Фосфор және оның қосылыстары

«№2Қашар орта мектебі»КММ Тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары Мұғалім:Табарикова Тарбия Исаевна Пәні:Химия Сыныб:9а 2015­2016оқу жылы 9 сынып Сабақ тақырыбы:Фосфор және оның қосылыстары                                             Сабақ мақсаты: а). Білімділік:Оқушыларға фосфор элементі,оның кездесуі,  қасиеттері туралы түсінік беру.      б). Дамыту:Пәнге қызығушылықтарын,ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыту  в).Тәрбиелік:Мамандық таңдауға,табиғат байлықтарын қорғауға үйрету,адамгерші     лік қасиеттерін байыту                                                                                                       Сабақ түрі:дәстүрлі емес сабақ                                                                                                Сабақ әдісі: аралас әдіс:мамандықтар иелерінің диалогы әдісі,ойын,жұмбақтар  шешу,көрсетпелі сабақ әдісі                                                                                                      Сабақ көрнекілігі:Менделеев кестесі,фосфор ойыншық,калий перманганаты,  формулалар,интертақта                                                                                                              Сабақ байланысы:биология,медицина,әдебиет,география                                                   Сабақ барысы:1 Ұйымдастыру . Оқушылардың көңіл­күйлерін сабаққа дайындау         Сабақ жоспарымен таныстыру                                                                                               2.Үй тапсырмасын сұрау:1.Азот нешінші топта орналасқан                                                2. Азоттың электрондық формуласы                                                                            3.Азоттың оттекті қосылыстары                                                                                        4.Азоттың сутекті қосылыстары                                                                                        5.Қайсы қосылыс көңілдендіруші газ деп аталады                                                           3.Жаңа тақырыпты хабарлау                                                                                                 Бұл тақырыпты өту бойынша оқушылардан алдын­ала дайындалған әртүрлі мамандық  иелері химик,алхимик,геохимик,бастаушылар өз білгендері бойынша мәлімет береді.      Оқушылар тиісті сұрақ беруге дайын отырады.Бұлар арасында өзара жарыс,сынақ  түрінде сұқбат өткізіледі.                                                                                             Бастаушы:Біз біргелікте ізденіп,кереметтер тарихын үйреніп шықтық,оның аты  «Химиялық элементтердің периодтық системасы»екен.Оған 1869 жылы ұлы химик  Д.И.Менделеев негіз салған.Периодтық жүйеде 7 период,10 қатар,8 топ болып 109  элемент тәртіпті түрде жайласқан.                                                               Химик:Білесіздерме,бүгінгі кереметтер тарихындағы үйренетін ғажайып элементіміз­ фосфор.Ол периодтық жүйенің 5 тобының негізгі элементі болып азот топшасына  тиесілі екен.Осы топшадағы 5 аға­іні элементтердің сыртқы электрон қабаттарындағы  электрондар саны бірдей болады.Сол себепті олардың тотығу дәрежесі+5,төменгі  тотығу дәрежесі ­3 ке тең. Геохимик: Осы бес элементтің аттары да өте қызықты екен.                                     Оқушылар:Қандай екен,біздерде білейік.                                                          Геохимик:Әрине,азот­лайықсыз,фосфор­иісті,мышьяк­танымал у,бес мың жасты  металдар бөрісі,қанша көңілдерді паршалаған­сурьма мен висьмут.                        Оқушылар:Өте қызықты екен.                                                                     Алхимик:Таптым,таптым.                                                                                                  Оқушылар: Нені,нені таптың.                                                                                          Алхимик:Көп таңырқай бермеңдер,кеше «Қызықты химия» кітабын оқып,бір  жұмбақтың жауабын таба алмаған едім,сіздер айтқан элементтердің бірінің аты  қызықты жұмбақ жауабын табуға жәрдем берді.                                               Оқушылар:Есітейікші.                                                                                               Алхимик:Жарайды,айтсам айтайын                                                                                         Өзі екі қабатты,онда 7 электрон,толық аяқталуы үшін 3электронға зар.                              5 электрон беріп +5 ке жетеді,сутекті қосылыс құстай ұшып кетеді                                    Жоғары оксидін алу біраз қиындау. бірақ оның қосылысы табиғатта көп ұшырар              Үнемі бір оксиді күлдіруші газ болар,иіскеп қалған кісілер тек ха­халап көп күлер  Химик:Тоқта бұл жағын біз жалғастырамыз .                                                            Оқушылар:Иә,ақыры біз өткен сабақта «Азот пен оның қосылыстарын үйрену»  бойынша осы жұмбаққа жауап тапқан едік.Осы жұмбақ арқылы азот және оның  қасиеттеріне баға берген едік.                                                                                                   Химик: Құрметті алхимик,білмесеңіз енді байқаған шығарсыз.                                    Алхимик:Эх,әттең осындай қызықты саяхатқа шықпаған екенмінде.                                  Химик: Ештеңе етпейді,бұдан кейін сабақ қалдырмайсыз.                                                    Алхимик: Кіналай бермеңдер,жақсы дайындалып келгенмін.                                  Химик:Азоттың аналогы эс­пе­үш, иондану күшімен радиусы үлкендеу.                            Онсыз ақуыз болмайды,ми мен сүйек толмайды.                                                                     Өзі үш түрлі формада, ағы өте улы                                                                                           Ерінбей ұзақ уақыт жайменен қыздырсаңыз көкшіл қызыл зат пайда болар лезде. Үлкен  қысым астында қыздыруды жалғастырсақ,                                                                 Майлы  графит    сияқты         қарасы пайда болар                                                                                Табиғатта ұшырайтын бір изотопы бар, кәдімгі жағдайда да хлорда жанады.                     Суда ерімейді десем барлығы біліп алады                                                                             Алхимик: Өте жақсы жұмбақ екен.                                                                             Геохимик: Дұрыс, бұл фосфордың қасиеттерін көрсететін жұмбақ екен.                           Бастаушы: Фосфордың химиялық белгісі Р,атом ядро заряды +15 ке тең   болып,айналасында 15 электрон  үнемі әрекетте болады.Р периодтық кестеде бесінші  топта,үшінші пениодта орналасқан,оның реттік нөмірі 15,ол қосылыстар түзгенде 3 электрон қабылдап,5 электрон бере алады.                                                                              Химик: Сіз фосфор туралы жақсы түсінік бердіңіз. Енді маған күкірт беріңіз.(химик  күкіртті жандырады).Күкірт не үшін жанды,білесіңдерме.                                                  Алхимик: Өзің түсіндіріп берші.                                                                                     Химик. Бертоле тұзын білесіңдерме.                                                               Геохимик:Әрине,білеміз,біз онымен «Хлор» тақырыбын өткенде танысқанбыз.            Химик: Қызыл фосфорды есіттіңдер,кәдімгі сіріңкенің жануы мына реакцияға  негізделген.                                                                                                       6Р+5КСlO3=5KCl+3P2O5                                                                                                                                                      Фосфордың  бертоле тұзымен қоспасы өте тұрақсыз,ол әлсіз үйкеліс жасағанда жанады,сөйтіп  адамзат үшін қажеттінің бірі от жағу үшін қолданылады.Алғаш сіріңке дайындауға ақ  фосфор қолданылған,ол улы болғандықтан және оңай тұтанатын болғаны үшін қауіпті  болды.Сондықтан қазіргі кезде сіріңке дайындауда қызыл фосфор қолданылады.  (Сіріңке суреті көрсетіледі) Оны майда шыны және желіммен араластырып,сіріңке  қорабының бүйіріне жағады. Ал ақ фосфордан соғыс кезінде өртегіш брмбаларға және  түтіннен шымылдық жасау үшін қолданылады.              Бастаушы: Көбіне осы  жағдайды тірі организмдер құрамындағы фосфор қосылыстарын үйренгеннен соң  бөлшектену нәтижесі деп есептеледі.                                                              Оқушы:Тап  сондай,фосфор сөзінің өзі грекшеден алынған болып, «жарық беруші» деген мағынаны  білдіреді.                                                                                                   Химик: Ақ фосфор өте улы зат,ол жайлы және бір жұмбақ айтамын.                        Бастаушы: Бүгін біз  фосфор әлеміне саяхатқа шығып,оның қасиеттерімен таныстық.Химик пен алхимикке  сұрақтарың барма.Оқушылар өз сұрақтарын береді. Оқытушы: Фосфорды алғаш рет  гамбургтік алхимик Бранд 1669 жылы алды.Оның 3 түрі бар,ақ,қызыл,қара.Ақ фосфор  жарық береді,оның атыда содан келіп шыққан . Фосфор әсіресе адам организмінде  миде,сүйекте көп болады.Ол сүйекке мықтылық береді.Ақ фосфор жарық шығаратын  болғандықтан «түнде мазардан от көрінді» деп айтушылар да кездеседі.Бұл от  фосфордығ жарық шығаруы.Күнделікті тұрмыста үй бұйымдарында  сағат,телефондарда фосфор бар.Бүгін химик,алхимик,геохимик және бастаушы болған  оқушыларымыз осы саяхатта фосфор туралы жақсы мәлімет берді.Оларға сабаққа  жақсы қатысқанбығы үшін рахмет айтамын, бағалаймын.                                            Үйге  тапсырма: Фосфор тақырыбын оқып келу