ENERGIYANI'N AYLANI'WI' HA'M ONNAN MASHINALARDA PAYDALANI'W

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ENERGIYANI’N AYLANI’WI’  HA'M  WONNAN  MASHINALARDA PAYDALANI’W

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№42-TEMA   ENERGIYANI’N AYLANI’WI’  HA'M  WONNAN  MASHINALARDA PAYDALANI’W

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Energiyani’n aylani’wi’  ha'm  wonnan  mashinalarda paydalani’w  haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Quwatli’li’q temasi’n soraw

Tema

Ta'biyatta energiyani’n' saqlani’wi’

Energiyani’n' saqlani’w ni’zami’ tek mexanikali’q qubi’li’slar da g'ana yernes, ba'lkim basqa barli’hq fizikali’q qubi’li’slarda da wori’nli’. Bul qubi’li’slarda energiya bir tu'rden basqa tu'rge aylani’wi’ mu'mkin. Su'ykeliw ku'shi ta'sirinde qozg'ali’wshi’ dene mexanikali’q energiyasi’ni’n' bir bo'legi ishki energiyag'a. yag'niy ji’lli’li’qqa aylanadi’. Tap usi’nday ji’lli’li’q mexanikali’q energiyag'a. elektr energiyag'a ha’m basqa tu'rdegi energiyag'a aylani’wi’ mu'mkin. Quyashti’n' jaqtili’q energiyasi’ ji’lli’li’qqa aylanadi’, bul energiya Jer ju'zin qi’zdi’radi’, atmosferada ji’lli’li’q qubi’hslari’ ju’z beredi, yag'niy jawi’n jawadi’, bul jawi’nlar da'ryalardag'i’ suwdi’ payda yetedi, da'rya suwi’ni’n’ potenciyal energiyasi’ biyik plotinadan tu'siwde kinetikali’q energiyag'a aylanadi’, suwdi’n' kinetikali’q energiyasi’ gidroelektrostanciyalarda turbinani’ aylandi’radi’ ha’m elektr energiyasi’ payda boladi’, elektr energiya bolsa u'ylerdegi elektr shi’raqlari’ arqali’ jaqti’li’q energiyasi’na aylanadi’ ha'm   t. b.

Ta'biyatta energiya joq boli’p ketpeydi. wol tek g'ana bir tu'rden basqa tu'rge aylanadi’. Bul enegiyani’n' saqlani’w ni’zami’ boli’p tabi’ladi’. Energiyani’n' saqlani’w  ha'm bir  tu'rden basqa tu'rge aylani’w ni’zami’ bi’lay ta'riyplenedi:

Tuyi’q sistemadag"i’ barli’q qubi’li’slarda energiya hesh waqi’t bardan joq bolmaydi’, joqtan bar bolmaydi’, tek g'ana bir tu'rden basqa tu'rge yamasa bir deneden basqa denege wo'tip, mug'dari’ jag'i’nan wo'zgerissiz qaladi’.

Paydali’ jumi’s koefficienti

Ha'r qanday mashina yaki dvigateldin' paydali’ jumi’si’ toli’q sari’plang'an energiyadan kishi, sebebi barli’q mexanizmlerde su'ykeliw ku'shleri bar. Bul ku'shlerden quri’lmalardi’n' ha'r tu'rli bo'limleri qi’zadi’. Jumsalg'an toli’q energiyani’n' bir bo'limi ji’lli’li’qqa aylani’p, qalg'an bo'legi paydali’ jumi’s atqaradi’. Mashina ha'm dvigateller wo'zine sarplanatug'i’n energiyani’n' qansha bo'limi paydali’ jumi’s atqaratug'i’ni’n ko'rsetetug'i’n shama paydali’ jumi’s koefficenti (qi’sqasha PJK) kirgizilgen.

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Paydali’ jumi’sti’n' sari’plang'an jumi’sqa qatnasi’ paydali’ jumi’s koefficienti dep ataladi’ ha'm  ha'ribi menen belgilenedi.PJK procent yesabi’nda an'lati’ladi’.Yeger paydali’ jumi’sti’  atqari’lg'an toli’q jumi’sti’  menen belgilesek. wol jag'dayda PJK formulasi’ to'mendegishe jazi’ladi’

PJK birden (100% ten) u'lken bolmaydi’. Mashina ha'm dvagatellerde su'ykeliw ku'shlerinin' jumi’si’ni’n' bag'dari’nan toli’q energiyasi’ni’n' bir bo'limi jog'aladi’ ha'm sol sebepli PJK ba'rhama birden kishi boladi’.

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.Ta'biyatta energiyani’n’ saqlani’wi’n tu'sindirip berin’.

2.Energiya hesh waqi’t bardan joq bolmaydi’, joqtan bar bolmaydi’ degende neni tu'sinesiz?

3.Paydali’ jumi’s koefficenti dep qanday shamag'a ayti’ladi’ ha’m wol qalay an'lat’iladi’?

4.Ne sebepten PJK  birden (100% ten) kishi boladi’?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Energiyani’n’ aylani’wi’ ha’m wonnan mashinalarda paydalani’w temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash