандықтан олар алдымен ұлпа сұйықтығынан жасушаларға  бөлінеді.( жоқ, керісінше ). 3.Қан –адамның лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде  болатын түссіз,мөлдір сұйықтық .(жоқ,ол­лимфа) 4.Эритроцит­ адамдағы лейкоциттердің 18­20 пайызын  құрайды(ол­эритроцит емес,лимфоцит,­лейкоциттің бауырда  түзілетін түйіршіксіз түрі). 5.Күн сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. (күнсәулесінің  емес, рентген сәулесінің әсерінен). 6Иммундық жүйеніңорталық мүшелерінебадамша бездер мен  лимфа түйіндері,көкбауыр,соқырішекжатады. (жоқ,оған сүйек  кемігінде болатын кемік майы,айырша без­тимус жатады) 7.Қысқа және жалпақ сүйектердің кемігінде сары түсті кемік  майыболады (жоқ онда тек қызыл түсті кемік майыболады ) 8.Ересек адамның сүйектеріндегі  кемік майының мөлшері 5­ 7кг.(жоқ,  2,5­3кг). 9Иммундық жүйенің орталық мүшесіне жататын айырша без­ жұтқыншақта орналасады.(жоқ төссүйектің ішкі бетінде , қолқа доғасына жақын орналасады) 10.Жұтқыншақта 10 бадамша без шоғырланған,оны жұтқыншақ  лимфа түйіні деп атайды, (  Жұтқыншақта 10 емес,6 бадамша  без орналасқан,оны жұтқыншақ лимфа сақинасы деп атайды) 11.Адам ағзасында 700­ге жуық лимфа түйіндері бар. (460­қа  жуық) 12.Көкбауырдың салмағы­10­14г. (150­200г) 13.Лимфоцит жасушаларын атқаратын қызметіне байланысты 5­ ке бөледі (2­ге бөлінеді) 14.В­лимфоциттер айырша безде жетіледі,( лимфа ұлпаларында жетіліп, лимфа арқылы таралады) 15. Ағзаға түскен микробтарды , олар бөліп шығарған улы  заттар –қарсы денелер ,анти денелер.( қарсы гендер­ антигендер) 16.Жасушалық иммунитетті қалыптастыратын  В­лимфоциттер. ( Т­лимфоциттер) Аяқталуы Сабақ барысында жауап ала­алмаған сұрақтарға жауап  іздестіру.Жіберілген қателерді талдау.Өтілген тақырып  бойынша ТСҚ негізінде эссе жазу. Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау   Тез және сапалы жұмыс жасаған ,толық жауап берген  оқушыларды  мадақтау.Сабаққа қатысып отырған әр оқушыны  назардан тыс қалдырмау,барлық оқушыларды еңбегіне қарай  бағалау. САБАҚ: Иммунитет, қан құю, қан  топтары Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 26.12.2017 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  адам     тіршілігі     үшін,     организмнің     тірек     қан     және     қан жасушаларының       белсенділігін,     өміршеңдігін     оқушыларға түсіндіре   отырып, қан топтарын ажырата білуге үйрету және білім,  білік  дағдысын  қалыптастыру Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:  Қан туралы кеңірек танысады. Оқушылардың басым бөлігі:  Қан жасушаларымен салыстырғанда ұлпа сұйықтығы мен  лимфаның ерекшеліктерін танып біледі. Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен  жұмыс жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің ерекшелігі  неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланға н  уақыт Басталуы Ортасы I. Үй тапсырмасын тексеру Деңгейлік   тапсырмалар   арқылы   карточкадағы сұрақтарға жауап беру, сабақ сұрау және бекіту. Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   1. Иммундық   жүйеге   қандай   мүшелер жатады? 2. Көкбауыр қай жерде орналасқан, қызметі қандай? 3. Қарсы   денелер   дегеніміз   не?   Лимфа түйінділері   қандай   қызмет   атқарады, дененің қай жерінде болады? 4. Т­   лимфоциттері   қандай   қызмет атқарады? Иммунитет  –   қабылдамау,   қарсы   тұру,   ағзаға қорғаныш болу.  Иммунитет – жұқпалы  аурулар   мен бөгде денеге қарсы тұру. Иммунитеттің негізін салған ғалым – И. М. Мечников. Антитела – қанда немесе ұлпада   пайда   болған   бөгде   заттарға   қарсы   ағзада түзілетін ерекше нәруыз. Иммунитеттің жіктелуі Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд Интерактивті тақта Оқулық Қан құю, қан топтары.Ағзадан қанның көп кетуі өте қауіпті.   Қан   құю   ертеде   қолға   алынса   да,   сәтсіз аяқталған  кездері  болған. Бір  адамның  қаны, екінші адамның   қанымен   сәйкес   келе   бермейтін,   тек   1900 жылы анықталған.Қан топтары.  Барлық адамдардың қаны 4 топқа бөлінеді. I, II, III, IV. Қан беретін адам – донор   немесе   сыйлаушы,   қабылдайтын   адам   – реципиент немесе қабылдаушы. Аяқталуы Ой қозғау 1. Қан құрамы  неден тұрады? (плазмадан және қан   2. Қан жасушаларын ата (эритроциттер, лейкоциттер  және тромбоциттер)  3. Иммунитет дегеніміз не, негізін салған кім?  (жұқпалы аурулар мен бөгде денеге қарсы тұру.  Негізін салған – И.И. Мечников) 4. Қан неге қызыл? (Себебі онда темір атомдары бар). 5. Қарсыдененің ерекшелігін ата. (ол өзінің түзілуіне  себепші болған микробтарға немесе уға қарсы әсер етеді). 6. Резус – фактор дегеніміз ... (адам мен макака –  резус маймылының қанында болатын ерекше нәруыз) Үй жұмысын беру Әр   оқушы   қан   тобын   дәрігерден   біліп   және   10 кестені дәптерге сызып келу. Тақырыпты оқып келу Бағалау Оқушылардың көрсеткен білімдеріне қарап, бағалау. Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау   САБАҚ: Қантамырлары және оның  түрлері.                         Мектеп: №3 мектеп­интернат Күні: 12.01.2018 жыл СЫНЫП: 8 Сабақ негізделген оқу  мақсаты (мақсаттары) Мұғалімнің есімі:  Орынханова Сауле Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:  адам     тіршілігі     үшін,     организмнің     тірек     қан     және     қан   жасушаларының белсенділігін,   өміршеңдігін   оқушыларға  түсіндіре   отырып, қан тамырларын ажырата білуге үйрету және  білім,  білік  дағдысын  қалыптастыру Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:  Қан туралы кеңірек танысады. Оқушылардың басым бөлігі:  Қанның қантамырлар арқылы ағатынын, оның түрлерін танып біледі. Кейбір оқушылар:                         Өзіндік дербес шешім қабылдай алады және өз бетімен жұмыс  жасау арқылы білім деңгейін бағалай алады. Негізгі сөздер мен тіркестер:  Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер: Талқылауға арналған тармақтар:нәрестенің сүйегінің ерекшелігі неде? Сіздің ойыңызша.........неліктен екенін ..... айта аласыз ба? Жазылым бойынша ұсыныстар:  Сызба мен кестелерді , термин сөздерді,есептерді дәптерге түсіру. Жүректің құырылысы, қызметі. Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған тақырыптармен қатар ескертпелерді жазыңыз) Ресурстар Үй тапсырмасын тексеру. 1. «Кім жылдам» ­ сұрақтары.           1. Қан жасушаларын ата?            2. Ересектерде қанша литр қан болады?           3. Қан беруші адам?           4. Жүрек жұмысы неше кезеңнен тұрады? Оқулық  Үлестірмелі  қағаздар   Тілдік мақсат Алдыңғы оқу Жоспарланған  уақыт Басталуы 5. Қанның  ұюына  әсер ететін дәрумен?           6. Қанға қызыл түс беретін жасуша?           7. Жүрек қабырғасы қанша қабаттан тұрады?           8. Ересек адамның жүрегінің салмағы?           9. 1 мм³ қанда неше лейкоцит болады?          10. Қанның 1 мм³ қанша эритроцит болады?          11. Салауаттылықпен өмір сүруге, денсаулықты сақтай білуге  бағытталған бағдарлама. («Қазақстан­2030») стратегиялық  бағдарламасы. 2. Биологиялық диктант.                                  І­топ. Бос орынға қажетті сөзді қойып, сөйлемді аяқтаңыз. Қан – ағзадағы ............ ұлпаның бір түрі.                          (дәнекер) Қанның құрамы ............. және оның ішінде қалқып  жүретін ................... тұрады.              (плазма)                                           (жасушалардан)                                                                                   Қандағы ерітінді күйіндегі нәруыз талшығы ерімейтін .................  талшығына айналады.                                                                              (фибрин)                                                                                                 Фибрин талшығына эритроциттер шырмалады да, іркілдек  зат .............. пайда болады.                                                                                                                                                                                      Термин сөздермен жұмыс. 1. Донор –                                                         5. Рецепиент ­  2. Гемоглобин –                                               6. Лейкоцит ­ 3. Эритроцит –                                                 7. Оксигемоглобин ­ 4. Плазма –                                                       8. Тромбоцит –                                 3.Оқушылардың өздігінен орындайтын жұмысы. Ι ­топ 1. Жүрек қабаттарын ата. Жүрек   2.Жұрек жұмысы қанша кезеңнен тұрады ?                       3 кезең                                                               3.Қан тамырларын ата  ΙΙ ­топ  4.Қан жасушаларын ата                                ΙΙΙ ­топ 5. Қан топтарын ата 6. Лейкоцит түрлері 1. “Бізден –сұрақ, сізден ­ жауап”                                ­топ 1.Қан қанша секундта 1­рет айналып шығады (23­рет) 2.Бір жастағы нәрестенің жүрегі 1 минутта неше рет соғады ? (100­ 120 рет) Ι ΙΙ ­топ 3.Қанға қызыл түс береті жасуша ? (Эритроцит) 4.Фагоцитоз құбылысын ашқан ғалым ?  (И.И.Мечников) 5.Үлпершек дегеніміз не ?   (Жүрек қабы)                                 1.Ересек адамның жүрегінің салмағы (300гр) 2. Ағзада қанның қозғалысы қалай аталады ? (қан айналымы) 3.Қан қысымын өлшемін құрал (тонометр) 4.Жүрек ауруларын зерттейтін ғылым (кардиология) 5. Қанды жүректен алып шығатын тамыр (салатамыр)                                 1.Қанды жүреке алып келетін тамыр (көк тамыр) 2.Қан ұйымайтын ауру (гемофилия) 3.Дене температурасын тұрақты сақтайтын сұйықтық (қан) 4.Қанның түссіз жасушасы (лейкоцит) 5.Оттекпен қосылған қан (оксигемоглобин) ­топ  ΙΙΙ Ортасы Оқулық  Сұрақтар жазылған  слайд Интерактивті тақта Оқулық Жаңа сабақ. §36­37.Қан тамырлары. Үлкен және кіші қанайналым  шеңберлері.  Сабақ жоспары. 1.Қан тамырлары 2.Қан айналым шеңберлері 3.Тамырдың соғуын бақылайтын жұмыстар Кубизм 1топ.  зерттеу         1. Қан тамырларының түрлерін атаңдар. Олар қалай аталады?        2.  Қан тамырларында қан қалай  ағады?              Қолқада­5м/с. Артерияда­0,25м/с. Капилляр­0,5мм/с 2 топ. Сипаттау                                 Қан тамырлары                     Артериялар        салатамырлар Веналар  көктамырлар Капиллярлар қылтамырлар Көктамыр, қызылтамыр, қылтамыр деп қандай тамырларды айтамыз? 3топ. Салыстыру Қан тамырлары Артериялар: ­Қанды өткізеді маңыздылығы:  қанды жүректен барлық мүшелерге, ұлпаларға  айдайды ­О2 ағзаға таратады. ­Мөлшері ең ірі қан тамыры аорта деп аталады. ­Қабырғасы: қалың иілгіш,  серпімді ­Қанның ағуы: қан үлкен қысыммен ағады Артерия­> артериолға айналады Капилярлар ­зат алмасуқызметін атқарады. ­бүкіл денемізде тор түзеді   ­Ең жіңішке қан тамыры шаштан 50есе жіңішке ­Қабырғасы жұқа ­Қан жай ағады. Қан артерия қанын венула арқылы венаға өткізеді.  Веналар ­қанды жинау ­қанды мүшелер мен ұлпаларға айдайды ­СО2 алып шығады ­ірі қан тамырлары Ішкі қабырғада қаңқалар бар Қысымы баяу. Қан баяу ағады. Аяқталуы Кері байланыс  «Табыс ағашы»,  бағалау парағы  арқылы бағалау   «Сен білесің бе.» Бұл бөлімде ғалымдар, қанды зерттеуде қандай үлес қосқанын айту  керек. Мечников Илья Ильич (1845 ­ 1916) – орыс биолог, эмбриолог және  иммунолог. Уильям Гарвей (1578 ­ 1657), ағылшын дәрігер, физиолог, эмбриолог. Антони ван Левенгук – голландиялық ғылыми микроскопияның  негізін қалаған жаратылыс зерттеуші. Марчелло Мальпиги (Marcello Malpighi)(1628 ­ 1694) –итальян  дәрігері, биолог және анатом. Ландштейнер Карл (Landsteiner) (1868 ­ 1943) ­ атақты австриялық  иммунолог. «Құпия сандар» Мына сандардың мағнасын аш.. 90 % Қандағы судың мөлшері 300 г Жүректің салмағы 120 күн Эритроциттердің тіршілік ету ұзақтығы. 0, 9 % NaCI қандағы мөлшері 4, 5 ­ 5 млн 1ммі эритроциттер саны 6 ­ 9мың/мм3 Лейкоциттер саны 5 литр Ағзадағы қан мөлшері «Деңгейлі тапсырма» ІІІ – деңгей. Қанайналым мен қан жүйесін зерттейтін ғылым саласы қалай  аталады? Қантамырлар неше топқа бөлінеді? ІІ – деңгей. Жүрекше мен қарыншаның бұлшықет қабаттарының ерекшеліктері  қандай? Жүректе қандай қабаттар бар? Әрқайсысын толық сипаттаңдар. І – деңгей. Қалыпты жағдайда жүрек 1минут ішінде орта есеппен 5 л қанды  тамырларға айдаса, 1 сағатта және 1 тәулікте қанша мөлшерде қан  айдайды 1минут ішінде денедегі қан жүрек арқылы екі рет өтеді. Сонда  тәулігіне қанша рет өтеді? 3. Қалыпты жағдайда жүрек орта есеппен 1минутта 70рет жиырылып  ­ кеңейетін болса, 1тәулікте қанша рет соғады? Жауаптар: 1. 60Ч5=300 рет, яғни1сағ. 300рет. 300ретЧ24сағ. =7200литр, яғни  1тәулікте 7200литр қан айдайды. 2. 60минЧ2=120рет, яғни 1сағ ­ 120рет 120Ч24=2880рет, яғни 1тәулікте ­ 2880рет 3.: 60Ч70=4200рет, яғни1сағ.=4200рет 4200Ч24сағ.=100800рет, яғни  1тәулікте – 100800рет «Есіңде сақта» Жүрек – жалқаулықты, енжарлықты сүймейтін мүше. Күнделікті ой  еңбегімен шұғылдану барысында үзіліс жасап, дене еңбегімен, спортпен, үй шаруасымен шұғылданып отырса, адамның еңбек ету  қабілеті артып, өзін сергек сезінетін болады. Қазіргі күні дәлелдер  бойынша адамның ақылдығы оның қимыл әрекетімен түсіндіріледі.  Қозғалыс болмаған жағдайда қан айналу жүйесінің жұмысы  бұзылады. Ал қанайналу ағзаны қанмен оттек, энергия, глюкоза, т. б.  Заттармен қамтамасыз етеді. Қан айналу жүйесі шынығуды қажет  етеді. Денсаулықты бұзылғаннан кейін емес, бұзылмай тұрып ойлау  керек. VI – Үйге тапсырма: § 36. Сұрақтарға жауап беру. Жүрек құрылысының суретін салу. VII – Бағалау.