ELEKTR ENERGIYASI’N JETKERIP BER1W

Nókis rayonı XBBne qaraslı

№ 22- sanl; uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muģallimi

Aģılash   Saylauovtıń

ELEKTR ENERGIYASÍN JETKERIP BER1W

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2018-2019 jıl

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 53 TEMA     ELEKTR ENERGIYASI’N JETKERIP BER1W

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Elektr energiyasi’n jetkerip ber1w haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Transformatorlar  temasi’n soraw

TEMA

Ku'sheytiriwshi ja'rdemshi stanciya

A'dette, elektrostanciyalar xali’q jasaytug'i’n qala ha'm awi’llardan uzaqta jaylasqan boladi’. Elektr energiyani’n' basqa tu'r energiyalardan ayi’rmashi’li’g'i’. woni’ uzaq arali’qlarg'a tuti’ni’wshi’g'a jetkerip beriw qolayli’.Elektr energiya tuti’ni’wshi’larg'a si’m arqali’ jetkeriledi. Biraq bunda elektr tog’i’ni’n’ bazi’ qa'siyetlerin yesapqa ali’wg’a tuwri’ keledi.Elektr energiyani’ uzaq arali’qlarg'a jetkerip beriwde tok wottip ati’rg’an si’mlardi’n' qi’zi’wi’n, bunda elektr energiyasi’ni’n' jog'ali’wi’n yesapqa ali’w kerek. Aytayi’q, 10 mi’n' turaq jayg'a iye bolgan qalashani’ elektrostanciyada islep shi’g'aratugi’n elektr energiya menen ta'miynlew kerek bolsi’n. Turaq jaylardi’n’ elektr shi’nji’ri’ 220 V kernewli tarmaqqa jalg'anadi’. Ha'r bir turaq jayg'a elektr shi’nji’ri’nan wortasha 5 A den tok wo’tip turadi’. Bunday jag'dayda 10 mi’n' turaq jayli’ qalaga keletug'i’n tarmaqtan 50 000 A tok wo'tedi. Biraqta, yeger elektrostanciyada 220 V kernewli tok islep shi’g'ari’lsa. woni yeki si’m arqali’ qalag'a uzati’w mu'mkin yernes. Sebebi 50 000 A tokqa 1 000 mm² kese kesimli mi’s si’m da shi’dam bere almaydi’. Bunday tok wo'tkende si’m qi’zi’p yerip ketedi.U'lken wo'lshemdegi elektr tog’i’n ali’s arali’qlarg’a uzati’wda si’mni’n' qi’zbawi’ ha'm tokti’n' ko'p sari’planbawi’ ushi’n belgili sharalar ko'riledi.Djoul - Lenc formulasi’nan kelip shi’qqani’nday, elektr tarmag'i’nda energiya jog'ali’wi’n kemeytiw ushi’n tok ku'shin ha'm wo'tkizgish qarsi’li’g’i’n kemeytiw sha'rt. Uzati’w tarmaqlari’ndag'i’ wo'tkizgishtin' qarsi’li’gi’ kern boli’wi’ ushi’n Sali’stirmali’ qarsi’li’g'i’ kishi bo'lgan elementlerden tayarlang'an juwan si’mlar isletiledi. Tok ku'shin kemeytiw ushi’n woni’n' kernewi artti’ri’ladi’. Tok quwati’ni’n'   formulasi’nan kelip shi’qqani’nday. uzati’li’p ati’rg'an quwatli’li’qti’ saqlap qali’w ushi’n tok ku'shi qanshag'a kemeytirilse, kernewdi sonshag'a artti’ri’w kerek boladi’.

Elektrostanciyada islep shi’g'ari’lg’an tokti’n kernewin asi’ri’w,ku'sheytiwshi ja'rdemshi stanciyalarda transformatorlar ja'rdeminde  a'melge asi’ri’ladi’.    Ku'sheytiwshi ja'rdemshi stanciyada ku'sheytiwshi transformatorlar ja'rdeminde islep shi’g'ari’lg'an tok kernewi 500 - 1150 kV shekem asi’ri’ladi’.Joqari’dag'i’ mi’salg'a qaytayi’q. 10 000 turaq jay 220 V kernewli tarmaqtan 50 000 A tok aladi’. Bunda qalashag'a keletug'i’n tokti’n' quwatli’li’g'i’ P = 50 000 A -220 V= 11 000 000 W= 11 MW boli’wi’ kerek.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Elektrostanciyalarda ku'sheytiwshi ja'rdemshi stanciyada transformator ja'rdeminde tokti’n' kernewi t/=500 kV qa asi’ri’ladi’, deyik. Bul jag'dayda qalashag'a keletug i’n tarmaqtan    tok wо’tedi. Juwani’raq si’mnan 22 Amper tok wo'tkende si’m jeterli da'rejede qi’zbaydi’ ha'm elektr energiyani’n' jog'ali’wi’ kem boladi’.

Elektr uzati’w tarmaqlari’

Qa'wipsizlikti ta'miynlew maqsetinde elektr wo'kizgish tarmaqlari’ ko'birek ashi’q jer maydanlari’nan wo'tkiziledi. Uzati’w tarmaqlari’ni’n’ si’mlari’ni’n' asti’na u'yler, ka'rxanalar ha'm basqa imaratlar quri’w qadag'an yetiledi.

Pa'seytiriwshi ja'rdemshi stanciyalar

Elektr jetkeriwshi tarmaqlari’ arqali’ qalag'a yamasa awi’lg'a uzati’lg'an elektr tog’i’ ju'da' u'lken kernewge iye boladi’. Bunday u'lken kernew tuti’ni’wshi’g'a pa'seytip beriledi. Kernewdi pa'seytiw bir neshe basqi’shlarda a'melge asi’ri’ladi’ (204- su'wret). Pa'seytiriwshi stanciyalarda pa'seytiwshi transformatorlar ja'rdeminda elektr tog’i’ni’n' kernewi 6 kV qa  pa'seytiriledi. Sonnan keyin elektr energiyasi’ adamlar jasaytug'i’n wori’nlarg'a jetkeriledi. Adamlar jasaytug'i’n wori’nlardag'i’ pa'seytiwshi ja'rdemshi transformatorlar elektr tog’i’ni’n' kernewinin’ za"ru’r bolg'an mug'dari’na qarap pa'seytiriledi. A'dette, xojali’qlarg'a, ka’rxanalarg'a, ofislerge, kommunalli’q xi’zmet ko'rsetetug’i’n wori’inlarg'a tok kernewi 220 V qa tuwi’rlap beriledi. Sanaat ka'rxanalari’na 220 V tan ti’sqari’ 380 V ha'm 660 V kernewli tokta beriledi.

Sabaqti’ bekkemlew

«Jalpi’ pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’. Son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formula jazi’wg’a kirisedi .

1.Ne ushi’n elektrostanciyalardan elektr energiyani’ uzaq arali’qqa jetkeriw ushi’n wolardi’n' kernewi asi’ti’ladi’?

2.Ku'sheytiriwshi ja'rdemshi stanciyalarda kernew qalay asi’ri’ladi’?

3.Elektr jetkeriwshi tarmaqlar tiykari’nan nelerden quri’lg'an?

4.Pa'seytiriwshi ja'rdemshi stanciyalarda elektr kernew qalay pa'seytiriledi?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Elektr energiyasi’n jetkerip beriw temasi’n woqi’p keliw.

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash