Дәстүрден тыс әдіс тәсілдерді ана тілі сабағында қолдану

МАЗМҰНЫ Кіріспе.......................................................................................................................3 1  Дәстүрден тыс әдістер мен шығармашылық қабілеттерін дамыту................5 1.1 Дәстүрден тыс әдістер арқылы балалардың қиялы мен  шығармашылық қабілеттерін дамыту.........................................................5 1.2 Сабақта оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.................7 2  Ана тілі сабақтарында шығармашылық қабілетін дамыту жолдары...........12 2.1 Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.......................12 2.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары............17 2.3 Бастауыш сынып оқушыларының ана тілі сабақтарында  шығармашылық қабілетін дамыту жолдары............................................21 Қорытынды............................................................................................................31 Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................33 2 Кіріспе Қазіргі   білім   берудің   басты   мақсаты   —   шығармашыл   тұлға қалыптастыру. Егеменді еліміздің ең басты мұраты өркениетті елдер қатарына көтерілу   болса,   ал   өркениетке   жетуде   жан­жақты   дамыған,   рухани   бай тұлғаның   алатын   орны   ерекше.   Осы   орайда   оқушының   танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту — мектеп мұғалімдердің алдында тұрған жауапты міндеттердің бірі. Оқушының шығармашылық қабілетін ашу, оны алға қарай дамыту үшін жоспарлы   істің   мақсаты   мен   міндетін   айқындап   алу   қажет.   Мақсат   — оқушылардың     мен   дағдыларын   қалыптастыра   отырып, іскерлігі шығармашылық   жұмысқа   баулу,   ой­өрісінің   дамуына   мүмкіндік   тудыру. Міндет   ­   оқушылардың   шығармашылылық   қабілетін   дамыту,   жан­жақты дамуына көңіл бөлу, ғылыми­ зерттеу дағдыларын қалыптастыру. Алға қойған мақсат   пен   міндетті   орындау   үшін   оқушы   жастардың   танымдық, шығармашылық әлеуетін жан­жақты өсіруге, дамытуға ден қою қажет. Шығармашылық   дегеніміз   ­   оқушының   белсенділігі   мен   дербес   іс­ әрекетінің   ең   жоғарғы   түрі.   Бұл   мәслені   шешуде   шығармашылық тапсырмалардың   орны   ерекше.   Шығармашылық   бағыттағы   тапсырмалар оқушының   білім   деңгейін   ­   оқушылық   деңгейден   шығармашылық   деңгейге көтеруге жол ашады. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту жолдарын үш кезең арқылы жүзеге асыруға болады. Өзектілігі.  Қоғамда   болып   жатқан   түбегейлі   қайта   құрулар,   қазіргі заманда адамдардың ынта­ықыласын және шығармашылық әрекетін ескеріп, білімге   және   өмірге   жаңа   тұрғыдан   қарауды   талап   етеді.   Бастауыш сыныптарда   оқу­танымдық   әрекетті   әр   оқушының   мүмкіндігіне   қарай 3 тұлғалық   бағдарлы,   нәтижелі   шығармашылық   әрекетке   құру   қажеттігі, сонымен қатар оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдаланғанда ғана мүмкін болотыны белгілі. Осындай   мәселелерді   шешуді   жаңа   педагогикалық   технологияларды саралап   пайдаланудың   маңызы   зор.   Өйткені,   оқу­тәрбие   үрдісін   бастауыш сынып   оқушысының   жас,   дара   ерекшелігіне   сай   ұйымдастыруда,   оның тақырыбына,   мақсатына   байланысты   таңдалынып   алынған   педагогикалық технологиялар   нәтижеге   жетуге   мүмкіндік   туғызады.   Ол   үшін   жаңа педагогикалақ   технологияларды   мұғалім   өзі   оқып   үйреніп,   оның   қайсысы бастауыш сыныптарда пайдалануға тиімді екенін ажыратып ,оны тәжірбиеге ангізудің   жолдарын   меңгеруі   тиіс.   Ғалым   В.В   .   Воронов   Педагогикалық технология – бұл тиімді оқыту жүйесін құрумен айналысатын жаңа бағыт –деп анықтама   берген.   В.М.   Шепель   Технология   ­   бұл   өнер,   шеберлік,   ептілік, әдістердің   жиынтығы   жағдайлардың   өзгеруі.   Педагогикалық   технологияны іске   асыру   барысында   төмендегідей   міндеттерді   жүзеге   асыру   қажет   деп санаймыз. Жалпы   қорыта   келе   бастауыш   сыныптарда   оқытудың   жаңа технологиясын   пайдалану   арқылы   оқушылардың   білім   мазмұнын   өздігінен игеруде   белсенділік,   қызығушылық   танытып,   өзіндік   ой   қорытындысын жасауға   ынталандырып,   ізденушілікке   талпынуға,   өз   пікірін   дәлелдеуге, қорғай білуге, яғни шығармашылық іс­әрекетті қалыптастыруға болатынына тәжірбе барысынды көз жеткізуге болады. Зерттеу несаны: 1­4 сыныптар Зерттеу пәні: Ана тілі. Мақсаты: Дәстүрден тыс технологиялардың әдіс тәсілдерін қолданып, ана тілі сабақтарында  шығармашылық  қабілетті  дамыту үйрету. Міндеттері:  ­  шығармашылық қабілетін дамыту түсінік айқындау; 4 - оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары айқындау; ­ бастауыш сынып оқушыларының ана тілі сабақтарында шығармашылық қабілетін дамыту жолдары айқындау. 1  Дәстүрден тыс әдістер мен шығармашылық қабілеттерін дамыту 1.1   Дәстүрден   тыс   әдістер   арқылы   балалардың   қиялы   мен шығармашылық қабілеттерін дамыту Шығармашылық ­   бұл   адамның   өмір   шындығында   өзін­өзі   тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін   дамытып,   олардың   өшуіне   жол   бермеу,   оның   рухани   күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес жаратушы да. Бұл үлкен жауапкершілік артатын күрделі мақсат. Оны шешу   үшін   ең   алдымен   оқыту   мазмұны   жаңартылып,   әдіс­тәсілдің   озығы өмірге келуі, олар әрбір азаматтың жеке басының қасиеттерін, қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштайтындай болып ұйымдастырылуы қажет. Сонда ғана балабақшадан өз өміріне өзгеріс енгізе алатын, өз бетінше өмір сүру жолдарын таңдай алатын азаматтар тәрбиеленіп шығады. Баланы балабақшадан   бастап   шығармашылық   ойлауға,   қалыптан   тыс   шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға әкелудің жолдарын көрсету керек [1, 154]. Шығармашылық —бүкіл   тірішіліктің   көзі.   Адам   баласының   сөйлей бастаған   кезінен   бастап,   бүгінгі   күнге   дейін   жеткен   жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. 5 Баланың   шығармашылық   қабілеттерін   дамытудың   жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп   келеді.   Шығармашылық   әлемдік   мәдениеттің   барлық   дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғандығын «шығармашылық теориясын» жасауға деген көптеген ізденістердің болғандығынан байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің   логикалық   шегіне   жеткен   деп   айтуға   болмайды.   Сондықтан шығармашылық педагогикасының негізгі мақсаты — бүгінгі күн талаптарынан туындаған, озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және дамытуда тың жолдар мен соны шешімдер іздестіру болып табылады. Баланың шығармашылық   қабілетін   дамыту   мәселесін   талдау   ең   алдымен   «қабілет» ұғымының   мәнін   терең   түсініп   алуды   қажет   етеді.   Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекеті орындауға жағдай жасайтын жеке еркешеліктері дей келе, олар қоғамдық —тарихи іс­әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен. Егеменді   әлеуметтік­экономикалық бетбұрыстарына   қарай   болашақ   ұрпақты   тәрбиелеуде   басты   шығармашыл   еліміздің   қоғамдық­саяси, тұлғаны   дайындау   мектепке   дейінгі   ұйымнан   басталады.   Шығармашыл   Қазақстан тұлғаны   тәрбиелеуде   бейнелеу   өнерінің   орны   ерекше. Республикасының   "Білім   беру   туралы   Заңында"   жеке   адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің көрсетілген. басты міндеттерінің деп     бірі              Олай   болса,   мектепке   дейінгі   кезеңнен   шығармашыл   тұлғаны қалыптастыруға   дамытуға   бейнелеу   өнерінің   дәстүрден   тыс   түрлері   өз ықпалын   тигізеді.   Ол   көркемдік   шығармашыл   әрекетінің   негізі   және   оның дамуы болып табылады. Бала   кез   келген   әрекет   барысында   ғана   емес,   тек   дамытушы   әрекет барысында дамиды. Егер бала үлкендердің көрсеткенін қайталап қана отырса, 6 мұндай әрекет репродуктивті қалыпта болғандықтан нәтижиесі төмен болады. Керісінше,   егер   бала   әр   түрлі,ылғый   өзгеріп   отыратын   жағдайларға белсенділікпен,   шығармашылықпен,   қызығушылықпен   қатысса,   ол   үнемі дамиды. 1.2 Сабақта оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту  Шығармашылық   дегеніміз­адамның   өмір   шындығына,өзін­өзі   тануға ұмтылуы,ізденуі.   Өмірде   дұрыс   жол   табу   үшін,дұрыс   ой   түйіп,   өздігінен сапалы,дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі.     Оқушылардың   белсенділігімен   танымдық   іс­әрекеттері   арқылы шығармашылығын дамыту,қажетті жағдайда айрықша шешім қабылдай алатын жеке   тұлғаны   дайындау,осыған   орай   оқытуды   ізгілендіру   мектептерінің алдында тұрған үлкен міндет екені белгілі. Уақыт талабына сай оқушылардың шығармашылық   қабілетін   дамыту   үшін,   оқытудың   жаңа   ақпараттық технологиясын пайдаланған жөн деп ойлаймын [2, 102]. Шығармашылыққа   үйрету   үшін   мынадай   жағдайларды   ескеру   тиіс. Мұғалім   ең   алдымен,   сыныпта   шығармашылық   көңіл­күй   тудыру   үшін баланың   назары   бір   нәрсеге   бағытталуы   керек.   Әрбір   шығармашылық тапсырманы оқушыға ұсынудың мазмұны жеткіншектердің жас ерекшелігіне, қызығушылығына   үлесуі   керек.   Оқушының   шығармашылықпен   айналасуына мектепте,   сабақ   үстінде,   үйде   қолайлы   жағдай   туғызу.   Шығармашылық бағытқа   баланы   жүйелі,   спапалы   түрде   қалыптастырып   отыру   қажет.    Сондықтан   баланың   шығармашылығын   дамытуда   ұстаз   көп   еңбек   сіңіру 7 керек.   Баланың   қиялын   дамытып,   ойын   ілгері   жетектеуде,   түрлі лингвистикалық   жаттығулардың   да   ролі   зор.   Сабақ   үстінде   материалды салыстырып қарма­қарсы қою әдісі арқылы да ұғындыру өз нәтижесін береді. Мұғалім сабақтарда әдіс­ тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға, өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік   туғызып   отыру   қажет.   Әдіс­тәсілімен   өткізілген   әрбір   сабақ оқушылардың   ойлауын   және   қиялын,   ойын   дағдысын,   оларды   сөйлеуге үйретеді.   Түрлі   әдістемелік   тәсілдер   пайдалану   арқылы   балалардың ортасынан қабілеті жоғары бала іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан­жақты тану оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылып отыру әрбір мұғалімнің негізгі міндеті. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өсуіне жол бермеу   адамның   рухани   күшін   нығайтып,   өзін­өзі   таныуына   көмектеседі. Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп,   қабілетін ояту жаңа рухани күш беру   білімнің   ең   маңызды   мақсаты   болып   танылады.   Оқушыларды шығармашылық   жұмысқа   баулып,   олардың   белсенділігін,   қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабаққа және сабақтан тыс уақытта дамытуда әртүрлі әдіс­тәсілдерді қолдануға болады. Бала   бойындағы   қабілетті   ашу   оқушының   шығармашылық   бағытта дамуына жете мән беру болып табылады. Оқушының   оқу­тәрбие   үрдісі   негізінде   дамыту  мәселесі­  бұл  жылдар   практик бойы   көптеген   ғалым­   психологтардың, мұғалімдердің арасында пікірталас тудырып келе жатқан және күні бүгінге   педагоктардың, дейін күн тәртібінен түспей жүрген мәселе [3, 124]. Оқушыларды шығармашылық бағытта жан­жақты­ бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу­тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан   түрлі   әдіс­тәсілдерін   іздестіру   жаңа   технологияларды   тиімді пайдаланудың   маңызы   ерекше.   Қазіргі   танда   оқытудың   елуден   астам технологиясы бар екенін ғалымдарымыз айтып, осылардың кейбіреуі біздің 8 білім беру жүйемізге еніп, тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ұстаздардың алдына   тұрған   үлкен   мақсат   өмірдің   барлық   саласына   белсенді, шығармашылық іс­әрекетке қабілетті еркін және жан­жақты жетілген тұлға тәрбиелеу.   Өмірдегі   сан   алуан   қиындықтарды   шеше   білу   тек   шығармашыл адамның қолынан келеді. Оқушының   шығармашылық   қабілетін   дамыту   үшін   бірнеше   шарт орындалуы тиіс. 1. Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу; 2. Жүйелі түрде шығармашылық  әрекет жағдайда болу; 3. Шығармашылық іс­әрекетке жағдай туғызу; Оқушының   шығармашылық   іс­әрекетіне   жағдай   тудыру   дегеніміз­ оқушыны   ойлай   білуге   үйрету   екені   сөзсіз.   Мектеп   табалдырығын   жаңа аттаған   бүлдіршіннен   шығармашылық   іс­әрекетті   талап   етпес   бұрын,   оны соған   үйреткен   жөн.   Оған   байланысты   «Оқытудың   жаңа   технологияларын пайдалана   отырып,   оқушылардың   шығармашылық   қабілеттерін   дамыту» тақырыбын алдыма келелі мәселе етіп таңдап алдым. Бұл мәселені алудағы мақсатым   ­   оқытудың   жаңаша   әдіс­тәсілдерін   қолдану   арқылы   баланың кішкентай   кезінен   дүниеге   өзіндік   көзқарасын   қалыптасуына   жол   ашу шығармашылығын   дамыту.   Оқушының   шығармашылығына   бағыт­бағдар беруді   ең   алғаш   білім   мазмұнына   енгізген   М.Жұмабаев   болатын.   «Ойлау жанның өте бір қиын, терең ісі ­ деп атап көрсете келе, мұғалім баланы ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді. Шығармашылыққа   баулудың,   өзіндік   іс­әрекетін   ұйымдастырудың төмендегідей түрлері бар.» Тақырыпты мазмұнына сай жинақтау; Арнайы бір тақырыпқа пікірталас тудыру; Шығарма, шағын әңгіме құру; Сөзжұмбақ құру, шешу; 9 Қиялдау арқылы сурет салу; Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы   талант   көзін   ашып   тілін   байыту   қиялын   ұштаумен   өз   бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. «Шығармашылық»   сөзінің   төркіні,   этимологиясы   «шығару»,   «ойлан табу»   дегенде   келіп   сыяды.   Демек,   жаңа   нәрсе   ойлап   табу,   сол   арқылы жетістікке   қол   жеткізу   деп   түсіну   керек.   Философиялық   сөздікте: «Шығармашылық   қайталанбайтын,   тарихи   қоғамдық   мәні   бар,   жоғары сападағы   жаңалық,   ашатын   іс­әрекет»­   деп   түсіндіріледі.   Өйткені   әрбір жаңалық,  әсіресе интеллектуалдық тұрғыдағы болса, ол баланың психикасын жаңа   сапалық   деңгейге   көтерем   деп   есептейді.   Ол   пікір   бүгінгі   күнгі педагогиканың   талаптарына   сәйкес   келумен   көңілге   қонымды.   Соңғы жылдары   «Шығармашылық»   сөзімен   «жаңалықпен»   қатаң   «бастамалық, белсенділік ұғымдары» астарлас қолданылып жүр. Оқушылардың   шығармашылығын   дамыту   жалпы   шығармашылық үрдістің пайда болуына шарт түзуден басталатыны белгілі. Кейінгі кездерде оқу   үрдісіне   оқушылардың   шығармашылығын   дамыту   технологиясы,   білім және   тәрбиелеу   технологиясы   деген   ұғымдар   туындап   қалыптасып   келеді. Оқушылардың шығармашылық, ісмерлік дағдыларын қалыптастыру жолдарын қарастыруда осы үрдістің психологиялық тетіктермен педагокикалық әдістері   зерделеу   мәселесін   шешу   ілігі   туындайды. жан­жақты   талданып, Шығармашылық   ұғымына   берілген   анықтамалар   оған   өз   қатарындағы адамдардан   балалардан   жоғары   ақыл­ой   қызметімен   ерекшеленетін   адам қасиетін жатқызады. Дарындылық   пен   талантылықты   синоним   ретінде   қолданып   жүрген авторларда   кездесіп   қалады.   Негізінде   талантты   арнайы   іс­әректте   жоғары дәрежесімен сипатталады. Шығармашылық­ бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың,   бір   сөзбен   айтқанда,   тіршіліктің   көзі,   табиғат,   қоғам 10 құбылыстарында   жеке   адамның   ақыл   санасында,   іс­әрекетінде,   ішкі   жан дүниесінде шығармашылықтың табиғи процестері үздіксіз жүріп жатады. Бұл процесс   белгілі   бір   жүйемен   дамиды.   Ішкі   шығармашылық   процестерді табиғат   өзі   басқарады.  Ал   сыртқы   факторларды   басқару,   реттеу   жеке адамның ой­санасына айналысатын ісіне байланысты. Шығармашылықтың мәнін аша отырып, оның «әрекет» ұғымымен тығыз байланысты екені анықталады. Шығармашылық және әрекет диалектикалық біртұтас   ұғымды   құрайды.   Шығармашылық   өте   күрделі   психологиялық процесс.   Ол   іс­әрекеттің   түрі   болғандықтан   тек   адамға   ғана   тән. Оқушылардың   шығармашылық   процестерінің   әр   кезеңінде   әртүрлі   сапалық қасиеттер   қалыптасып   жатады.   Мысалы,   алғашқы   кезеңдерде   жаңалықты сезіну, қайшылықтарға деген ілтипат, ал келесі сәтте шығармашылыққа деген күдік шығармашылық жұмыстың түріне, мақсатына қарай бұл кезеңдер бір­ бірімен астасып, қабысып жату мүмкін. Дегенмен тұтас алғанда әр баланың бойындағы   табиғи   қайталанбас   ерекшеліктермен   біріккен   кезде   аталған сапалар көп жағдайда шығармашыл тұлғаның таңғажайып үлгісін құрайды.  Оушылардың шығармашылығын дамытудын тиімді жолы белгілі бір нәтиже алуға бағытталған тұлға. Шығармашылық   тапсырманы   шешімін   жобалау   арқылы   ойлау амалдарын   ұйымдастыру   оны   тиімді   шешудің   бір   жолы.   Оқушылардың шығармашылық ісмерліктерін дамыту олардың сын пікірін қалыптастырумен тығыз байланысты. Білім беру мектептен басталады. Оқушылардың өз­өзіне сенімін арттыру, олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу материалы терең ұғына білуге баулу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне де байланысты [4, 110]. Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқылу талаптарына сай болып келу қажет. Бұл аталған талаптармен бірге мұғалім күнделікті өтілетін әрбір сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім­тәрбиелік мәні жан­жақты 11 ашылуы   тиіс.   Осындай   талаптардың   орынды   атқарылуында   ғана   оқушыда шығармашылық   қабілет   дами   түсіп,   оқушының   оқуға,   білімге   деген құштарлығы   дамып   отырады.   Оқушы   құлшынысын   ұдайы   дамытып,   әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп, оқытудың озық әдіс ­ тәсілдерін қолдана   білгенде   ғана   оқушының   шығармашылық   қабілеті   дами   түседі. Мектеп   жасындағы   оқушыларды   технология   пәніне   баулу   қашанда   кезек күттірмейтін   міндеттер   болып   табылады.   Технология   пәні   адамның   өз ортасынның әсемдігін түсінуге, эстетикалық талғамның дұрыс қалыптасуына жол көрсететін алғашқы қадам. Ол адамның ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтеді,   ізгілікке   әсемділікке   үйретеді.   Өмірде   кездесетін   келеңсіз құбылыстармен   күресуге   тәрбиелеп,   халқына,   еліне,   жеріне   деген сүйіспеншелікке баулиды. Технология пәні орта мектептерде алатын орны ерекше. Әрбір оқушы технология пәні арқылы өзін қоршаған ортадағы заттардың әдемілігін көріп сезіну арқылы өзінің шығармашылық қабілетін жетілдіреді. Қорыта   айтқанда   оқушылардың   шығармашылығын   танымдық белсенділігін арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп, шығармашыл ой­өрісін арттыруда алатын маңызы ерекше. 2   Ана   тілі   сабақтарында   шығармашылық   қабілетін   дамыту жолдары 2.1 Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту Бүгінгі жас ұрпаққа жан­жақты білім беру, тәрбиелеу әрбір ұстаздың басты міндеті. Білім негізі мектепте қаланатын болғандықтан, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту, оның шығармашылық мүмкіндігінің дамуы басты рөл атқарып   отыр.   Олай   болса,   қазіргі   ұстаздар   қауымының   алдындағы   үлкен 12 мақсат:  өмірдің   барлық   саласындағы  белсенді,  шығармашылық   іс­әрекетіне қабілетті, еркін және жан­жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жетуде ұстаздар терең білімді, әдістемелік жағынан толық қаруланған және жоғары мәдени деңгейі болуы тиіс. Себебі, қазақ тілі, ана тілі пәнінің мұғалімі оқушылардың оқуға ынтасын оятып, олардың қабілеттерінің дамуына жол ашады. Мұғалім алғашқы сабақтан бастап әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін,   ынтасы   мен   бейімділігін,   оқу   мен   еңбекке   ұқыптылығын ескере отырып оқу үрдісін жүргізуі керек. Ертеңіне   лайық   ұрпақ   тәрбиелемеген   елдің   келешегі   жоқ   десек,   сол ұрпақты тәрбиелеудегі ұстаз еңбегі – ұлы еңбек. «Ұстазын сыйламаған елдің ұрпағы азады», — дейді халық даналығы. Осыған байланысты шығармашылық, ізденіс деген әр ұстаздың алдында тұрған үлкен міндет деп ойлаймын. Мектеп оқушыларының   шығармашылыққа   қызығуын   қалыптастыру   өте   маңызды, күрделі және көп салалы [5, 136]. Шығармашылық   –   бұл   адамның   өмір   шындығында   өзін­өзі   тануға ұмтылу, іздену. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өмірден өз орнын табуға көмектеседі. «Шығармашылық»   ұғымының   жалпы   теориясын   зерттеген   С.Л. Рубинштейн   «оқушы   шығармашылығының   ерекшелігі   оның   сапалы   түрде мақсатты   әрекет   жасауымен   анықталады»   —   дей   келе,   «шығармашылық, шешімінің   нәтижесі   баланың   өзі   үшін   жаңалық   болса   жеткілікті»  екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады. Педагог ғалымның айтқанының сөз өнері — әдебиетке тікелей қатысы бар.   Өйткені   М.   Жұмабаевтың   сөзімен   айтқанда,   «қазақ   баласының жаратылысы соны тілейді». Сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Мұндай   сабақтардың   тиімділігін   атап   өтсек:   сабақ   құрлымының 13 іс­әрекетін   бақылауға ұйымдастырылуы, қолайлылық, оқу­танымдық тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен   сыныптағы   оқушылардың   әрекеттің жүзеге асуы, оқу уақытының үнемделуі. Қазіргі кезде мектептің алдына қойылып отырған басты талаптардың бірі   –   рухани   дүниесі   бай,   жан   –   жақты   дамыған   жеке   тұлға   тәрбиелеу. Баланың шығармашылық қабілетін дамытудың жолдары, құралдарын анықтау ертеден   зерттеліп   келеді.   Оқушының   шығармашылық   қабілеттерін   дамыту мәселесін талдау, ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсінуді талап етеді.   Шығармашылық   ұғымын   «жалпы   интеллектуалдық   қабілет»   деп қарастыруға   болады.   Қабілеттілік   репродуктивті,   шығармашылық   деп   екі салаға бөлінеді: ­ Бірінші дәрежедегі қабілеті дамыған адам – білімді әрі жаңа жағдайды, іс – әрекетті тез қабылдайды, оны үлгі бойынша жүзеге асырады. ­ Екінші дәрежедегі қабілеті дамыған адам – өзінің жеке іс – әрекетімен жаңалық ойлап табады, жаңаны қалыптастырады. Уақыт   талабына   сай   оқушылардың   шығармашылық   қабілетін   дамыту үшін,   оқытуды   жаңа   ақпараттық   технологиясын   пайдаланған   жөн. Шығармашылыққа   үйрету   үшін   мынандай   жағдайларды   ескерген   жөн. Мұғалім оқушылардың оқуға ынтасын оятып, олардың қабілетінің дамуына жол ашу, алғашқы уақыттан бастап – ақ әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін, ынтасы   мен   бейімділігін,   оқу   мен   еңбекке   ұқыптылығын   ескере   отырып, жұмыс   істеу   бағытын,  жоспарларын   жасау   керек.  Бастауыш   сыныптардағы пәнаралық байланыстар арқылы оқушының шығармашылық қабілетін дамыту негізінде   дүниеде   барлық   заттың,   құбылыстардың   бірімен   –   бірі байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен – бірі байланысты болады. Шығармашылық   сипаттағы   сабақтар   түрлерін   жүйелі   ұйымдастыру арқылы   оқушылардың   танымдық   белсенділігі   қалыптасып,   ұстазы   берген 14 ақпаратты,   іс­әрекет   тәсілдерімен   бағалау   өлшемдерін   қамтитын   қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағылымдарын игеріп қана қоймай, оқушы барлық іс­ әрекетте шығармашылық бағыт ұстанады, қабілет білігін ұштай түседі. Оқушылардың   шығармашылық   қабілеттері   ашылу   үшін   белсенді формалар   мен   әдістерді   қолдану   керек:   әңгімелесу,   пікірталас,   ойындар, тартыстар,   жорықтар   мен   сайыстар,   сұхбат,   байқаулар,   олимпиадалар, бақылаулар, шығармашылық еңбек, жобалар, дербес сабақтар. Оқушылардың қабілеттеріне қарай әрбір баланың ойын оятып, ойландыруға, талдау жасауға, салыстыруға   жетелейтін   жеке   шығармашылық   тапсырма   береміз.   Осындай әдістерді   жиі   пайдалану   оқушылардың   шығармашылыққа   баулуына,   шәкірт бойындағы талант көзін ашуға, тілін байытып, қиялын ұштаумен өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Ұстаз   еңбегі   –   оқушы   білімімен   өлшенеді   десек,   ұстаз   еңбегінің күрделілігі   –   әрбір   баланың   бойындағы   қабілетті   дамыту   арқылы   өмірді, әлемді   танып   білуге   қоғам   алдындағы   жауапкершілік   қасиеттерін   сездіре білуінде жатыр. Оқушылардың   қызығушылығын   арттырып   отыру   үшін   ұстазы   сабақ үстінде, сабақтан тыс уақыттарда әр түрлі әдіс­ тәсілдерді қолданып отыруы тиіс. Олар мынадай: Тақырыпты терең ұғындыру, түсіндіру; Сабақта немесе сабақтан тыс уақыттарда әр түрлі тақырыптарда пікірталас тудырып отыру; Логикалық   ойлауын   жетілдіретін   тапсырмалар   беру;   Ойларынан   тест тапсырмаларын   құрап   келу,   есеп   құрау,   ертегі   құрау,ертегілерді   сахналау, шағын мәтіндер құрау, өлең жолдарын құрау; Қиялдау арқылы сурет салғызу; Ана   тілі   сабақтарында   мінездеме   беру;   Авторлар   туралы   толық   мағлұмат жинау, реферат жазу; Әр түрлі тақырыпта сайыс, пікірталас өткізіп, алған әсерлеріне   шығармалар   жазу;   Сабақ   үстінде   қосымша   тапсырмалар   беріп, орындауын қадағалау [6, 98]. 15 Осындай әдіс – тәсілдерді үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға,   шәкірт   бойындағы   қабілет   көзін   ашып,   тілін   байытуға,   қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы қабілетті ашу   –   оқушыны   шығармашылық   бағытта   дамуына   жете   мән   беруі   болып табылады. Бала   мен   мұғалім   арасындағы   қарым­қатынастағы   сезім   байланысын орнатып,   үйлесімділікке   қол   жеткізуге   Ш.   Амонашвалидің   мұғалімдерге берген кеңесін де басшылыққа алуға болады. Ол: «Педагогикалық процесте баламен тіл таба білу, яғни балаға өз ойын, талғамын, көңіліндегісін айтуға мұрсат   беру   тәрбиешіден   көп   шеберлікті   талап   етеді.   Осынау   қарым­ қатынаста   бала   жанының   қозғалысы   ұстаз   жанының   қозғалысымен   үйлесім тапқан кезде бала өз бойындағы табиғи дарынын ашады, ал мұғалім өзінің шығармашылық   жігер   қуатының   жемісін   көруге  мүмкіндік   алады.  Басқаша айтқанда,   бала   шығармашылығы   мұғалім   шығармашылығымен   ұштасып кетеді. Мұндай жағдайда рухани тұтастық пайда болады» ­ дейді. Шығармашылықпен   айналысқан   оқушының   ойы   жүйрік,   тұғыры   биік азамат болып қалыптасады. Ана тілімен қатар  қазақ  тілі  сабағы  да  сөзбен жүргізілетін   жұмыс   сөздерді   байланыстырып   сөйлеуге,   әңгіме   айтуға, шығарма жазуға көмектеседі. Сөздік жұмысы оқушыны бір жағынан ойлауға жетелесе, екінші жағынан қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға, белсенділікке ынталандырады. Осы   орайда   2­сыныпта   ана   тілі   сабағында   баланың   шығармашылық қабілетін дамытуда пайдаланған жұмыс түрлеріне тоқтала кетсем деймін. Өлең құрастыру. Бұл жұмысты екі тәсіл арқылы ұйымдастыруға болады. а) Дайын өлең жолдарын ұсынып, оқушыларға соны аяқтауды тапсыруға болады. 16 Мысалы,   Ө.Тұрманжановтың   «Туған   өлкем»   өлеңінде   қайталанып тұрған: «Неткен сұлу, неткен көркем, Осы – менің туған өлкем» деген жолдар бар. Оқушыларға   осы   дайын   өлең   жолдары   ұсынылып,   оны   ары   қарай жалғастыру   тапсырылады.   Тапсырма   дұрыс   орындалу   үшін,   ең   алдымен, оқушылар құрастыруға тиісті Оқушылардың   шығармашылық   белсенділігін   қалыптастыруда   өлеңнің сызбасы түсіріледі: «Неткен сұлу, неткен көркем, Осы – менің туған өлкем», — ұсынылған жолдар. «Ұлан­байтақ жерлері бар Өз өлкемді мақтан етем», — оқушының аяқтауы, яғни бұл – жоспар, өлең   ұйқасқа   құрылады   және   бұл   сызба   бойынша   өлеңнің   бірінші,   екінші, төртінші жолдары ұйқасуға тиіс. ә)   Дайын   ұйқастар   ұсынылады.   Мысалы,   «Күз»   тақырыбына   арнайы төмендегідей ұйқас бойынша өлең құрастыру тапсырылады: … байлық … алдық … құс біткен … қалдық. Оқушының тапсырманы орындауы: Күз – береке, күз — байлық, Күзде астық мол алдық Жылы жаққа құс біткен Кеткен ұшып, біз қалдық. Ұстаз   еңбегі   –   оқушы   білімімен   өлшенеді   десек,   ұстаз   еңбегінің күрделілігі   —   әрбір   оқушы   жүрегіне   жол   таба   білуінде.   Әрбір   баланың 17 бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білуге, қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуінде жатыр. Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен­күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, сыныптан­сыныпқа көшкен   сайын   оқушының   ішкі   дүниесі,   сыртқы   ортамен   байланысы   дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық. 2.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары Қазіргі уақыттың негізгі талаптарының бірі­ бала шығармашылығының бастауын, қай­нар көзін ашып,оны тұлғалық тұғырға көтеру.  Шығармашылық ­ тұлғаны дамытудың ең тиімді тәсілі. Күнде өзгеріп отырған аласапыран өмірде аман қалу, биіктерге беттеу, нәтижелерге жету тек   қана   шығармашыл   адамдардың   қолынан   келеді   және   бұл   мәселені неғұрлым   ерте   қолға   алса,   соғұрлым   нәтижелі   болатын   дығы   ғылымда дәлелденген.  Оқушыға   белгілі   бір   көлемдегі   білім   ­   білік,   дағдыларды   меңгерте отырып, жаңа педагоги калықтехнологияларды шебер пайдалана білу арқылы оқыту   үрдісін   демократияландыру   және   ізгілендіру,   сабақтағы   оқушының шығармашылық   рөлін   арттырып,   еркіндігін   қамтамасыз   ету,   сол   арқылы оқушылардың даралық, интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін, бейімділіктерін ашу және дамыту қажеттігі туындап отыр. Шығармашылық барлық   адамда   болуға   тиісті   сапа.   Алайда,   біздің   өмірімізде   әр   адамның жаңалық   ашуы   сирек   кездесетін   жағдай.   Неге?   Американдық   ғалым Н.Роджерстің әр адам бала кезінен бастап «Сен мынаны дұрыс жасамадың!», «Бұл қате!», «Олай емес!»деген сынау сөздерді көп естиді.Кейде тіпті жаза да қолданып жатады. Адамдардың өз бойында ғы, «ол менің ісім емес» деген 18 сенімсіздік осыдан басталады екен. Осы пікір саналы адамның баршасына ой саларлықтай. Шығармашылық   қабілетті   тәрбиелеудің   алғы   шарттарына мыналарды жатқызуға болады [7, 161].  1.   Шығармашылық   қабілетінің   деңгейін   анықтау.   (топтау,   бақылау, қалыптастыру)                              2. Қызығушылық жәнешығармашылық пен таным белсенділігін арттыру.   3.   Оқушы   мүмкіншілігіне   (потенциалына)   сай   шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда жүйелі түрде орындату.      4.   Шығармашылық   қабілетін   тәрбиелеу   барысында   кездесетін қиындықтар мен қарама­қайшылықтарды есепке алып, зерттеу.  5. Оқушының шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеуді кезең бойынша сатылап дамыту.  6.   Шығармашылық   қабілеттердітәрбиелеу   үрдісін   тәжірибе   негізінде жинақтап, зерттеліп отырған мәселенің өсу динамикасын бақылау. 7. Мұғалім өз ісінеізденімпаздықпен қарап, сабақты шығармашылықпен өткізу.   Осы   мәселелер   өз   шешімін   тапса,   жан­жақты   дамыған   тұлғаны тәрбиелеу   ісі   өз   мақсатына   жетеді.   Жоғарыда   аталған   мәселенің   екінші тармағына тоқталатын болсақ, қызығушылық, ақыл­ойды жетілдіру жеке адам тәрбиесінде   байланыстырушы   буын   болып   табылады.   Бастауыш   класс оқушыларында жаңа, өзі білмейтін іске деген қызығушылық басым болады. Ондай   істер   баланың   бар   ақыл­ойын,   ішкі   күштерін   жұмылдырады   және ерекше қуат береді. Қызығушылықтың арқасында  білім де, оны игеру үрдісі де,   интелекті   дамытуда   қозғаушы   күш   және   жан­жақты   дамыған   адам тәрбиелеудегі   маңызды   фактор   болуы   мүмкін.   К.Д.   Ушинский:   «Еріксіз көндірумен, күштеумен алған білім дамыған ақыл тудыра қояр ма екен?» ­ деген   екен.   Ендеше,   оқыту   ерікті   қызығушылық   жағдайда   болуы   керек. Сондай­ақ оқушы шығармашылығын дамытуғанегізделген әдіс ­ тәсілдерді тек 19 сабақта ғана емес, кластан тыс жұмыстарда үнемі қолданып отырса, сонда ғана көздеген нәтижеге қол жетері сөзсіз. Оқушы   шығармашылығын   дамытуды   ұйымдастыру,   балаға   ақыл­ ойәрекетін   меңгеруге   жағдай   жасау   деп   қарастыру   қажет.   Дамыта   оқыту сабақтағы   ерекше   ахуал,   мұғалім   мен   оқушы   арасындағы   ерекше   қарым­ қатынас. Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы, бағалаушы   емес,   танымдық   іс­әрекеттерді   ұйымдастыра   тын   ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін ашып,   шығармашылық   қабілетін   дамытады.   Шығармашылық   тұлғаны дамытуды   ең   алдымен   шығармашылық   ойлаудан   бастау   керек.   Ал шығармашылық ойлауды дамыту үшін не істеу керек? Ол үшін әр түрлі жаңа технологияларды   сабақта   үнемі   пайдалана   отырып,   жаңа   нәтижеге   жету қажет.   Шығармашылық   ойлауды   дамытуға   жетелейтін   тапсырмалар   жаңа буын   оқулықтарында   орын   алған.   Оқушының   шығармашылық   қабілеттерін дамыту үшін осы тапсырмаларды түрлендіріп және жаңа технологиялардың түрлі әдіс­тәсілдерін тиімді пайдалану жолдарын үнемі іздестіріп отырамын. Мысалы, Ана тілі оқулығында С. Сейфуллиннің «Туған ел» өлеңін өткен кезде ТРИЗ бағдарламасы бойынша бақылау сұрақтарын пайдалана отырып «Туған жер» тақырыбында шығарма жұмысын алдым.                   1. Туған жер деген сөзді естігенде сен қандай сезімде боласың?  2.  Көз алдыңа нелер елестейді?           3. Мұрныңа қандай иіс келгендей болады?  4. Туған жеріңе қандай жақсылықтар жасағың келеді?   Бақылау   сұрақтарын   түрлендіре   отырып   түрлі   тақырыпта   ертегілер жазғыздым.                                                               Оқушылар   бақылау   сұрақтары   арқылы   өз   ойларын   еркін,   бүкпесіз жеткізе білді.   20 Оқу мен жазу арқылысын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы да   «Венн оқушыны   шығармашылдыққа   жетелейді.   Оның   «Синквейн», диаграммасы»,   «Еркін   жазу»,   «Ассоциация»   т.б.   әдістерін   пайдаланып   Ал   «Ақыл­ой   Одиссеясы»   технологиясы   да   оқушылардың отырамын. шығармашылық қабілетін дамытуға зор үлес қосады.     Шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы   қалыптасатындықтан,   ойдың   жылдамдығы,   икемділігі,   тапқырлығы, дәлдігі маңызды рөл атқарады [8, 82].  «Ақыл­ой   Одиссеясы»   бағдарламасының   теориялық   негізі   ретінде жоғарыда   аталған   әлемдік   деңгейдегі   ғалымдардың   тұжырымдамаларымен бірге Д. Гилфорд, Е. Торренс, А. Осборн сияқты шығармашылық теориясын жасаған   ғалымдар   еңбегі   алынады.   Бағдарламаның   құрылымы   2   бөлімнен тұрады.  1. Лезде шешілетін тапсырмалар.  2. Ұзақ мерзімді тапсырмалар.   Лезде   шешілетінтапсырмаларды   тілдік,   яғни   сөзбен   айтуға,   тілмен жеткізуге   арналған,   манипуляциялық   (заттарды   құрастыру)   және   аралас (сөзбен   әрі   іспен,  әрекетпен   шешу)   болып   үшке   бөлінеді.  Лезде   шешілетін тапсырмалар мен ұзақ мерзімді тапсырмаларды түрлендіре отырып, әсіресе тіл   сабақтарында   қолданған   өте   қолайлы.   Осындай   тапсырмаларды   қазақ тілінен сөз таптарын өткенде былайша қолдандым. Сын есім тақырыбын өткен кезде ауызша тез арада қызықты ертегі құрастырдық. Әр оқушы оқиға желісін байланыстыра отырып бір сөйлемнен құрастыруы тиіс және ол сөйлемдердің ішіне   сын   есімді   қатыстыруы   керек.  Мысалы,   «Ертеде   бір   қызыл   түлкі болыпты. Бірде ол серуендеп келе жатса, аддынан аппақ көжек шыға келіпті. Түлкі одан:   ­ Сенің тоның өткенде ғана сұр сияқты еді ғой,­деп сұрапты. Көжек оған өзінің сиқыршы көжек екенін айтыпты. Қызыл түлкі одан қорқып тиіспей   кетіп   қалыпты.   Тапқыр   көжек   осылайша   аман   құтылыпты»   деген 21 ертегі   құрап   шығарды.   Бұлайша   шапшаң   ертегі   құрастыру   оқушылардың ертегі құрауға деген қызығушылықтарын арттырды. Қорыта айтқанда, жаңа технологиялардың әдіс­тәсілдерін сабақта және кластан тыс жұмыстарда үнемі түрлендіріп, тиімді пайдалану, оқушылардың шығармашылық   қабілеттерін   дамытудың   бірден­бір   жолы.   Соның   негізінде ғана   тіл   байлығы   мол,   сауатты   да   шығармашыл,   елінің   ертеңін   ойлар   жас жеткіншектерді тәрбиелей аламыз. 2.3   Бастауыш   сынып   оқушыларының   ана   тілі   сабақтарында шығармашылық қабілетін дамыту жолдары    Мақсаты:   Оқушылар бойындағы шығармашылық қабілеттерін анықтай отырып, бала бойындағы рухани  адамгершілік құндылықтар арқылы түрлі іс­ әрекетін   қалыптастыру.   Балалар   бойындағы   шығармашылық   қабілеттің    анықтау   жолдарын   іздестіру,   қиындықтар   мен   қарама­ белгілерін   қайшылықтарды есепке алу.  Міндеті: 1. Оқушылардың бойында жасырын жатқан қабілеттерін шығармашылық жұмыстар арқылы жарыққа шығару; 2.  Оқушы бойындағы дара ерекшеліктерді анықтау және жүйелеу. 3.   Қазіргі   заман   талабына   сәйкес   жаңа   технологиялар   негізінде  оқушылардың шығармашылық деңгейін  көтеру. Күтілетін нәтиже: 1.  Ойы, қиялы, есте сақтау қабілеті дамиды. 2. Шығармашылық қабілеті артады. 3. Қоршаған ортаны танып біледі. 4. Дүниетанымы, ой­өрісі кеңейеді. 5. Рухани адамгершілік құндылықтарды бағалауға үйренеді. 6. Өз ой­пікірін ашық, еркін айта білуге төселеді. 22 Қазіргі  заман  талабы­ғылым  мен  техниканың  деңгейін  әрбір  оқушыға саналы да терең білімнің берілуін талап етеді. Сондықтан да мектептегі оқу үрдісінің   негізгі   мақсаты­әртүрлі   педагогикалық   әдіс­тәсілдермен   жүйелі түрде   оқушылардың   шығармашылық   ойларын   дамытып,   ғылыми   көзқарасы мен   белсенділігін   қалыптастыру   болып   саналады.   Ертеңіне   лайық   ұрпақ тәрбиелемеген елдің  келешегі  жоқ  десек, сол ұрпақты тәрбиелеудегі  ұстаз еңбегі ұлы еңбек. «Ұстазын сыйламаған елдің ұрпағы азады» ­ дейді халық  даналығы. Бастауыш сынып оқушысы тұлғасы мен санасының дамуы қатар жүретін,   ерекше   құнды,   қайталанбас   кезең.   Сондықтан   бастауыш   білім   ­ үздіксіз білім берудегі алғашқы басқышы қиын да жауапты кезең [9, 124]. Мектеп табалдырығын алғаш аттаған  бала  ешқандай жазу түспеген ақ парақ   тәрізді.   Ол   кіршіксіз   ақ   параққа   жазуды   қалай   түсіру   сол   баланың алғашқы ұстазына байланысты. Себебі   айнала қоршаған ортаны, дүниені әлі танып білмеген балаға айнала қоршаған орта туралы түсінік беріп, оқу, жазуға үйретіп,   айналаға   зер   сала   қарап,   мәнін   түсінуге   баулитын   білім,  ұғымдар мектеп өмірінің алғашқы сатысында қалыптасады. Осы сәттен бастап оқушы мен   ұстаз   арасында   белгілі   бір   қарым­қатынас   арқылы   бірлескен   жүйелі жұмыс   жолға   қойылады.   Осындай   нәтижеге   бағытталған   жүйелі   жұмысты жүргізуде әрбір ұстаз балаға бала көзбен қарай алатын, баламен балаша тіл табыса   алатын,   терең   білімді,   жаңалыққа   жаны   құмар,   ізденуден жалықпайтын,   еңбексүйгіш   болуы   қажет.   Ұстаз   еңбегі­оқушы   білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Алдына келген әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін,   өмірді,   әлемді   танып   білуге,   қоғам   алдындағы   жауапкершілік қасиеттерін   сезіндіре   білуінде   жатыр.   Бала   мектеп   табалдырығын   алғаш аттап,   жаңа   өмірге   бейімделе   бастағаннан   бастап   баланы   шығармашылық бағытта жан­жақты дамыту – бүгінгі күннің  басты талабы. Шығармашылық ­ 23 бүкіл   тіршіліктің   көзі.   Адам   баласының   сөйлей   бастаған   кезінен   бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Шығармашылық   дегеніміз­адамның   өмір   шындығына,   өзін­өзі   тануға ұмтылуы,   ізденуі.  Шығармашылықтың   негізгі   сипаты   жаңалық   ашуға,   жаңа тәсілдер табуға  ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылық әрекетке оқушының мәселені көре білуі, өз іс­әрекетінің бағдарламасын  жасай білуі және   ойды   іске   асыру   үшін   жаңа   идеялар   алуы   жатады.   Жалпы шығармашылық туынды өмірге келгенге дейін ұстаз оқушының өнеге тұтар ақылшысы,   пікірлес   досы,   бапкері   болуы   тиіс.   Баланың   шығармашылы, жетістігі әруақытта ұстаз, сынып ұжымы, ата­аналар тарапынан қолдау тауып отыруы   тиіс.  Сондықтан   баланы   шығармашылыққа   баулуда   ұстаз   бойында мына қасиеттер болуы керек. ­  Мұғалім   өз   шәкіртінің   басқаға   ұқсамайтын   қасиеттерін   аша   білуі керек; ­ Мұғалім, ой­өрісі кең, жан­жақты білімдар, өз мамандығының шебері болуы керек; ­ Мұғалім өз білімін өз бетінше үздіксіз шыңдай түсуі қажет; ­  Мұғалім   оқушының   кішкене   жетістігін   байқап,   аңғарымпаз   болуы қажет; ­ Мұғалім оқушының жетістігіне бірге қуанып, мадақтап қолдап отыруы қажет; ­  Мұғалім күнделікті сабағын жаңа технология әдіс­тәсілдерін тиімді пайдаланып, шығармашылықпен өткізуі қажет; Ал ұстаз шәкірттерінен мына төмендегідей қасиеттерді күтеді. ­ Оқушы ой­жүйесі өзінің біліміне берік болуы тиіс; ­ Оқушыда сабаққа деген құлшыныс тұрақты болуы керек; ­ Оқушы білімі,талғамы барлық пәнге дұрыс көзқараста болғаны жөн; ­ Оқушы білімінің тереңдігі пәнаралық байланыста болғаны жөн; 24 ­ Оқушы өз пікірін жеткізуде ойын жинақтап жүйелі түрде айтуы тиіс. Оқушылардың   шығармашылық   іс­әрекеттерін,   ұлттық   мәдениет   пен рухани   құндылықтарын   дамыту   негізінен   ана   тілі   арқылы   жүзеге   асады. Бастауыш мектептердегі оқытудың мазмұнында ерекше орын алатын пән –ана тілі.   Ана   тілі   бастауыш   сыныптарда   оқытылатын   барлық   пәндермен   өзара тығыз   байланысты.   Ана   тілі   арқылы   оқушының   рухани   дүниесі   байиды.  Балаға ана тілі арқылы  тек білім беріп қана қоймай, өмірдің ең қымбаттысы, ең   асылы­жақсылық   пен   ізгіліктің   ұрығын   себеді.  Ана   тілі   пәнінің   маңызы туралы   Ж.   Аймауытов   былай   дейді:   «Оқытатын   пәндердің   бәріне   бірдей керекті,  бәрін   қаусырып   орап  алатын  пән   ана  тілі   екені  даусыз.  Ана  тілін жақсы меңгеріп алмай, өзге пәндерді түсіну мүмкін емес. Ана тілін үйрену ­сөздерді   жаттау,   олардың   жүйесін,   өзгеру   заңдарын   білу   ғана   емес,   тіл үйренумен   қатар,   бала   тілдің   сансыз   көп   ұғымдарын,   ойларын,   сезімдерін, сұлу үлгілерін ойлау жүйесін, ой пәлсапасын да меңгереді». Біздің   міндетіміз­оқушыға   оның   бойында   көзге   көрінбей   тұрған мүмкіншіліктерін   ашу,   ана   тілін   оқыту   арқылы   шығармашылық   іс­әрекетті қалыптастыру,  өмірде  өзін­өзі  тануға  жетелеу. Осы  міндеттерді   орындауда мұғалімге   бірден­бір   керегі­дұрыс,   тиімді   өдіс­тәсілдерді   пайдаланып,   ана тілін   оқыту   әдістемесін   барынша   терең   меңгеру.   Мұғалім   сабақты ұйымдастырудың   заманауи   технологияларын   ұтымды   түрде   қолданған жағдайда,   тиімді   әдіс­тәсілдерді   дұрыс   ұйымдастырған   жағдайда   ғана   өз шәкірттерінің ойын шыңдап, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Бастауыш буында   шығармашылықтың   алғашқы   сатысын   іс­әрекет   және   ойын   арқылы бастаған   дұрыс.   Себебі:   ойын   баланың   дамуындағы   ең   күшті   әсер   ететін негізгі   фактор.   Бала   ойын   ойнауға   қызығу   арқылы   оның   ойлау   өрісі   және қиялдауымен   шығармашылық   ойлауы   тәрбиеленіп,   қалыптасып   дамиды. Балаларды шығармашылыққа баулуда бірінші сыныпқа қабылданған балаға әлі 25 кішкентай   деп   қарамай   жас   ерекшелігіне   сәйкес   шығармашылыққа   баулу керек [10, 131]. Бір   нәрсені   жасауға,   тудыруға   деген   талпыныс,   қабілеттілік   бала бойында   мектеп жасына дейін де көрінеді. Мектепке   келген бала бойында бар сол қабілеттерді шыңдап жетілдіру мұғалім шеберлігіне байланысты. Бұл кезде   шығармашылық   қабілетті   дамыту   ойын   әрекетінде   жүзеге   асады.   1­ сыныпта   балалардың   зейіні   тұрақсыз,   сәл   нәрсеге   алаңдағыш,тынымсыз болады. Сабақ соңына дейін тыныш отырып, мұғалімнің айтқанын   тыңдап, берілген тапсырманы орындау олар үшін үлкен де қиын жұмыс. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі шыдамдылықпен бала   жүрегіне жол тауып, әрбір сабағын   түрлі   ойынмен,   ойын   арқылы   орындалатын   шығармашылық тапсырмаларды орындатумен   өткізе білуі керек. Әрбір сабақта   оқушының шығармашылық ролін арттырып, еркіндігін қамтамасыз ету арқылы даралық және   шығармашылық   қабілеттерін,   бейімділіктерін   ашып,   дамыту   қажет. Шығармашылық   қабілет   әр   баланың   табиғатында   болуы   мүмкін.   Біздің міндетіміз сол оқушы бойындағы   қабілеттің шығуына мүмкіндік жасау.  Ол үшін   мұғалім   ана   тілі   пәнінен   өтілетін   әрбір   тақырыптың   өн   бойынан  шығармашылық тапсырмаға лайықты жағдайларды іздеп табуы керек. Сабақ барысында кездесетін кейбір практикалық тапсырмаларды да шығармашылық арнаға   бұрып   өзгертуге   болады.   Бастауыш   сынып   оқушыларының   қиялы әдеттегіден   тыс,   ерекше.   Олар   естіген   әңгімелер,   ертегі   желісі   мен   өзі   де оларды   құрастыра   алады.   Оқушыларды   шығармашылық   жұмыс     баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін   сабақта   дамытуда   әртүрлі   әдіс­тәсілдерді   қолдануға   болады. Олар мыналар: ­ Мәтін, әңгіме, ертегіні өз беттерінше аяқтау; ­ Ақын, жазушылардың дайын мәтіндерін басқаша өз ойларымен аяқтау; ­ Белгілі мақал негізінде әңгіме жазу; 26 ­ Мәтін бойынша мақал құрастыру; ­ Кейіпкерлерге мінездеме беру; ­ Өлең құрастыру; ­ Әңгімелерді бөліктерге бөліп, ат қою; ­ Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды тексеру (анаграмма, сөзжұмбақ, ребус, құрастырмалы ойындар) ­ Шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы суреттеу ­ Эссе жазу; ­ Ролге бөліп оқу, сахналау; ­ Салыстыра отырып,сипаттау; Осындай   жұмыстарды   үнемі   жүргізу   бала   бойындағы   қабілет   көзін ашып,тілін байытуға, қиялын  ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Баланы   шығармашылықпен   жұмыс   жасай   білуі   үшін   алдымен   ойын дамытып,   әрбір   жұмыс   барысында   ойлана   білуге   жетелеу   керек.   Онда балаларға   ойлануға   жетелейтін   мынадай   тапсырмаларды   жиі   орындату   өз нәтижесін береді. Мен   өз   тәжірибемде   оқушыларымды   шығармашылыққа   баулуда төмендегіше жұмыстар жүргіздім. Мысалы: 1 сыныпта балаларды ойлануға жетелейтін мынадай жұмыстар жүргіздім. 1­тапсырма.   Тізбектердің   суретін   заңдылығына   сәйкес   аяқтап   сал.           2­тапсырма.  Әр қатардағы жетпей тұрған пішінді сал.  3­тапсырма. Екі үйді мұқият қара. Өзара 10 айырмашылығын тап.  4­тапсырма. Әріптерден сөз құрау А    Т      С     Ы      Р                   ат, тас, ас, сыр, оқы, ана, ауа   т.б сөздер Ш    Қ           А       Н                    құрап жазады. О     П     У   Е     К     Л  5­тапсырма. Заңдылығын тауып, қатарды жалғастыр. 27 6­тапсырма. Суреттер арқылы сөз жасау. 7­тапсырма. Ойлан не жөнінде айтылған? 1. Өзі дөңгелек, жасыл, ала, үлкен әрі дәмд ________ . 2. Бұдыр­бұдыр, кіртілдек, ұзын, жасыл  ________ . 3. Ұзын құлақ, сұр, қорқақ      _______ . 4. Азулы, сұр, ашқарақ     ________ . 8­тапсырма. Заңдылығына сәйкес сөздің сыңарын тап. 1. Дәрігер­аурухана,  мұғалім­____________________ . 2. Кеш­кешкі ас, таң­ ____________________________ .            3.Құс­аспан, балық­____________________________ .           4.Күз­жаңбыр,қыс­____________________________ . 5.Күндіз­күн, түнде­____________________________ .  Бұл жұмыстарды әр сабақта уақыт тауып орындатуда баланың ойлау қабілеті дамуымен қатар қиялы дамып,аңғарымпаздық қабілеті шыңдалады. Сонымен   бірге   бала   қаламды   дұрыс   ұстап,   түсті   ажыратып,   суретті   тегіс бояуға үйренеді. Әр сабақтағы жұмыстың   жақсы нәтижеге жетуі бала мен мұғалімнің көңіл­күйіне   байланысты.   Сондықтан   балалармен   жұмыс   жасауды   баланың көңіл­күйіне жағымды ықпал арқылы бастау керек. Сонда ғана іс нәтижелі болмақ [11, 152]. Бала сыныптан­сыныпқа көшкен сайын дене дамуы жағынан да ой қиялы жағынан да өсіп ілгерілеп отырады. Баланың жас ерекшелігіне орай тапсырма түрлерін де күрделендіріп отырдым. Мысалы 4­ сыныпта ана тілінен Шыбын мен көбелек тақырыбын  өткенде балаларға  мынадай тапсырма бердім. ­   Әңгіменің   соңғы   жолдарын   оқып,   қандай   қорытынды   пікір   айтар едіңдер? Осы сұрақ төңірегінде балалар өз ойларын былайша бідірді. 28 Айжан   Қорғауова:   Шыбынның   ісінде   ешқандай   береке   жоқ.   Ол   тек адамдардың ызыңдап мазасын алып, қонған жерін ластап бүлдіреді. Адамның денсаулығына да зиянын тигізеді. Сондықтан шыбынды ешқайсымыз да жақсы көрмейміз ­ деп өз пікірін еркін білдірді. 3­сыныпта   М.   Шахановтың   Достық   өлкесінің   заңы   өлеңін   өткенде балаларға мынадай сұрақ қойдым. ­  Сол баланың орнында өзің болсаң қайтер едің? ­ Достық шынайы болса ол ең ұлы сезім. Мен де шын, адал досым үшін бәріне де көнер едім.  Сонда   байқағаным   балаға   барынша   түрлендіре   тапсырмалар   берсең, олар бәрін өз әлдерінше жоғары деңгейде қызығушылықпен орындайды. Бастауыш   сыныпта   жүргізіле   бермейтін   шығармашылыққа   үйрету жұмысының бірі ­ өлең жазуға баулу. Бұл жұмысты бірінші сыныптан бастауға болады.   Ол   үшін   алдымен   оқушыларға   ұйқас   сөзінің   мәнін   түсіндіріп, өлеңдердегі   ұйқастарды   табуға   беріледі.   Содан   кейін   ғана   алдымен   жеке дыбыстар,   сосын   буындар,   одан   кейін   берілген   жол   арқылы   ұйқас   жасау үйретіледі. Мысалы: 1) ­ а, а, а                                                   2)    ­ е ­ е­  е, Шашыңды дұрыстап тара                       Барамыз мектепке. 3) ­ да­ да­  да,                     4)    ­ ға­ ға­ ға, Қызықты оқуда.                    Ұшып кетті қарға. Осы тәртіппен үйретіле бастаған бұл жұмыс кейіннен күрделене түсті.  Енді мұғалім болашақ өлеңнің бірінші жолын тақтаға жазып қояды. Мысалы: «Біз көңілді баламыз», қалған екінші, үшінші, төртінші жолдары ұйқастарды ескере отырып, балалар айтқан ұсыныстардан ең лайықтысын таңдау арқылы құралады.   Осылай   өлең   шумағы   дүниеге   келеді.   Әрине,   жұмыс   нәтижелі болуы үшін мұндай әдісті тұрақты түрде және жиі қолданып отыруы керек. 29 Оқушылар   өз   өлеңдерін  белгілі  бір   тақырыптар   бойынша  кішкене   кітапша түрінде шығарып отыруға болады.  Сынып   жоғарылаған   сайын   әр   түрлі   тақырыптарға,   олардың   ішінде қиял­ғажайыптары   да   бар,   әңгімелер   жазуды   тапсыратын   болдық.   Мысалы мынадай тақырыптар:  «Бұл өте қызықты»,  «Ең қымбат нәрсе»,  «Мен қалай құмырсқа  болдым»,    «Қасық   болған   күнім»,   солай­ақ   өзіңді   бір   сәт   үй есептейді.Балалардың   қызығушылығын, мүлкінің   бірімін   деп   шығармашылығын оятқанын көрсету үшін олардың жұмыстарынан мысалдар келтірейік. Сағиданова   Гүлзина.   Мен   кіп­кішкене   қызыл   құмырсқаға   айналдым. Жайымен жүріп келемін. Өз үйімнің есігінің алдында тұрмын. Мені ешкім байқамады. Тіпті мамам да маған қарамайды. Аяғымен таптап басып кететін сияқты.   Мен   қабырғаға   тақала   түстім.   Бойымды   үрей   биледі.   Әрі   қарай жүруге қорқып, қабырғаның жарығына тығылдым. Бұл жер қауіпсіз екен. Енді қорықпай демалуға болады. Мен алаңсыз тәтті ұйқыға кеттім. Осы тапсырмалар нәтижесінде байқағаным балаға барынша түрлендіре тапсырмалар   берсең,   олар   бәрін   өз   әлдерінше   жоғары   деңгейде қызығушылықпен   орындауға   ұмтылады.   Өз   ой­пікірлерін   қысылмай,   еркін жеткізеді. Мұндай сәттерде  үздік оқушылармен таласа үлгірімі нашар деген оқушыларда өз ой­пікірлерін айтуға ұмтылады. Осындай кезде сабаққа көп араласа   бермейтін   оқушыларды   сөйлетіп,   олардың   пікірін   тыңдап   қолдау көрсетіп   отырдым.   Ондай   оқушылар   бірте­бірте   өз   ойларын   айтуға қысылмайтын   болды.   Қазіргі   таңдағы   жаңа   технологияларды   пайдаланып өткізілетін шығармашылық сабақтардың дәстүрлі сабақтардан ерекшеліктері мынадай: Дәстүрлі сабақ        Сабақ мақсаты . А) мұғалім үшін жаңа материалдар беру Ә)оқушы үшін  жаңа білімді меңгеру Шығармашылық сабақ Сабақ мақсаты А) мұғалім үшін  оқушылардың  жаңа нәтижеге бағытталған іс­әрекетін ұйымдастыру. 30 Ә) оқушы үшін шығармашылық өнім ойлап  табу.    Сабақ іс­әрекет түрі. Сабақ іс­әрекет түрі. А) мүғалім үшін жағңа тақырыпты  түсіндір Ә) оқушы үшін жаңа материялды тыңдау,  есте сақтау. Сабақ құрылымы жоспар бойынша  өтілуге міндетті. Бақылау тақырыпты оқушылардың  пысықтауы. Сабақ тақырыбы көзқарас­ кітапта. А) мұғалім үшін оқушы шығармашылық іс­ әрекетін ұйымдастыру. Ә) оқушы үшін жаңа нысанды зерттеу,  құбылысты талдау. Сабақ құрылымы  жағдайға байланысты Жоспардан ауытқиды, өзгереді. Бақылау тақырыптары бойынша оқушылардың шығармашылық жұмыстардың  нәтижесін ұсынуы және қорғауы. Сабақ тақырыбы көзқарас­ мәселе.   Жаңа   буын   Ана   тілі   оқулықтарындағы   (авторлары   Рахметова   С, Қабатай   Б,  Әбдікәрімова   Т,   Жаманқұл   П)   көркем   шығармалардың   оқушы шығармашылығын   арттыруда   мүмкіндігі   мол.   Ана   тілі   сабақтары­ оқушылардың   эстетикалық   қызығушылықтары   мен   қажеттіліктерін дамытудың қайнар көзі. Эстетикалық   қызығу­адамға   қажетті   эстетикалық   құндылықтар   мен құбылыстарды   танып­білу   мақсатымен   өз   қалауы   бойынша   өмірде,   өз болмысында   жасалатын   нысаналы   іс­әрекет.   Эстетикалық   ләззаттанған оқушының   шығармашылық   іс­әрекетте   ақыл­ойы   толысады.   Оны   баланың  өзінің   танымдық   іс­әрекетін   туындаған   мәселеге   орай   ұйымдастыра   алу қабілетінен көреміз. Оқушының   танымдық   шығармашылық   іс­әрекетінің   табысты   өтуі мұғалімге,   оның   ізденіс   әдістерін   дұрыс   таңдап   алуына   байланысты. Шығармашылық   жұмыстарды   ұйымдастыруда, әдістемелік талаптарды үнемі есте ұстаған жөн [12, 187].   іріктеуде   қойылатын Әдістемелік талаптар. Шығармашылық   тапсырмалар   мазмұнының   пән   бағдарламасында белгіленген оқу материялынан асып кетпеуі керек. Шығармашылық   тапсырмаларды   орындау   үшін   пән   бағдарламасында көрсетілмеген ұғымдар мен заңдылықтардың қажет болмауы шарт. 31 Шығармашылық   тапсырмалар   мазмқны   танымдық   сипатта,   яғни оқушының   ой­өрісін,қиялын   дамытатындай,   соған   байланысты   іс­әрекеттің түрлі амалдарын қолдана алатындай білік қалыптастыруды көздеуі қажет. Шығармашылық   тапсырмаларды   құрастыруда   оқушының   дара ерекшелігін, әдебиетке құштарлығын есепке алу қажет. Шығармашылық   жұмыстарды   орындау   нәтижесі   оқушының   ана   тілі пәнінен  алатын білімін тереңдетугше, пәнге деген қызығушылығын арттыруға бағытталуы тиіс. Сабақта   шығармашылық   жұмыстарды   үнемі   жүйелілікпен   пайдалану оқушыларды   шығармашылыққа   баулуда   шәкірт   бойындағы   қабілет   көзін ашып, сөйлеу тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді.   Шығармашылық   жұмыстар   оқушыларды   ойлауға   жетелеп,   шығармашылық   қабілетін   арттыруға   деген қызығушылығын   оятып, белсенділікке ынталандырады. Шығармашылық жұмыс барысында оқушының бұрыннан   білетініне   жаңа   мәліметтер   қосылып,тәжірибесін   практикада қолдану білігі қалыптасады. Қазіргі уақытта білімді, қабілетті, іскер, әдепті, мейірімді мұғалім ғана оқушысына жақсы қасиеттерді сіңіре отырып, сапалы білім бере алады. Қорытынды Заман   талабына   сай   білім   бере   отырып,   оқушы   бойында   танымдық қабілетін   дамыту   бүгінгі   таңда   ұстаз   үшін   үлкен   жауапкершілік   іс   болып табылады. Бұл туралы Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты – қоғамның нарықтық қарым­қатынасқа көшу кезінде саяси­экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы, іскер, 32 өмірге   икемделген,  жан­жақты   мәдениетті   жеке   тұлғаны   қалыптастыру», – деген тұжырымдамасында ашып көрсеткен. Қоғамның   осындай   дарынды   адамдарға   деген   қажеттілігін қанағаттандыру талабы білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық қабілеті зор жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін қойып отыр. Бұл жердегі мұғалімнің міндеті:   әр   оқушының   бойындағы   бейімділікті   дер   кезінде   көре   біліп,  оны дамыту. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзектілігі төменде көрсетілгендей: 1. Өз бетімен оқуға, жұмыстануға дағдыланады. 2. Шығармашылық ізденіске жетелейді. 3. Өз ісіне деген сенім пайда болады. 4. Әр нәрсеге сын көзбен қарауға үйренеді. 5. Салыстыруға, қорытынды жасауға үйренеді. 6. Шығармашылдық белсенділік артады. Осылардың нәтижесінде дарынды, қабілетті жеке тұлға қалыптасады. Сондықтан   ұстаз ретінде  менің  алдыма  қойған мәселемнің  өзектілігі: жеке   тұлғаны   табу,   оған   жетекшілік   ету,   әр   оқушының   шығармашылық қабілетін танып, біліп дамыту. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту кезінде оған кері әсер ететін кедергілердің де бар екенін әр уақытта есімізде ұстаймыз. Ондай кедергілер: 1. Оқушының әлеуметтік жағдайының болмауы. 2.   Психологиялық   жағынан   ойлау,   қиялдың   төмен   болуы.   Өз   күшіне сенбеуі, жалқаулығы. 3. Денсаулығының нашарлығы. 33 Сондықтан  мұғалім  өз  пәнін  үйрету  барысында  әр  оқушыны  зерттеп, олардың   өміріндегі   осындай   кемшіліктері   болса,   оны   алдын­ала   анықтау керек. Мен ұстаз ретінде әр оқушыны болашақ азамат ретінде бағалап, осы тұжырымдаманы   өз   қызметіме   басшылыққа   аламын.   Оқушы   бойындағы шығармашылықты   дамытуда   үздіксіз   құлшыныс,   оқуға,   білім   алуға   деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен – күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, оқушы дүниетанымы одан әрі арта түсері анық. Пайдаланылған әдебиеттер 34 1.   Ана   тілін   оқыту   әдістемесі.   С.   Рахметова.   Т.   Әбдікәрімова.   Р. Базарбекова. 2. Бастауыш мектеп 2001жыл №8.2004ж. №11. сынып мұғалімдерінің біріккен әдістемелік жұмыс желісі. 3. Б.Ә.Құдайбергенова. Бастауыш мектеп 2006 жыл № 1,5. 2008 ж. № 2 4.   Бастауыш   сыныпта   оқыту   әдістемесі.   2012ж.№   3   Логика. Т.С.Идилова. 5. М.И.Махмудов. мектептегі проблемалық оқытуды ұйымдастыру. А.,  «Мектеп», 1981, 247­б. 6. Л.С.Выготский. Педагогическая психология. М.,1967. 7. А.Жапбаров. Қазақ тілі стилистикасын оқыту методикасының  негіздері. А., «Қаз.унив.», 1991, 128­б. 8. С.Абубәкірова. Текстпен жұмыс істеудің әдістемесі. А., «Қаз.унив.», 1993, 105­б. 9. Ж.Аймауытов. Психология. А., «Ғылым» баспасы, 2004 10.К.Д.Ушинский. Педагогика. М., «Просвещение», 1980 11.   Бабаева   Ю.   Д.   Динамическая   теория   одаренности.   Основные современные концепции творчества и одаренности. М. 1997г. 12. Ұстаздық шығармашылық Б.А. Тұрғынбаева Алматы, 2007 ж. 13. Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту Б.А. Тұрғынбаева Алматы, 1999 ж. 14.   Математикадан   қызықты   тапсырмалар   Ш.Х. Құрманалина, С.Ш. Сәрсенбаева, Р.Қ. Өміртаева Бастауыш білім журналы № , 2004 ж. 15. Математиканы оқытудағы методикалық көмек М. Сәтімбаева  Бастауыш сыныпта оқыту журналы №  1, 2, 2008 ж. 16. Мен және бәрі, бәрі, бәрі Алматы, «Аруна», 2006 ж. 17. Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері, Алматы, 2004 ж. 35 18. Бастауыш мектеп журналы, № 1, 2006 ж. 19. Что такое развивающее обучение Н.В. Репкина «Пеленг», 1993 20. Оқушыларға тіліді меңгерту жолдары Алматы «Ана тілі», 1997 ж. 21. Шешендік сөздер С. Негимов Алматы, «Ана тілі» 1997 ж 36