ELEKTR TOG’I’ HAQQI’NDA TU’SINIK

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ELEKTR TOG’I’ HAQQI’NDA TU’SINIK

 atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                            22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№9-TEMA   ELEKTR TOG’I’ HAQQI’NDA TU’SINIK

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Elektr tog’i’ haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Ta’biyattag’i’ elektr qubi’li’slari’ temasi’n soraw

Tema

Zaryadli’ bo’lekshelerdin’ ta’rtipli qozg’ali’si’:

Elektrometr sharigin zaryuadlang’an tayaqsha ja’rdeminde zaryadlayi’q.Bunda elektrometr ko’rsetkishi belgili bir uyeshke buri’ladi’ (35-s suwret). Yeger bir ushi’ jerge tutasti’ri’lg’an wo’tkizgishtin’ yekinshi ushi’ elektrmetr sharigine tiygizsek sol momentte elektrometrdin’ ko’rsetkishi nolge tu’sip ketedi.

Bul qubi’li’sti’n’ sebebi wo’tkizgishtin’ yekinshi ushi’ sharikke tiygizilgen momentinde wondag’i’ zaryadli’ bo’leksheler wo’tkizgish boylap bir ta’repke ta’rtipli qozg’aladi’ ha’m jerge wo’tip ketedi (35-b suwret).

Demek de ten’ wo’lshewli wo’zgermeli qozg’ali’sta denenin’ basi’p wo’tken joli’ to’mendegishe an’lati’ladi’.

Xsryadli’ bo’lekshelerdin’ ta’rtipli qozg’ali’si’,yag’niy ag’i’m elektr tog’i’ dep ataladi’.

«Tok» so’zi «ag’i’m» ma’nisin an’latadi’.

Joqari’dag’I’ ta’jiriybede wo’tkizgishte elektr tog’i’n’i’n’ payda bolg’ani’n biliw ushi’n jerge tutasti’ri’lg’an wo’tkizgish wortasi’na neon lampochka wornatayi’q.Yeger wo’tkizgishtin’ yekinshi ushi’n elektrometrdin’ zaryadlang’an sharigine tiygizsek, elektrometrdin’ ko’rsetkishi nolge tu’siwi menen bir waqi’tta neon lampochkada bir zamatta jani’p wo’shedi (34-suwret). Demek, haqiyqattanda wo’tkizgishte zaryadli’ bo’leksheler bir ta’repke ta’rtipli qozg’aladi’,yag’niy ag’adi’ ha’m elektr tog’I’ payda boladi’.

Tok payda boli’wda elektr maydani’ni’n’ worni’:

Zaryadli’ bo’lekshelerdin’ qozg’ali’wi’na sebep, wo’tkizgishte elektr maydani’ni’n’ barli’g’I’ (35-suwret). 35-suwrtte ko’rsetilgen ta’jiriybede elektrometrdin’ sharigi teris zaryadlang’an.Wo’tkizgishtin’ ushi’ sharikke tiygizilmesten buri’n jerdin’ wo’tkizgish jalg’ang’an worni’ neytral boladi’. Wo’tkizgish sharikke tutasqan zamatta wondag’I’ teris zaryadlardi’n’ ta’sirinde jerdin’ bul neytral worni’nan teris zaryadlar ko’shedi.

No’kis Rayoni’                                                                                                            22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                            22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Wo’tkizgishtin’ jerge tutasqan worni’nda won’ zaryadlar qali’wi’ na’tiyjesinde sharik ha’m jer arasi’nda elektr maydani’ ju’zege keledi.Bul maydanni’n’ ta’sirinde sharikledegi elektronlar jer ta’repke ta’rtipli ha’m wo’tkizgishte tok payda boladi’.

Wo’tkizgishte elektr tog’i’ ju’zege keliwi ushi’n elektr maydani’ boli’wi’ kerek.

Wo’tkizgishte qalay yetip uzaqraq dawam yetetug’I’n elektr tog’I’n payda yetiw mu’mkin?

Elektrofor mashinasi’ni’n’ shariklerin wo’ztkizgish arqali’ neon lampochkag’a tutasti’rayi’q.Mashina diski aylandi’ri’lg’anda woni’n’ shariklerinin’ birewinde won’ yekinshisinde teris zaryadli’ bo’leksheler payda boladi’ (36-suwret).

Bul qarama-qarsi’ belgiler arasi’ndag’I’ bo’leksheler arasi’nda, yag’niy wolarg’a jalg’ang’an wo’tkizgishte elektr maydani’ ju’zege keledi.Maydan ta’sirinde elektronlar wo’tkizgish boylap ta’rtipli qozg’aladi’ ha’m tok payda yetedi.Bul tok arqali’ neon lampochkasi’ janadi’.Diska toqtawsi’z aylandi’ri’p turi’lsa sharlardi’n’ zaryadlani’wi’ u’zliksiz dawam yetedi ha’m lampochkada jani’p tura beredi.

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.Elektr tog’i’ dep nege ayti’ladi’?

2.34-suwrette elektr tog’i’ni’n’ qalay payda boli’wi’n tu’sindirin’

3.Wo’tkizgishte zaryadli’ bo’leksheler ta’rtipli qozg’ali’si’ni’n’ sebebi nede?

4.Elektrofor mashinasi’ ja’rdeminde tokti’ qalay payda yetiw mu’mkin? Tok payda boli’w sebebin tu’sindirip berin’

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Elektr tog’i’  haqqi’nda tu’sinik temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                            22-mektep  Saylauov Ag’i’lash