Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.
Оценка 4.8

Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.

Оценка 4.8
Научно-исследовательская работа +1
pdf
МХК +1
Взрослым
29.01.2022
Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.
Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.
3-TOM @Umidli_yoshlar Jamoasi.pdf



 Международный научно-образовательный  электронный журнал 

«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ»

                

УДК 37

ББК 94

 

                        Международный    научно-образовательный    электронный    журнал

«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». Выпуск №19 (том 1) (октябрь,

2021). Дата выхода в свет: 31.10.2021.

 

Сборник содержит научные статьи отечественных и зарубежных авторов по экономическим, техническим, философским, юридическим и другим наукам.

Миссия научно-образовательного электронного журнала «ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ» состоит в поддержке интереса читателей к оригинальным исследованиям и инновационным подходам в различных тематических направлениях, которые способствуют распространению лучшей отечественной и зарубежной практики в интернет пространстве.  

Целевая аудитория журнала охватывает работников сферы образования (воспитателей, педагогов, учителей, руководителей кружков) и школьников, интересующихся вопросами, освещаемыми в журнале.

Материалы публикуются в авторской редакции. За соблюдение законов об интеллектуальной собственности и за содержание статей ответственность несут авторы статей. Мнение редакции может не совпадать с мнением авторов статей. При использовании и заимствовании материалов ссылка на издание обязательна.

 

 

 

 

© ООО «МОЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КАРЬЕРА» © Коллектив авторов

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:

 

Пестерев С.В. – гл. редактор, отв. за выпуск 

        Батурин Сергей Петрович                                           кандидат исторических наук, доцент

Боброва Людмила Владимировна                                  кандидат технических наук, доцент

Богданова Татьяна Владимировна                           кандидат филологических наук, доцент

Демьянова Людмила Михайловна                               кандидат медицинских наук, доцент

Еремеева Людмила Эмировна                                     кандидат технических наук, доцент

Засядько Константин Иванович                                доктор медицинских наук, профессор

Колесников Олег Михайлович               кандидат физико-математических наук, доцент

Коробейникова Екатерина Викторовна                кандидат экономических наук, доцент

Ланцева Татьяна Георгиевна                                      кандидат экономических наук, доцент

Нобель Артем Робертович                                           кандидат юридических наук, доцент

Ноздрина Наталья Александровна                         кандидат педагогических наук, доцент

Павлов Евгений Владимирович                                  кандидат исторических наук, доцент

Петрова Юлия Валентиновна                                  кандидат биологических наук, доцент

Попов Сергей Викторович                                        доктор юридических наук, профессор

        Табашникова Ольга Львовна                                  кандидат экономических наук, доцент

Тюрин Александр Николаевич                              кандидат географических наук, доцент

Усубалиева Айнура Абдыжапаровна                   кандидат социологических наук, доцент

        Фаттахова Ольга Михайловна                                     кандидат технических наук, доцент

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СОДЕРЖАНИЕ

 

Название научной статьи, ФИО авторов

Номер страни цы

ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

 

DZYUDOCHILARDA EGILUVCHANLIK SIFATINI

RIVOJLANTIRISH METODIKASI 

Jumagulova Aziza Abdujalil qizi

8

ENGLISH PHRASEOLOGY AND PHRASEOLOGICAL UNITS

Bafoyev Farrux Baxtiyor o‘g‘li, Shodiyev Miryoqub Shodi o‘g‘li,  Bozorov Hamid Razzoqovich 

12

XOJA BAHOUDDIN NAQSHBAND HAZRATLARINING

BETAKROR HAYOT YO’LI

Bo’riyeva Mamlakatxon Ziyodulla qizi, Abdiyev Sirojiddin Murotaliyevich, Gandumzoda Ruxshana Kurbonsho

16

ЛИРИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАДА КЕШИРМЕ ТӘБИЯТЫН

ҮЙРЕНИЎ (МИНАЙХАН ЖУМАНАЗАРОВАНЫҢ ЛИРИКАСЫ

МЫСАЛЫНДА)

Файзуллаева Саятхан Узақбаевна

21

ОБЩЕЕ НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

 

THE IMPORTANCE OF UZBEK-ENGLISH MILITARY

PHRASEOLOGICAL UNITS

Abdullayeva Sanobar Xamzayevna

25

PROSPECTS FOR THE IMPLEMENTATION OF CLOUD RADIO ACCESS NETWORK OF CELLULAR NETWORKS

Sotvoldiev Said-Akbarxon Shukurjon o’g’li

29

SALOMATLIK HAQIDA TUSHUNCHA, DARAJASINI

ANIQLASH, MEZONLARI, RITMI, TO’LIQ MA’LUMOT

Mamadaliyeva Mahbuba Haliljon qizi, Qodirbekova O`g`iloy Shavkatjon qizi

34

ALKOGOLIZM — ETILOGIYASI, BOSQICHLARI, ZARARLARI,

TASHXISLASH, ICHKILIKBOZLIKNI DAVOLASH

Rahmonova Musharraf Alisherovna, Yuldasheva Xurshidabonu Abdusalom qizi

40

TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASINING HOMILADORLIKKA

TA’SIRI

Po’latova Dilafruz Ravshanbek qizi, Toshpo’latova Dilnoza Musayevna

49

TA'LIMNI DIFFERENTSIALLASHTIRISH VA TRENING

MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH MAHORATI Mamadjanova Shahnoza Abduhalimovna

53

 

IRRIGATSIYA EROZIYASIGA UCHRAGAN YERLARDA

TAKRORIY EKINLARNI YETISHTIRISH

I.Xoshimov, R.Isabekov, Yo.Nabijonov, O.Nabijonov

57

ПАХТАНИ ЖИНЛАШ ЖАРАЁНИДА ТОЛА СИФАТИНИ

ЎЗГАРИШИНИ ТАҲЛИЛИ

Н.А.Наврузов, Д.Ахмедов, И.Иброхимов

62

ХАРАКТЕРИСТИКА ПОВРЕЖДЕНИЯ КОРОНАРНЫХ СОСУДОВ У БОЛЬНЫХ С РАЗЛИЧНЫМИ

ФУНКЦИОНАЛЬНЫМИ КЛАССАМИ СТАБИЛЬНОЙ

СТЕНОКАРДИИ

Джумаев Д.Л., Гадаев А.Г., Туракулов Р.И.

65

XALQ TA'LIMIDA YANGI PEDTEXNOLOGIYALARNI VA

KOMMUNIKATIV INTERAKTIV METODLARNI O'RNI

Bobodjonova Nodira Muhamadaliyevna, Abdupattoyeva Oyshaxon Tojimuhammedovna

72

YANGI O’ZBEKISTONNING KELAJAK YOSHLARI: HUQUQIY

KAFOLATLARI VA IMKONIYATLARI

Abduraimova Manzura, Tojiyev Akromjon 

75

ПАТРИОТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ НАШЕЙ МОЛОДЕЖИ -

ПРАКТИЧЕСКИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС

Мамуров Улугбек Ибрагимович, Абдуллаев Азизбек Сухроб угли

79

ИНТЕРЬЕР ДИЗАЙНЕРЛАРИ УЧУН КОМПЬЮТЕР ДАСТУРЛАРИ

Алибоев Н.Р.

84

ТАЪЛИМ ТИЗИМ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ

ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Шарофаддинов Шихназар Анварович

87

ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА

УЧИТЕЛЕЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ ПУТЁМ ВНЕДРЕНИЯ В

ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЙ ПРОЦЕСС СОВРЕМЕННЫХ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Барило Валентина Алексеевна

95

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОГО СЛОВАРЯ НА

УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА

Остонова Мухаббат Умаровна

104

SHAXSNINGKASBIYYO’NALGANLIKDARAJASISHAKLLANIS

HININGO’ZIGA HOS IJTIMOIY - PSIXOLOGIKOMILLARI Karimova Munira

112

TA’LIM JARAYONIDA O‘QUVCHILARNI RAG‘BATLANTIRISH

Matkurbanova Dilfuza Sadullayevna 

119

TALK SHOW: ORIGIN, THEORY AND CLASSIFICATION

Gofurova Maftuna Bobur qizi

123

 

TORCH-INFEKSIYALARINING HOMILADORLIKKA TA’SIRI, TAHLILLAR, DAVOLASH VA OLDINI OLISH

128

 

Omonova Sayyora Rasulovna, Masharipova Salima Ortiqaliyevna

 

ОБЩЕЕ СРЕДНЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA

TABIATSHUNOSLIKKA DOIR TASAVVUR VA

TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISHNING METODIK ASOSLARI

Rasulova Aziza Tojiboyevna

133

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA DARSLARIDA

INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH

Turg‘unova Nargiza Jo'rayevna

138

EVALUATION OF THE EFFECT OF THE COMPOSITION OF THE

DRILLING MUD OF THE FORMATION

Tursunov Shavkat Serabovich, Sharipov Shuhrat Pulatovich

147

NUTQ MADANIYATI VA PEDAGOG NUTQI  

Eshqulova Mohidil

151

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ И ВО ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Калиш Е.Ю., Бурцева Л.А., Митченко О.А.

155

HUQUQ TA`LIMIDA INNOVATSION METODLAR

Norbekov Ahmad Norbekovich

160

PROBLEMS OF SPEAKING IN FOREIGN LANGUAGES

Normatova Farangiz Azim qizi, Yakubova Kamola Shokirovna,

Ahmadov Ravshan Nurali o‘g‘li

207

KIMYO MASHG‘ULOTLARIDA  YORDAMCHI  DASTURLI VOSITALARDAN  FOYDALANISH

Norqulov Mehriddin Isoqul o‘g‘li, Aslanova Gulnoza Sattorovna, Atakulova Charos Ziyodullayevna  

211

USE OF INTERACTIVE METHODS IN ENGLISH LESSONS

Yakubova Kamola Shokirovna, Akobirova Kamola Malikovna, Ahmadov Ravshan Nurali o‘g‘li

215

ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ҲОСИЛ

БЎЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ҲОДИСАСИНИНГ ЎРНИ

Bafoyev Farrux Baxtiyor o‘g‘li, Shodiyev Miryoqub Shodi o‘g‘li, Akobirova Kamola Malikovna

219

MATEMATIKA TA’LIMI METODIK ISHINI  INNOVATSION

TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA  TAKOMILLASHTIRISH

Toshtemirov Vahobiddin Abdumuradovich, Aslanova Gulnoza Sattorovna, Qudratov Nurali Sunnat o‘g‘li

223

МЕТОДИКА РУССКОГО ЯЗЫКА КАК НАУКА

Hamroyeva Gulnora Begboyevna, Axmedova Xurshida Erkinjonovna, Bozorov Hamid Razzoqovich 

227

 

 

МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КАК

НЕРОДНОМУ В НОВЫХ ГЕОПОЛИТИЧЕСКИХ УСЛОВИЯХ

Qurbonova Yulduz Hamrayevna, Axmedova Xurshida Erkinjonovna,

231

Hamroyeva Gulnora Begboyevna  

 

UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA ADABIY ERTAKLARNI

O‘QITISH

Ravshanova Feruza Bahriddinovna, Qurbonova Yulduz Hamrayevna, 

Ulug‘berdiyeva Gulchehra Aliqulovna

234

MATEMATIKA DARSINING TURLARI

Xidirova Mavluda Isroilovna, Ne’matova Ra’no Hazratovna,  Bozorova Dilfuza Yo‘ldoshovna

238

O‘ZBEK BOLALAR ADABIYOTI

Bozorova Xolida Ergashevna, Bozorova Gulchehra Nazarovna, Namozova Feruza Homidovna

242

МАЪРИФАТПАРВАРЛИК АДАБИЁТИДА ТАЪЛИМ – ТАРБИЯ

МУАММОСИ

Ernazarova Nilufar Umarovna, Fayzullayeva Ra’no Mahmudovna, Artiqova Adolat Atabayevna

246

YOU ARE THE PRIDE OF MY NATION, MY MOTHER TONGUE!

Zakirova Gulnoza Arzamjanovna

250

OLAMNI O‘RGANISHDA VA TEXNIKANING RIVOJLANISHIDA

MEXANIKANING AHAMIYATI

Mamatqulov Mansur Furqatovich, Ulug‘berdiyeva Gulchehra Aliqulovna, Faxriddinov Orifjon Odilovich

252

INKLYUZIV TA'LIMDA MUAMMOLARNI BARTARAF ETISH

Qurbonova Dilbar To’rayevna

256

CORONAVIRUS

Nishanova Rukhshonabonu

261

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ

ОБРАЗОВАНИЯ

Коваленко Лариса Семеновна, Уракова Елена Дмитриевна

262

METHODS OF USING NEW PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN

MOTHER TONGUE LESSONS

Shohruxbek Akramov

269

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI DARSLARIDA

DIDAKTIK O‘YINLARNING AHAMIYATI

Kamolova Sharofar Djalolovna  

274

ПОЛИФОНИЧЕСКИЙ ЦИКЛ «24 ПРЕЛЮДИИ И ФУГИ» Р.

ЩЕДРИНА

Хабибуллина Элия Ильнаровна

277

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA OG‘ZAKI HIKOYA VA YOZMA

INSHOGA O‘RGATISH TAMOYILLARI

Ashirqulova Feruza Bahtiyorovna

288

HEALTHY IS OUR WEALTHY

Olimova Dilshoda Ulug`bek qizi

294

 

ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

 

ФИО автора: Jumagulova Aziza Abdujalil qizi O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va  sport universiteti magistranti

ФИО научного руководителя: Ozdaeva Viktoriya Ruslanovna 

Название публикации: «DZYUDOCHILARDA EGILUVCHANLIK SIFATINI

RIVOJLANTIRISH METODIKASI»

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada dzyudochilarda egiluvchanlik sifatini  oshirish va takomillashtirish metodikalari yuzasidan tadqiqot ishi olib borilgan. 

Kalit so’zlar: egiluvchanlik, mashg’ulot, dzyudo kurashi, jismoniy tayyorgarlik.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan buyon  qisqa davr ichida barcha sohalar  kabi  jismoniy tarbiya  va sport yo’nalishida ham  progressiv o’zgarishlar  ro’y berdi. Dzyudochilarimiz Osiyo hamda Jahon miqyosidagi musobaqalarda yaxshi natijalarga erishib, O’zbekiston bayrog’ini yuqoriga ko’tarishmoqda. Insonni tarbiyalash, uning jismoniy sifatlarini rivojlantirish,  salomatligini mustahkamlash, qobiliyatini oshirish, sportchilarda  zarur bo'lgan  ruhiy muhitni yaratishning  ko'p qirrali jarayonida  jismoniy tarbiya  va sportning ahamiyati yuqoridir.  Sog'lom insonlarni  tarbiyalashda  yordam  beradigan  sport kurashining  har xil turlari  jismoniy  tarbiya  tizimida  muhim o'rin egallaydi. Shu jumladan dzyudo kurashi ham bu tizimda o'z o'rniga ega. Agarda dzyudochilarda  egiluvchanlikni mashg'ulotlar yordamida  mukammal rivojlantirilsa sportchini kurash mahorati oshadi.

Egiluvchanlik -bu kurashchining katta amplitudada  harakatlarni  amalga oshirish  qobiliyatidir. Egiluvchanlik – tayanch- harakat apparatining  majmuaviy morfologik  xususiyati bo’lib,  inson gavdasining  alohida  bo’g’imlaridagi  bir-biriga  nisbatan bo’lgan harakatdir. Egiluvchanlik bo'g'imlardagi  harakatchanlik bilan aniqlanadi. U  o'z navbatida,  bir qator omillarga bog'liq: bog'imlar, paylar, mushaklar cho'ziluvchanligi  va ularning  cho'zilish qobiliyati. Bir nechta egiluvchanlik turlari mavjud.

Faol egiluvchanlik-bu shaxsiy  mushak kuchlanishlari  hisobiga katta amplitudada  harakatlarni bajarish qobiliyatidir. 

Sust egiluvchanlik- bu tashqi  kuchlar:  og'irliklar, raqib harakatlari hisobiga  harakatlarni  katta amplitudada  bajarish qobiliyatidir. 

Dinamik  egiluvchanlik-  dinamik xususiyatga ega mashqlarda  namoyon bo'ladigan  egiluvchanlikdir.

  Statik egiluvchanlik- statik  egiluvchanlikka  ega mashqlarda namoyon  bo'ladigan egiluvchanlikdir.

  Umumiy egiluvchanlik-  turli yo'nalishlarda  eng yirik  bo'g'imlarda  katta amplituda bilan harakatlarni bajarish qobiliyatidir.

   Maxsus egiluvchanlik -kurashchining texnik- taktik xususiyatlariga tegishli  bo'g'imlar va yo'nalishlarda  harakatlarni  katta amplituda bilan  bajarish  qobiliyatidir. Cho'ziltiruvchi mashqlar: oddiy, prujinali harakatlar, o'zini ushlagan holda siltanishli, tashqi yordam bilan  bajariladigan  harakatlar  egiluvchanlikni  rivojlantirishning asosiy  vositalaridir. 

Rivojlanish  darajasining  ko’rsatkichlariga  ko’ra  harakat  amplitudasi  juda keng.  U  burchak darajasi goniometri vositasida  yoki  santimetr chizg’ich yordamida o’lchanadi.

 Harakat amplitudasining pasayishi  va mushaklarda  kuchli og’riq  paydo bo’lishi bilan  cho’zilish mashqlarini  to’xtatish  kerak.

       Egiluvchanlik mashqlarini bajarish  to’xtatilgandan   uning  darajasi  astasekin pasayib, 2-3 oydan keyin avvalgi  holatiga  qaytadi.

 Egiluvchanlik shug’ullanuvchilarning  yoshiga va jinsiga  bog’liq. Faol egiluvchanlik  10-14 yoshda, sust egiluvchanlik 9-10 yoshda kuzatiladi. Egiluvchanlik  o’sishining  turli  bosqichlari bor. Qizlarda 14-15 va 16-17 yoshda, o’g’il bolalarda esa

9-10, 13-14 va 15-16 yoshlarda  egiluvchanlik o’sishining  yuqori  sur’atlari  belgilangan.

  Sust egiluvchanlikka nisbatan faol egiluvchanlikning rivojlanishi 1,5-2 marta sekin kechadi. Shu bilan birga qizlarda  o’g’il bolalarga  nisbatan 20-30% yuqori bo’ladi.

Kurashchilarning  jismoniy tayyorgarligi deganda, jismoniy sifatlari ya'ni kuch, tezlik, chaqqonlik, egiluvchanlik va chidamlilik sifatlari  nazarda tutiladi. Bu sifatlarning barchasi kurashchilar uchun  zarur. Chunki ular bir-biriga chambarchas bog'liq holda o'rganilsa,  sportchi o'zining imkoniyatlarini yuqori darajada mukammallashtiradi.

O'rganib chiqilgan ma'lumotlarga asoslanib, shunday fikrga kelish va xulosa qilish mumkinki, egiluvchanlikni rivojlantirish kurashchilarda  muhim ahamiyat kasb etadi. U boshqa sifatlar kuch, chaqqonlik, tezkorlik va chidamlilik bilan chambarchas bog'liq. Egiluvchanlik kurashchilarda usullar bajarishda bu sifatlarni tejashga yordam beradi. Yuqori egiluvchanlik  darajasi  turli bo’g’inlarda  yengillik  yaratib, sportchini kurash  paytida  himoyada  yaxshi  harakatlanishiga  va raqibning  hujumlaridan osonlik bilan  chiqib  ketishda  katta ro’l o’ynaydi. Yuqoridagi ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, egiluvchanlik sifatini rivojlantirishni kichik yoshdan boshlash maqsadga muvofiqdir.

 

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1.   Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy madaniyat asoslari va metodikasi  Toshkent., O‘zbekiston Davlat jismoniy madaniyat instituti, 2005 yil - 300 b.  

2.   Livitsskiy A.N Maktabgacha yoshdagi bolalarni Jismoniy madaniyat asoslari va metodikasi  Toshkent: 1995 y. 

3.   Goncharova O.V. YOsh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish Toshkent., O‘zbekiston Davlat jismoniy madaniyat instituti  2005 y. 

4.   www.pedagog.uz  

5.   www.Ziyonet.uz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Bafoyev Farrux Baxtiyor o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi, Shodiyev Miryoqub Shodi o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi, Bozorov Hamid Razzoqovich ingliz tili fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «ENGLISH PHRASEOLOGY AND PHRASEOLOGICAL UNITS»

 

ABSTRACT

The article studies English semi-idioms which are suggested by A. Kunin. We learn them with both terminological and metaphorical meanings. These units were studied from different angles but here their dual nature is viewed through the possibility of providing an experiment. The paper shows how a linguistic experiment can reveal not only the meaning of some unit, but the peoples’ attitude towards the use of these phrases, their individual level of understanding, interpreting and realizing. As cognition is very important in the understanding of semantics, as well as a new perspective in the study of phraseology, a synergetic approach as well as a cognitive one is becoming one of the ways to scrutiny the nature of terminological phraseological units. The paper focuses on the possible ways of showing that terms can develop metaphorical meanings though sometimes people have no ideas of the etymology of some units. An experiment to show the dual nature of such units as terminological phrase   was provided on the bases of a specially created questionnaire. The result of the experiment proved that some terms can acquire new metaphorical meanings and function in the language and speech as phraseological units. The results of the experiment as well as various references to the matter of the study - semi-idioms - may turn to be useful in language studies, learning English as a second language, investigating English Terminology and Phraseology.

Keywords: terms, idioms, semi-idioms, terminological phraseological units, metaphor, meaning, experiment.

INTRODUCTION

It is well-known that the very term phraseology was suggested by Charles Bally who studied French Stylistics and regarded phraseology as a part of this science. Since his book “Precis de stylistique” (1905) was published and translated into various languages, a lot of research on phraseological units has been conducted.

In the Russian school of thoughts Academician V. Vinogradov described Phraseology in his book “The Russian Language”. After that phraseological units were studied from the point of view of their semantics, structure, and complexity.

Kunin  wrote, “ a phraseological unit is a stable com-Elena Nikulina, Chair of English Phonetics and Lexicology Department, the Faculty of Foreign Languages, Moscow Pedagogical State University (Institute of Philology and Foreign Languages),

Moscow, Russia. She is involved in EFL teaching, course and materials development for Bachelor and Master’s degree programmes. She is undergraduate and postgraduate research advisor. Her areas of research are phraseology and terminology.

MATERIALS AND METHODS

At the end of the last century cognitive study appeared. This new study actually is an interdisciplinary study of how the human perceives the process of learning and how the words are learned in the process of cognition. So, as a result, Phraseology became a new focus for those linguists who were keen on cognitive approaches.

This paper is aimed at showing some modern approach in both English Terminology and English Phraseology as some units with a special meaning may undergo specific changes: they acquire a new metaphorical meaning and start to function in the language as phraseological units. The first linguist who pointed out some features of these dual units was Prof. A. Kunin  who compiled the first Eng- lishRussian Phraseological Dictionary (1984) where along with phraseological units and phraseomatic units, the so-called semi-idioms were included and described. As Kunin put it in the preface of the dictionary, “semi-idioms have both literal and transferred meaning, the first meaning being usually terminological or professional and the second transferred” (Kunin, 1984, p. 14). The examples of these semi-idioms are as follows: a chain reaction - a chemical term and an idiom meaning a chain of quarrels, or to sail too close to the wind - a nautical term and an idiom meaning “to risk”. There are many more examples of semi-idioms and I intend to reveal their nature by showing the results of the study and experiment provided on the basis of such units. In other words, a synergistic nature of the units under study is an object of the research. It should be mentioned here that a term system does not  merely reflect a field of knowledge or activity but represents the theory behind it, so that two or more theories appear and present simultaneously in one and the same sphere (for example, in physics and linguistics). More than that, terminology is integrative: sometimes the terms of some sciences may function in various terminological systems, or even penetrate into the language for general Purposes. In case with semi-idioms a quite complicated process can be observed:

Phraseological units are learned according to material and methods of research.

Let’s come nearer to the what combination of words is not a phraseological turn.

Phraseological units, from a lexical point of view, area unique phenomenon: on the one hand, they have all the signs of word combinations, but they are more similar in their properties to words. Knowing these features, you can easily learn to distinguish between stable phraseological combinations, unity, splices or expressions from ordinary phrases. within the phraseological variability the word order can be

changed in phraseological units The notion of fixedness of application is a keystone one for this research as the theory of semi-idioms proves that there can be a certain shift of meaning and it is determined mainly by the intention of a speaker to underline a certain concept,  moreover the  unit,  that is presumably  a term  per se,  is used  in  a non-terminological  context. Thus, a unit with a metaphoric meaning, functioning as an idiom, appears.

RESULTS AND DISCUSSION

Apart phraseological units  from phraseology it can be of various nature, they can have several meanings,  a special one, being a term  and used  in the  language for specific purposes, and a metaphorical one, functioning as an idiom in some literary work or in speech.

Phraseology and Phraseological units:

1.Phraseological units, like phrases, consist of several interconnected lexemes, but most often their meaning is incapable of going beyond the sum of the meanings of their constituents. For example: "lose your head" (stop thinking sensibly) and "lose your wallet." The words that make up phraseology are most often used figuratively. 

2.When used in spoken and written language the composition of word combinations is formed every time. But the unity and fusion are constantly reproduced in the finished form (which makes them related to speech clichés). The phraseological combination of words and the phraseological expression in this question sometimes confuse. For example: "hang your head" (sad), although it is a phraseology, but each of its components is able to freely appear in the usual phrases: "hang a coat" and "lower your head." 

3.Phraseological turnover (due to integrity the meaning of its components) in most cases can be safely replaced by the word-synonym, which can not be done with the phrase. For example: the expression "servant Melpomene" can easily be changed to a simple word "artist" or "actor".

4.Phraseological units never act astitles. For example, the hydronym "Dead Sea" and phraseological combinations "the dead season" (unpopular season), "lying dead weight" (lying unused cargo).

As we have already mentioned above, phraseological units can be of various nature, they can have several meanings,  a special one, being a term  and used  in the language for specific purposes, and a metaphorical one, functioning as an idiom in some literary work or in the

CONCLUSION

We have already defined that semi-idioms, or terminological phraseological units  are  often  used  in  various  texts, sometimes makes the context more intricate, thought the readers do not necessarily associate the units with terms, and more often do not have any reference to terms, as our linguistic experiments shows.

Nevertheless, these units are of importance to study not only in terms of their etymology, practicability of changes in their meaning, but mostly for the enlarging the scope of native speakers as well as ESL-speakers. Probably, semi-idioms are so frequently used in literature and the media discourse as they are really picturesque and unusual, they make the dwelling more capturing, thrilling, serving the aim of translation  of  the main idea onto the readers. So the research could be aimed at a more profound investigation of the functions of semi-idioms in text of different genres, the impact of their usage as well as the structural and componential changes, integrating processes. Deduction of a phraseological meaning sometimes is really impossible without certain cognitive procedures appealing to existence, which is also true about the metaphorical fixed expressions based on the shift of meaning of notions.

 

REFERENCES

1.Bally, Ch. Precis de stylistique. Geneve  Eggimann. Cambridge International Dicitonary of Idioms (1998). Cambridge University Press. 

2.Jarvie, G. (2009). Bloomsberry Dictionary of Idioms. London: A&C Black. 

3.Kovecses, Z. (2010). Metaphor. Oxford: Oxford Univerity Press. 

4.Kunin, A. (1970). English Phaseology: A Theoretical Course. Moscow. 

5.Kunin, A. (1984). English-Russian Phraseological Dictionary. Moscow:

Russian Language. 

6.Longman Dictionary of English Idioms (1992). Longman, 387.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Bo’riyeva Mamlakatxon Ziyodulla qizi  

Termiz Davlat Universiteti talabasi

Abdiyev Sirojiddin Murotaliyevich

Toshkent Davlat Sharqshunoslik universiteti talabasi

Gandumzoda Ruxshana Kurbonsho

Surxondaryo viloyati Denov tumani 79-umumiy o’rta ta’lim maktabi o’qituvchisi

        Название        публикации:        «XOJA        BAHOUDDIN        NAQSHBAND

HAZRATLARINING BETAKROR HAYOT YO’LI»

 

УНИКАЛЬНЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ ХАЗРАТА ХОДЖИ БАХАУДДИНА

НАКШБАНДА

THE UNIQUE WAY OF LIFE OF HAZRAT HOJA BAHAUDDIN NAQSHBAND

 

Anotatsiya: Ushbu maqolada butun dunyoga ma’lum va mashhur, buyuk avliyo, mutasavvif, mufassir hamda faqif  Xoja Bahouddin Naqshband hazratlarining ijodi,betakror hayot yo’li haqida so’z yuritiladi.

Anotation: This article discusses the work and unique way of life of the world-famous and famous saint, mystic, commentator and pauper Khoja Bahauddin Naqshband.

Аннотация: В статье рассказывается о творчестве и неповторимом образе жизни всемирно известного и известного святого, мистика, комментатора и нищего Ходжи Бахауддина Накшбанда.

Kalit so’zlar:

Fiqh,tasavvuf,tariqat,sunnat,zohidlik,naqshbandiya,muhaddis,mufassir,mutakallim 

Keywords: Fiqh, Sufism, Tariqah, Sunnah, Asceticism, Naqshbandi, Muhaddith,

Mufassir, Mutakallim

Ключевые слова: фикх, суфизм, тарикат, сунна, аскетизм, накшбанди, мухаддис, муфассир, мутакаллим.

 

Saodat zamonida  aqoid,fiqh va boshqa islomiy ilmlar qatori tasavvuf ham alohida ajralib chiqgan emas edi..O’sha vaqtlarda  musulmonlar butun umrlari davomida Payg’ambarimiz sallollohu alayhi vassallamga ergashar edi.Keyinchalik sahobayi kiromlar o’zlari Qur’on va sunnatdan kerakli hukm va xuloslarni chiqarib olib o’sha vaqtlardayoq ruhiy kamolotga,zikr va zohidlikga moyil zotlar o’zlari uchun kerakli oyat va hadislardan dalil topib mazkur ishlarni o’z hayotlariga tadbiq etadilar.Shu tariqa ilk bora tasavvuf –komillikga erishish yo’l yo’riqlarini o’rgatuvchi  ilm yuzaga keldi.

Xo’ja Bahouddin Naqshband hazratlari tasavvufda naqshbandiya tariqatining asoschisi .U zot 717-yilda Buxoro yaqinidagi Qasri Hindovun qishlog’ida dunyoga kelganlar.Shayx Bobo Samosiy va Shayx Amir Kulol hazratlaridan ruhiy tarbiya olganlar.Otalarining ismlari Movlono Jaloliddin bo’lib u zot hajga brogan vaqtlarida hajda vafot etadilar.Onalari Orifa bo’lib otalari vafot etganlaridan so’ng Xoja Bahouddin Naqshband hazratlarining tarbiyalarini o’z zimmalariga oladilar.Xoja Bahouddin Naqshband hazratlarining oliy maqomlari yoshlik chog’laridanoq zohir bo’la boshlaydi.Xoja Bahouddin Naqshband hazratlari hayotlik chog’larida Muhammad Boboyi Samosiy xizmatlarida bo’lgan.Muhammad Boboyi Samosiy hazratlari  vafotlaridan keyin Xoja Bahouddin Amir Kulol suhbatlarida bahramand bo’ladilar va u kishining vafotlaridan so’ng yana yeti yil Xoja Xoja Orif Diggaroniydan ta’lim oladilar

Ta’lim olish jarayonlari haqida Xoja Bahouddin quyidagilarni eslaydi:

”Yoshligimizda uch kishi do’st edik.Biz uchovlon Haq yo’liga kirishga qaror qildik va kirdik. Ularning oralarida mening niyatim Allohdan boshqa barcha narsalardan kechib haqga va haqiqatga erishmoq edi.Bu niyatim xolis edi shekilli, Xaq taolo menga ko’plab moddiy va ma’naviy imkonlar berdi.Oxir-oqibat maqsadimga erishtirdi.

Xoja Muhammad Bahouddin Naqshband hazratlari Xoja Abduxoliq G’ijduvoniy, Muhammad Boboyi Samosiy va Sayyid Amir Kulol hazratlarining ta’limot va talqinotlarini hakimona tartibga solib, tariqatda olamshumul asarlarni barpo qildilar va uchta kitob ta’lif qilganlar.: ‘’Hayotnoma’’,’’Dalilul oshiqiyn”, va “Avrod “ nomli kitoblar shular jumlasidandir.

Ul zot nafaqat mutasavvif balki mufassir, muhaddis, faqih hamda mutakallim alloma bo’lgan.

Bu zoto bobarakot ikki marta poyi piyoda hajga borib kelganlar Bahouddin

Naqshband o’n sakkiz yoshida uylangan. Bir o’g’il va bir qiz ko’rganlar. O’g’ollari yosh voyaga yetmasdan vafot etganlar. Qizlarini esa voyaga yetgandan keyin o’zlarining xos shogirdlari bo’lgan Alouddin Attor hazratlariga turmushga berganlar.

Hazrat Bahouddin Naqshbandning sifat va unvonlari juda ko’p bo’lgan. Jumladan

“Ash shayxul shayx”,’’Al Ajar al Kabir” (Buyuk daho),”Muhyiz sunna”(Sunnatni tiriltiruvchi),”Koshiq ul haqoyiq”  degan maqtovlarga ega bo’lgan.

Xoja Bahouddin Naqshband hazratlari haqida juda ko’p manoqiblar yaratilgan.

Ulardan eng asosiylari Muhammad Porsoning “Risolayi Qudsiya”, Saloh ibn Muborakning “Anis ut tolibiy va uddat uz solikin “, Abu Qosim Muhammad Al Bokirning “Maqomoti Hazrat Xoja Nashband” kabi asarlaridir.

O’zini ul zotning shogirdi deb atamish Alisher Navoiy hazratlari naqshbandiylik asoslarini “qanot tariyqi” deb atadi va bu falsafiy ta’rifni butun ijodi davomida sharxlashga o’zini bag’ishladilar.

Naqshbandiy tariqatining asosiy shiori “Dil bay or u dast ba kor”hikmatida ifodalangan.Buning ma’nosi har bir inson doimo dilida Xudoni saqlasinu, uning qo’li rizq-u ro’z ya’ni yemoq-ichmoq,kiyim-kechak bunyod qilishdek kundalik tiriklik mehnati bilan band bo’lsin demoqchi.Navoiy falsafasi har bir inson o’z halol,bunyodkorlik mehnati bilanyashamog’i zarur,olimlar,shayxul islomlar o’z mehnati bilan yashashi kerakligini talqin etadi.Shu Bois Navoiy hazratlari o’zining

“Nasoyim ul muhabbat” risolasida hatto o’z piri Hazrat Xoja Bahouddin Naqshband kimyogarlik hunari bilan tirikchilik qilib kun kechirganlarini aytib faxrlanadilar.

Ulamolar Muhammad Murod O’zbekiydan Naqshbandiy tariqati haqida aytgan quyidagi gaplarini rivoyat qiladilar:

“U sahobai kiromlarning asl holicha, ziyoda ham, nuqson ham bo’lmay qolgan tariqatidir. U botinda ham, zohirda ham barcha harakat va sakanotlarda sunnatga va aziymatga komili intizom qilgan, bid’atdan batamom chetda bo’lgan holda ibodatda bardavom bo’lishdan iboratdir.

Shayx Amir Alouddin Naqshbandiy o’zining “aqshbandiya tariqati nedir?” risolasida quyidagilarni yozadi.

“Naqshbandiya tasavvufi o’rtacha va mo’tadildir. U sulukdagi mo’tadillik, shariatga ergashish, tariqatning osonligi bilan ajralib turadi. U xususan din ulamolari ichida keng tarqalgan. Naqshbandiy sufiyning qalbi Alloh bilan, jismi banda bilan.”

Xoja Bahouddin Naqshband va uning ta’limoti hamda Naqshbandiy shayxlar to’g’risida talay asarlar yaratilgan. O’zbekiston FA Abu Rayhon Beruniy nomidagi qo’lyozmalar fondida naqshbandiylikga doir 195 ta asar saqlanmoqda.

Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki Xoja Bahouddin Naqshband hazratlari butun umrini Allohga,uning  muhabbati,sevgisiga erishishga sarf etdi.Biroq bu yo’lda u zot boshqa tariqatlardagi ka’bi tarkidunyochilikni emas balki mehnat –u mashaqqat billan birgalikda Allohga qurbat hosil qilish yo’lini tutdilar.”Dil ba yoru dast ba kor” ushbu go’zal hikmatni o’z tariqatlariga shior qilib olgan Bahouddin Naqshband hazratlari har bir mo’min musulmon inson uchun eng go’zal ibratni,hayot yo’lini qoldirgan desak mubolag’a bo’lmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Abul Muhsin Muhammad Bokir ibn Muhammad Ali. ”Bahouddin Balogardon”

2.Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. ”Tasavvuf haqida tasavvur”,Movorounnahr,Toshkent,-2004 yil

3.”Zikri qalb sultoni “.Badiiy va tarixiy.Ibodat Rajabova.Buxoro nashriyoti 2007 yil

4.Sadriddin Salim Buxoriy. ”Dilda yor” (Hazrat Bahouddin Naqshband ).Badia.Toshkent-1993 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Файзуллаева Саятхан Узақбаевна

Өзбекстан мәмлекетлик көркем өнер ҳәм мәденият институты 

Нөкис филиалы оқытыўшысы 

Название публикации: «ЛИРИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАДА КЕШИРМЕ ТӘБИЯТЫН ҮЙРЕНИЎ (МИНАЙХАН ЖУМАНАЗАРОВАНЫҢ ЛИРИКАСЫ

МЫСАЛЫНДА)»

 

Лирика – бул өзиниң нәзиклилиги көркемлиги, сезимталлығы, өткирлиги менен көркем әдебияттың жанрлары ишинде ең тәсиршең жанр болып келди. Әсиресе, оның поэзиясы айрықша күшли раўажланған бизиң қарақалпақ халқының руўҳый дүнясында тутатуғын орны жоқары екенлиги ҳәммеге мәлим. [Оразымбетов. 4]

М.Жуманазарова ҳәм оның поэзиясы ҳаққында жазыўға кирискен ўақытта өз-өзиме сораў бердим. Себебин излегенимде мен шайырдын көплеген косықларын сүйип оқыйман. Сол ушын шайыр қосықларын талкылағым келди. Шайырдың «Кетпек ушын келгенмен…»  атлы китабында автордың   сайланды шығармалары орын алған, инсан өмириниң барлық ўақыя қубылыслары, сезимлери, дослық, адамгершилик, әдиллик туйғыларын көркем баян етип оқыўшы кеўлине жеткериўге урынады. Шайыр қолына қәлем алар екен, оның ой қыялында пайда болған идея, ол ақ қағазға қосық болып түседи. Әдебиятшы,

Қ.Турдыбаев Миллий поэзиямызға ғәрезсизлик карсаңында кирип келген

Б.Сейтаев, С.Ибрагимов, О.Сатбаев, Б.Генжемуратов, М.Жуманазарова, П.Мырзабаева, Г.Даўлетова, Г.Нурлепесова ҳәм тағы басқа да талант ийелери Миллий поэзиямызды рәңбе-рәң бояўлар, әлўан түрли сөз кестелери, көркем образлар менен байытыўға белгили үлес қосты-деп келтиреди мийнетинде. [Турдыбаев.171]

Шынында, бүгинги қарақалпақ поэзиясында ең белгили қәлем тербетип киятырған шайырлар ишинде М.Жуманазарованың орны айрықша.Шайырдың шеберлиги ишки мазмунды жеткерип бериўде қолланатуғын усыллары оның излениўшең екенлигиннен дерек береди. Шайырдың көплеген косықлар топламы оқыўшылар кеўлиннен әлле қашан орын алды. Шайырдың қосықлар топламында ҳәр түрли темадағы қосықлары лирикалық қаҳарманды ҳәр түрли отлар арасына салады. Оның қосықларын оқыған оқыўшы шайырдың ой қыялы шеңбери оғада кең екенлигин сезеди. Оның «Анажан» атлы қосығында лирикалык каҳарман төмендегише толғанады: 

Әжем, атам меҳрийбан,

Маңлайымнан сыйпайды,

Сени ойлап анажан,

Меҳрим саған туўлайды. 

Дайым-кишем кеўлимди, Жыкпайын деп мың ҳәлек,

Өзиң болмас ҳеш ким де,

Дүнья сенсиз бир пәлек [Жуманазарова.19].

Келтирилген мысалда бала тилинен сөйлеген каҳарман инсан өмиринде Ананың орны өзгеше екенлигин түсиндирмекши болады. Адам баласы дуньяға келип көзин ашқаннан баслап өзиниң анасыннан басқа ҳеш биреўден меҳир көрмейди. Ана тек өз перзентин алақанында көтерип тәрбиялайды дүньяның сырларын бирме-бир түсиндиреди. Шаңарақта аналардың орны сол тийкарда қәлиплесип барады перзентлер ана меҳринен нәр алып, өмириниң мазмуны анадан көрген меҳир астарында екенлигин аңлап жетеди.

Қарақалпақ адебиятында ҳаял-кызлардың қәлеминен дөреген қосықлар ана меҳри менен суўғарылғанлығы менен өзгешеленеди. Ҳаял адам қосық дөреткенде ананың меҳр-муҳаббаты лирикалык каҳарман кеширмелеринде өзгеше сәўлеленеди.

Шайыр табияты өзгериўшең қубылыс: гейде қосықларында жақсы кейпият инәм ететуғын, гейде кайғылы ўақыяларды сөз етиўши сезимлер бериледи. Профессор Қ.Жәримбетов шайырдың ҳақыйқый қарақалпақ ҳаялының ишки дебдиўлерин беретуғын қосығы мысалында төмендеги қатарларды тилге алады.

Жаным, неге бунша кешиктиң,

Ашалмайман саған есикти, 

Ҳижран бизге несип етипти, О муҳаббат, муҳаббат.

Қосықта лирикалық каҳарман (ҳаял адамның) жүрек дәрти кешиккен муҳаббат мотиви арқалы бериледи. Ол бәлким турмыс қурған перзентлери де бар шығар. Муҳаббат адамға бир келетуғын бахыт. Лирикалық қаҳарман еки оттың ортасында қалады, бурынғы шаңарақты бузбай, онда калыў керек пе ямаса өмирде келген бахыт муҳаббатты таңлаў керек. Европа шайырлары екинши жолды таңлайды, қарақалпақ шайрасының лирикалық қаҳарманы өз муҳаббатын қанша аңсаса да, оның жетегине ерип кетпейди…» [Жәримбетов.  2011, ноябрьдекабрь].

Шайыр руўҳының аңы бир минутлық кейпияттың мийўеси болған лирикалың шығармасы, шайыр руўҳы басқа кейпиятқа байланыспастан илгери қағазға көширилмесе, ол жоғалады, және қайтпайды. [Белинский.184] Поэзияда муҳаббатты оған садықлылықты, пәк ҳүжданды улығлаўшы қосықлар көпшиликти қурайды. Маржан киби сөз қолланыў шайырдың жетискенлигинен дәрек береди. 

Жуўмақлап айтқанда, қарақалпақ поэзиясының раўажланыўына елеўли улес қосқан шайыр сыпатында Минайхан Жуманазарованың лирикасындағы излениўшиликти, талапшаңлықты шайырдың шеберлиги деп аңлаўға болады. Өйткени, шайыр қосығында оқыўшы өз ойы менен жете алмай жүрген сораўларға жуўап алады. Сол ушын да шайырдың лирикалық қаҳарманы оқыўшылар тәрепинен жоқары баҳаланады.

 

Пайдаланылған әдебиятлар:

1.         Оразымбетов Қ. Таңламалы шығармалар топламы. I том. Нөкис «Билим» 2018, 4-б.

2.         Турдыбаев Қ. Ғәрезсизлик дәўириндеги қарақалпақ поэзиясы. Нөкис

«Қарақалпақстан» 2011, 171-б

3.         Жәримбетов Қ. Отлы жүректен отлы сөз // «Қарқалпақ әдебияты», 2011, ноябрь-декабрь. 

 

4.         Белинский. В.Г.Танланган асарлар. Тошкент 1955. 184-б

5.         Жуманазарова. М. Кетпек ушын келгенмен… Нөкис «Қарақалпақстан» 2011, 19-б

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ОБЩЕЕ НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

 

ФИО автора: Abdullayeva Sanobar Xamzayevna

Oʻzbekiston IIV Akademiyasi

Tillarni o’rganish kafedrasi o’qituvchisi

Название публикации: «THE IMPORTANCE OF UZBEK-ENGLISH MILITARY

PHRASEOLOGICAL UNITS»

 

Annotasiya

Phraseology is widely represented in modern texts of military-political auditory. Phraseological units are indispensable metaphor, which gives to the genre a special expression and a unique feature. The texts of modern English-Uzbek militarypolitical periodicals, military phraseological units are presented very widely, where the genre acquires a special expressiveness and unique originality.

Key words: military-political auditory, military phraseological units, idioms of military subjects,

The phraseological fund is a kind of reflection of the picture of the world of native speakers, the spirit and culture of the people. Separation of combinations of words, which are reproduced in the language in the form, originally was required to separate fixed phrases from the combinations, the natural and regularly formed in the speech. F. de Saussure noted that in the language there were many expressions, which were ready-made statements which could not be changed even if they can be decomposed into meaningful parts. Such expressions existed in the language in a ready-made form and were transmitted according to tradition.[1]

To understand the term "phraseology", we consider it appropriate to reveal the content side of this concept. Phraseological units are semantically related words and sentences that "unlike syntactic structures similar to them in form, are not produced in accordance with the general laws of choice and combination of words in the organization of utterance, but are reproduced in speech in a fixed ratio of semantic structure and a certain lexical and grammatical composition".

One of the richest resources of phraseological units in the language is professional speech. Terminological vocabulary easily acquires a figurative meaning due to its figurative and metaphorical use, gradually passing into the category of phraseological units with their characteristic features and properties. 

The language is a complex multifunctional system that serves all spheres of human activity, includes different layers. Military language is a special kind of language that corresponds to the military sphere as one of the oldest in the history of mankind.  Uzbek scientists pay considerable attention to the problem of theoretical understanding of the transition of terminological combinations, including military ones, to the field of phraseology. In their research, the authors come to the conclusion that industry words do not form the basis of phraseologists, unlike terms or professional slang. The formation and functioning of military vocabulary is directly related to the history of people, their ideas about justice, law, freedom, violence and other philosophical categories. The results of the analysis of Uzbek-English vocabulary show that the military vocabulary is a combination of several subsystems:

terminological and general, modern and historical. Uzbek military terminology consider borrowings from other languages and international terms, which is also characteristic of it. The gradual penetration of military terms into the general vocabulary and literary language leads to the formation of phraseological units based on them, such as idiomatic combinations of words, proverbs and sayings.

Some linguists believe that, first of all, it is appropriate to refer to the phraseology of the military sphere those phraseological units that are associated with militaryhistorical events, military-political relations, the development of the theory of the use of armed forces in the state, increasing the capabilities of weapons and military equipment. This group also includes phraseological units that arose from the speech of military personnel, statements of historical figures (mainly military and statesmen). In Uzbek and English there are a large number of phraseological units from the military sphere. In everyday life, we sometimes have no idea where they were borrowed from. As an example:

ü  phraseological units denoting the beginning of certain actions, the readiness to start doing things: fly to arms – quickly prepare for war, take up arms; join battle – to start a discussion or a contest; clear the decks – get ready to fight, to fight; dig up the hatchet (tomahawk) – start a war;

ü  phraseological units describing the nature of the struggle. They can represent both positive actions, as well as deception, hostility: change one's battery – direct fire in the other direction, change tactics; mask one's batteries – hide your hostile intentions; turn smb's battery against himself – beat the enemy with his own weapon; fling oneself into the breach – to help out of trouble, to come to the rescue.

ü  phraseological units denoting success, victory in a particular case: carry the day – to win the fight, battle, win the victory; save the day – successfully finish an unsuccessful battle, decide the outcome of the battle; show fight – be ready to fight, be belligerent, do not give up.

ü  phraseological units meaning failure, collapse, defeat: lay down one's arms – to lay down arms, to surrender, to capitulate; throw down one's arms – drop your weapons, surrender; fight a losing battle – fight a fruitless fight, fight a fight that is doomed to failure in advance; leave smb. in possession of the field – to be defeated.

ü  communicative phraseological units, that is, proverbs and sayings: attack is the best method of defense – the best defense is attack; come unscathed out of the battle – get away with it; a threatened blow is self-given – a blow that is often threatened is rarely dealt; every bullet has its billet – what will be, will not pass; forewarned, forearmed – those who are warned are armed.

 

Thus, the phraseology of the military sphere includes phrases that serve to denote various phenomena of military service, weapons and military equipment, activities during combat operations and exercises, and the daily life of military personnel. In conclusion, we may say, phraseological units of the military sphere continue to lead an active life in modern Uzbek and English. The ongoing attempts to study the specifics of the Uzbek national-cultural mentality and the mastery of cultural information embedded in the phraseology of the military sphere undoubtedly contribute to the dialogue of the two ancient cultures. And the results of such scientific research most clearly reflect the peculiarities of the worldview of representatives of two countries linguistic cultures and testify to their identity. 

REFERENCES

1.     Almamatova Sh.T. O‘zbek tili frazemalarining komponent tahlili. NDA. – Toshkent, 2008. – 22 b

2.     Bushuy T.A. Kontrastivnaya leksikografiya v urovnevoy interpretatsii frazeologii isxodnogo yazыka, Avtoref. dis… doktora filol. nauk, Tashkent, 2000. – 42 s.

3.     Collins Cobuild Dictionary of Idioms. - Great Britain: HarperCollins Publishers, 1997. - 493 p

4.     Kurganov A.M. Inglizcha-o’zbekcha harbiy atamalar lug’ati. –Т.: 2020. IIV Akademiya. –  98. 

5.     Mamatov A.E. O‘zbek tili frazeologizmlarining shakllanishi masalalari, DDA, Toshkent, 2000. – 56 b

6.     Saussure F. de. Course in General linguistics. - Yekaterinburg: Ural University Press, 1999. - 432 p

7.     Yuldashev. B. O’zbek frazeologiyasi va frazeografiyasining shakllanishi, hamda taraqqiyoti.- Samarqand, 2007- 4 

 

 

 

ФИО автора: Sotvoldiev Said-Akbarxon Shukurjon o’g’li

Master student of The Tashkent University of Information Technologies named after

Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi

Название публикации: «PROSPECTS FOR THE IMPLEMENTATION 

OF CLOUD RADIO ACCESS NETWORK OF CELLULAR NETWORKS»

 

Abstract: Today, many mobile operators are facing a number of challenges in expanding their Radio Access network infrastructure due to rapid technology upgrades and rising device prices. For operators, it is important that expand of their radio access network in order to meet the needs of users, improve network coverage, and reduce network overloading. Cloud RAN architecture is considering as a priority direction of development of radio access network of next generation cellular networks. This article focused on prospects of implementing Cloud RAN.

Key words: Radio Access Network, Remote Radio Unit/Head, Base Band Unit, virtual Base Band Unit Pool, Medium Access Control, Virtual Machine, Virtual Network Function.

The Radio Access Network (RAN) of traditional cellular networks is commonly consist of stand-alone base stations which process and transmit wireless signal on behalf of mobile phones and forward their data to the core network through backhaul connections. Over the years, the RAN architecture has evolved from the all-in-one base stations to distributed base stations, which separate the radio function unit (a..k.a., Remote Radio Unit/Remote Radio Head or RRU/RRH) from the digital function unit (a.k.a., Base Band Unit or BBU). Baseband wireless signal is carried over fiber links between RRU and BBU which give possibility their physical separation (e.g., by a few kilometers). In distributed base station architecture, BBU performs the antenna array system functionality and the physical and MAC layers and RRU obtains and converts the wireless signal and amplifies the power.

 

Fig. 1 Distributed base station of cellular networks.

The RAN architecture currently in use exist a number of limitation. They are followings: cellular operators provide their base stations to handle the maximum expected network load, but often not consider traffic fluctuation over time. Therefore, the processing power of base stations is usually not fully utilized. However, it is impossible to share the processing resources among them because base stations are geographically dispersed. Moreover, base stations require their own backhaul transmission equipment, environment surveillance system, cooling system and backup battery, which in turn need large space to host them.

By virtualizing BBUs in data centers as a Cloud RAN can notably reduce the operation, computing, energy and real-estate cost for cellular carriers and enlarge effectivity of RAN. Network virtualization is a significant technique for the C-RAN architecture. The virtualized infrastructure manager deploys a pool of virtual BBUs. The cell site simplifies to antennas, Remote Radio Heads (RRHs), and switching functions. The switching functions interconnect the virtual BBUs to the RRHs via highspeed optical links to meet latency requirements. According to traffic demand, the Virtual Network Function (VNF) Manager allocates BBUs to active cell sites and programs an overlay virtual network to switch traffic flows from the cell site’s RRH to the Virtual Machines (VMs) hosting the allocated BBU.

 

Figure 2. C-RAN architecture

The BBU pool operates over a set of hardware platforms such as a Network Interface Card (NIC), memory and Central Processing Unit (CPU). Moreover, the virtualization technology is implemented in C-RAN by operating systems such as a Linux. The BSs functions are simulated as software, called the vBSs. The requirements of virtualization are customization, efficient resource utilization, and isolation. [1]

There are two main approaches of splitting base station functions between RRH and BBU within C-RAN in order to reduce transport network overhead:

1.     Full Centralization: In the fully centralized solution, L1, L2 and L3 (physical layer, the Medium Access Control (MAC) and the network layer) functionalities reside in the BBU Pool. In this case, the BBU implements all

managing and processing functions of the traditional BS.   

2.     Partial Centralization: In partially centralized solution L1 processing is colocated with the RRH, thus reducing the burden in terms of bandwidth on the optical transport links, as the demodulated signal occupies 20 - 50 times less bandwidth [2] than the modulated one. This solution is however less optimal because resource sharing is considerably reduced.

 

Figure 2. Main solutions of splitting base station functions between RRH and BBU within C-RAN

In C-RAN architecture, the fronthaul link can be wireless or wire, It is expected that future wireless fronthauled by wireless links cannot meet the demands of increasing of data rate. Therefore, High optical fiber fronthaul link is proposed instead of wireless fronthaul to provide the required data rate for the next generation cellular network.[3]

By centralizing and virtualizing the BBUs, Cloud RAN can significantly reduce the operation, computing, energy and real-estate cost for cellular carriers, thanks to easy software/firmware upgrades, fewer site visits and lower site space leasing cost. Capital expenditures (CAPEX) savings stem from the fact that a single virtual BBU can serve traffic from multiple cell sites. Thus, the total number of required BBUs depends on the maximum traffic of the network rather than the maximum traffic of each individual site. Operating expenses (OPEX) savings stem from the fact that the energy consumption of the whole system depends only on the average number of active BBUs, which depends on the average network traffic rather than on the average number of active cell sites.  Moreover, a C-RAN system can run multiple independent vBBUs at the same time on one physical server, which has many benefits such as, hardware resources saving, effective server integration and cost reduction. Multiple vBBUs can share the common resources, involving hardware and software systems, which provides effective and flexible utilization. Within the vBBUs, many operators can share programming, network environments and IT platforms.     

REFERENCES:

1.     R. Kokku, R. Mahindra, H. Zhang, and S. Rangarajan, “Nvs: a virtualization substratefor wimax networks,” in Proceedings of the sixteenth annual international conference on Mobile computing and networking. ACM, 2010, pp. 233– 244.

2.     China Mobile Research Institute. C-RAN The Road Towards Green RAN. WhitePaper, Version 2.5, October 2011.

3.     A. Pizzinat, P. Chanclou, F. Saliou, and T. Diallo, “Things you should know about fronthaul,” Journal of Lightwave Technology, vol. 33, no. 5, pp. 1077– 1083, 2015.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Mamadaliyeva Mahbuba Haliljon qizi, Qodirbekova O`g`iloy

Shavkatjon qizi 

2-Marg`ilon Abu Ali ibn Sino nomidagi 

Jamoat salomatligi texnikumi o`qituvchilari

Название публикации: «SALOMATLIK HAQIDA TUSHUNCHA, DARAJASINI

ANIQLASH, MEZONLARI, RITMI, TO’LIQ MA’LUMOT»

 

Annotatsiya: Salomatlik — har qanday tirik organizmning o’zi va uning barcha a’zolari o’z     vazifalarini to’liq bajara          oladigan      holati: nuqsonlar, kasalliklarning yo’qligi (salomatlik tushunchasining batafsil ta’rifi quyida keltirilgan). Salomatlikni o’rganadigan fanlarga dietologiya, farmakologiya, biologiya, epidemiologiya, psixologiya (salomatlik psixologiyasi, rivojlanish psixologiyasi, eksperimental va klinik psixologiya, ijtimoiy (sotsial) psixologiya), psixiatriya, pediatriya, tibbiy sotsiologiya va tibbiy antropologiya, psixoxigina, defektologiya va boshqalar kiradi.

 

Kalit so`zlar: salomatlik, JSST, o`lim, kasallanish, indivudial salomatlik, guruh salomatligi, mintaqaviy salomatlik, jamoat salomatligi, antropometriya, nogironlik, sog`liqni saqlash, valeologiya, psixika.

 

SALOMATLIK TUSHUNCHASI VA TA’RIFI HAQIDA

Inson salomatligini muhofaza qilish (sog’liqni saqlash) — davlatning vazifalaridan biridir. Dunyo miqyosida inson salomatligini saqlash bilan Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) shug’ullanadi.

Butunjahon salomatlik kuni har yili 7 aprel kuni nishonlanadi, Butunjahon ruhiy salomatlik kuni — 10 oktyabr

JSST nizomiga ko’ra, «salomatlik — nafaqat kasallik va jismoniy nuqsonlarning yo’qligi, balki to’liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik holatidir». Biroq, bu ta’rifni populyatsion va individual miqyosda salomatlikni baholash uchun ishlatib bo’lmaydi. JSST ma’lumotlariga ko’ra, mediko-sanitar statistikada salomatlik tushunchasi ostida insonda kasalliklar va buzilishlar aniqlanmasligi, populyatsion miqyosda esa — o’lim, kasallanish va nogironlik ko’rsatkichining pasayishi jarayoni tushuniladi.

P. I. Kalyu «Salomatlik tushunchasining asosiy xususiyatlari va sog’liqni saqlashni qayta tuzishning ayrim masalalari: batafsil ma’lumot» nomli ishida dunyoning turli mamlakatlarida, turli davrlarda va turli ilmiy me’yorlar tomonidan tuzilgan salomatlikning 79 ta’rifini ko’rib chiqdi. Ta’riflar orasida quyidagilar uchraydi:

1.     Sog’lik — organizmning barcha darajalarda normal faoliyat ko’rsatishi, shaxsiy yashab qolish va nasl qoldirishga imkon beradigan biologik jarayonlarning normal kechishi.

2.     Organizm va uning funktsiyalarining atrof muhit bilan dinamik muvozanati.

3.     Ijtimoiy faoliyatda va jamoat foydali ishlarida qatnashish, asosiy ijtimoiy funktsiyalarni to’liq bajarish qobiliyati.

4.     Kasalliklar, kasal holatlar va o’zgarishlar bo’lmasligi.

5.     Organimzning doimo o’zgarib turadigan atrof-muhit sharoitlariga moslashish qobiliyati.

TIBBIY-IJTIMOIY TADQIQOTLARDAGI SALOMATLIK DARAJALARI

       Individual salomatlik — bu alohida insonning sog’lig’i.

       Guruh salomatligi — ijtimoiy va etnik guruhlarning salomatligi. Mintaqaviy (regional) salomatlik — ma’muriy hududlar aholisining salomatligi. Jamoat salomatligi — populyatsiya salomatligi, umuman aholining sog’ligi; «kasalliklarni oldini olish, hayot davomiyligini uzaytirish va tashkiliy sa’y-harakatlar orqali sog’lomlashtirish, jamiyat, tashkilotni o’z fikriga binoan tanlash (davlat yoki xususiy, jamoat yoki individual) ilmi yoki san’ati» deya ta’riflanadi. Jamiyat sog’lig’ining profilaktikasi usullari — ta’lim dasturlarini joriy etish, siyosatni, xizmat ko’rsatishni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqotlar o’tkazishdir. Emlash tushunchasi jamoat salomatligi tushunchasi bilan bog’liq. Davlat sog’liqni saqlash dasturlarining ulkan ijobiy ta’siri keng e’tirof etilgan. XX asrdagi sog’liqni saqlash siyosati natijasida qisman, chaqaloqlar va bolalar o’limining pasayishi kuzatildi va dunyodagi ko’plab odamlar hayot davomiyligi barqaror o’sdi. Misol uchun, amerikaliklarning o’rtacha umr ko’rish darajasi 1900 yildan boshlab 30 yilgacha, butun dunyoda olti yilga ortganligi qayd etildi.

SALOMATLIK DARJASINI ANIQLASH, UNING KO’RSATKICHLARI

Inson salomatligi — sifat ko’rsatkichi bo’lib, u miqdoriy parametrlar: antropometrik (bo’y, vazn, ko’krak qafasi hajmi, a’zolar va to’qimalarning geometrik shakli); jismoniy (yurak urish tezligi, arterial qon bosimi, tana harorati); biokimyoviy (tanadagi kimyoviy elementlar, eritrotsitlar, leykotsitlar, gormonlar va boshqalar miqdori); biologik (ichak florasining tarkibi, virusli va infektsion kasalliklar mavjudligi) va boshqa biomarkerlardan tashkil topadi.

Inson organizmi holati uchun «norma» tushunchasi mavjud bo’lib, bunda parametr qiymatlari tibbiyot fani va amaliyoti bilan belgilanadigan diapazonga to’g’ri kelishi inobatga olinadi. Qiymatning berilgan diapazondan og’ishi, salomatlik yomonlashuvining belgisi va dalili bo’lishi mumkin. Tashqi tomondan, sog’likni yo’qotish tananing tarkibiy tuzilmalari va funktsiyalarida o’lchanadigan buzilishlarda, uning moslashuvchanligi o’zgarishida ifodalanadi.

JSST nuqtai nazaridan, odamlar sog’lig’i ijtimoiy sifat hisoblanadi va shu munosabat bilan aholi salomatligini baholash uchun quyidagi ko’rsatkichlar tavsiya etiladi:

       Yalpi ichki mahsulotni sog’liqni saqlashga sarflash;

       Birlamchi tibbiy yordamning mavjudligi;

       Aholining immunizatsiya darajasi;

       Homilador ayollarni malakali xodimlar tomonidan tekshirilishi darajasi;

       Bolalarning oziqlanish holati;

       Bolalar o’limi darajasi;

       O’rtacha umr ko’rish davomiyligi; Aholining gigienik savodxonligi.

JAMOAT SALOMATLIGI MEZONLARI

       Tibbiy-demografik — tug’ilish darajasi, o’lim darajasi, aholining tabiiy o’sishi, chaqaloqlarning o’lim darajasi, muddatidan oldin tug’ilgan chaqaloqlar soni, kutilayotgan o’rtacha umr ko’rish darajasi.

       Kasallanish — umumiy, infektsion, vaqtinchalik mehnat qobiliyatini yo’qitsh bilan, tibbiy ko’riklarga ko’ra, asosiy noepidemik kasalliklar, gospitalizatsiyalangan.

       Nogironlik ko’rsatkichlari.            Jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlari.

Barcha mezonlar dinamikada baholanishi kerak. Aholi salomatligini baholashning muhim mezonlari salomatlik ko’rsatkichi (indeksi), ya’ni tekshirilish vaqtida (masalan, yil davomida) kasal bo’lmaganlarning ulushi hisoblanishi kerak.

SALOMATLIK OMILLARI

Salomatlik psixologiyasida sog’liqqa ta’sir qiluvchi uchta omil ajratiladi: mustaqil, uzatuvchi va motivatorlar. Mustaqil: salomatlik va kasallik bilan o’zaro bog’liqligi (korrelyatsiyasi) eng kuchlidir: Salomatlikka yoki kasallikka moyil qiladigan omillar:

Xulq-atvori patterni; A (ambitsiyalik, agressivlik, kompetentlik, qo’zg’aluvchanlik, mushaklarning zo’riqishi, tezkor faoliyat turi, yurak-tomir kasalliklarining yuqori xavfi) va B (qarshi sifatlar) tipidagi xatti-harakatlar omillari.

Yordamchi dispozitsiyalar (masalan, optimizm va pessimizm). Hissiy patternlar (masalan, aleksitimiya).

Kognitiv omillar — salomatlik va kasallik, norma, qadriyatlar, salomatlikka bo’lgan shaxsiy baho va boshqalar haqida tushunchalar.

Ijtimoiy muhit omillari — ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, oila, kasbiy muhit.

Demografik omillar — jins omili, individual koping-strategiyalar, etnik guruhlar, ijtimoiy sinflar.

Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti erkaklar va ayollar salomatligidagi farqlarni o’rganishda biologik mezonlarni emas, balki gender (irsiy) mezonlardan foydalanishni tavsiya qiladi, chunki aynan ular mavjud farqlarni yaxshi tushuntiradi. Sotsializatsiya jarayonida erkaklarda o’z-o’zini himoya qiladigan xatti-harakatlardan voz kechish, katta daromad olishga qaratilgan xatarli va tavakkalli xatti-harakatlar amalga oshirilishi rag’batlantiriladi; ayollarda esa bo’lajak onalar sifatida salomatlikni saqlash. Ammo salomatlikning tashqi chiroy kabi namoyoniga urg’u berilganda, sog’lom faoliyat ko’rsatish o’rniga xarakterli ayollar buzilishlari sodir bo’lishi mumkin, qoida tariqasida oshoqozon-ichak buzilishlari.

Erkaklar va ayollarning umr ko’rish davomiyligidagi farq yashash joyiga bog’liqdir; Yevropada bu yetarlicha farq qilsa, Osiyo va Afrikaning bir qator mamlakatlarida deyarli yo’q bo’lib, bu birinchi navbatda jinsiy a’zoni kesish, homiladorlikning asoratlanishi, tug’ruq va yomon bajarilgan abort qilish tufayli ayollar o’limi bilan bog’liq.

Shifokorlar erkaklarga nisbatan o’zlarining kasalliklari haqida ayollarga to’liq bo’lmagan ma’lumot berishlari ko’rsatilgan.

Salomatlik omillariga daromad va ijtimoiy mavqe, qo’llab-quvvatlash ijtimoiy tarmoqlari, ta’lim va savodxonlik, bandlik / mehnat sharoitlari, ijtimoiy muhit, jismoniy muhit, sog’liqni saqlash bo’yicha shaxsiy tajriba va qobiliyatlar, bolaning sog’lom rivojlanishi, biologiya va genetika rivojlanganlik darajasi, tibbiy xizmatlar va madaniyat tegishlidir.

RUHIY SALOMATLIK

Ruhiy (psixik) salomatlik — insonning murakkab hayotiy sharoitlarini yengish, shu bilan birga eng optimal hissiy fonni va xatti-harakatlarning adekvatligini saqlab qolish qobiliyatidir. Ruhiy salomatlik tushunchasi, euthumiya («ruhiyatning yaxshi holati») Demokrit tomonidan tasvirlangan, Suqrotning hayoti va o’limiga tegishli bo’lgan ichki garmoniyaga erishgan insonning obrazi Platonning dialoglarida qayd qilingan. Turli tadqiqotlarda ruhiy azob-uqubatlarning manbai ko’pincha madaniyat deb ataladi (Zigmund Freyd, Alfred Adler, Karen Horney, Erix Fromm ishlarida). Viktor Frankl ruhiy sog’lomlikning muhim omilini insonda qadriyatlar tizimining mavjudligi deb ataydi.

Sog’liqni saqlashga gender yondashuv bilan bog’liq holda, ruhiy salomatlikning bir nechta modeli ishlab chiqildi:

       Normativ, ruhiy salomatlikning ikki tomonlama standartini qo’llagan holda (erkak va ayollar uchun).

       Androsentrik, ruhiy salomatlikning erkak standarti qabul qilingan.

       Androgin, jinsdan qat’iy nazar, yagona ruhiy salomatlik standarti va mijozlarga nisbatan bir xil munosabatda bo’lishni o’z ichiga oladi.

       Normativ bo’lmagan (Sandra Bem modeli bo’yicha) bu faqat erkaklarga yoki ayollarga tegishli bo’lgan xususiyatlar bilan assotsiatsiyalanmaydigan sifatlarga asoslangan.

KASBIY SALOMATLIK

Ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida «kasbiy (professional) salomatlik» birinchi bo’lib XX asrning 80-yillari o’rtalarida psixologik ilmiy adabiyotlarda paydo bo’ldi. Birinchi marta 1986 yilda Jorj Everly tomonidan mehnat gigienasi va mehnat psixologiyasi kabi sohalarda tashkiliy ishlarni amalga oshirish jarayonida integratsiya muammolari bo’yicha nashrda ishlatilgan. R. A. Berezovskaya ta’kidlaganidek, ushbu tadqiqotchi ish joylarda salomatlikni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda psixologlarning muhim roliga e’tiborni qaratdi. Keyinchalik, 1990-yilda Gavaya universiteti tadqiqotchilari Reymon, Vud va Patrik (J. Ramond, D.

Wood, W. Patrick) o’z maqolalarida psixologiyaning vazifalaridan biri sog’lom professional muhit va sog’lom ish o’rinlari yaratish bo’lishi kerak degan fikrni shakllantirgan.

Rus tadqiqotlarida ushbu mavzu birinchi marta 1991-yilda «Kasbiy faoliyatni psixologik qo’llab-quvvatlash» nomli kollektiv monografiyasining «Salomatlik psixologiyasi» bo’limida namoyish etildi. Mualliflar, Sankt-Peterburg universiteti psixologiya fakulteti olimlari, kitobda asosiy e’tiborni sog’lom turmush tarzini shakllantirishning psixologik jihatlari, kasbiy faoliyat psixogigienasi, kasbiy mehnatning psixologik xavfsizligini ta’minlash, kasbiy uzoq umr ko’rish va ishlab chiqarishda psixologik yengillashish kabinetini tashkillashtirish masalalariga qaratgan, lekin kasbiy salomatlik tushunchasining ta’rifini keltirilmagan.

1992-yilda tibbiyot fanlari doktori, harbiy shifokor V. A. Ponomaryenko tomonidan aytilgan ta’rifga ko’ra, kasbiy salomatlik — kasbiy faoliyatning barcha sharoitlarida mehnat qobiliyatini ta’minlovchi kompensator va himoya mexanizmlarini saqlab qolish qobiliyatidir. Kasbiy salomatlik tushunchasi «Sog’lom kishi salomatligi» (1996 yil) asarida ham xuddi shunday ta’riflanadi, faqat qo’shimcha ravishda professional ishonchlilikni ta’minlash zaruriyati bilan to’ldirilgan. Keyinchalik V. A. Ponomarenko va A. N. Razumov kasbiy salomatlikka tizim ko’rinishida qarashni taklif qildi, tizimnining asosiy tuzilmaviy komponentlari funktsional holat, ruhiy va jismoniy sifat, ishchilarning kasbiy mehnatga bardosh bera olishi va ularning faoliyati ishonchliligiga zamin yaratadigan klinik, ruhiy va jismoniy statuslardir. Keltirilgan tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, kasbiy salomatlik tuzilmasida markaziy o’rinni professional-muhim sifatlar egallaydi, ular insonning genotipik statusi, uning funktsional zaxiralari, keyinchalik esa (bevosita va bilvosita) — kishining funktsional holatini belgilaydi. Keyinchalik, psixologiyaning rivojlanayotgan yangi bo’limi — salomatlik psixologiyasida kasbiy salomatlik (endi har qanday kasb-hunar uchun) «kishi organizmining muayyan davri davomida belgilangan samaradorlik va davomiylik bilan muayyan kasbiy faoliyatga qodirligi, shuningdek bu faoliyatga hamrohlik qiluvchi noqulay omillarga bardosh bera olishini baholash maqsadida organizm funktsional holatining jismoniy va ruhiy ko’rsatkichlarining integral xarakteristikasi» deb ta’riflana boshladi.

Kasbiy salomatlikning mezoni sifatida «mutaxassis faoliyatining uning organizmi funktsional holati, fiziologik qiymatini hisobga olishdan kelib chiqib, mumkin bo’lgan maksimal samaradorligi» deb belgilanadigan insonning mehnat qobiliyati xizmat qiladi.

Zamonaviy tushunchada, kasbiy salomatlik kasbiy faoliyat talablariga javob beradigan va uning yuqori samaradorligini ta’minlaydigan mutaxassis xarakteristikalarining muayyan darajasi ko’riladi.

Insonning kasbiy salomatligini saqlash va bir vaqtning o’zida samaradorlikni ta’minlash insonning psixologik kasbiy adaptatsiyasi (moslashuvchanligi) bilan bog’liq. Adaptatsiyaning buzilganligi (dezadaptatsiya belgilari) bir tomondan salbiy psixik holatlarning yuzaga kelishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uning faoliyat samaradorligi pasayishi hisoblanadi.

Kasbiy salomatlik professional (va umuman hayotiy) farovonlik uchun zarur bo’lgan sharoitdir.

SOG’LOM TURMUSH TARZI

Psixologo-pedagogik yo’nalishda sog’lom turmush tarzi kishi ongi, psixologiyasi va motivatsiyasi nuqtai nazaridan qaraladi. Boshqa nuqtai nazarlar ham mavjud (masalan, tibbiy-biologik), lekin ular o’rtasida keskin farq chegarasi mavjud emas, chunki ular bitta muammo — individuum salomatligini mustahkamlashga qaratilgan.

Sog’lom turmush tarzi inson hayotining turli jihatlari rivojlanishiga, uzoq umr ko’rish va ijtimoiy vazifalarini to’laqonli bajarish, mehnat, jamoaviy, oila-ro’zg’or kabi hayot kechirish shakllarida faol ishtirok etishiga zamin yaratadi. Sog’lom turmush tarzi insonning ko’zlangan faolligining o’ziga xos shakli — o’zining salomatligini saqlash, mustahkamlash va yaxshilashga qaratilgan faoliyat sifatida namoyon bo’ladi.

Sog’lom turmush tarzining muhimligi salomatlikka salbiy ta’sir ko’rsatadigan jamoat hayotining murakkablashishi, texnogen, ekologik, psixologik, siyosiy va harbiy xarakterli xavflarning ortishi tufayli chaqirilgan.

SOG’LIQNI SAQLASH

Sog’liqni saqlash — davlat faoliyatining bir sohasi bo’lib, uning maqsadi aholiga tibbiy ximat ko’rsatishni tashkillashtirish va ta’minlash hisoblanadi.

Sog’liqni saqlash mamlakat iqtisodiyotining muhim qismini tashkil etishi mumkin. 2008 yilda sog’liqni saqlash sektori iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga kiruvchi eng rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning o’rtacha 9,0 foizini iste’mol qilgan edi.

Sog’liqni saqlash an’anaviy ravishda butun dunyodagi odamlar salomatligini va farovonligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Buning misoli 1980 yilda dunyo miqyosida chechak kasalligiga barham berish sanaladi, JSST unga insoniyat tarixida sog’liqni saqlashning qasddan aralashuvi natijasida to’liq bartaraf etilgan birinchi kasallik deb ta’rif bergan.

JAHON SOG’LIQNI SAQLASH TASHKILOTI

Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST, ingl. World Health Organization, WHO) — Birlashgan millatlar tashkilotining maxsus bo’linmasi bo’lib, 193 a’zo davlatlardan iborat, uning asosiy maqsadi sog’liqni saqlashning xalqaro muammolarini hal etish va dunyo aholisi salomatligini muhofaza qilishdir. 1948 yilda Shveytsariyaning Jenevadagi shtab-kvartirasi bilan tashkil etilgan.

BMTning ixtisoslashtirilgan guruhiga JSSTdan tashqari UNESCO (Ta’lim, fan va madaniyat tashkiloti), XMT (Xalqaro mehnat tashkiloti), UNICEF (bolalarga yordam ko’rsatish jamg’armasi) ham kiradi. JSST tarkibiga BMTga a’zo davlatlari qabul qilinadi, lekin nizomga muvofiq, BMTga a’zo bo’lmagan davlatlarni qabul qilish ham mumkin.

Valeologiya (lot. valeo — «sog’lom bo’lish») — «salomatlikning umumiy nazariyasi», insonning jismoniy, hush ko’rish va ruhiy salomatligiga tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlar — tibbiyot, gigiena, biologiya, seksologiya, psixologiya, sotsiologiya, falsafa, madaniyat, pedagogika va boshqalarga integral yondashishga nomzod fan. Ayrim mutaxassislar tomonidan alternativ va marginal paramedik retrograd oqimlar deb qaraladi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

1.  https://uz.wikipedia.org/wiki/salomatliki/

2.  https://mymedic.uz/kasalliklar/soglomturmush/

3.  https://uz.approby.com/valeologiya/

4.  https://med360.uz/kasalliklar/inson_salomatligi/

5.  https://uz.castrovirreyna.com/salomatlik_darajasi/

ФИО авторов: Rahmonova Musharraf Alisherovna, Yuldasheva Xurshidabonu Abdusalom qizi 

 2-Marg`ilon Abu Ali ibn Sino nomidagi 

Jamoat salomatligi texnikumi Hamshiralik ishi kafedrasi o`qituvchilari 

Название публикации: «ALKOGOLIZM — ETILOGIYASI, BOSQICHLARI,

ZARARLARI, TASHXISLASH, ICHKILIKBOZLIKNI DAVOLASH»

 

Annotatsiya: Alkogolizm (lot. alcoholismus), shuningdek ichkilikbozlik, surunkali alkogolizm, surunkali alkogolli intoksikatsiya, etilizm, alkogolli toksikomaniya va boshqalar — surunkali psixik progredient kasallik, toksikomaniyaning bir turi, alkogolga (etil spirtga) ruju qo’yish va unga aqliy va jismoniy jihatdan qaram bo’lish bilan tavsiflanadi. Alkogolizm qabul qilinadigan alkogol miqdorini nazorat qila olishni yo’qotish, alkogolga nisbatan tolerantlikning oshishi (shirakayflikni ta’minlash uchun zarur bo’lgan spirtli ichimlik dozasining ko’payishi), abstinent sindrom, a’zolarning toksik shikastlanishi va mastlik paytida sodir bo’lgan ayrim voqealarni eslay olmaslik bilan xarakterlanadi.

Kalit      so`zlar:       alkogolizm, alkogolik,    dipsomaniya,        asetaldegid, alkogolli anozognoziya, detoksitatsiya, mastlik, agressiya, medikamentoz, sedativ

XIX asrga kelib aholi farovonligining oshishi bilan alkogolizm ham oshadi deb hisoblangan. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti dunyoda alkogolizm bilan kasallanish muntazam ko’payib borishini aytmoqda: 2000- yilda dunyoda 140 millionga yaqin odam alkogolizmga chalingan bo’lsa, 2010-yilda bu ko’rsatkich 208 millionga yaqin kishiga yetdi: bunday tendentsiya bilan, 2050-yilga kelib dunyodagi alkogolizmga chalinganlar soni bu raqamlardan ham oshib ketishi mumkin, bu 9,5 milliard aholidan 500 million kishi, ya’ni har 19 kishidan bittasi deganidir.

Amerika tibbiyot assotsiatsiyasi jurnali (Journal of the American Medical Association) alkogolizmga: «spirtli ichimlik ichishni nazorat qilishning buzilishi, alkogolga ruju qo’yish, salbiy oqibatlariga qaramasdan spirtli ichimliklarni ichishni davom ettirish va fikrlashning buzilishi bilan tavsiflanadigan birlamchi surunkali kasallik» deb ta’rif bergan.

DSM-IV (psixiatriya va fiziologiyada diagnostika standarti) ichkilikbozlikni spirtli ichimliklarni takrorlanuvchi salbiy oqibatlarga qaramasdan takroriy ravishda ichish deya ta’riflaydi.

APA Dictionary of Psichologic ma’lumotlariga ko’ra, alkogolizm — spirtli ichimliklarga qaramlik terminining kundalik nomidir. Shuni ta’kidlash kerakki, bunda qaysi turdagi qaramlik nazarda tutilganligi haqida bahslar mavjud: jismoniy (abstinent sindromi bilan xarakterlanadi), psixologik (shartli refleksning mustahkamlanishi asosida) yoki har ikkalasi.

O’RGANISH TARIXI

«Surunkali alkogolizm» atamasi birinchi marta 1849-yilda Shvetsiyalik shifokor va jamoat arbobi M.Guss tomonidan qo’llanilgan bo’lib, bu termin spirtli ichimliklarni uzoq muddat va me’yordan ortiqcha ichishda inson organizmida yuzaga keladigan patologik o’zgarishlarning umumiyligini ta’riflash uchun ishlatilgan. Biroq uzoq vaqt davomida mastlik (spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste’mol qilish) va alkogolizm (kasallik) orasida farq yo’q edi. XIX asr va XX asrning boshlarida alkogolga qaramlik odatda dipsomaniya deb atalgan, ammo hozirda bu atama boshqa ma’noga ega.

Alkogolizmning kasallik sifatida tasavvurlari E. Krepelin, K. Bongefera, E. Bleuler, S. S. Korsakov, S. G. Jislin, I. V. Strelchukning mehnatlari bilan mustahkamlangan. Alkogolizm 1952-yilda Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tomonidan kasallik sifatida tasdiqlangan.

EPIDEMIOLOGIYASI

XX                      asr mobaynida alkogolizmga chalingan bemorlar sonining ko’payishida barqaror tendentsiya kuzatilgan edi. Misol uchun, iqtisodiy rivojlangan 15 ta mamlakatda o’rtacha yillik alkogolizm tarqalganligi ko’rsatkichi 1900-1929 yillarda 1000 aholi uchun 0,3, 1956-1975 yillarda 12,3 kishini tashkil etgan. 1930-yildan 1965-yilgacha alkogolizmga chalingan bemorlar soni 50 barobarga oshdi.

1980-yillardan beri alkogolizmning yirik epidemiologik tadqiqotlari o’tkazilmoqda; ular alkogolizm va ichkilikbozlikning tarqalganligi turli mamlakatlar o’rtasida juda farq qilishini ko’rsatmoqda. Shunday qilib, rivojlangan mamlakatlarda alkogolizm epidemiologiyasining dastlabki tadqiqotlari ushbu kasallik eng ko’p Frantsiyada tarqalganini, keyingi o’rinlarda Amerika Qo’shma Shtatlari, Shveytsariya va Shvetsiya turganligini ko’rsatdi. Biroq, vaqt o’tishi bilan bu ko’rsatkichlari o’zgardi. Shunday qilib, AQShda spirtli ichimliklar iste’moli kamaydi, sobiq SSSR va Yaponiya mamlakatlarida esa ko’paydi.

XXI                   asrning boshlarida dunyoda yiliga 200 milliard litrdan ortiq spirtli ichimliklar ishlab chiqarilgan. Barcha rivojlangan mamlakatlarda 15 yoshdan katta bo’lgan shaxslarning ko’pchiligi spirtli ichimliklar iste’mol qiladi, bunda erkaklarning oltidan bir qismi va ayollarning o’n uchdan bir qismi har kuni. Rivojlangan mamlakatlarda aholi jon boshiga alkogol iste’mol qilish yiliga 7-14 litrni tashkil etadi; rivojlanayotgan mamlakatlarda bu ko’rsatkich pastdir, lekin unining ko’payishi tendentsiyasi mavjud.

ETIOLOGIYASI

Albatta, spirtli ichimliklarni qabul qilishning sababi uning odamga ta’siri, masalan, eyforiya, uyquchanlik, soxta isinish hissi va boshqalarni chaqirishidir. Alkogolizmning etiologiyasiga ko’plab qarashlar mavjud. Masalan, W Sudduth (1977), kasallikning rivojlanishi asosi etanolning oshqozon-ichak traktiga ta’sir qilishi bilan bog’liq deb hisoblagan. Uning nazariyasiga ko’ra, etanol oziqa moddalarini so’rilishini ingibitsiya qiladi, ammo toksinlarning so’rilishini kuchaytiradi. Asta-sekin toksinlar miqdori tobora ko’payib boradi va bunda antibakterial va neyroblokator agent faqatgina etanol bo’lib qoladi. U inson holatini vaqtincha yaxshilaydi va «kompulsiv intilishni» belgilaydi. Shunda oxiri berk aylana hosil bo’ladi. Pyatnitskaya yozganidek: «Aynan toksik yopiq aylana alkogolizmning neyrologik va genetik simptomatikasini tushuntiradi».

Bugungi kunda alkogolli ichimliklarni o’tkir va surunkali iste’mol qilishning miya tizimlarining neyrokimyoviy funktsiyasiga ta’siri o’rganilmoqda, masalan, etanolning markaziy asab tizimiga ta’sirining mexanizmlarida gamma-aminomoy kislotaga katta e’tibor qaratilmoqda.

Ammo, kasallikning mexanizmi aniq emasligiga qaramasdan, uning asosiy manbai bo’lib spirtli ichimliklar va ularning ta’siri xizmat qiladi. Bundan tashqari, ko’p narsa biologik, psixologik va ijtimoiy omillarga bog’liq.

       Ijtimoiy omillar. Aholi farovonligi oshishi bilan alkogolizm darajasi oshib borishi XIX asrdayoq isbotlangan edi. 10% erkak-alkogolik va 50% ayol-alkogliklar alkogolizm bilan kasallangan shaxslar bilan turmush qurishgan. Mastlikka va o’z navbatida alkogolizm rivojlanishiga ko’plab an’analar ham hissa qo’shadi. Spirtli ichimliklarga qaramlik rivojlanishi ehtimoli turli xil kamsitilgan yoki boshqalardan ajralib turuvchi ijtimoiy guruhlarda ko’proq bo’ladi. Misol uchun, Qo’shma Shtatlarda gomoseksuallar orasida alkogolizm darajasi ancha yuqori, bu ularning moslashuvchanligi qiyinchiliklari bilan bog’liq.

       Mastlikka biolgik moyillik (yoki jismoniy omil). Bunday fikrlar mavjud bo’lgan va hozirda ham mavjud. O’zgarishi va mutatsiyalari spirtli ichimliklarni iste’mol qilish darajasi va alkogolizm xavfi bilan assotsiatsiyalanadigan genlar: ADH1B.

       Psixologik omil. Markaziy asab tizimining depressanti bo’lib, alkogol qadimgi davrlardan buyon odam tomonidan ishlatilgan. Zaif, yaxshi tashkillashmagan shaxs bu dunyoda o’zini tobora ko’proq yo’qotib qo’ymoqda va natijada ichkilikka berilib ketmoqda. Ma’lum bir psixiatrik kasallikning fonida alkogolizasiya og’ir shakl hisoblanadi.

PATOGENEZI

Monoetiologik tamoyil asosida alkogolizmni o’rganishga urinishlar qilingan bo’lsa-da, kasallik patologiyasi bo’yicha savol ochiq bo’lib qolmoqda. Ba’zilarda psixotik buzilishlar juda tez yuzaga keladi, boshqalarda esa jarayon sekin, destruktiv-organik hisoblanadi. Alkogolning muayyan a’zolarga ta’sirini o’rganish boshlandi. Ko’p qirrali izlanishlar natijasida turlicha patologiyaning yagona radikali — alkogoliklarning gipoadrenergiyasi ma’lum bo’ldi. Muayyan neyronal tizimidan kelib chiqib qaramlikning ta’siri ham hali o’rganilmagan. Bunda faqat qay bir a’zolar eng ko’p surunkali intoksikatsiyaga duchor bo’lganiga qarab hukm chiqarish mumkin. Alkogolizm psixik buzilishlar va ichki a’zolarning o’ziga xos alkogolli shikastlanishlarining kuchayib boradigan simptomatologiyasi bilan ajralib turadi. Alkogolni organizmga ta’sir qilishining patogenetik mexanizmlari tirik to’qimalarga, xususan, inson tanasiga etanolning bir necha turdagi ta’siri bilan vositalanadi. I. P. Anoxinaning fikriga ko’ra, alkogol psixoaktiv ta’sirining asosiy patogenetik tarkibiy qismi turli neyromediator tizimlarining, xususan katexolamin tizimining faollashuvidir. Markaziy asab tizimining turli darajalarida ushbu moddalar (katexolaminlar va endogen opiatlar) og’riqni sezish porogining ko’payishi, hissiyotlar va xatti-harakatlar reaktsiyalarining paydo bo’lishi kabi turli xil ta’sirlarni belgilaydi. Alkogolli ichimliklarni surunkali ravishda iste’mol qilish oqibatida ushbu tizimlar faoliyatining buzilishi spirtli ichimliklarga qaramlikning rivojlanishi, abstinent sindrom, alkogolga qarshi tanqidiy nuqtai nazarning o’zgarishi va boshqalarga olib keladi.

Alkogolning oksidlanishida organizmda surunkali intoksikatsiyaning rivojlanishiga olib keladigan zaxarli modda — asetaldegid hosil bo’ladi. Asetaldegid ayniqsa qon tomirlari devorlariga (ateroskleroz rivojlanishini rag’batlantiradi), jigar to’qimasiga (alkogolli gepatit), miya to’qimasiga (alkogolli ensefalopatiya) kuchli toksik ta’sir ko’rsatadi.

ALKOGOLIZM BOSQICHLARI

Ushbu kasallik patologiya sifatida bir necha bosqichdan o’tadi, bunda ular alkogolli qaramlikning bosqichma-bosqich ko’payishi, spirtli ichimliklar ichishda o’zini nazorat qilishni yo’qotish, shuningdek, alkogol bilan surunkali intoksikatsiya natijasida chaqirilgan turli somatik buzilishlarning progressiv rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Alkogolizmning eng oddiy differentsiatsiyasi ichkilikbozlikning klinik va ruhiy alomatlari, shuningdek iste’mol qilinadigan spirtli ichimliklar miqdori va kunlik soniga asoslanadi. Bunda shaxs spirtli ichimliklarni qay tartibda ichishi bo’yicha quyidagi guruhlar ajratiladi:

1.     Umuman iste’mol qilmaydigan shaxslar;

2.     Me’yorda iste’mol qiladigan shaxslar;

3.     Suiste’mol qiluvchi shaxslar (spirtli ichimliklarga qaramlikning rivojlanishi):

1.     Alkogolizm belgilari bo’lmagan holda

2.     Alkogolizmning dastlabki belgilari bilan (vaziyat va dozani nazorat qilish, mayzadalik)

3.     Alkogolizmning sezilarli belgilari bilan (muntazam mayzadaliklar, ichki a’zolarning shikastlanishi, alkogolizmga xos ruhiy kasalliklar).

Yuqorida keltirigan tasniflashdan ko’rinib turganidek, spirtli ichimliklarga qaramlik alkogolni tasodifiy iste’mol qilish epizodlaridan og’ir alkogolizm bilan kasallanishga qadar rivojlanadi.

Ko’pincha, alkogolizmga chalingan bemorlar (barcha bosqichlarda) kasal ekanini inkor etadi yoki vaziyatni yetalicha jiddiy deb hisoblamaydi. Ushbu hodisa alkogolli anozognoziya deb ataladi.

Alkogolizmni progredient surunkali kasallik deb hisoblash doirasida kasallik rivojlanishida uchta asosiy bosqich ajratiladi.

BIRINCHI BOSQICH

Alkogolizmning birinchi bosqichida bemorda spirtli ichimliklar iste’mol qilishga bostirish qiyin bo’lgan istak uyg’onadi. Agar spirtli ichimlikni ichish imkoni bo’lmasa, intilish hissi vaqtincha yo’qoladi, ammo alkogol qabul qilish holatida ichiladigan miqdorni nazorat qilish qobiliyati keskin pasayib ketadi. Kasallikning bu bosqichida mastlik ko’pincha haddan tashqari qo’zg’alganlik, agressiya va hatto xotira yo’qotilishi (bu bosqicha kamdan-kam hollarda) bilan kechadi.

Bemorda spirtli ichimliklarga qarshi tanqidiy nuqtai nazar yo’qoladi, u har bir spirtli ichimliklarni iste’mol qilish holatini oqlashga harakat qiladi. Birinchi bosqichning oxirida tolerantlikning (spirtli ichimliklarni ko’tara olish qobiliyati) sezilarli o’sishi kuzatiladi. Alkogolizmning birinchi bosqichi asta-sekin ikkinchi bosqichga o’tadi. Bu bosqichda ichkilikni tashlash nisbatan eng osondir.

IKKINCHI BOSQICH

Alkogolizmning ikkinchi bosqichi alkogolga tolerantlikning sezilarli darajada o’sishi bilan ajralib turadi va asta-sekin u eng yuqori darajaga — «tolerantlik platosi»ga yetadi. Asta-sekin odam iste’mol qilinadigan alkogol miqdori ustidan nazoratni batamom yo’qotadi. Ushbu bosqichda spirtli ichimliklarga jismoniy qaramlik mavjud bo’ladi. Kasallikning aynan ikkinchi bosqichida bosh og’rig’i, tashnalik, asabiylashish, uyqu bilan bog’liq muammolar, yurak sohasida og’riq, oyoq-qo’llarning yoki butun vujudning titrashi bilan birga kechadigan abstinentli alkgolli sindrom yuzaga keladi. Bunda qaramlikning yopiq aylanasi hosil bo’ladi — to’xtatib bo’lmaydigan bir necha kunlab mastlik. Tibbiy yordamsiz mayzadalikning (zapoyning) keskin uzilishi turli asoratlarga, hatto metalkogol psixozga ham olib kelishi mumkin. Ushbu bosqichda hali kasallikni davolasa bo’ladi.

UCHINCHI BOSQICH

Spirtli ichimliklar ichish istagi kuchayib boradi, mutanosib ravishda o’zini nazorat qilish qobiliyati kamayadi. Organizm endi oz miqdordagi spirtli ichimliklarga ehtiyoj sezadi. Bunday holda, psixikadagi buzilishlar tobora ko’proq amneziyaga sabab bo’ladi. Ruhiy, jismoniy va ijtimoiy degradatsiya kuchayadi. Sekin-asta «chin zapoy» degan tushunchaga yaqin bo’lgan holat yuzaga keladi — odamda endida ongsiz ravishda alkogolga chidab bo’lmas intilish uyg’onadi. Mast bo’lish uchun organizmga ozgina miqdorda alkgol (bir ryumka va undan ham kam) yetarli ekanligi sababli, bunday zapoy ba’zida tananing to’liq holsizlanishi bilan tugaydi. Ushbu vaqtga kelib ruhiy kasalliklar tuzatib bo’lmas shaklga o’tadi, alkogolli degradatsiya boshlanadi. Tegishli tibbiy yordamsiz uzilib qolgan zapoy ko’pincha metalkogol psixoz bilan birga kechadi. Uchinchi bosiqchdagi alkogolizmni davolash o’ta murakkab hisoblanadi. Alkogolizmning kamprogredient (statsionar) kechishi bilan kasallikning asosiy alomatlari progressiyasi ancha past bo’ladi.

DIAGNOSTIK BELGILARI

«Alkogolizm» tashxisini qo’yish uchun bemorda quyidagi belgilar mavjudligi tekshiriladi:

       Ko’p miqdordagi spirtli ichimliklarni iste’mol qilishda qayt qilish reaktsiyasi yo’qligi;

       Ichilgan alkogol miqdori ustidan nazoratni yo’qotish;

       Qisman retrograd amneziya;         Abstinent sindrom mavjudligi;          Zapoyli mastlik.

Kasalliklarning Xalqaro Tasnifi (KXT)-10 aniqroq tashxis shkalasini belgilaydi:

O’TKIR MASTLIK

KXT bo’yicha F 10.0.

Tashxis intoksikatsiyaga boshqa jiddiyroq buzilishlar hamrohlik qilmaganida asosiy hisoblanadi. Shuningdek, quyidagilarni ham hisobga olish kerak:

       Doza darajasi;

       Hamrohlik qiluvchi organik kasalliklar;

       Ijtimoiy sharoitlar (bayramlarda, karnavallarda xatti-harakat tormozlanganligi);

       Modda iste’molidan keyin o’tgan vaqt.

Ushbu tashxis alkogolizmni istisno etadi. Xuddi shu toifaga (qo’shimcha belgisi 7, ya’ni F 10.07) patologik mastlik ham kiradi.

ZARARLI OQBIBATLARLI ICHISH

KXT bo’yicha F 10.1.

Sog’likka zarar yetkazadigan alkogol ichish modeli. Zarar jismoniy (gepatit va hokazo) yoki ruhiy bo’lishi mumkin (masalan, alkogolizatsiyadan keyingi ikkinchi darajali depressiya). Diagnosik belgilar:

       Ichgan odamning psixikasiga yoki jismoniy holatiga bevosita zarar yetishi mavjudligi; Salbiy ijtimoiy oqibatlar mavjudligi ham tashxisni tasdiqlaydi.

Zararli oqibatlarli ichish kasallikning alkogol bilan bog’liq bo’lgan yanada o’ziga xosroq shakli mavjud bo’lganda tashxislanmasligi kerak. Ushbu tashxis ham alkogolizmni istisno etadi. QARAMLIK SINDROMI

KXT bo’yicha F 10.2.

Fiziologik, xulqiy va kognitiv hodisalarning kombinatsiyasi, bunda alkgolli ichimliklar ichish bemorning qiymat tizimida birinchi o’ringa chiqadi. Tashxis qo’yish uchun yil davomida quyidagi alomatlarning kamida uchtasi kuzatilgan bo’lishi kerak:

1.     Alkogol iste’mol qilishga kuchli muhtojlik yoki istak.

2.     Alkogol iste’mol qilishni nazorat qilish qobiliyatini yo’qotish, ya’ni ichishni boshlash, yakunlash va / yoki uning miqdorini.

3.     Bekor qilish holatlari ( F 10.3 va F 10.4 ga qarang).

4.     Tolerantlikning ortishi.

5.     Alkogolizatsiya foydasiga boshqa qiziqishlarning progressiv unutilishi, alkgolni topish, qabul qilish va uning ta’siridan keyin tiklanish uchun talab etiladigan vaqtning uzayishi.

6.     Ayon bo’lgan salbiy oqibatlarga qaramasdan, alkogolli ichimliklarni ichishni davom ettirish.

Ko’pgina shifokorlar uchun ichkilikka qaramlik sindromi alkogolizm tashxisini qo’yish uchun yetarli hisoblanadi, biroq post-sovet psixiatriyasi ancha qat’iyroqdir.

ALKOGOLIZMDA SALOMATLIKNING BUZILISHI

Alkogol hujayra membranalariga toksik ta’sir ko’rsatadi, neyromediator tizimlarining faoliyatini buzadi, qon tomirlarini kengaytiradi va issiqlik chiqarilishini ko’paytiradi, siydik ajralishini va oshqozonda xlorid kislota sekretsiyasini oshiradi.

ICHKI    A’ZOLARNING   ALKOGOLLI       SHIKASTLANISHI       (ALKOGOLLI VISTSEROPATIYA)

Alkogolni uzoq muddat suiste’mol qilish ichki a’zolarning tuzatib bo’lmas o’zgarishlariga olib keladi. Surunkali alkogolizm fonida alkogolli kardiomiopatiya, alkogolli gastrit, alkogolli pankreatit, alkogolli gepatit, alkogolli nefropatiya, alkogolli ensefalopatiya, turli shakldagi anemiya, immun tizimi kasalliklari, miyaga qon quyilishi xavfi va subaraxnoidal qon ketish kabi kasalliklar rivojlanadi.

Alkogolizm tomonidan chaqiriladigan kasalliklari ro’yxati:

       Gaye-Vernike sindromi;

       Subbaraxnoidal qon ketish;

       Miya ichki qon ketishi;

       Steatogepatit;

       Jigar sirrozi;

       Pankreatit;

       Gastrit;

       Mallory-Veyss sindromi;   Qizilo’ngach saratoni;   Oshqozon saratoni;        To’g’ri ichak saratoni;

       Gemolitik anemiya;

       Aritmiya;

       Alkogolli kardiomiopatiya;

       Nefropatiya;

       Alkogolli polinevropatiya.

ALKOGOLIZMNI DAVOLASH

Ichkilikbozlikni davolash u paydo bo’lishining barcha sabablariga yo’naltirilgan bo’lishi kerak:          biologik      (dezintoksikatsiya,          farmakoterapiya),      psixologik (psixoterapiya),       ijtimoiy       (hech bo’lmasa,    terapiya      oiladagi       munosabatlarni o’zgartirishga, bundan tashqari, alkogolizm bilan og’rigan bemorning ijtimoiy va mehnat adaptatsiyasiga qaratilgan bo’lishi kerak). Boshqacha aytganda, alkogolizmni zamonaviy shaklda davolash keng qamrovli bo’lishi va faqatgina biologik terapiyani emas, balki psixoterapiyaning turli shakllarini, shuningdek, ijtimoiy choralarni o’z ichiga olishi kerak.

Alkogolizmni davolash uchun narkolog-shifokorga murojaat etish kerak.

MEDIKAMENTOZ DAVOLASH

Spirtli ichimliklarga qaramlikni bartaraf etish va surunkali alkogolli intoksikatsiyadan kelib chiqqan kasalliklarni bartaraf etish uchun ishlatiladi. Umuman olganda, ichkilikni medikamentoz davolashda barcha usullar bemorga kiritilgan dori vositasi va spirtning mos kelmasligi tufayli organizmda bemorning o’limiga olib kelishi mumkin bo’lgan moddalar hosil bo’ladi degan qo’rquvni uyg’otishga asoslanadi. Davolashning bu usuli aversiv terapiya deyiladi.

Disulfiram preparati alkogol iste’mol qilganda og’ir holsizlik chaqiradi va karbimid kaltsiy bilan birgalikda qabul qilinganda 50 foizdan ortiq hollarda bemorning alkogol ichishni tashlashiga olib keladi. Shuningdek faqat kaltsiy karbamidni o’zini ichish ham mumkin, uning ta’siri disulfiramga o’xshash, ammo uning afzalligi gepatotoksikligi yo’qligi va uyqu chaqirmasligida.

Naltrekson spirtli ichimliklarni ichish istagini kamaytirish, ichkilikdan tiyilishga yordam berish va alkogolli ichimliklarning yoqimli ta’sirini kamaytirish uchun ishlatiladi.

Akamprosat alkogol ichish ta’sirida o’zgargan miya kimyosini barqaror qiladi va alkogolga qaram bo’lganlar orasida retsidivlar sonini kamaytiradi. Rossiyalik bioelementolog professor A. V. Skalniy alkogoliklarda rux preparatlari ta’siri ostida (alkogoldegidrogenaza fermenti molekulasiga 4 ta rux atomi kiradi) alkogolli zaharlanish va abstinetsiyalar tezroq o’tib ketgani, ular kuchlari tiklanishini tezroq his etishgani, kasalxonada yotganida kamroq shamollashli va yallig’lanishli kasalliklarga duchor bo’lishgani, ularda jigar normal faoliyat ko’rsatayotganini ko’rsatuvchi laborator ko’rsatikichlar tezroq normaga qaytishi, teri qoplamlarining holati tezroq me’yorga qaytishi kuzatilganini ta’kidlagan.

BEMORGA PSIXOLOGIK TA’SIR KO’RSATISH USULLARI

Bemorning spirtli ichimliklarga salbiy munosabatini mushtahkamlash va kasallikning qaytalanishini oldini olishga yordam beradi. Bunday muolajalar muvaffaqqiyatli bo’lsa, bemorda yuzaga kelgan qiyinchiliklar va muammolarni alkogol «yordamisiz» hal qilish mumkinligi haqida g’oyaviy nuqtai nazar paydo bo’ladi. Xususan, kognitivxulqiy terapiya alkogolizmni davolash uchun samarali usuldir, psixoterapiyaning bu usuli alkogolikni o’z fikrlari, hissiyotlarini nazorat qilish va o’z navbatida alkogolli ichimliklar ichish istagi uyg’ongan vaqtda o’zini qanday tutishni o’rgatadi.

BEMORNI      IJTIMOIY   REABILITATSIYA       QILISH       BO’YICHA     CHORATADBIRLAR

Alkogolizmga chalingan bemorni shaxs sifatida qayta tiklash va uni jamiyat tarkibiga qayta integratsiya qilish uchun mo’ljallangan.

«DETOKSIKATSIYA» Bu alkogolli ichimliklar ichishni keskin to’xtatishda somatik holatni tuzatish uchun medikamentlarni vena ichiga tomchilatib yuborishni nazarda tutadi. Qoida tariqasida, medikamentlar bilan birga alkogolga o’xshash ta’sirga ega bo’lgan benzodiazepinlar kabi preparatlar ham kiritiladi, bu abstinent sindromni oldini olish uchun kerak. Faqatgina abstinent sindromning yengil yoki o’rtacha darajadagi alomatlari xavfi bo’lgan shaxslar uyda detoksikatsiyadan o’tishlari mumkin. Shundan so’ng, retsidiv xavfini kamaytirish uchun ichkilikka qaramlikni davolash dasturi amalga oshirilishi kerak.

Benzodiazepinlar spirtli ichimliklarni keskin to’xtatilishida qo’llaniladi va ulardan uzoq muddatli foydalanish alkogolizmning yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Benzodiazepinlarni muntazam ravishda qabul qiladigan alkogoliklar ularni qabul qilmaydiganlariga nisbatan spirtli ichimliklarni ichishdan kamroq tiyilishadi. Normalizatsiya va tartib bilan ichish alkogoldan batamom voz kechishni nazarda tutmaydi. Alkgoliklar ichishni ushbu tarzda cheklab qo’ya olishmaydi, ba’zilari esa bunday qoidaga faqatgina vaqtincha amal qilishadi. Alkgollli ichimliklardan to’laligicha tiyilish — kasallikning rivojlanib ketishini oldini olishning yagona usulidir.

Kompleks usullar — bir nechta texnikani birlashtiradi. Bu medikamentoz va psixoterapiya, psixologik ta’sir etish va ijtimoiy reabilitatsiya kabi usullarni birlashtirishi mumkin. Ushbu usullardan biri «ispancha» usul bo’lib, psixoterapiya, medikamentoz davolash va alkogolik atrofidagi odamlar bilan ishlashni o’z ichiga oladi.

ALKOGOLIZMGA QARSHI KURASH

Jahon miqyosida alkogol siyosati Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tomonidan amalga oshiriladi. 2010-yil may oyida Jenevadagi Jahon sog’liqni saqlash assambleyasi «Spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilishni kamaytirish bo’yicha global strategiya» ni qabul qildi. Hisobotda ko’zda tutilgan chora-tadbirlar orasida spirtli ichimliklarni reklama qilishni cheklash, spirtli ichimliklarni sotish punktlarining sonini cheklash va sotish vaqtini qisqartirish, spirtli ichimliklar uchun chakana narxlarni oshirish, spirtli ichimliklarning xavfliligi to’g’risida aholini xabardor qilish, haydovchilar qonida spirtli ichimliklarning ruxsat etilgan darajasini bosqichma-bosqich kamaytirish va boshqalar mavjud edi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

 

1.  https://uz.wikipedia.org/wiki/alkogolizm

2.  https://mymedic.uz/kasalliklar/spirtliichimliklar

3.  https://uz.approby.com/alkogol/

4.  https://med360.uz/kasalliklar/alkogolizm/

5.  https://uz.castrovirreyna.com/alkogolizm

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Po’latova Dilafruz Ravshanbek qizi, Toshpo’latova Dilnoza Musayevna

        2-Marg’ilon               Abu               Ali              Ibn               Sino               nomidagi                

Jamoat salomatligi texnikumi

Hamshiralik ishi kafedrasi o’qituvchilari

        Название      публикации:      «TEMIR       TANQISLIGI      ANEMIYASINING

HOMILADORLIKKA TA’SIRI»

 

Annotatsiya: Anemiya  (a- inkor etish, kam, hemia- kon)-qon xajm birligida gemoglobin miqdori va eritrotsitlar soning kamayishidir. Temir tanqisligi anemiyasi — bu gipoxrom anemiya, mikrotsitoz alomatlari bilan birga kuzatiladi, chunki eritrositga hajm va rang berib turuvchi gemoglobin normal rivojlanishi uchun kerakli temir elementi yetishmaydi.

 

Kalit so’zlar: Anemiya, mikrositar, gipoxrom, genoglabinuriya, retikulotsit, gemoglabin, medikamentoz, sideropeniya.

 

Dunyoning ko`pgina mamlakatlarida tarqalgan  temir tanqislik kamqonligi nafaqat xozirgi, balki kelajak avlodning ham sihat salomatligiga, xatto davlatning iqtisodiy taraqqiyotiga ham raxna solmoqda. Temir tanqisligi  – bu insoniyatning psixologik va jismoniy rivojlanishiga ta'sir qiluvchi  darajadagi  jamiyat  sog’liga  xavf  soluvchi jiddiy muammolardan biri bulib,  insonning mexnat va hayot faoliyatini keskin o’zgarishiga  sabab  bo’luvchi omillardan biridir. Temir tanqisligi anemiyasining asosiy xavf  omillaridan biri bu homiladorlikdir. Homiladorlikdan oldin va homiladorlik davrida temir zahirasining yetishmasligi  temir  tanqisligiga  olib kelishi anemiyaning eng keng tarqalgan sababidir. Ushbu turdagi anemiyada temir zaxirasi kam bo‘lishi gemoglobin ishlab chiqarilish hajmining pasayishiga olib

keladi.Kelajakdagi ona ushbu mikroelement bilan nafaqat o'zini, balki bolasini  ham ta'minlashi kerak. Homiladorlik davrida ona qornida o‘sib borayotgan homilani to‘g‘ri ozuqa bilan ta‘minlash uchun qon ko‘proq ishlaydi, natijada qon miqdori taxminan 45 foizga oshadi. Natijada homilador ayolda fiziologik anemiya paydo bo‘lishi mumkin.Homilador ayolning tanasi  chaqaloqni o‘z gemoglobinini ishlab chiqarishi  uchun zarur bo‘lgan temir bilan ta‘minlaydi.Qon miqdorining oshishi va go‘dak gemoglobinini ishlab  chiqarishi zarur kislorod hamda ozuqa moddalarini ko‘proq tashishga imkon beradi, ammo temir kabi muhim minerallarga bo‘lgan kunlik ehtiyojni oshiradi.Tug'ilgunga qadar bolaning tanasida onadan olingan  taxminan 300 mg temir to'planadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlar uchun ona suti temirning yagona manbai hisoblanadi. Agar emizuvchi onaning tanasida temir yetarli bo'lmasa, u holda bolada ham temir tanqisligi  anemayasi  kuzatiladi. Temir asab  to'qimasini shakllantirishda ishtirok etadi va uning yetishmasligi chaqaloqning rivojlanishiga katta salbiy  ta'sir qiladi.

Epidemiologiya:Temir tanqisligi dunyoda kamqonlikning eng keng tarqalgan sababidir. 1989 yilda nashr etilgan hisob-kitoblarga ko'ra (De Maeyer), dunyo bo'ylab

700 million kishi TTAdan aziyat chekdi. Hatto yuqori darajada rivojlangan mamlakatlarda ham tug'ish yoshidagi ayollarning 20 foizida homiladorlikdan oldin temir tanqisligi bo'lgan va 2-3 foizida TTA kasalligi aniqlangan.

Etiologiyasi :TTA  kasalligining asosiy etiopatogenetik omili temir tanqisligi.Temir tanqisligining eng ko'p uchraydigan sabablari quyidagilar:

  1. Surunkali qon ketishda temir yo'qolishi (eng keng tarqalgan sabab 80%):   - oshqozon-ichak traktidan qon ketishi: oshqozon yarasi, eroziv gastrit, qizilo'ngach venalarining varikoz tomirlari, yo'g'on ichak divertikullari, qichitqi qurtlari, o'smalar, hemoroid;

-   uzoq va og'ir hayz ko'rish, endometrioz, fibromioma;

-   makro- va mikroemururiya: surunkali glomerulon pielonefrit, siydik-tosh kasalligi, buyrakning polikistik kasalligi, buyrak o'smalari.

-   burun, o'pkadan qon ketish;

-   gemodializ paytida qon yo'qotish;

-   nazoratsiz xayriya;

2.   Temirning etarli darajada so'rilishining buzilishi:

ingichka ichak rezektsiyasi; surunkali enterit;

3.   temirga bo'lgan ehtiyojning ortishi:intensiv o'sish, homiladorlik, laktatsiya davri,sport o'ynash;

4.   Temirni oziq-ovqat bilan etarli darajada iste'mol qilmaslik: yangi tug'ilgan chaqaloqlar;kichik bolalar,vegetarianizm.

Patogenez: Temir tanqisligining uch turi farqlanadi.   bosqichlari:

1.   tanadagi temir tanqisligi;

2.   tanadagi yashirin temir tanqisligi;

3.   temir tanqisligi kamqonligi.

Tanadagi temir tanqisligi: Ushbu bosqichda tanada depolarning emirilishi sodir bo'ladi. Ushbu bosqichda klinik belgilar yo'q bo'lsa, tashxis faqat uning asosida belgilanishi mumkin qon zardobidagi ferritin darajasini aniqlash.Organizmda yashirin temir tanqisligi:Agar temir tanqisligini etarli darajada almashtirish yuzaga kelmasa birinchi bosqichda temir tanqisligining ikkinchi bosqichi sodir bo'ladi shartlar - yashirin temir etishmovchiligi. Ushbu bosqichda kerakli metallni olish qoidalarini buzish natijasi  to'qima fermenti faolligining pasayishi kuzatildi.Temir tanqisligi kamqonligi:Temir tanqisligi temir tanqisligi darajasiga bog'liq va uning rivojlanish darajasi va anemiya va to'qima belgilarini o'z ichiga oladi temir etishmasligi (sideropeniya). 

Davolash: TTA fakat temir preparatlari  bilan davolanadi.Imkoni boricha temir preparatlari  per os berilishi zarur ( qarshi kursatmalar bulmasa).Temir preparatlari bilan birga uning  so’rilishini yaxshilovchi preparatlar  (askorbin kislota …..) berilishi zarur.Preparatning sutkalik dozasi  gemoglobin ko’rsatgichiga qarab belgilanadi  (

80- 300 mg/ sut) davo effektivligini baxolash uchun 7-10 kunda retikulotsitlar mikdorini aniqlash zarur.

Homiladorlik davrida kamqonlik

Homiladorlik davrida kamqonlikning barcha turlari ichida temir moddasi yetishmasligi bilan bog’liq turi eng ko’p kuzatiladi. Bu temirga bo’lgan sutkalik ehtiyojning 0,6 dan 3,5 mg ortishi bilan bog’liq bo’lib, ushbu ehtiyoj mikroelementning oziq-ovqatlardan so’rilish qobiliyatidan (kuniga 1,8-2 mg) ko’proqdir. Temir homila va yo’ldoshning shakllanishiga sarflanadi.

Homiladorlik davrida kamqonlik davom etaversa, u jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, xususan:

       Homilaning kislorod ochligiga duchor bo’lishi, bu normal rivojlanish uchun, ayniqsa miyaning, salbiy ta’sir ko’rsatadi;

       Og’ir anemiyali ayollar homiladorlik vaqtida o’zlarini yomonroq his qiladi;

       Muddatidan oldin tug’ish ehtimoli ortadi;

       Tug’ruqdan keyin infektsiya rivojlanish xavfi yuqoriroq bo’ladi.

Homilador ayollardagi kamqonlikni fiziologik giperplaziyadan farqlay bilish kerak.

Ikkinchi holatda qon massasining 23-24% ga ko’payishi tufayli gematokrit, gemoglobin va qizil qon hujayralari miqdorining foiz ulushi kamayadi. Giperplaziya alomatlarsiz kechadi, davolanishni talab qilmaydi va tug’ruqdan 1-2 hafta o’tgach o’z-o’zidan me’yorga keladi. Davolash

Kamqonlikni davolashda asosan Vitamin B12 va temir qo’shimchalari ishlatiladi.

Bundan tashqari, gemoglobin past darajada bo’lsa eritrositar massa quyish amalga oshirilishi mumkin. Umuman olganda, davolash strategiyasi anemiya turi va bemor holatining og’irligiga bog’liq.

       Davolash statsionar sharoitda olib boriladi.

       Taomnoma to’liq bo’lishi, yetarli miqdorda oqsil, temir moddasi va vitaminlar saqlashi kerak.

       Hayotiy ko’rsatkichlarga ko’ra, gemodinamikaning keskin buzilishi, gemoglobin miqdorining 70-80 g/l dan pasayib ketishida gemotransfuziyaga murojaat qilinadi.

       Anemiyaning individual shakllarini davolash etiologiya va patogenezni inobatga olgan holda amalga oshiriladi.

       O’tkir postgemorragik anemiya holatida dastlab qon ketishini to’xtatish kerak. Katta hajmda qon yo’qotishdan keyin temir preparatlari belgilanadi.

       Temir tanqisligi kamqonligini patogenetik davolash temir preparatlarini ichga qabul qilish (gemostimulin, ferropleks, tardiferon) yoki parenteral kiritishni (ferrum-lek, ferbitol, ektofer) nazarda tutadi.

       Vitamin B12 tanqisligini davolash vitamin preparatlarini parenteral kiritish, ba’zan esa koferment — adenosinekobalamin qo’shilishi bilan amalga oshiriladi. O’tkazilayotgan terapiyaning samaradorligi ko’rsatkichi retikulositar kriz — 5-6 kun davomida retikulositlar sonining 20-30 foizga ko’tarilishi hisoblanadi.

       Aplastik anemiyani davolash qon quyish, suyak iligi transplantatsiyasi, glyukokortikoid va anabolik gormonlar bilan davolashni o’z ichiga oladi.

Oldini olish

Kamqonlik profilaktikasining asosiy vositasi muvozanatli va vitaminlarga boy parhezga amal qilish, shuningdek davolovchi shifokorning tavsiyalariga muvofiq temir saqlovchi preparatlarni qo’llash hisoblanadi. Temir mikroelementining sutkalik norma miqdori 20-25 mg`ni tashkil etadi.

Ushbu miqdorning asosiy qismi (90%) qizil qon hujayralari parchalanishida chiqariladigan endogen temir bo’lib, 10% oziq-ovqat mahsulotlari bilan kiradigan ekzogen temir sanaladi. Ayollarga siklik qon yo’qotishi tufayli ushbu mikroelement erkaklarga nisbatan ko’proq kerak bo’ladi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Mamadjanova Shahnoza Abduhalimovna

2-Marg`ilon Abu Ali ibn Sino nomidagi 

Jamoat salomatligi texnikumi o`qituvchisi

        Название    публикации:    «TA'LIMNI    DIFFERENTSIALLASHTIRISH    VA

TRENING MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH MAHORATI»

 

Annotatsiya: Diagnostika – ya'ni tashxiz kuyish pedagogik jarayonning eng birinchi kadami xisoblanadi. Talabaning bilim darajasi, ma'naviy rivojlanganlik darajasi urganilgandan keyingina keyingi rivojlanish dasturini tuzish xakida fikr yuritiladi. Bu maksadda psixologik, pedagogik metodlardan foydalaniladi. Psixologik testlar talabaning shaxsiy xususiyatlarini va ma'lum kobiliyatlarini aniklashga yordam beradi. Bilim darajasi fanlar buyicha testlar yordamida aniklanadi. Pedagogik kuzatish xam xulosa chikarishga yordam beradi.Pedaogik diagnostika ta'lim samaradorligi, ish mazmuni, olib borilgan pedagogik faoliyatni taxlil kilishda katta axamiyatga ega.

 

Kalit so`zlar: diagnostika, differentsasiya, trening, didaktik o'yin, tamoyil.

 

Pedagogik diagnostikaning tarixi pedagogik faoliyat tarixi bilan teng.Talaba bilimiga baxo qo'yish, uni sinov va imtixon kilish, pirovard ish natijalarini belgilab olish boshlangan erda pedagogik diagnostika xam mavjud. Fakat fark shundaki, ibtidoiy va o'rta asr pedagogikasida bola bilimi xamda iktidorini tashxisiy taxlil kilishning ilmiy asosi ishlab chikilmagan edi. Pedagogik tashxis o'quv materialni bilish jarayonining asosini tashkil etib, maqbul pedagogik xulosaga kelishga zamin yaratadi. Shu bosidan pedagogik tashxis :

-talabalaga individual ta'lim berishni jadallashtiradi;

-         davlat va jamiyatning ta'limga kuygan talabalaridan kelib chikkan xolda talaba bilimini tugri, adolatli baxolashni ta'minlaydi;

-         ishlab chikilgan ta'limiy mezonlar orqali talabani bilimini mutaxasislikka qo'yiladigan minimal talablarga javob berishini ta'minlaydi.

Pedagogik tashxis yordamida ta'lim-tarbiya jarayoni to'g'ri taxlil etiladi va uning samaradorligi tugri baxolanadi. Demak, pedagogik tashxis orkali ta'lim ob'ekti, ta'limiy tushunchalar qay darajada uzlashtirilganligi taxlil etiladi. Butun ukuv kursini,ukuv dasturini uzlashtirish darajasi baxolanadi.

Pedagogik tashxis muxim axamiyatga ega, u o'quv tarbiya jarayonini yaxshilashga xizmat kiladi, ta'limiy faoliyat natijasida erishilgan samaralarni xolislik bilan belgilab beradi, yul kuyilgan kamchilik va nuksonlarni bartaraf etishga yul ochadi pirovard natijada ta'limning takomillashib borishiga ijobiy ta'sir kiladi.

Pedagogik tashxis tarixiga nazar tashlasak utgan asrlarda u fakat ukuvchi bilimini baxolash orkali amalga oshirilgannini kuzatamiz. Unga 1864 yilda AKSH olimlari D.Fisher va R.Ress asos solgan. 1908 yildan boshlab esa, olim T.Stoun arifmetikadan test orkali talaba bilimini sinash tizimini tadbik etgan.

Pedagogik tashxis kuyidagi jixatlarga ega:

A)  taqqoslash;

B)   pedagogik taxlil;

V) avvaldan aytib berish;

G) interpretasiya;

D) pedagogik diagnostika natijalarini ukuvchilarga etkazish; E) amalga oshirilgan turli tashxis usullarini ukuvchilarga etkazish;

J) pedagogik tashxis usullarini tugri belgilash.

Pedagogik tashxisning eng muxim me'zonlari:

A) xaqqoniylik; B) ishonchlilik;

V) puxtalikdir.

Tashxis taxlillari kachon xakkoniy buladi?

Agar: sinov natijalari turli tekshiruvlarda bir xil natijalar kursatib, kursatkichlar uzaro bir –biriga yakin bulsa ;

Agar: sinov mezonlari, ulchovlar birligi xamda uning natijalari sinovini amalga oshiruvchi aniklovchining shaxsiy xislati va munosabatlariga boglik bulmasa; Agar: sinov bir xil talab, bir xil munosabat va ruxiy kayfiyatda amalga oshirilsa, mavjud axvolni aniklashda xakkoniy natijalar olinishi mumkin.

Demak, pedagogik tashxisni amalga oshirishda andisha, oshna-ogaynigarchilik yoki boshka noxushliklar aralashsa, xakikiy axvol aniklanmaydi va aksincha umumiy ishga putur etadi. Pedagogik tashxisning ishonchliligi bir necha marta kilingan taxliliy xulosalar natijasining bir xilligi kayd etilgan xollardagina ta'minlanadi.

Diagnostik natijaga karab differentsasiya ishlari tashkil etiladi.

Ukuv jarayonini tashkil etish va boshkarish samaradarligini oshirish yuli bilan ta'limni tashkil etishga karatilgan texnologiyalardan biri bu differentsasiyalashgan yoki tabakalashgan ta'limdir. Differentsasiya lotin suzidan olingan bulib, kismlarga bulish yoki ajratish degan ma'noni bildiradi. Talabaning ma'lum xususiyatlarini xisobga olgan xolda guruxlarga ajratilgan gomogen guruxlar bilan ukituvchini ishlash asosda tashkil etilgan ukuv jarayonini differentsial texnologiyani tashkil etadi.

Differentsasiyaning turlari, ijobiy va salbiy jixatalari.

Differentsasiyaning mazmun jixatdan kuyidagi turlarini ajratish mumkin:

1.   Yosh xususiyatlardan kelib chikkan xolda tabakalash (sinflar, turli xil yoshdagi guruxlar, aralash).

2.   Turli soxalarga bulgan kizikishlariga karab (gumanitar, fiziko matematik, biologikximik).

3.   Akliy rivojlanish buyicha (bilim darajasi).

4.   Shaxsiy-psixologik xususiyatlar buyicha (fikrlash tipi, xarakter, temperament).

5.   Jismoniy sifatlari (fizkultura guruxlari, kuzi ojiz bolalar, kasal bolalar). Differentsasiya umuman ta'lim jarayonining ajralmas kismi sifatida maydonga chikadi, ammo ukuv jarayoni davomida, uzlashtirish jarayonida ushbu usuldan foydalanish differentsial texnologiyani vujudga keltiradi. An'anaviy ta'limda talabalar ukuv jarayoniga moslashishi talab etiladi. Differentsasiyaning asosiy mazmuni individual yondashuv va ukuvchi shaxsiga ukuv jarayonini moslashtirish va xar bir shaxsni uning kobiliyati va imkoniyatlari darajasida ukitishdir.

Tashkil etilishi buyicha differentsasiya bir necha xil bulishi mumkin:

1.   Regional – maktab shakllari buyicha (maxsus maktablar, gimnaziya, lisey).

2.   Maktabaro (kasbiy yunalish, chukurlashtirilgan sinflar, potoklar).

3.   Sinflararo (fakultativlar, bir necha sinflarning yigindisi, turli yoshdagilardan tashkil topgan guruxlar.

4.   Gurux ichidagi diferentsasiya (uni ba'zan ichki diferentsasiya xam deb ataladi, bir sinfni guruxlash).Difirentsasiya talabaning vaktini ugirlamaslikga va uziga mos tezlikda ukuv jarayonini tashkil etishga yordam beradi. 1-talaba yangi mavzuni 20 minutda uzlashtirib olsa, 2-talaba shu xajmni 30 minut uzlashtiradi, 3-ukuvchi esa 40 minut ichida uzlashtiradi deb faraz kilaylik. Birinchi talaba ukuv jarayonida 20 minut vaktini boshkalar uzlashtirishni kutib utkazadi,ikkinchisi esa 10 minut. Bu vakt ichida uzlashtirib bulgan talabalar zerikib koladilar. Ba'zi talabalar ma'lum kurs materialini uzlashtirishi uchun 10 soat etarli bulsa,boshkalari bu kursni 15 soatda uzlashtirish imkoniga ega,uchinchilari ana shu kursni 20 soatlik xajmdagina uzlashtira oladilar.Demak uzdashtirish tezligi xam turlicha blganligidan differentsial ta'limni kullash xar bir talabaning berilgan standart bilimlarni uzlashtirishlarini ta'minlaydi. Urta meyoriy yondoshuv esa aktiv talabalarni ishini susaytiradi,sust uzlashtiruvchi talabalarni esa standart bilimni tulik egallashiga tuskinlik kiladi. Differentsial ta'lim xar bir ta'lim oluvchi shaxsning imkoniyat va kobiliyatlarini tularok ochishga xizmat kiladi, individul yondoshuvni vujudga keltiradi.

Ichki diferentsasiya goyasi Nikolay Petrovich Guzik tomonidan rivojlantirilgan va amalga oshirilgan.

U talabalarni bilim darajasiga karab uch guruxga ajratadi: a'lochilar, yaxshi baxoga ukiydiganlar va urta talabalar. Uch tipdagi dastur tuzadi A, V, S. Bu dasturlar uzining murakkablik darajasi bilan bir-biridan fark kiladi. "S" dasturi bazovo'y standart asosida tuzilgan bulib, talabadan mavzuni kaytara bilishni, tushunchalarga izox berish, asosiy mazmunni ajrata olishni, kup marotaba kaytarishni va shu bilimni kullay olishni talab kiladi. Bu dasturni xamma talabalar birinchi galda urganadilar (reproduktiv bosk).

"V" dastur standart bilimlarni yanada kengaytirishga, konkretlashtirishga, amaliy xayot bilan boglashga karatilgan bulib, darslikdan tashkari kushimcha axborotlarni uzida mujassamlashtiradi. Axborot xajmi oshadi, bilimlar chukurrok urganiladi va mavzu xakida tularok tushuncha xosil kiladi.

"A" dastur talabani anglangan xoldagi ijodiy yondashuv darajasiga kutaradi. Bu dasturni urganish uchun talaba faktlar bilan erkin ishlay olishi, ma'lum malaka va kunikma xosil kilgan bulishi kerak. Ukuvchi shu soxadagi mavjud muammolar bilan tanishtiriladi va ularni echimini topishga xarakat kiladi. Bu dastur talabaining keyingi mustakil ta'limini samarali bulishini ta'minlaydi.

Nazorat ishi uchun xam uch variant ishlab chikiladi. "S" dastur standart talabalar asosida tuziladi. "V" dastur kushimcha vazifalar va masalalarni ishlashni talab etadi. "A" dastur shu soxa buyicha kunikma adabiyotlar va ukuv-metodik adabiyotlardan foydalangan xolda nazorat olib borishni talab etadi. Dasturlarni tanlash talabaning xoxishiga xavola. Bunda xamma talabalar standart bilimlarni va xoxlaganlar chukurrok bilimlarni egallash imkoniga ega buladi.

Parallel guruxlar modeli-bunda uchta gurux tuziladi va ular uchun AVS ga uxshab turli murakkablikdagi dasturlar tuziladi. Parallel guruxlardagi talabalar kizikishi va kelajakdagi kasbiga karab xoxlagan dasturni tanlab oladilar.

Jadvaldagi turt-besh davr utib bulgandan sung guruxlardagi talabalar kayta guruxlanadilar va uz dasturi buyicha tanlangan fan buyicha darsga kiradi. Bu vaktda parallel guruxlarning barchasida ana shu tanlangan fan ukitiladi. Bir gurux "S" dastur buyicha dars utsa, ikkinchi gurux "V" dastur buyicha dars utadi va xokazo. Bunday yondashuv guruxlarni kollektivini saklab koladi va fakat differentsasiya uchun tanlangan fandagina talabalar kizikishlariga karab guruxlanadi.

Axoli urtasida diagnostika va differnesasiya nisbatan notugri munosabat xosil bulib kolgan. Differentsasiya yaxshi yoki yomonga ajratish degani emas, balki xar bir talabaga uziga mos tezlik va yondoshuvni topish deganidir. Differentsasiyani tugri kabul kilishga urganish psixologik jaraoxatni oldini oladi. Diagnostika va differentsasiya talaba shaxsining yashirin imkoniyatlarini va kobiliyatini ochib berishga karatilgan.Talabalarni uz kuchlarini sinab kurishiga imkon vujudga keladi. Differentsasiya ukuv jarayonini samaradorligini oshiradi. Muammoli ta'limni tashkil etishda keng imkoniyatlar yaratadi.

Adabiyotlar:

1.     Gulobod Qudratulloh qizi, R.Ishmuhamedov, M.Normuhammedova. An'anaviy va noan'anaviy ta'lim. – Samarqand: "Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi" nashriyoti, 2019. 312 b.

2.     Гуслова, М.Н. Инновационные педагогические технологии: Учебник / М.Н. Гуслова. - М.: Academia, 2018. - 672 c.

3.     Матяш, Н.В. Инновационные педагогические технологии: Проектное обучение: Учебное пособие / Н.В. Матяш. - М.: Academia, 2017. - 422 c.

4.     Матяш, Н.В. Инновационные педагогические технологии: Проектное обучение / Н.В. Матяш. - М.: Academia, 2018. - 256 c.

5.     Москвитин, Г.И. Инновационные технологии в экономике и менеджменте / Г.И. Москвитин, О.В. Вершинина. - М.: Русайнс, 2019.

 

ФИО авторов: q.x.f.d., I.Xoshimov1, b.f.n. R.Isabekov2, talabalar Yo.Nabijonov1,

O.Nabijonov1

Andijon qishloq xo’jaligi va agrotexnoloigiyalar instituti1,

Sirdayo universiteti2

        Название     публикации:     «IRRIGATSIYA     EROZIYASIGA    UCHRAGAN

YERLARDA TAKRORIY EKINLARNI YETISHTIRISH»

 

Annotatsiya. Ushbu maqolada irrigatsiya eroziyasiga uchragan yerlarda takroriy

(soya, mosh, loviya) ekinlar oziqlantirish me’yori va sug’orish usullarini irrigatsiya jarayonlariga va takroriy ekinlar hosildorligiga ta’siri ba’yon etilgan.

Annotation. 

This paper describes the effect of secondary (soybean, moss, bean) crop feeding norms and irrigation methods on irrigation processes and secondary crop yields on irrigated eroded lands.

Kalit so’zlar: takroriy ekinlar, soya, sosh, loviya, ma’dan o’g’itlar me’yorlari, tuproqqa singigan suv, oqova suvi, tuproq zarrachalari yuvilishi, irrigatsiya eroziyasi jarayonlari, hosildorlik. 

Keywords: 

replanting crops, soybeans, soybeans, beans, mineral fertilizer norms, soil water, sewage, soil particle washing, irrigation erosion processes, productivity.

 

Kirish. Irrigatsiya eroziyasi ta’sirida tuproqning yuqori, eng unumdor qatlamlari, ya’ni oqova suv bilan chiqib ketayotgan tuproq zarrachalari va ular tarkibidagi oziqa moddalar yuvilib ketadi. Oqova suvlar qanchalik ko’p chiqsa, shunchalik tuproq zarrachalari ko’p yuviladi degan xulosa kelib chiqavermaydi, bu holat avvalo dalani eroziyaga chalinish darajasiga, ya’ni uning qiyaligi hamda tuproq strukturasiga bog’liq bo’ladi. Irrigatsiya eroziyasini kamaytirish, tuproq unumdorligigini saqlash, ekinlar hosildorligini oshirish eng dolzarb masalalardan hisoblanadi. 

Keyingi yillarda asosiy va takroriy ekin sifatida soya yetishtirishga davlatimiz va xukumatimiz tomonidan katta e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-2832-sonli “2017-2021 yillarda respublikada soya ekini ekishni va soya doni yetishtirishni ko’paytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori soyachilikni tashkil etish hamda PQ-3144-sonli “PQ-2832-sonli qaroriga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi” qarorlari respublikamizda soya yetishtirishni rivojlantirishga asos bo’lib xizmat qilmoqda. Respublikamizda soya ekin maydonlari 2017 yilda jami 26975 gektarni tashkil qilib, shundan 8000 gektari asosiy va 18975 gektari takroriy ekin sifatida ekildi. Keyingi yilda asosiy ekin sifatida 11000 gektar maydonga va takroriy ekin sifatida 19150 gektarga soya ekiladi. Keyingi yillarda ham soya maydonlari ortib borib, 2021 yilda asosiy maydonga 17300 gektarda, takroriy ekin sifatida 20000 gektarda soya ekilgan.  

Tadqiqot uslubiyoti. Irrigatsiya eroziyasiga uchragan yerlarda kuzgi bug’doydan so’ng takroriy ekinlarni ekish, ularni sug’orish usullari va oziqa tartibini ekinlar hosildorligiga ta’siriini o’rganish bo’yicha iliy tadqiqotlar olib borilgan (1-jadval). Dala tajribalarini o’tqazish uslublari. Toshkent 2007 y. Uslubiy qo’llanmasidan foydalanilgan. Dala tajribasi tizimi

Takrori ekin turi

O’g’it me’yori, kg/ga

Sug’orish usuli

1

Soya

Mosh

Loviya

-

Oddiy

Zig-zag

2

N50 P75 K50

3

N75 P110 K75

 

Tadqiqot natijalari. Tuproqning mexanik tarkibi uning fizikaviy, suv – fizikaviy, fizik kimyoviy va boshqa xossalarini belgilaydi. Tajriba dalasini tuproqlari mexanik tarkibi har – xil bo’lib, haydov qatlami mexanik tarkibi, haydov osti qatlamiga nisbatan irrigatsiya eroziyasi natijasida ancha yengillashgan. Tuproq kesmalari fizik loy jihatdan haydov qatlami bilan farqlanadi, pastki qatlamlarda fizik loyning miqdori ko’proq, qiyalikni tuprog’i yuvilib tushgan pastki qismida yuvilgan mahsulotning jamlanishi ro’y berganligi sababli mexanik tarkibi og’irlashib borganlisi sababli tajriba dalasi tuproqlari mexanik tarkibi jihatidan qavatli. Tajriba maydoni dalasida irrigatsiya eroziyasi jaryonlari natijasida tuproqning haydov qatlami yengillashib, eroziya mahsulotlariining jamlanishi natijasida qiyalikning pastki qismidagi tuproqlarning mexanik tarkibi og’irlashib borganligi qiyalikni pastki qismi sernam va oziqa unsurlari yuqori qismiga nisbatan ko’proq to’plangan

Dala tajribasida kuzgi bug’doydan so’ng ekilgan takroriy ekinlarni parvarishlashda amal davri davomida bir xil sug’orish tartibi (CHDNS ga nisbatan 70-70-60 %), ikki xil sug’orish usuli (oddiy egat va zig-zag usuli) qo’llanilib, soya va loviya ekinlari 3 marta, mosh ekini esa 2 marta sug’orildi.

Toshkent viloyatining tipik bo’z tuproqlari sharoitida tajribaning birinchi yili har bir sug’orishda gektariga 715,6-920,0 m3 atrofida suv sarflanib, mavsum davomida bir gektar maydonga umumiy holda ekinlar turi va sug’orish usullariga bog’liq holda 1568,2-2340 m3 atrofida suv sarf bo’ldi.

Tajribaning oddiy usulda sug’orilgan variantlarida mavsumiy sug’orish me’yori ekin turlariga bog’liq holda 1357,9-2088,9 m3/ga ni tashkil etgan bo’lsa, zig-zag usulida sug’orilgan variantlarda bu ko’rsatkich 1272,4-2057,3 m3/ga ni tashkil etdi. Tajribaning ikkinchi yilida bu ko’rsatkichlar mutanosib ravishda sug’orish usullariga bog’liq holda 1458,4-2076,3 hamda 1436,0-2031,2 m3/ga ni, tajribaning uchinchi yilida soya va loviya (fasol) ekilgan variantlarida shunga yaqin ma’lumotlar olingan bo’lsa, mosh ekilganda sug’orishlar soni va suv me’yorlari bir munchaga kam bo’lganligi kuzatildi va bu ko’rsatkichlar 283,4-308,9 m3/ga bo’lganligi aniqlandi. Sug’orish usullari hamda ekin turlariga bog’liq holda oqova suv bilan birga yuvilib ketayotgan tuproq zarrachalarining miqdori (loyqa) aniqlanganda, bunda ham aynan oddiy usulda sug’orilgan variantlarda tuproq zarrachalarining ko’p miqdorda yuvilganligi, ya’ni oqova suvi qancha ko’p bo’lsa, tuproq zarrachalarining yuvilishi shuncha ortishi kuzatildi. Soyani oddiy egatlardan sug’orilgan variantda oqova suvi bilan yuvilib ketayotgan tuproq zarrachalarining miqdori mavsumda gektariga 8,3 t ni tashkil etgan bo’lsa, zig-zag usulida sug’orilgan variantda bu ko’rsatkich bir muncha kam, ya’ni 6,2 t/ga ga teng bo’lganligi ma’lum bo’ldi. Oqova suvi bilan tuproq zarrachalarining yuvilishi eng kam bo’lgan variant bu moshni zig-zag usulida sug’orilganda (4,9 t/ga) ekanligi aniqlandi (1-rasm). 

1-rasm. Takroriy ekinlarni sug’orish natijasida tuproqni yuvilishi.

Irrrigatsiya eroziyasiga uchragan yerlar unumdorligini saqlash, sug’orish suvlari samaradorligi, ekinlar hosildorligini oshirish borasida Toshkent viloyatining irrigatsiya eroziyasiga chalingan, qadimdan sug’orilib kelingan tipik bo’z tuproqlari sharoitida olib borilgan tadqiqotlar natijalari tahliliga ko’ra tuproqning faol qatlamini nam bilan ta’minlanishini o’zgarishi ekinlarning o’sishi va rivojlanishiga hamda amal davrining davomiyligiga bog’liqligi ma’lum bo’ldi.

Takroriy soya ekilib, oddiy usulda sug’orilgan, mineral o’g’it qo’llanilmagan 2variantda o’simlik bo’yi 3,0 sm, chin barg soni 1,9 dona bo’lgan bo’lsa, shu usulning gektariga 50 kg azot, 75 kg fosfor va 50 kg kaliy qo’llanilgan 3-variantida o’simlikning o’rtacha bo’yi 3,4 sm ni, chin barg soni esa 1,9 donani tashkil etdi. Ma’dan o’g’itlar yuqori me’yorda, ya’ni gektariga 75 kg azot, 110 kg fosfor va 75 kg kaliy qo’llanilgan 4-variantda bu ko’rsatkichlar mos ravishda 3,6 sm va 2,0 donaga teng bo’ldi. Oktyabr oyining 15 chi sanasida olib borilgan fenologik kuzatuvlarimizda soya yetishtirilgan fonning o’g’itsiz nazorat variantida o’simlikning o’rtacha bo’yi tajribaning birinchi yilida 41,7 sm ni, gul soni 1,6 dona va dukkaklar soni 20,1 donani tashkil etgan bo’lsa, gektariga 50 kg azot, 75 kg fosfor va 50 kg kaliy qo’llanilgan, oddiy usulda sug’orilgan 3-variantda bu ko’rsatkich 56,4 sm, 2,1 va 26,0 donaga, shu sug’orish usulida gektariga 75 kg azot, 110 kg fosfor va 75 kg kaliy qo’llanilgan 4-variantida o’simlik bo’yi 58,2 sm, gul soni 2,2 dona va dukkaklar soni 27,3 donani tashkil etdi. SHu fonda sug’orishni zig-zag usulidagi egatlarda amalga oshirilganda bu ko’rsatkichlar yanada yuqoriroq bo’lganligi kuzatildi. Bunda o’g’itsiz 5-variantda o’simlikning o’rtacha poya balandligi 42,2 sm, gul soni 1,8 dona va dukkaklar soni 21,5 donani tashkil etgan bo’lsa, gektariga 50 kg azot, 75 kg fosfor va 50 kg kaliy qo’llanilgan 6 - variantda bu ko’rsatkichlar 58,3 sm, 2,1 va 26,9 hamda gektariga 75 kg azot, 110 kg fosfor va 75 kg kaliy qo’llanilgan 7-variantda esa mutanosib ravishda 59,1 sm, 2,3 va 28,7 donaga teng bo’lganligi kuzatildi. Bunday qonuniyat tajribaning keyingi yillarida ham saqlanib qolgan holda 2-variantda bu ko’rsatkichlar 47,2 sm, 1,8-21,7 donani, uchinchi yilda esa aynan shu variantda bu ko’rsatkichlar 50,8 sm, 3,4-24,4 donaga teng bo’ldi. SHuningdek, mosh va loviya ekilgan variantlarda ham bu qonuniyatlar o’z aksini topdi Takroriy ekinlarga qo’llanilgan ma’danli o’g’itlar me’yori va sug’orish usullari o’simliklarning o’sib rivojlanishiga o’zining sezilarli ta’sirini ko’rsatdi. Amal davri mobaynida soya va loviya ekinlari uch marotaba sug’orilgan bo’lsa, mosh o’simligining suvga talabi bir muncha kamligi ma’lum bo’ldi. O’simliklarning o’sib rivojlanishi va hosil to’plashida sug’orish usullari orasida ham sezilarli farq borligi kuzatildi. SHu bilan birga amal davrining oxiriga kelib tajribaning bir pogonometrda soya ekilgan variantlarda 117,8-123,4 dona, mosh ekilgan variantlarda 227,6-236,4 dona, loviya ekilgan variantlarda 93,5-99,8 dona ko’chat borligi aniqlangan.

Qo’llanilgan agrotadbirlarning nechog’lik samarador ekanligini belgilovchi omil bu ekinlar hosildorligidir. Takroriy ekinlar oddiy usulda sug’orilib ma’dan o’g’itlar qo’llanilmaganda soyadan 9,7 ts/ga, moshdan 8,3 ts/ga va loviyadan 10,7 ts/ga don hosil yetishtirilgan bo’lsa, ma’dan o’g’itlarni N50 P75 K50 kg/ga qo’llanishi hisobiga 0,78,9 ts/ga, zig-zag usulda sug’orish hisobiga 0,2-2,5 ts/ga don hosili ortishiga erishilgan (2-rasm).

Xulosa: irrigatsiya eroziyasiga uchragan maydonlarda sug’orish usullarini o’zaro taqqoslanganda takroriy ekinlarni zig-zag usulida sug’orilganda ham mavsumiy suv sarfiga ham tuproq zarrachalarining yuvilishiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi aniqlandi.

Demak, ushbu usulda ekinlar sug’orilganda tuproq unumdorligini saqlab qolish hamda sug’orish suvini iqtisod qilish ekinlar hosildorligini ortishi uchun qulay imkoniyatlar yaratiladi.

2-rasm. Irrigatsiya eroziyasiga uchragan yerlarda takroriy ekinlarni sug’orish usullari va ma’dan o’g’itlar me’yorini don hosildorligiga ta’siri, ts/ga.

Irrigatsiya eroziyasiga uchragan yerlar unumdorligini saqlash va oshirish, tuproqning yuvilishi va oziqa moddalarni yo’qotilishini kamaytirish, kuzgi bug’doydan so’ng takroriy soya va mosh ekinlaridan yuqori hosil yetishtirish uchun ma’dan o’g’itlarni N50P75K50 kg/ga me’yorda qo’llash hamda zig-zag usulida sug’orish tavsiya etiladi.

 

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Mirzajonov Q.M, Raxmonov R.U. Irrigatsionnaya eroziya pochv i elementы borbы s ney.//Monografiya “Ravruz” bosmohonasi.-Toshkent. 2015. s.121134.

2. Xalikov B.M. YAngi almashlab ekish tizimlari va tuproq unumdorligi.

Toshkent. 2010. B. 71

3. Xalikov B.M., Iminov A.A. Takroriy ekinlar. tuproq unumdorligi va yuqori samaradorlik. // G’o’za va g’o’za majmuidagi ekinlarni parvarishlash agrotexnologiyalarini takomillashtirish. ilmiy–amaliy konferentsiya ma’ruzalar to’plami. Toshkent. 2013. B. 30–31.

4. Djuraev M.YA, Xoshimov I.N. Rost i razvitiye povtornix kultur na zemlyax podverjennix irrigatsionnoy erozii. Jurnal problemi nauki  Moskva-2018 g. №8(32) str 1517.

5. Ergashev N. Takroriy ekilgan moshning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligi. // Agroilm.jurnali. №5 2017. B. 34–35.

 

 

 

 

ФИО авторов: Н.А.Наврузов, Д.Ахмедов, И.Иброхимов

Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

Название публикации: «ПАХТАНИ ЖИНЛАШ ЖАРАЁНИДА ТОЛА СИФАТИНИ ЎЗГАРИШИНИ ТАҲЛИЛИ»

 

Аннотация. Мақолада толани сифатига таъсир этувчи толадаги ифлослик ва нуқсонли аралашмаларни  пайдо бўлишини жинлаш жараёни ва жинлаш режимларига таъсирини тахлили келтирилган.

Аннотация. В статье проанализирован влияние процесса и режимов джинирования хлопка на порокообразования волокна а также влияние на качество волокна.

Annotation. The article analyzes the influence of the process and modes of cotton ginning on fiber malformation as well as the effect on fiber quality.

 

Жин ускунасининг самарадорлиги асосан ишлаб чиқарилаётган тола сифати, барқарор ишлаши ва иш унуми билан белгиланади. Аррали жинларни барқарор ва юқори иш унумда ишлаши учун “Пахтани дастлабки ишлашни мувофиқлаштирилган технологияси” талабларида келтирилган намлик ва ифлосликдаги пахта берилишини таъминлаш лойизим [1]. 

Ишлаб чиқарилаётган тола сифати эса жин ишчи камерасидаги хом-ашё валиги зичлиги ва жин ишчи элементларининг холатига боғлиқ бўлади. Маълумлки пахтани дастлабки ишлаш технологик жараёнидаги аррали жинлар ишлаб чиқарилаётган тола сифатига энг кўп салбий таъсир кўрсатувчи технологик ускуна ҳисобланади. Жинлаш жараёнида тола таркибида тугунчаклар, комбинациялашган тугунчаклар, толали чигит пўстлоғи, тола ўрамлари каби нуқсонли аралашмалар пайдо бўлади. Сифатли тола олиш учун, жинлаш жараёнида юқоридаги нуқсонли аралашмалар пайдо бўлишини камайтириш лозим.

Пахта тозалаш корхоналарида жинлаш жараёнларини тахлили, ишлаб чиқарилаётган толани олий, яхши, ўрта ёки ифлос синфларда олиш учун жин ускунасида нуқсонли аралашмаларни пайдо бўлиши ва уни миқдори жин ускунасини ишлаш режимлари ва аррали жин хом ашё валигини зичлигига тўғридан тўғри боғлиқ.

1-жадвалда нуқсонли аралашмалар пайдо бўлиш меъёрлари келтирилган. Жин ускунасида пайдо бўладиган нуқсонли аралашмаларни миқдори тола массасига нисбатан 1 % дан 2,9 % гача 1-навда, 1,3 % дан 3,7% гача 2-навда, қолган навларда 2,1дан 8,4 % гача бўлиши мумкин экан.

Республика пахта тозалаш корхоналарида кенг қўлланилиб келинаётган мавжуд жин ускуналарини ишлаш режимларини жинлаш жараёнини самарадорлиги ва ишлаб чиқарилаётган тола сифатини ўрганиш бўйича тажрибалар ўтказилди. Тажрибалар хар хил селекцион навли пахталарда ва барча саноат навларида ўтказилди.

                 Пахта    толасида    синфлари    бўйича    жинлаш    жараёнида    нуқсонли

аралашмалар хосил бўлиш меъёрлари

1-жадвал

Пахта толасининг синфлар бўйича нуқсонли аралашмалар улушларининг меъёрлари, % да кўпи билан

Олий

Яхши

Ўрта

Оддий

Ифлос

I

II

III

IV

V

1

1,2

-

-

-

1

1,3

-

-

-

2

2,5

-

-

-

1,2

1,7

1,9

2,84

-

1,3

1,8

2,1

3,2

-

2,5

3,5

4,0

6,0

-

-

-

-

-

-

1,6

2,4

2,9

4,5

5,5

3,0

4,5

5,5

8,5

10,5

1,9

2,6

3,6

5

6

2,1

2,9

3,9

5,5

6,5

4,0

5,5

7,5

10,5

12,5

2,6

3,3

4,7

-

6,6

2,9

3,7

5,3

7,4

8,4

5,5

7,0

10,0

14,0

16,0

 

Тажрибалар 72 та пахта партиясида ўтказилди. Шундан 59 та пахта партияси 1-нав пахта бўлиб, улардан олий синфли тола олиш учун 1-жадвал талабига жавоб берадигани 31,  яъни 53%, “яхши” синфли эса 18 та 31 %,мос равишда қолган 16% эса паст навларга тўғри келади. 2-нав пахтадан олинган толани 57 % “олий”, 43 % эса яхшига тўғри келди. Қайта ишланган 4-нав пахтада эса 50 % яхши, 5-нав пахталардан эса ўрта ва оддий синфга мансуб толаларга тўғри келди. Лекин, амалиётда олий ва яхши синфдаги толалар улуши анча паст бўлиб, буни толага ўтган ифлосликлар миқдорини юқори бўлганлиги сабабли толани умумий ифлослиги талаб меъёрларидан ошиб кетмоқда.

Умуман олганда 1 ва 2 нав пахталарни қайта ишлашда жинлаш жараёнида, нуқсонли аралашмалар пайдо бўлиши меъёрдан юқори эмас. Паст навли ва паст синфли пахта қайта ишланганда тола таркибида нуқсонли аралашмаларни кўпайиши кузатилди. Тахлилларда машинада терилган пахтада толадаги ифлослик ва нуқсоли аралашмалар миқдори ошиб кетиши туфайли тола синфи пасайиб кетиши кузатилди. 

Умуман олганда жинлаш жараёнида толада нуқсонли аралашмалар пайдо бўлиши миқдори ва ифлослиги пахта тозалаш корхоналари бўйича турлича ва юқори. Уларни миқдори 2.4% дан 8.4% гача ўзгариши кузатилди. Шу билан бир қаторда пахта таркибидаги пишмаган тола пластиги, ва улюк миқдорлари хам турлича бўлиб, 0.56 % дан 4.01 % гача бўлиши аниқланди

Пахта тозалаш корхоналарида ишлаб чиқариш шароитида 1-жадвалда берилган нуқсонли аралашмалар пайдо бўлиш меъёрларини инобатга олиб  жин ускунасини ишлатилиши  ишлаб чиқарилаётган толани сифатини яхшиланиши хисобига унинг харид нархини кўтарилиши, натижада пахта тозалаш корхонасининг иқтисодий самарадорлигини ошишига олиб келади.

 

Толанинг нуқсонли аралашмалари таркиби.

 

1-тугунчаклар, 2-пишмаган тола пластиги, 3-комбинациялашган тугунчаклар,

4- улюк, 5-толали чигит пўстлоғи, 6-тугунаклар, 7- ифлослик

 

Ишлаб чиқарилган толадаги нуқсонли аралашмалар таркибини тахлили, уларда кўпроқ пишмаган тола пластиги (1.385), улюк (0.63) толали чигит пўстлоғи (0.77) ва ифлослик (1.39) улушлари салмоқли хисобланади.

Жин ускуналарини пахта тозалаш корхоналарида ишлаш самарадорлиги ва олинаётган тола сифати тахлил қилинганда қўлда терилган пахталарда нуқсонли аралашмалар пайдо бўлиш миқдори юқори синфли тола олиш имкониятини беради.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1.     Пахтани дастлабки ишлашнинг мувофиқлаштирилган технологияси ( ПДИ 70-2017) “Paxtasanoat ilmiy markazi” AJ Тошкент, 2019 й.

2.     A.Parpiyev, N.A.Navruzov. Improvement of Saw Ginning// International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 5, Issue 9, September 2018 y

3.     A.Parpiyev, N.A.Navruzov. The analysis of residual fibration of seeds after saw ginning// European science review № 7–8 2018 y. July–August 246-251 pgs.

4.A. Parpiyev, I.Q. Sobirov, N.A.Navruzov.  Selection of basic parameters of gin – fiber waste regenerator// Monografia pokonferencyjna. Science, research, development №15 Rotterdam-2019

5. А. Парпиев, Н.А.Наврузов Аррали жинларда жинланган чигитларнинг қолдиқ толадорлиги// Пахта тозалаш, тўқимачилик, енгил саноат, матбаа ишлаб чиқариштехника-технологияларни модернизациялаш шароитида иқтидорли ёшларнинг инновацион ғоялари ва ишланмалари 12-13 декбарь, Тошкент-2018 й.5 6-58 б

 

 

ФИО авторов: Джумаев Д.Л., Гадаев А.Г., Туракулов Р.И.

Ташкентская медицинская академия, Ташкент, Узбекистан

        Название         публикации:         «ХАРАКТЕРИСТИКА        ПОВРЕЖДЕНИЯ

        КОРОНАРНЫХ       СОСУДОВ       У       БОЛЬНЫХ       С       РАЗЛИЧНЫМИ

ФУНКЦИОНАЛЬНЫМИ КЛАССАМИ СТАБИЛЬНОЙ СТЕНОКАРДИИ»

 

Целью исследования было изучить степень поражения коронарных сосудов между различными функциональными классами стабильной стенокардии напряжения.  В данной научной работе исследуются особенности коронарных сосудистых изменений и нарушений коронарного кровообращения, а также сравнительное состояние общий гемодинамики у пациентов с различными функциональными классами стабильной стенокардии напряжения.  

Ключевые слова: ишемическая болезнь сердца, стабильная стенокардия напряжения, коронароангиография, индекс коронарной недостаточности.

 

SUMMARY

СHARACTERISTICS OF CORONARY ARTERY DAMAGE IN

PATIENTS WITH DIFFERENT FUNCTIONAL CLASSES OF STABLE ANGINA PECTORIS

 

Djumaev D.L., Gadaev A.G., Turakulov R.I.

Tashkent medical academy, Tashkent, Uzbekistan

The aim of the study was to investigate the degree of coronary artery lesions between different functional classes of stable angina pectoris. This scientific work investigates the features of coronary artery changes and coronary circulation disorders, as well as the comparative state of general hemodynamics in patients with different functional classes of stable angina pectoris.

Key words: ischemic heart disease, stable angina pectoris, coronary angiography, coronary insufficiency index.

Введение.

Сердечно-сосудистые заболевания в настоящее время являются ведущей причиной заболеваемости, смертности и инвалидности во всем мире [4]. По данным ВОЗ, около 1,7 миллиона человек ежегодно умирают от сердечнососудистых заболеваний и их осложнений. Ишемическая болезнь сердца (ИБС) - это заболевание, вызванное полным или частичным нарушением кровообращения в миокарде в результате повреждения коронарных артерий сердца (в основном из-за атеросклероза). По данным ВОЗ, заболеваемость ишемической болезнью сердца среди мирового населения составляет 2-5% у мужчин в возрасте 45-54 лет, 10-20% среди 65-74 лет; у женщин он составляет 0,1-1% среди 45-54 лет и 10-15% среди 65-74 лет, соответственно. Смертность от ишемической болезни сердца составляет 30% [1]. В 2014 г. смертность от болезней системы кровообращения в Российской Федерации составила 52,9% от общего числа умерших [3]. Летальные осложнения заболеваний сердечнососудистой системы наблюдаются в основном у людей трудоспособного возраста. Например, большинство случаев смерти от сердечно-сосудистых заболеваний зарегистрировано среди трудоспособных мужчин (31,3%) и женщин (23,9%) [3]. В монографии одного из ведущих специалистов в данной области Аронова Д.М. атеросклеротическое поражение коронарных артерий рассматривается как патологический процесс, вызывающий дисбаланс между кислородной потребностью и снабжением сердца, а также приводящий к ишемической гипоксии миокарда, как метаболические нарушения [6]. Анализ результатов многих крупных исследований подтвердил наличие связи между сужением коронарных артерий из-за атеросклеротического поражения и ишемией миокарда, а также эта связь важна для развития и прогноза заболевания [9,10]. Коронарная ангиография является «золотым стандартом» среди важнейших инструментальных методов определения степени поражения коронарных артерий [5]. Коряков А.И. и по мнению соавторов серии,  коронарография у пациентов с разными функциональными классами стабильной стенокардии напряжения, по мнению соавторов серии, очень редкие поражения коронарных сосудов у пациентов с I функциональным классом, передняя межжелудочковая сеть левой коронарной артерии более надежно повреждается у пациентов III функционального класса, а поражение правой коронарной артерии относительно редко во всех группах в соответствии с патологическим процессом, поражения сети заднего желудочка относительно надежны только у пациентов с функциональным классом II [5].

 

Цель исследования: сравнительное изучение степени поражения коронарных сосудов между различными функциональными классами стабильной стенокардии напряжения.

 

Материалы и методы исследования.  В исследовании приняли участие 64 пациента с диагнозом ишемическая болезнь сердца стабильная стенокардия, пролеченных в Республиканском научно-практическом медицинском центре специализированной терапии и медицинской реабилитации в 2019-2021 годах. Диагноз стабильной стенокардии напряжения был установлен на основании жалоб пациентов, анамнеза, объективного обследования, лабораторных и инструментальных исследований, а также «Рекомендаций по хроническому коронарному синдрому», принятых Европейским обществом кардиологов в 2019 году. По результатам клинико-лабораторного и инструментального обследования пациенты были разделены на 3 группы.  В рамках исследования у 12 человек (4 мужчин и 8 женщин; средний возраст 58,4 ± 1,05 года) в группе I была диагностирована стабильная стенокардия напряжения I ФК;  30 человек (18 мужчин и 12 женщин с диагнозом стабильная стенокардия напряжения II ФК во II группе; средний возраст 62,03 ± 2,7 года) и III группу вошли 22 пациента (11 мужчин и 11 женщин, средний возраст 69,7 ± 1,8 года) с диагнозом стабильная стенокардия напряжения III ФК. 

В исследование не включались пациенты со следующими диагнозами: пациенты с острыми цереброваскулярными нарушениями, аутоиммунными заболеваниями и диффузными заболеваниями соединительной ткани, острыми и хроническими воспалительными заболеваниями, онкологическими заболеваниями, психическими заболеваниями и другими серьезными заболеваниями.

Данные, собранные в ходе исследования, обрабатывались с помощью IBM SPSS Statistics 17.0. Были рассчитаны среднее арифметическое и стандартные отклонения (M + m) всех показателей. Достоверность различий количественных показателей между группами определяли по критерию Стьюдента, различия качественных показателей - по критерию Xi2. Различия между группами оказались достоверными при p <0,05. 

 

Результаты.  Следующие результаты были получены при исследовании коронарных артерий пациентов, участвовавших в исследовании, с помощью коронарной ангиографии. Среди пациентов I функциональной группы поражения правых коронарных артерий встречались относительно редко в 14,06% случаев (р<0,05). Отмечено, что передняя межжелудочковая перегородка левой коронарной артерии более повреждена у 21,9% пациентов II функциональной группы (р<0,05). Поражения кровообращения левой коронарной артерии были обнаружены у 24,7% и 22,4% пациентов II и III функциональных групп соответственно (р <0,05). Задние боковые поражения были зарегистрированы у 17,7% пациентов II функциональной группы. Поражение правой коронарной артерии произошло у 2,3%, 12,5% и 13,7% пациентов всех групп соответственно по патологическому процессу. Повреждение сети заднего желудочка обнаружено только у 16,7% пациентов III функциональной группы (р <0,05). При сравнении данных коронарной ангиографии у пациентов с диагнозом стабильная напряженная стенокардия I, II и III ФС поражения передней межжелудочковой сети и других ветвей левой коронарной артерии встречались чаще, чем повреждения правой коронарной артерии и других ветвей.

 

 Обсуждение:  Коряков А.И. и по мнению соавторов серии,  коронарная ангиография у пациентов с различными функциональными классами стабильной стенокардии напряжения показала очень низкую частоту заболевания правой коронарной артерии у пациентов функциональной группы I, передней межжелудочковой перегородки левой коронарной артерии более достоверно у пациентов функциональной группы III, повреждение правой коронарной артерии было обнаружено относительно редко встречается во всех группах в соответствии с патологическим процессом, в то время как повреждение задней межжелудочковой сети относительно часто встречается только у пациентов функциональной группы II [5].  Результаты нашего анализа показали, что повреждение коронарной артерии было очень редким у пациентов функциональной группы I, а повреждение правой коронарной артерии было относительно редким во всех группах. В нашем исследовании передняя межжелудочковая сеть левой коронарной артерии была значительно более подвержена поражению у пациентов функциональной группы II, а повреждение задней желудочковой сети было более распространено у пациентов только в функциональной группе III.

 

Заключение:

1.      Достоверно отмечено, что передняя межжелудочковая сеть левой коронарной артерии была значительно более повреждена среди пациентов II группы ФС.

2.      Поражение задней боковой сети достоверно чаще встречалось у пациентов 2-й группы ФС, чем у пациентов 1-й и 3-й групп.

3.      Не было обнаружено достоверных различий между группами по повреждению правой коронарной артерии.

4.      Повреждение передней межжелудочковой сети и других ветвей, выходящих из левой коронарной артерии, было отмечено больше, чем повреждение правой коронарной артерии и ее ветвей.

 

                     Список использованной литературы

 

1.             Барышникова И.Н. Анализ эктопической желудочковой активности сердца в зависимости от коронароангиографического статуса у больных ИБС / И.Н. Барышникова // Повышение качества и доступности кардиологической помощи. Росс. нац. конгр. кард. М. 2008. - №0094. - С.3.

2.             Берштейн Л.Л. Выбор между консервативной и инвазивной тактикой при стабильной ишемической болезни сердца / Л.Л. Берштейн, Н.О. Катамадзе, А.Е.Андреева, С.С. Лазнам, Ю.Н. Гришкин // Сердце: журнал для практикующих врачей. - 2013. – Т. 12. - №2(70). – С. 93 – 101.

3.             Габинский Я.Л. Поражение коронарного русла у мужчин трудоспособного возраста с ИБС. В: Кардиология: реалии и перспективы / Я.Л. Габинский, М.С

Фрейдлина, И.Е. Оранский // Росс.нац.конгр.кар. - Москва. - 06-08.10.2009. №0176. – С. 76

4.             Оганов Р.Г., Марцевич О.В.   Определение показаний к проведению коронарографии у пациентов без клинических проявлений заболевания и больных со стабильной стенокардией / Оганов Р.Г., С.Ю. Марцевич

//Кардиология. - 2014. - №10. – С.7-62.

5.             Коряков А.И. Основные диагностические критерии стенокардии напряжения по данным коронарографии / А.И. Коряков // Российский кардиологический журнал. - 2014. - №6. – С.7-83.                                                                     

6.             Аронов Д.М. Клинические исследования у пациентов с декомпенсацией кровообращения. Возможные пути оптимизации / Д.М. Аронов // Журнал Сердечная Недостаточность. – 2014. – Т. 85, - № 4. - С. 250-253.

7.             DeMots H. Prevalence of unfavorable angiographic characteristics for percutaneous intervention in patients with unprotected left main coronary artery disease/ H. DeMots, J. Rosh, J.H. McAnulty, M. Ragosta, S. Dee, I.J. Sarembock //

Catheter Cardiovasc Interv. - 2006. - №68. – P.57.                                                                         

8.             Levine GN. 2011 ACCF/AHA/SCAI Guideline for Percutaneous Coronary

Intervention. A report of the American College of Cardiology Foundation/American

Heart AssociationTask Force on Practice Guidelines and the Society for Cardiovascular Angiography and Interventions / GN Levine, ER Bates, JC

Blankenship // J Am Coll Cardiol. - 2011. - №58. – P.44 –122.                                                     

9.             Marzilli M. «Obstructive Coronary Atheroscierosis and Ishemic Heart Disease: An Elusive Link!» / M. Marzilli, C.N.B. Merz, W.E. Boden, R.O. Bonow, P.G.

Capozza, W.M. Chilian, A.N. DeMaria, G.Guarini, A. Huqi, D. Morrone, M.R. Patel,

W.S. Weintraub. // J Am Coll Cardiol. - 2012. - №60 (11). – P.51-956.                                        

10.         Pujadas, G. Coronary Angiography in the Medical and Surgical Treatment of

Ischemic Heart Disease / G. Pujadas // New York. – 2014.  -№14 (3). – P.34-45

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Bobodjonova Nodira Muhamadaliyevna,

Farg’ona viloyati Buvayda tumani 1-maktab Ona tili va adabiyot o'qituvchisi

Abdupattoyeva Oyshaxon Tojimuhammedovna,

Farg’ona viloyati Buvayda tumani 1-maktab Ona tili va adabiyot o'qituvchisi

        Название            публикации:            «XALQ            TA'LIMIDA            YANGI

        PEDTEXNOLOGIYALARNI        VA        KOMMUNIKATIV        INTERAKTIV

METODLARNI O'RNI»

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada O'zbekiston Respublikasi ta'lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar, o'zgarishlar haqida so'z boradi. Hamda, hozirgi kunda ta'lim jarayonida o'quvchilarni o'qitishda yangi pedtexnologilarni qo'llash, axborot texnologilari va interaktiv usullardan foydalanish to'g'risida fikr yuritiladi.

 

Kalit so'zlar: Interaktiv, pedagogik texnologiyalar, usullar, axborot texnologiyasi, pedagogik jarayon, kompyuter, internet, audio, video roliklar, displeylar.

 

Bizning mamlakatimizda ta'lim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri "shaxs manfaati va ta'lim ustuvorligi"dir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatini belgilab berganligi tufayli ta'limning yangi modeli yaratildi. Pedagogik texnika o'quvchiga o'quv faoliyatida ham zarur bo'lgan umumiy pedagogik malakalar majmuidan tashkil topadi. Pedagogik texnikaning tarkibiy qismi sifatida o'quvchining nutq madaniyatini, yani savodli gapirish, o'z nutqini chiroyli va tushunarli, ta'sirchan qilib bayon etish, o'z fikr va his-tuyg'ularini so'zda aniq ifodalash malakalarini aytib o'tish mumkin.

Muallim pedagogik jarayonda yetakchi kishidir. Unga yosh avlodni o'qitish va tarbiyalash vazifasi yuklatilgan. Shuning uchun ham o'qituvchiga, uning axloqiy sifatlariga o'quvchilar bilan muomalasiga nisbatan alohida yuksak talablar qo'yiladi. Muallim hayotga endigina kirib kelayotgan, barkamol shaxs sifatida shakllanayotgan insonlar, yosh bolalar bilan muloqotda bo'ladi. Bolalar ta'lim-tarbiya jarayonida umuminsoniy va milliy ahloq normalarini o'zlashtiradi. O'quvchi muomala odobini asosan o'qituvchi timsolida anglab oladi. Pedagoglar jamoasida o'quvchilar o'rtasidagi muomala-munosabatlar insonparvarlik, ixtiyoriylik tamoyillariga asoslanadi.

Metodika o'quv jaroyonini tashkil etish va o'tkazish bo'yicha tavsiyalar majmuasidan iborat. Metodikadan ko'zlangan aniq maqsad predmet mavzulariga oid nazariyalarni aniq hodisalar tekisligiga ko'chirishdir.

Pedagogik texnologiya o'qitish jarayonining o'zaro bog'liq qismlarini tashkiliy jihatdan tartibga keltirish, bosqichlarini qurish, ularni joriy etish shartlarini aniqlash, mavjud imkoniyatlarni hisobga olgan holda belgilangan maqsadga erishishini ta'minlaydi. Yoxud pedagogik texnologiya o'quvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta'limda yakuniy natijani kafolatlaydigan muolajalar yig'indisidir. Texnologiya o'zining egiluvchanligi, natijalarning turg'unligi, samaradorligi, oldindan loyihalanish zarurati bilan metodikadan farqlanib turadi.

Axborot texnologiyasi ta'limda muhim ahamiyatga ega. Mana shunday axborot texnologiyasi internet texnikasi aloqalari rivojlanayotgan shunday dolzarb bir zamonda pedagogik axborot texnologiyalari ham tamomila yuqori cho'qqilarga erishmoqda va ayniqsa xorijiy tillarni o'qitishning yangicha pedtexnologiyalari o'z samaradorligini ko'rsatmoqda. Bunday yangicha yondashuvlar o'ziga xos axborot texnologiyalari kompyuter, internet, audio, video roliklar, displeylarni o'z ichiga qamrab oladi. Ular an'anaviy o'qitish metodikasidan tamomila o'zgacha bo'lgan yangi kommunikativ va interaktiv o'qitish, metodik uslublari uchun juda qo'l keladi. Jamiyatning dunyoqarashi, o'zaro aloqalari rivoji tubdan o'zgacha tus olib bormoqda. Kishilarning o'zaro aloqalari va munosabatlarida erkinlik va demokratiya ruhi yaqqol sezilib turibdi.

Pedagogik jarayonida esa o'qituvchi va o'quvchi munosabatlari uzviy aloqa va o'zaro ma'lumot almashinuvi (kommunikativ) jarayoni asosiy pog'onaga o'tgani erkin aloqaviy munosabatlar, esa dars jarayonini yanada keng qamrovli, yuqori saviyali olib borilishini ta'minlaydi. Bunda o'qitivchi hamda talaba teng faol ishtirok etadi. 

Interaktiv metodi o'zaro ta'sir ko'rsatish, jalb etish, qiziqtirish ma’nosini anglatar ekan, bu o'qitish metodikasi o'qituvchini yanada o'z ustida ishlashi, izlanishlar olib borishi lozimligini anglatadi. Har bir dars va mavzu uchun ko'rgazmali qurollar, mashqlar mana shu metod uchun asos bo'la oladi. Yuqorida aytib o'tilgan ikkala xorijiy til o'qitish metodlari ham o'z-o'zidan axborot texnologilari turlaridan o'z o'rnida foydalanishni talab qiladi. Misol uchun, qisqa vaqtli darsda keng qamrovli ko'rgazmali qurollar talabalarning e’tibori va qiziqishlarini jalb etadi. Va kommunikativlik jarayonini keltirib chiqaradi. O'zaro aloqalarning xorijiy tilda tinglab tushunish, gapirish, fikr va mulohazani ona tilda erkin bildirish esa darsning va o'qituvchining asosiy maqsadi amalga oshirilishini ta'minlaydi. Bunday texnologik imkoniyatlar dars sifatini albatta oshiradi va yaxshi natijalar bilan ta'minlaydi.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ta'lim-tarbiyaning maqsadini yangi yo'nalishga burdi. Yani "o'tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitdan to'la halos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash" deb belgilanadi.

Demak, ta'lim-tarbiyaning maqsadi butunlay yangilandi, unga mos holda mazmunning ham, pedagogik jarayonning ham yangilanishi tabiiydir. Biz pedagoglar hamisha mamlakatimizning barcha sohalaridagi yutuqlar, rivojlanishlar va yangi islohotlaridan boxabar bo’lishimiz darkor. Ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilarga yangi metod va usullardan, pedtexnologiyalardan foydalangan holda bilim berishimiz bizning asosiy vazifalarimizdan bo’lishi kerak. Zamonaviy pedtexnologiyalarni, interaktiv usullarni qo’llash uchun avvalom bor biz zamon o’zgarishlari bilan hamnafas bo’lmog’imiz zarur.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.     Jalolov J.J. Chet tili o'qitish metodikasi., T.: O'qituvchi, 1996

2.     K. Musayev. Tarjima nazariyasi asoslari. Toshkent-2005.

3.     http://www.aha.ru/-moscow64/educational_book

4.     Maslyko E.A. Communicative English for Intensive Learning. Minsk,1989

 

 

 

 

ФИО авторов: Abduraimova Manzura 

Navoiy davlat pedagogika instituti, 

,,Milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi  kafedrasi o’qituvchisi 

Tojiyev Akromjon 

Navoiy davlat pedagogika instituti, 

Tarix fakulteti, 3-bosqich talabasi 

Название публикации: «YANGI O’ZBEKISTONNING KELAJAK YOSHLARI:

HUQUQIY KAFOLATLARI VA IMKONIYATLARI»

 

Annotatsiya: O’zbekiston kelajagi bo’lmish yoshlarni har tomonlama yetuk, bilimli, komil inson sifatida tarbiyalash, bugungi kunda davlat siyosati darajasiga chiqdi. Bu yo’lda 2017-yil 5-iyul sanasida O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida’gi va 2018-yil 25-yanvarda Umumiy o’rta, o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida’gi Prezident Farmonlari qabul qilindi.

 

Kalit so’zlar: Farmon, komil inson, yoshlarga oid davlat siyosati, yoshlarni qo’llabquvvatlash, davlat siyosati, jamiyat, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, islohot, tarbiya.

 

         Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi aholisining 54%idan ko’prog’ini yoshlar tashkil qilmoqda. Mamlakatimizning kelajagi bo’lmish yoshlarimizni har tomonlama yetuk, bilimli, komil inson sifatida tarbiyalash masalasi bugungi kunda o’ziga xos zamonaviy usullar yordamida olib borish rejalashtirilmoqda. Ularning chuqur bilim egallashlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratilmoqda. Yaratilgan sharoitlarni yangi bosqichga olib chiqish maqsadida 2017-yil 5-iyul sanasida davlatimiz rahbarining O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”[2]gi Farmoni qabul qilindi. 2017-2021 yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasi demokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish borasidagi islohotlarda yoshlar faolligini oshirish bilan bogʻliq bir qator yangi va muhim vazifalarni belgilab berganligini alohida qayd etish joiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo’lib kamolga yetishi bilan bog’liq’ deb, bekora aytmaganlar.

         Bundan tashqari 2018-yil 25-yanvarda Umumiy o’rta, o’rta maxsus va kasbhunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida[3] Farmon qabul qilindi. Kasb-hunar ta’limini rivojlantirish, ta’lim jarayonini modernizatsiyalash

va mazmunini yangilashni ta’minlash maqsadida uning huquqiy bazasini mustahkamlash bo’yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi, iqtidorli yoshlarning xalqaro va respublika olimpiadalari hamda tanlovlarda salmoqli natijalarga erishishlarida ularni manzilli qo’llab-quvvatlash bo‘yicha qator tizimli chora-tadbirlar ko’rildi

   2021-yilning Yoshlarni qo’llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili’[4] deb e’lon qilinishi esa mamlakatimizda yoshlarga bo’lgan e’tibor davlat siyosati darajasiga chiqqanligining yaqqol ifodasidir. Birgina 2021-yilning o’tgan davrida yoshlar bilan ishlashning mutlaqo yangi tizimi hisoblangan Yoshlar daftari’ va Yoshlar dasturlari asosida 430 ming nafar yigit-qizning hayotiy muammolarini hal etish uchun 300 milliard so’m mablag yo’naltirilgani, 92 ming nafardan ziyod yoshlarning tadbirkorlik loyihalari uchun 2,3 trillion so’m imtiyozli kreditlar, qishloq joylarda yashayotgan 230 mingdan ortiq yoshlarga dehqonchilik bilan shug’ullanishi uchun 61 ming gektar yer maydoni ajratilgani bu boradagi ishlarning ko’lami tobora kengayib borayotganini ko’rsatadi. 

        Yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy maqsadi ham yoshlarning ijtimoiy shakllanishi va kamol topishi, ijodiy iqtidorini jamiyat manfaatlari yo’lida imkoni boricha to’la-to’kis ro’yobga chiqishi uchun ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy jihatdan shart-sharoit yaratish hamda ularni kafolatlashdan iboratdir. Bularning barchasi kelajak hosil’ini yig’ib olish uchun mamlakatimizda yaratilayotgan keng imkoniyatlardir. Haqiqatan ham, rivojlangan davlatlar tarixiga nazar soladigan bo’lsak, ularda jamiyat hayotini o’zgatirishga qaratilgan islohotlar, avvalo, ta’lim tizimidan, bog’cha, maktab, tarbiya masalasidan boshlanganini ko’ramiz. Chunki, maktabni, ta’lim-tarbiyani tartibga solmay turib shaxsni, jamiyatni o’zgartirib bo’lmaydi.

         Davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek, O’zbekistonning ertangi kuniga ishonchni mustahkamlash, ajdodlarga munosib bo’lish uchun islohotlarni ilmdan boshlash kerak. Chunki, ilmsiz biron bir sohada natija bo’lmaydi. Umuman yoshlarning ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, yetuk insonlar bo’lib ulg’ayishi yo’lida zamonaviy, innovatatsion shart-sharoitlar yaratib berish uchun O’zbekiston o’z  kuch va imkoniyatlarini ishga solmoqda. Chunki yosh avlodni har tomonlama qo’llabquvvatlash, ma’naviy yetuk, jismonan sog’lom, vatanparvar va fidoyi etib tarbiyalash, huquq hamda manfaatlarini himoya qilishga e’tibor qancha kuchaytirilsa, uning samarasi ham shuncha yuqori bo’ladi. Ushbu o’rinda bir narsani alohida ta’kidlamoqchimizki, davlatimiz  yoshlarga ulkan shart-sharoitlar yaratib berayotgan ekan,  yoshlar ham shunga yarasha munosib javob qaytarishi lozim, albatta. Axir, o’zbek xalqining, butun O’zbekistonning ertangi kuni, kelajagi  yoshlar qo’lida. Vatanimiz taraqqiyoti uchun esa har bir o’zbek otasi, har bir o’zbek onasi, har bir o’zbek farzandi barchamiz, birdek mas’ulmiz. Zero, Bizning tayanchimiz va suyanchimiz bo’lmish O’zbekiston yoshlariga qarata aytmoqchiman: boshimizdan kechirayotgan, shiddat bilan o’zgarib, tobora murakkablashib borayotgan davr barchamizning, birinchi navbatda, siz, aziz farzandlarimizning oldiga zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni, intellektual boyliklarni chuqur egallash, shu bilan birga, mamlakatimizning xalqaro maydonda raqobatdoshligini yangi bosqichga ko’tarish, iqtisodiyotimizni yangilash, modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, bularni taraqqiyotimizning lokomotiviga aylantirish kabi vazifalarni qo’ymoqda. Ayni shu ulkan dolzarb maqsadlarga erishish yo’lida siz, azizlarning xalqimiz, Vatanimizning ishonchini oqlashga qodir ekaningizga ishonaman va barchangizni doimo qo’llabquvvatlashga tayyorman degan edilar O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom Karimov.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Мамуров Улугбек Ибрагимович, преподаватель Бухарского государственого университета, 

Абдуллаев Азизбек Сухроб угли,

Студент 1-курса факультета “Ҳарбий таълим, Бухарского государственого университета 

Название публикации: «ПАТРИОТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ НАШЕЙ

МОЛОДЕЖИ - ПРАКТИЧЕСКИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС»

 

В статье описывается образ наших исторических национальных героев в воспитании молодых военно-патриотов с точки зрения системы практического педагогического процесса и предлагается им следовать примеру мужества наших национальных героев. Необходимость изучения выявленной проблемы характеризуется принятием решений через аксиологический подход как инструмент, сочетающий теорию управления и практику в достижении цели.

Ключевые слова: менеджмент, педагогическая цель, деятельность, аксиологический подход, ценность.

 Имена тех, кто со своим мужеством и патриотизмом завоевал любовь народа, заботился о судьбе и о будущем страны, пожертвовал своей жизнью за свободу народа, навсегда вписаны в историю нашей страны. Благодаря независимости наш народ признал себя, сбылась настоящая правда о бессмертном мужестве и  о великом гении наших великих предков.

 Исторический образ Махмуда Тороби, «Зарафшанского тигра» наших великих предков, его бессмертное мужество и богатое наследие в защите такой священной крепости, как зеница ока, служат прекрасным примером для нашего народа, особенно молодежи нашего времени. Неслучайно появилась возможность возродить великое имя и увековечить память наших полководцев,


чье достоинство долгое время было запятнано, а также поднять национальную

гордость в образе героизма наших предков благодаря к независимости.  Это практический педагогический процесс - приблизить нашу молодежь с помощью образа наших исторических национальных героев, направить их в патриотическое воспитание - формирование практических-физических, социально-духовных, нравственных, духовных качеств личности для определенных военнослужащих спортивные занятия;

 Способность молодых людей служить в армии - это комплекс мер, направленных на военную службу.

 Президент Республики Узбекистан, Верховный Главнокомандующий Вооруженными Силами Ш. Мирзиёев сказал: Будущая патриотическая молодежь, духовно зрелая и обладающая сильным мировоззрением, всегда будет готова к судьбе, развитию и защите. их родина. Поэтому вопрос воспитания людей с чистым сердцем, твердой верой, честностью, нравственностью, добротой и духовностью - одна из важнейших задач нашего общества сегодня. Человек и его воспитание так же важны в нашей стране, как и в любом другом обществе. Как сказал наш знаменитый соотечественник Абдулла Авлони: «Образование для нас - это вопрос жизни или смерти, спасения, разрушения, счастья или катастрофы» - один из различных негативных последствий глобализации сегодня. Единственный способ защитить его - это еще раз доказать необходимость воспитывать молодежь в соответствии с требованиями времени.

            Основные направления воспитательной и идеологической работы:

-   Духовный;

-   Образовательная;

-   Культурный;

-   Нравственное и духовное.

            Формы воспитательной и идеологической работы:

-                     Духовно-воспитательная подготовка;

-                     Час духовности;

-                     Оперативная информация;

-                     Чтение книг;

-                     Вечера вопросов и ответов;

-                     Викторины;

-                     Экскурсии;

-                     Тематические вечера;

-                     Уроки «Мужества и отваги»;

-                     Встречи (с поэтами и писателями, учеными и деятелями культуры, ветеранами и молодежью); военно-патриотические акции;

-                     Посещение музеев и театров;

-                     Просмотр телепрограмм и обсуждение;

-                     Индивидуальное интервью;

-                     Общие собрания;

-                     Спортивные и интеллектуальные игры; - Соревнования; выводы, аналитическая работа; - Нравственное воспитание и упражнения.

            Методы воспитательной и идеологической работы:

-                     Уговоры;

-                     Стимулы;

-                     Образец;

-                     Упражнение;

-                     Конкуренция;

-                     Критика, самокритика;

-   Принуждение.

 Глава нашего государства Шавкат Мирзиёев сказал: «В наших телах течет кровь наших предков Амира Темура, Пахлавона Махмуда и Джалолиддина Мангуберди. Мы заслуживаем это, и мы должны спешить прославлять это достоинство перед всем нашим народом, перед людьми мира в любое время ». Это благородная цель, например, не забывать, что это большая ответственность.  Личность, деятельность и военный талант Махмуда Тороби всегда интересовали людей. Многие известные средневековые историки написали об этом храбром предке особые труды, восхваляя его историческое мужество. Все правители завидовали героизму шейха и султана М. Тороби. Эти аспекты Тороби необходимо осветить более подробно.

          Следует отметить, что личность Махмуда Тороби, его героизм и преданность свободе Родины, а также сохранение нашей мирной и безмятежной жизни сегодня побуждают нас жить с чувством принадлежности к стране.          Целенаправленное и планомерное воплощение военными педагогами образа наших национальных героев с целью формирования у нашей молодежи высоких     духовных, нравственных, физических          и       духовных   качеств, положительного воздействия на их сознание, мышление и волю, укрепления идеологического иммунитета против чужеродных идей. Необходимость

 Духовное воспитание нашей молодежи - несравненная сила, которая очищает их духовно, побуждает расти сердцем, укрепляет их внутренний мир, волю, всю веру, пробуждает их совесть, является критерием всех его взглядов.

 

            Литература: 

1.     Мирзиёев Ш.М. Вместе с нашим смелым и благородным народом мы построим наше великое будущее. -Т.: Узбекистан, 2017.

2.     Узоков А.М. Развитие патриотизма у студентов высших учебных

заведений. Дополнительное образование.2019, №1, -Б.14.

3.     Сухомлинский В.А. Павлышская школа. –Т.: Педагогика, 1964.-С.396.  4. Кулюткин Ю.Н. и Г.С. Сухобская. Методы исследования

педагогической деятельности. -М.: Педагогика, 1987.-С.90.

          5.       Б.Ахмедов.          Мирзо        Улугбек.     История     четырех      народов. Т.: Издательство Чулпон. 1994 г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


ФИО автора: Алибоев Н.Р.

СамДАҚИ 2-босқич магистранти 

Название публикации: «ИНТЕРЬЕР ДИЗАЙНЕРЛАРИ УЧУН КОМПЬЮТЕР

ДАСТУРЛАРИ»

 

Аннотация: Мақолада интерьер дизайнини яратишда компьютер дастурларининг айримлари ҳақида тўхталиб ўтилган ва уларнинг афзалликлари ва камчиликлари борасида ҳам қисқача ёритилган.

Калит сўзлар: Компьютер, дастур, интерьер, дизайн, Auto CAD, 3 D Max, Archi CAD.

Аннотация: В статье были затронуты некоторые компьютерные программы при создании дизайна интерьера, а также кратко освещены их преимущества и недостатки.

Ключевые слова: Компьютер, программа, интерьер, дизайн, Auto CAD, 3 D Max, Archi CAD.

 

Бугунги кунга келиб, қоғозга эскиз-клаузура ишлаш аста-секин йўқолиб бормоқда ва уларнинг ўрнини компьютер дастурлари эгалламоқда. Компьютер дастурларининг афзалликлари сертификатланган дизайнерлар учун ҳам, уларнинг мижозлари учун ҳам кўплаб қулайликлар яратмоқда. Биринчидан, ўчиргич ва қалам изларисиз ички маконни яъни интерьерни чизиш ва ўзгартириши мумкин, иккинчидан, бундай визуализация интерьернинг қандай кўринишини тасаввур қилишга ёрдам беради. 

ОТМларда ушбу мутахассисликни олган дизайнерлар (умид қиламизки, мақоламиз-абитуриентлар учун фойдали бўлади) компьютер дастурлари ёрдамига муҳтож. Лекин, бугунги кунда қандай дастурлар интерьер дизайнери учун зарур? 

Уларнинг турлари жуда кўп. Баъзилари пуллик, баъзилари эса бепул. Шундайлари борки, оддий текисликда лойиҳани 3Д форматдаги ескизни тақдим ета олади.

Шундай қилиб, интерьер дизайнерлари учун энг яхши дастурларни кўриб чиқамиз:

ArchiCAD - Дизайнерлар ва меъморлар учун мос бўлган дастурдир, чунки у турли хил - замин режасидан       қурилиш          ҳужжатлари         ва спецификацияларга қадар          вариантларга          эга.

Фойдаланишнинг синов муддати бир ой. Кейин барча

функциялар билан ишлаш учун лицензия сотиб олишингиз керак. Айни пайтда, дастурларга бўлган ҳуқуқлар Grasshopper га тегишли.

Афзалликлари: лойиҳанинг барча қисмлари алоҳида эмас, балки ўзаро боғланган. Агар улардан бирига ўзгартиришлар киритсангиз, у дарҳол бош планда, бўлимда, ушбу қисм иштирок этган кўринишларда кўрсатилади.

Камчиликлари: яратилган лойиҳани бирданига бир неча вариантда яратиб бўлмайди. 

Google Sketchup - ҳаваскор интерьер дизайнерлар учун мўлжалланган дастур. Икки версиялари бор - пуллик (Google Sketchup Про)ва бепул. Биринчи версияси        кўпроқ       вариантларга,      кенгроқ фунцияларга эга.  

Афзалликлари: дастурда сиз нафақат яшаш хонасини, балки машина, мебел, ландшафт, техника ҳатто кўчалар дизайнини ҳам лойиҳалаштира оласиз, яъни фазовий уч ўлчамли мавжуд бўлган ҳамма нарсани. Яратилган лойиҳани тўғридан-тўғри интернетга юбориш мумкин. Камчиликлари: бепул версияда бир нечта объектлар мавжуд. Лекин улар кам.  Home Plan Pro – интерьер режаси учун яратилган дастур ҳисобланади. Ушбу дастурда эшик, дераза, мебел жихозлари, манзарали объектлар модификациясига эга бўлган кутубхонаси мавжуд. Бу дастур билан ишлаш,  қисқа вақт ичида уй, офис ёки бошқа режаларни яратиш имконини беради. 

Афзалликлари: дастур орқали тайёр лойиҳани тўғридан-тўғри     е-mail          ёки          факс орқали юборилиш мумкин ва жозибадор ички дизайн яратиш имкониятига эга бўласиз. Камчиликлари: интерфейс инглиз тилида. Мутахассисларнинг фикрига кўра, буни пулга сотиб олиш арзимайди-бу жуда оддий.

AutoCAD-эскича усулда, яъни чизғич, қалам ва циркул ёрдамида қоғозда чизишни     ёқтирувчилар      учун дастур.       Бу амалларнинг барчасини энди  AutoCad дастури эгаллади.  

Оддий чизиқлар: ёйлар, тўғри чизиқлар, эгри чизиқлар       ва          бошқалар   ёрдамида    планлар, тасвирлар яратиш мумкин. 

3D Max - профессионал дизайнерлар учун махсус

дастур ҳисобланади. Объект аниқ ва тиниқ ифодаланади. Шунинг учун, мижоз ўзининг буюртмасини реал ҳолатдагидек кўриши мумкин бўлади. Дизайнерга тўлиқ эркинлик берилади. 

Аммо эскиз узоқ вақт давомида яратилишини ҳисобга олиш керак, шунинг       учун сиз    сабр-тоқатли бўлишингиз      керак.         Агар          натижа кутишга   лойиқ         бўлса,         сабрли бўлишингиз керак бўлади.

Албатта,     биз    сизга барча дастурлар ҳақида        айтмадик.

Баъзиларини тилга олмаган бўлишимиз аниқ. Биз кўриб чиққан дастур ва иловалар ҳақида нима деб ўйлайсиз? Сиз профессионал дизайнер сифатида қандай дастурлардан фойдаланасиз.

 

Адабиётлар:

1.     Лебедев А. Планировка пространства и дизайн помещений на компьютере. Работаем в 3ds Max, ArchiCAD, ArCon (+DVD). — СанктПетербург: Питер, 2011. (Серия «Компьютерная графика и мультимедиа»). 

2.     Максимова И.А., Винокурова А.Е., Пивоварова А.В. Приёмы изобразительного языка в современной архитектуре: Учебное пособие — Москва: КУРС, НИЦ ИНФРА-М, 2016. 

3.     Малова Н.А. ArchiCAD 20 в примерах. Русская версия. — СанктПетербург: БХВ-Петербург, 2017.

4.     https://dizainmania.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Шарофаддинов Шихназар Анварович 

Педагогик иннвация,касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти   директор ўринбосари

Название публикации: «ТАЪЛИМ ТИЗИМ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ

ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ»

 

Аннотация. В данной статье рассмотрены вопросы повышения квалификации педагогических кадров системы народного образования, методики и формы используемые в процессе повышения квалификации.

 Ключевые   слова: повышение    квалификации,          методики,      система народного образования, педагогические кадры.

 

Annotation. This article discusses the issues of professional development of teaching staff of the public education system, methods and forms used in the process of advanced training.  Key words: advanced training, methods, public education system, teaching staff.

 

 

Хар қандай соҳада тизимда фаолият юритаётган ходимларнинг билими ва солоҳияти ушбу соҳанинг ривожини таъминлаш ҳамда ҳукумат томонидан белгиланган устивор вазифаларни сифатли амалга оширишнинг асоси ҳисобланган. Шу нуқтаи назардан ходимларнинг билимини доимий ошириш бориш, бу жараённи ҳар бир ходимнинг эҳтиёжлари ва у фаолият кўрсатаётган соҳадаги талабларни инобатга олган ҳолда ташкил этиш муҳим аҳамият касб этади. Бугунги кунда таълим соҳасида фаолият юритаётган ходимларнинг узлуксиз ва сифатли малкасини ошириш бўйича дунёда бир қатор илғор тажрибалар мавжуд. Жумладан ўқитувчиларнинг узлуксиз малакасини оширишнинг TPD@Scale модели замонавий IT технологиялардан фойдаланган ҳолда тенглик, сифат ва самарадорлик принциплари асосида узлуксиз малка ошириш жараёнини ташкил этишни назарда тутади. 

Бунда тенглик: ёши, жинси, этник ва ижтимоий келиб чиқиши, яшаш жойидан қатий назар барча учун бир хил имкониятлар яратишни, сифат: педагогларнинг узлуксиз касбий ривожланишини таъминлашни ва самарадорлик: белгиланган натижаларга эришишнинг энг самарали усулларини қўллашни, рентабелликни англатади. 

Бугунги кунда ЮНЕСКОнинг “Adapting and Scaling Teacher Professional Development Approaches in Uzbekistan” лойиҳаси доирасида Ўзбекистонда педагог ходимларнинг узлуксиз малкасини оширишнгинг TPD@Scale моделини жорий этиш бўйича тадқиқотлар олиб борилмоқда. 

Шуни алоҳида такидлаш керакки мамлакатимизда охирги 5 йил давомида барча соҳаларда бўлгани каби педагог ходимларнинг малака ошириш ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштириш бўйича бир қатор тизимили ислоҳотлар амалга оширилди. Жумладан, педагогларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини тартибга солувчи амалдаги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар талили мазкур лойиҳа доирасида амалга оширилиши режалаштирилаётган TPD@Scale моделини Ўзбекистонга жорий этиш учун барча шароитлар мавжудлигини ҳамда бугунги кунда жуда актул вазифа эканлигини кўрсатмоқда. Жумладан:

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги «Ўзбекистоннинг янги тараққиёт даврида таълим-тарбия ва илм-фан соҳаларини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-6108-сон фармонида “педагог ходимларнинг касбий маҳорати ва фаолият самарадорлигини мунтазам ошириб бориш учун зарур шарт-шароитларни яратиш, малака ошириш тизимини «ҳаёт давомида ўқиш» тамойили асосида такомиллаштириб бориш[5]” вазифаси белгиланган. 

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги “Таълим-тарбия тизимини янада такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4884-сон қарорида:

-                        ходимларининг малака ошириш жараёнини «ҳаёт давомида ўқиш» тамойили асосида узлуксиз малака оширишни назарда тутувчи тизимга айлантириш;

-                        ходимларининг малака ошириш жараёнига кредит-модуль тизимини босқичма-босқич жорий қилиш;

-                        ходимларини узлуксиз касбий ривожлантириш тизимини ташкил этиш, ҳар бир ходимнинг малака ошириш жараёнларини мониторинг қилиш ва шахсий ҳисобини юритиш имкониятини таъминловчи «Узлуксиз касбий таълим» махсус электрон платформасини ишга тушириш; 

-                        профессионал таълимнинг таълим дастурлари ва ўқитиш материаллари тўпламларини профессионал стандартлар ишлаб чиқиш ва тизимли равишда такомиллаштириб бориш вазифалари белгиланган[6].

Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ривожлантириш бўйича Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 25 январдаги “Халқ таълими соҳасидаги илмий-тадқиқот фаолиятини қўллаб-қувватлаш ҳамда узлуксиз касбий ривожлантириш тизимини жорий қилиш чора-тадбирлари” ПҚ-4963-сон қарорига асосан:

-                        ҳар бир халқ таълими ходимининг электрон портфолиоси шакллантирилади ва унга ходимнинг индивидуал траекторияси, касбий ривожланиш натижалари ва ўзлаштирган ўқув дастурлари тўғрисидаги маълумотлар киритиш;

-                        халқ таълими ходимларини уларнинг малака даражаси, билими, илмий-педагогик салоҳияти, иш тажрибаси, психологик тайёргарлиги ва индивидуал касбий ривожланиш траекториясига мос келадиган табақалашган малака ошириш дастурлари бўйича ўқитиш амалиёти йўлга қўйиш;

-                        анъанавий малака ошириш билан бир қаторда касбий ўқитишнинг уйғунлашган, иш жараёни билан биргаликда олиб бориладиган, масофавий ва бошқа турлари жорий этиш;

-                        малака тоифасини бериш ва сақлаб қолиш бўйича мактабгача, умумий ўрта, ўрта махсус, профессионал ва мактабдан ташқари таълим ташкилотлари педагог кадрларини аттестациядан ўтказиш йил давомида амалга ошириш  вазифалари белгиланган ва улар босқичма босқич амалга оширилмоқда. 

 

Бугунги кунда халқ таълими тизимида жами 4 916 та мактабгача таълим муассасаси, 9 680 та умумий ўрта таълим мактаби, 211 та баркамол авлод марказлари мавжуд бўлиб, мустакиллик йилларида мактаблар сонининг ўсиш динамикаси 1712 та янги таълим муассасаси, яъни  20,5 фоизни ташкил этган. Жами мавжуд бўлган мактабларда 2020-2021 йўқув йили ҳолатига, ўриндош ўқитувчилар билан қўшиб ҳисоблаганда, жами 507700 нафар ўқитувчи ўз вазифаларини бажармоқда. Шундан 47 фоизи шаҳарлар, 53 фоизи эса қишлоқ худудларида жойлашган мактабларда. 2019-2020 йил ҳолатига мактабларда фолият юритаётган ўқитувчиларнинг 29 фоизини эркаклар, 71 фоизини аёллар ташкил этган. Ўқитувчиларнинг 54 фоизини мутахассис ўқитувчилар, 30 фоизини II тоифали ўқитувчилар, 13 фоизини I тоифали ўқитувчилар ва фақатгина 3 фоизини олий тоифали ўқитувичлар ташкил этади. (диаграмма-1)

 

1-диаграмма:Умумтаълим мактаб ўқитувчилари тоифалари ҳақида маълумот

 

Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги тизимида педагог кадрларни тайёрлаш бўйича 5 та давлат педагогика институти, халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш бўйича 14 та ҳудудий институтлар фаолият кўрсатмоқда.  Амалдаги малака ошириш тизимининг етарли даражада самарали эмаслигини 2019 йилда Халқ таълими вазирлиги томонидан ўқитувчилар билимини аниқлаш мақсадида Сирдарё вилоятида ўтказган тест синовлари натижасидан ҳам ўз аксини топган. Унда вилоятдаги 12261 нафар педагог ва мактаб директорларининг 66 фоизи қониқарсиз баҳо олган. Шу билан бирга, мактабларда фаолият юритаётган ўқитувчиларнинг 3 фоизи олий тоифага эга эканлиги малака ошириш ва тоифа бериш тизимининг самарасиз эканлигини кўрсатмоқда.Юқоридаги ҳолатлар инобатга олинган ҳолда ҳукумат томонидан педагоглар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштири бўйича бир қатор қарорлар қабул қилинишига сабаб бўлган.

-                        Малака ошириш тизимини такомиллаштириш мақсадида бир нечта  камчиликлар белгилаб куйилди: Малака ошириш даврийликга асосланган (ўқитувчиллар учун ҳар 5 йилда бир маротаба);

-                        Педагогларнинг билим ва касбий компетенцияларининг мақсадли диагностикаси мавжуд эмас;

-                        Мажбурийликга асосланган (ҳар 5 йилда камида бир маротаба малака ошириш мажбурий);

-                        Ходимларда малака оширишга шахсий мотивация мавжуд эмас;

-                        Малака ошириш дастурлари консерватив ва қатий белгиланган;

-                        Ўтилаётган мавзуларнинг доимий янгилаб борилмаслиги ва амалиётда аппробациядан ўтмаган;

-                        Ўқув дастурларига янги модулларни киритиш педагоглар эҳтиёжи асосида амалга оширилмайди;

-                        Малака оширишнинг амалдаги механизми халқ таълим тизими олдида турган устивор стратегик мақсадларга эришиш ва вазифаларни хал қилишни таъминламайди;

-                        Малака ошириш ва қайта тайёрлаш марказлари ўз фаолиятларини ташкил этишда педагоглар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш жараёнига ва ўқитиш натижаларни баҳолашга инновацион, прогрессив технологиялар етарли даражада жорий этилмаган;

-                        Малака ошириш натижаларини баҳолашда фақат миқдор (статистик) кўрсаткичлари инобатга олинади;

-                        Малака ошириш якуни бўйича сифатни баҳолаш механизлари ва критериялари ишлаб чиқилмаган;

-                        Малка ошириш жараёни назорати ва натижаларни назорат қилиш ва баҳолашда буюртмачи иштироки мавжуд эмас. Малака ошириш марказлари ўзларининг фаолият натижаларини ўзлари баҳолайдилар.

Амалдаги малака ошириш тизимининг етарли даражада самарали эмаслигини 2019 йилда Халқ таълими вазирлиги томонидан ўқитувчилар билимини аниқлаш мақсадида Сирдарё вилоятида ўтказган тест синовлари натижасидан ҳам ўз аксини топган. Унда вилоятдаги 12261 нафар педагог ва мактаб директорларининг 66 фоизи қониқарсиз баҳо олган. Шу билан бирга, мактабларда фаолият юритаётган ўқитувчиларнинг 3 фоизи олий тоифага эга эканлиги малака ошириш ва тоифа бериш тизимининг самарасиз эканлигини кўрсатмоқда. Юқоридаги ҳолатлар инобатга олинган ҳолда ҳукумат томонидан педагоглар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштири бўйича бир қатор қарорлар қабул қилинган. Жумладан,  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги «Ўзбекистоннинг янги тараққиёт даврида таълим-тарбия ва илм-фан соҳаларини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-6108сон фармони ҳисобланади. Мазкур ҳужжатда биринчи маротаба малака ошириш тизимини «ҳаёт давомида ўқиш» тамойили асосида такомиллаштириб бориш вазифаси белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги “Таълим-тарбия тизимини янада такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4884-сон қарорида ходимларининг малака ошириш жараёнини «ҳаёт давомида ўқиш» тамойили асосида узлуксиз малака оширишни назарда тутувчи тизимга айлантириш вазифалари белгиланган.

 Халқ таълими ходимларини малакасини ошириш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 28 декабрдаги “Педагог ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида” ВМҚ-1026-сон қарори билан тартибга солинади.

Унга мувофиқ педагог ходимларнинг малакасини ошириш тўғридан-тўғри (таълим дастурлари бўйича ўқитиш) ва билвосита (таълим дастурларисиз ўқитиш) шакллари бўйича ташкил этилади. Педагог ходимларнинг тўғридан-тўғри малака ошириш шаклларига:

-                        малака ошириш бўйича ихтисослаштирилган таълим муассасасида ўқитиш;

-                        «устоз-шогирд» усули бўйича ўқитиш;

-                        мустақил ўқиб билим орттириш;

-                        масофавий таълим;

-                        стажировка шаклида тажриба орттириш киради.

 

 

 

 

ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИ ХОДИМЛАРИНИ УЗЛУКСИЗ КАСБИЙ РИВОЖЛАНИШ МОДЕЛИ

 

Халқ таълими тизими ходимларининг узлуксиз касбий ривожланиш модели қуйидаги босқичлардан иборат:

1.         Малака оширишга юборишни ташкил этиш: Янги таклиф этилаётган моделга мувофиқ мактаблар ва халқ талими худудий бошқармалари амалдаги қонунчилик ва педагогларнинг талаблари асосида ҳудуд кесимида малака оширишга бўлган сон эҳтиёжни аниқлашади. Амалдаги тизимдан фарқли равишда малака оширишга бўлган эҳтиёж мактаб, туман методистлари ва ўқитувчининг ўз ўзига берган баҳоси асосида шаклланади. Яъни педагог ўзида малака оширишга эҳтиёж сезадиган бўлса малака оширишга ёзилиши мумкин бўлади. 

2.         Диагностика ва касбий ўсиш тракторияси: Малака ошириш истагини билдирган педагоглар узлуксиз касбий ўсиш платформаси (кейинги ўринларда платформа деб юритилади) орқали дастлабки диагностика (касбий ташҳис)дан ўтишади. Диагностика педагогларнинг таълим бераётган фани ва бажарадиган меҳнат функцияси инобатга олган ҳолда амалга оширилади. Диагностика натижаси бўйича педагонинг касбий ривожланиши учун ўзлаштириши лозим бўлган модуллар рўйхати шакллантирилади. Шу билан бирга, педагогда қўшимча ўзига ёқган модулларни танлаш имконияти ҳам мавжуд бўлади. 

3.         Ўқиш жараёни: Диагностика натижаси бўйича педагог касбий ривожланиш ахборот тизими орқали белгиланган модуллар бўйича масофавий малака оширади. Бунда у платформага жойлаштирилган видео контент, тақдимот ва матн кўринишидаги материаллардан фойдаланади. Ҳар бир модул бўйича топшириқлар  ва уларнинг ижроси эса тизим тюторлари томонидан бошқариб борилиши керак. Бунда ўқиш давомийлиги диагностика натижасида аниқланади. Яъни дисагностика натижаси бўйича педагог учун ўрганилиши зарур деб ҳисобланган модуллар сони, рўйхати ва соатига қараб ўқиш давомийлиги, ўқитувчининг фикрини инобатга олган ҳолда, малака ошириш дастурини ўзлаштиришнинг шахсий суръати  белгиланади.

4.         Аппробация: Платформа орқали ўқиш вақтида ҳар бир ёки туркум модулларни тугатгандан кейин педагоглар олган билимларини ўз таълим муассасаларида (тегишли халқ таълими бошқарув органи (буюртмачи) томонидан белгиланган тартибда) аппробациядан ўтказишади. Аппробация натижасида мазкур олинган билимлар қай даражада самарали эканлиги ва уни такомиллаштириш бўйича ҳар бир курс иштирокчисида хулосалар шаклланади. 

5.         Натижалар билан ўртоқлашиш ва фикр алмашиш: Белгиланган ўқув дастурлари орқали малака ошираётган барча педагоглар учун ўқув модулларидан келиб чиқиб мессенжерлар ва ижтимоий тармоқларда  тажрибалар билан алмашиши учун гуруҳлар ташкил этилади. Педагоглар малака ошириш модули аппробацияси бўйича олинган натижалар билан ўзаро алмашадилар, энг яхши тажрибалар бўйича янги билмларга эга бўладилар. 

Шу билан бирга мазкур гуруҳлар орқали малака ошириш модули бўйича жорий этилган энг сўнги ўзгаришлар бўйича ўқитиш материаллари ҳам тарқатилиб борилади. Бундан ташқари педагоглар ҳар бир курс ва у бўйича таълум муассасасидаги ўтказилган аппробация якуни бўйича ҳудудий малака ошириш марказларида учрашадилар ва ўзаро тажриба алмашадилар. Ушбу жараён ҳудудий малака ошириш марказининг масъул вакили томонидан олиб борилади ва олинган янги маълумлотлар умумлаштирилиб амалдаги курсларни такомиллаштириш учун асос ҳисобланади.

6.         Қайта алоқа: Педагоглар томонидан модулларни ўзлаштириш жараёнида берилган топшириқлар ижроси ва аппробация натижалари бўйича натижалар тўғрисида онлайн тюторларга маълумот берилади. Тюторлар берилган топшириқлар ижросини текшириб педагогларни баҳолайди. Аппробация жараёнида олинган натижалар асосида тюторлар тизимдаги модулларни такомиллаштириш бўйича таклифлар киритилади. Киритилган таклифлар асосида малака ошириш модуллари такомиллаштирилади ва у бўйича янги ўқитиш материаллари ишлаб чиқилади.

7.         Баҳолаш ва сертификация: АТ орқали барча модуллар якуни бўйича педагоглар тизим томонидан (малака ошириш мижози/буюрмачининг мажбурий иштироқида) баҳоланади. Шу билан бирга, тюторлар томонидан ҳам модул бўйича берилган топшириқлар ижроси баҳоланади. Барча босқичлардан ўтган (МО натижалари ижобий бахоланган) педагоглар малака оширганлиги тўғрисида сертификатга эга бўлишади. Модулларни ўзлаштира олмаган педагоглар ушбу модулларни қайта ўқишлари керак бўлади

Малака ошириш марказлари томонидан ўзлари малака оширган педагоглар жамоасини ўзлари баҳолашлари таълим сифатига салбий таъсир кўрсатади. Шу нуқтаи назардан малака ошириш натижалари сифатини баҳолаш самарадорлигини таъминлаш мақсадида мактаб ва туман методик бирлашмаларини малака оширишни модулларини якунлаган педагогларнинг билимларини баҳолашда иштирок этишлари тавсия этилади. 

Малака ошириш тўғрисида сертификатга эга бўлган педагоглар 5 йиллик даврни кутмасдан ўз тоифаларини ошириш бўйича буюртма беришлари мумкин бўлади.

 

Янги узлуксиз касбий ривожланиш моделининг устиворлиги

-          Хохлаган вақтда ва ўзига қулай муҳитда малака ошириш имконияти.

-          Малака ошириш ходимларнинг касбий эҳтиёжлари асосида ташкил этилади.

-          Бир вақтнинг ўзида олингин билимларни амалиётда аппробация қилиш имконияти мавжуд.

-          Дастурлар доимий равишда янгиланиб боради ҳамда педагоглар томонидан амалда синаб кўрилган бўлади.

-          Бир вақтнинг ўзида катта миқдордаги педагоглар учун малака ошириш имкониятининг мавжудлиги.

-          Педагоглар ўзларига керак модулларни мустақил танлашлари мумкин.

 

Янги моделни ишга тушириш учун асосий иккита компонентни шакллантириш лозим. Булар:

-          Онлайн тюторлар;

-          Платформа учун (ЭАТР ва видео материаллардан иборат бўлган) контент ишлаб чиқиш учун ўқитилган маҳоратли педагоглар жамоаси.

Онлайн тюторларни тайёрлаш жуда муҳим аҳамият касб этади. Улар педагоглар ва методистлар орасидан шакллантирилади. Битта онлайн тютор бир вақтнинг ўзида максимал 50 нафар педагогга ёрдам кўрсата олади. Онлайн тюторларга биринчи навбатда платформадан фойдаланиш ва  педагогларга кўрсатиладиган ёрдам бўйича ўқитиш керак бўлади. 

Иккинчи муҳим компонент бу видео ва бошқа малака ошириш учун зарур бўладиган таълим контентларини тайёрлайдиган педагогларни танлаб олиш ва улар билан биргаликда ушбу таълим контентларини ишлаб чиқиш ҳисобланади. Шу билан бирга таълим контентлари малака ошириш модулларидан ўтиб, уларни такомиллаштириш бўйича берган таклифлар асосида контент тайёрлайдиган педагоглар томонидан доимий тарзда янгилаб борилиши керак бўлади. 

Хозирги кунда республикамизда халқ таълим тизимини кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини такомиллаштиришнинг ҳуқуқий-меъёрий асослари, моддийтехника базаси, малака ошириш методологияси хамда инновацион таълим технологиялар таълим жараёнига татбиқ этиляпти, янги таълим талаблари хорижий тажрибалар асосида яратиляпти.. «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси»да «узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, …юқори малакали кадрлар тайёрлаш, …умумий ўрта таълим сифатини тубдан ошириш» йўналиши устувор вазифа этиб белгиланган. Хулоса қилиб айтганда, халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизими профессор-ўқитувчилари Давлат таълим стандартлари талаблари асосида касбий ва педагогик маҳоратини доимий равишда ўстириб бориши, ўқув-тарбия жараёни меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларининг мазмун-моҳиятини пухта ўзлаштириши, шу билан бирга таълим жараёни самарадорлигини муҳим аҳамиятга эга.

  

             

Фойдаланилган адабиётлар ва интернет манбалари рўйхати

 

1.      Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги ПФ-4947-Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда

2.      Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрьдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чоратадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3289-Қарори.

3.      Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 6 апрелдаги «Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг Давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги ПҚ-187-Қарори

4.      https://avloniy.uz/uz/static/edu_statistics  

5.      https://www.uzedu.uz/uz/statistika  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Барило Валентина Алексеевна - учитель физической культуры

МБОУ «Самаринская основная общеобразовательная школа» Красногвардейского района, Белгородской области.

Название публикации: «ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА УЧИТЕЛЕЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ ПУТЁМ

                ВНЕДРЕНИЯ     В     ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЙ     ПРОЦЕСС     СОВРЕМЕННЫХ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ»

 

      Сегодня нельзя найти ни одной сферы человеческой деятельности, не связанной с физической культурой, поскольку физическая культура и спорт – общепризнанные материальные и духовные ценности общества в целом и каждого человека в отдельности. Не случайно все последние годы всё чаще говорится о физической культуре не только как о самостоятельном социальном феномене, но и как об устойчивом качестве личности.

  Физическая культура как феномен общей культуры уникальна. Третий урок физической культуры введён в объём недельной учебной нагрузки общеобразовательных учреждений всех типов и видов Приказом Министерства образования и науки России от 30 августа 2010 г. Это требование нового Федерального государственного образовательного стандарта, поэтапное введение которого началось с 2011/12 учебного года.

    В новом стандарте урок физической культуры занимает правильное место. Три часа физкультуры в современном мире – необходимость. По данным Департамента госполитики в сфере воспитания, дополнительного образования и соцзащиты детей Министерства образования и науки РФ, больше 50% школьников имеют проблемы со здоровьем, а к моменту получения аттестата полностью здоровыми остаются лишь 10% выпускников. Главной причиной проблем, уверены специалисты, является дефицит движения. На уроках ребенок без движения в среднем проводит около 10 часов.

     Дефицит двигательной активности у младших школьников составляет

35-40%, а среди старшеклассников достигает 75- 85%. Разработчики стандарта справедливо исходили из установки, что урок физкультуры – это развитие двигательной активности обучающихся средствами видов спорта. Главное, чтобы ребенок овладел основами технических действий, приемов и физических упражнений из базовых видов спорта, умением использовать их в разнообразных формах игровой и соревновательной деятельности.

Решая задачи физического воспитания, мы ориентируем свою деятельность на такие важные компоненты, как воспитание ценностных ориентаций на физическое и духовное совершенствование личности, формирование потребностей и мотивов к систематическим занятиям физическими упражнениями, воспитание моральных и волевых качеств, формирование гуманистических отношений, приобретение опыта общения. Учим школьников способам творческого применения полученных знаний, умений и навыков для поддержания высокого уровня физической и умственной работоспособности, состояния здоровья, самостоятельных занятий.

Конечно, одни только традиционные технологии уже не могут, в полной мере помочь  максимально реализовать поставленные цели и задачи. И здесь на помощь учителям физкультуры приходят современные образовательные технологии.

Использование широкого спектра современных педагогических технологий дает возможность продуктивно использовать как учебное, так и внеурочное  время и добиваться высоких результатов обученности учащихся.

Итак, рассмотрим наиболее эффективные технологии, применяемые учителями физической    культуры в своей практике:

               Традиционное обучение

               Здоровьесберегающие технологии

               Технологии дифференцированного обучения

               Информационно-коммуникативные технологии

               Технологии компетентностно-ориентированного обучения

               Технология личностно-ориентированного подхода в обучении

               Технология игрового моделирования

               Тестовая технология Остановимся на каждой подробно.

         Традиционное обучение:    

Применяются на классно-урочных занятиях, где основной формой организации учебно-педагогического процесса является урок,  и весь класс занимается по одной программе, в результате наблюдается  стабильно высокий уровень абсолютной  и качественной успеваемости   школьников.

       Здоровьесберегающие технологии:

Здоровьесберегающие образовательные технологии являются самыми значимыми из всех технологий,  по степени влияния на здоровье учащихся, так как основаны на возрастных особенностях познавательной деятельности детей. Применяются на классно-урочных занятиях, внеклассной оздоровительной работе, где направленность целей и технологий занятий соответствует гигиеническим и экологическим  требованиям, наличие моментов, направленных на сохранение и укрепление здоровья учащихся, в результате: сокращается количество учащихся отнесенных к специальной медицинской группе, улучшается здоровья учащихся; увеличился охват детей различными формами физкультурно-оздоровительной работы ; повышается уровень физической подготовленности школьников ; а так

же уровень  информированности учащихся о здоровом образе жизни и мотивации к занятиям физической культурой.

      Технологии дифференцированного обучения: учет индивидуальных особенностей  и  уровня физической подготовленности  детей, определение дозированной нагрузки, возможность наметить для каждого свою траекторию продвижения в освоении учебного материала

 Информационно-коммуникационные технологии

Информатизация системы образования – одно из приоритетных направлений модернизации образования. Богатейшие возможности для этого предоставляют современные информационные компьютерные технологии. Сегодня компьютерная грамотность учителя и ученика достаточна для того, чтобы свободно работать на персональном компьютере и получать необходимую дополнительную информацию из различных источников.

Использование ИКТ в работе позволяет добиться повышения  качества знаний учащихся по предмету, интереса к учению, более  осознанного отношения к своему здоровью и повышения мотивации учащихся для занятий физической культурой 

  Технологии компетентностно-ориентированного обучения: 

Используется  метод проектов как педагогическая технология для подготовки и участия в научно практических конференциях. Много внимания уделяется формированию ключевых компетентностей: информационной, коммуникативной, компетентности решения проблем, компетентности социального взаимодействия.

Виды проектов, выполняемых учениками: информационные проекты используются для написания рефератов и докладов по физической культуре, истории олимпийских игр, формированию осанки, здоровому образу жизни ; исследовательский проект  «Экспериментальное исследование уровня физической подготовленности и ЗОЖ»  ставит цель – расширение знаний о наиболее актуальных аспектах в физическом развитии и  повышении двигательной активности и уровня физической подготовленности, укреплении здоровья. В процессе подготовки проектов учащиеся учатся определять проблему, над которой хотели бы работать, осуществляют самостоятельный поиск информации по данной проблеме, анализируют ее и приводят в систему.

Наболевший вопрос - подача на уроке физической культуры теоретических знаний. Предлагаю вашему вниманию один из проектов на уроке. Тема проекта: “О как прекрасен спорт!”. Под темы: “Баскетбол”, “Волейбол”, “Гимнастика”, “Плавание” - виды спорта входящие в школьную программу по физической культуре. Проработаны вопросы, которые явились планом для раскрытия под тем проекта: история создания вида спорта; основные положения и правила данного вида спорта; это интересно (любая интересная информация о виде спорта или его представителей).

Класс делится на группы по 6-7 человек. Каждая группа по жеребьевке получает вид спорта, карточку с планом работы. Устанавливаются сроки предварительной проверки проекта. После окончания работы над проектами проводится спортивный праздник, на котором ребята представляют свои работы, а чтобы праздник был праздником, демонстрируют практические навыки по своему виду спорта, например: гимнастика, выполнение комбинации из акробатических упражнений; баскетбол, жонглирование мячами, фигурная обводка стоек; волейбол, передачи и подачи мяча в заданную зону; л/атлетика, юмористические эстафеты.

Оценивается вся группа в целом, но учитывается участие каждого ученика в роботе над проектом.

     Технология личностно-ориентированного подхода в обучении: 

Личностно- ориентированный подход применяется в каждом классе, для каждого ребенка. Эта технология направлена на удовлетворение потребностей и интересов  ребенка. При  использовании данного подхода прилагаются основные усилия к развитию в каждом из них уникальных личностных качеств.   Для реализации такого подхода в обучении используется базовое физическое воспитание (в соответствии с Государственным образовательным стандартом); оздоровительная физическую подготовку (для основной медицинской группы учащихся); профильная спортивная тренировка (для школьников, обладающих способностями к спортивной деятельности).

 Технология игрового моделирования. 

Применяется на каждом уроке в каждом классе, на дополнительных спортивных занятиях по волейболу, при проведении внеклассных спортивнооздоровительных мероприятий. В результате происходит повышение эффективности урока, качества усвоения учебного материала учащимися, реализация потребности личности учащегося в самовыражении, самоопределения, саморегуляции, усиление здоровьесберегающего аспекта.

Тестовая технология: 

 Применяется в каждом классе  текущий, промежуточный и итоговый контроль знаний, умений и навыков. По новым стандартам в целом меняется отношение к учащемуся. Если раньше часто учитель строил отношения с учеником на основе авторитаризма, то теперь мы должны строить субъект-субъектные отношения, то есть ребёнок, приходя на урок, должен чувствовать доверие к педагогу, видеть в нём наставника и понимать, зачем он вообще пришёл на урок, зачем ему это надо, и как полученные знания, умения пригодятся ему во взрослой жизни. Причём я не скажу, что субъект-субъектные отношения - это принципиально новый подход к преподаванию. Многие педагоги уже давно так строили свои уроки, просто теперь это закреплено и в нормативных документах.

Во-первых, по новым ФГОСам ребёнок должен получить представление о человеке как о саморегулирующей системе. Мы должны научить не только бегать и прыгать, но и дать ребёнку теоретические знания о своём организме и здоровье. Причём мы должны заинтересовать его, и иногда давать такие задания, чтобы у него и дома появилось желание найти ответ на поставленный вопрос. Во-вторых, учащийся должен уметь определять уровень своей физической и психической подготовки и осознавать необходимость его повышения с помощью самостоятельных упражнений. Ребёнок должен получить мотивацию к занятию физкультурой и понять, что без физических нагрузок он не сможет.

Сегодня нельзя найти ни одной сферы человеческой деятельности, не связанной с физической культурой. Например, учащемуся нужно преодолеть определённую дистанцию на лыжах. Зачем ему это? А ответ прост. Если его работа будет связана с физической нагрузкой, разве он сможет проработать 8часовой рабочий день без выносливости? Нужно донести до ребёнка то, зачем ему выполнение того или иного движения. Кроме того, считаю важной работу с родителями. Если родители будут сами увлекаться физкультурой, делать утреннюю зарядку, бегать, кататься на лыжах, играть в футбол, то и их дети будут стремиться к этому.

На сегодняшний день из-за нехватки залов не создать урока по новым стандартам, нам всегда нужно иметь наглядность, возможность показать сюжет соревнований, презентацию и т.п. К примеру: высокий и низкий старт в легкой атлетике. Если учитель демонстрирует слайд, показывающий наглядно высокий и низкий старт, ученики должны сформулировать тему урока. Дети сами ставят цели урока, задачи, и догадываются, как правильно выполнить упражнение, а роль учителя, в данном случае, направить вопросами, наглядными пособиями. Для того, чтобы начать выполнять упражнения, ученики должны сказать, что для начала необходимо сделать разминку, подобрать упражнения.

Если сказать простыми словами, то наши дети ждут команды, ждут, какое упражнение мы покажем, только после этого они начинают его делать. Есть поговорка: «Сила есть, ума не надо!» Вот сила-то у них есть, они выполняют упражнения, не думая, какие мышцы задействованы и т.д. Конечно, динамика и плотность урока на сегодняшний день выше, все учителя жалеют того времени, которое будет затрачено на разговор с учеником, на то, что мы будем с них спрашивать, как они понимают, для чего это все выполняется.

Через понимание ребенок осознает, для чего он будет выполнять это упражнение, как правильно его сделать. Только найдя сам решение поставленной задачи, ученик сможет выполнить все правильно. Через понимание приходит интерес. Новые стандарты привлекут детей на дополнительные занятия физкультурой, что на сегодняшний день очень актуальна.

По новым стандартам оценка предмета происходит не по контрольному нормативу, как сейчас. Критерии разные, ребенок должен уметь объяснить упражнение, разложить его по фазам, объяснить другому ученику, знать, где в дальнейшем может пригодиться то или иное умение. Ребята специальной и подготовительной группы будут, наравне с другими, участвовать в изучении упражнений, объяснять, рассказывать. Они могут не выполнять контрольный норматив, если есть противопоказания по данному виду упражнений. При этом уровень их знаний может быть не ниже, чем у тех, кто его выполняет. Это позволит на уроке физкультуры ребятам предоставлять равные условия.

Родители не воспринимают урок ФК как один из главных уроков – это большая ошибка родителей. Дети, которые занимаются ФК и спортом, очень умело справляются со своими психическим состоянием. Они подготовлены ко всем неожиданностям в плане обучения, более спокойно воспринимают информацию. Конечно, очень хорошо, что родители находят возможность нанять репетиторов, подтянуть знания, но они не понимают, что ребенку не хватает двигательного режима, режима, который дает жизнь нашим детям.

Преподаватель физической культуры должен являться наглядным пособием здорового образа жизни. Физкультура – это возможность не только поддержать здоровье детей, но и научить любить свое здоровье, а главное, умение учителя вложить в головы ребят убеждение, что занятия физкультурой способствуют так же полноценному умственному развитию! На уроках физической культуры в той или иной мере решаются все основные задачи физического воспитания, которые вытекают из общей цели учебно - воспитательного процесса, вырастить молодое поколение, готовое к высокопроизводительному труду, защите Родины и участию в общественно- политической жизни страны. И помните, наши предки не зря говорили: «В здоровом теле – здоровый дух!»

Предлагаю рассмотреть требования к уроку и сравнить традиционный урок и урок современного типа.

1.Традиционный урок        2.Урок современного типа

Объявление темы урока

1.Учитель сообщает учащимся

2.Формулируют сами учащиеся

Сообщение целей и задач

Учитель формулирует и сообщает учащимся, чему должны научиться

Формулируют сами учащиеся, определив границы знания и незнания

Планирование

Учитель сообщает учащимся, какую работу они должны выполнить, чтобы достичь цели

Планирование учащимися способов достижения намеченной цели

Практическая деятельность учащихся

Под руководством учителя учащиеся выполняют ряд практических задач (чаще применяется фронтальный метод организации деятельности)

Учащиеся осуществляют учебные действия по намеченному плану (применяется групповой, индивидуальный методы)

 

 

Осуществление контроля

Учитель осуществляет контроль за выполнением учащимися практической работы

Учащиеся осуществляют контроль (применяются формы самоконтроля, взаимоконтроля)

Осуществление коррекции

Учитель в ходе выполнения и по итогам выполненной работы учащимися осуществляет коррекцию

Учащиеся   формулируют      затруднения        и       осуществляют     коррекцию самостоятельно

Оценивание учащихся

Учитель осуществляет оценивание учащихся за работу на уроке

Учащиеся дают оценку деятельности по её результатам (самооценивание, оценивание результатов деятельности товарищей)

Итог урока

Учитель выясняет у учащихся, что они запомнили

Проводится рефлексия

Домашнее задание

Учитель объявляет и комментирует (чаще – задание одно для всех)

Учащиеся могут выбирать задание из предложенных учителем с учётом индивидуальных возможностей

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Остонова Мухаббат Умаровна

Учительница средней школы 3 Жондорского района Бухарской области

                Название     публикации:     «ИСПОЛЬЗОВАНИЕ    ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОГО

СЛОВАРЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА»

 

         Аннотация. Изучение лексики, как одного из важных разделов лингвистики, считалось актуальным во все времена изучения русского языка. Именно изучение семантики русских слов и выражений даёт наиболее точное понимание языка. Русские фразеологизмы являются ярким примером выражения истории, культуры, быта нации.

        Ключевые слова: Устойчивые сочетания, античная литература, бытовые темы, типология, образность речи. 

Актуальность изучения фразеологизмов в национальной школе связана с необходимостью развития и обогащения языкового пространства учащихся. Таким образом, расширяя словарный запас ученика, учитель предлагает овладеть умениями красивого и образного выражения мыслей. 

В учебнике Русский язык для 10 классов средних и средних специальных, профессиональных учебных учреждений с узбекским и другими языками обучения под редакцией "Давр нашриёти". Ташкент 2017 г. под авторством С.Ю. Исламбековой, Н.Ю.Мусурмановой, З.Х.Абдураимовой, Л.Н.Ташевой на изучение лексики выделяется первая четверть по КТП составленному по Гос стандарт Народного образования. 

Последовательное изучение слова с его однозначным или многозначным значением вводит ученика в раздел науки о языке, где учащимся даётся возможность изучения толкования слов. Семантический подход в изучении слова, как важного составляющего русской речи, осуществляется при ознакомлении с темой синонимы, антонимы, паронимы, омонимы. Завершающей темой раздела лексика является тема фразеологизмы. Перед ознакомлением с данной темой, учитель может привести примеры с предложениями, в которых используются устойчивые сочетания слов. 

Ученики делая перевод данных синтаксических конструкций могут догадаться, что речь идёт о фразеологизмах, если в данных предложениях подобраны примеры, которые имеют схожий вариант на родном языке. 

Теоретическое объяснение фразеологизму, как устойчивому сочетанию слов, обозначающие нечто единое по смыслу, можно предоставить на следующем этапе урока, когда ученик реально представляет правило через приведённый выше пример. 

Используя фразеологический словарь, учитель может тематически разделить фразеологизмы, при этом обосновывая их происхождение историческими и культурно-национальными традициями народа. Идеальным примером для изучения является фразеологизм" Бить баклуши" (  10 класс 16 стр.)

  Когда кто-либо бездельничает, ему говорят: «Перестань бить баклуши».  С давних пор мастера делали чашки, ложки и другую посуду из дерева. Чтобы вырезать ложку, надо было отколоть от бревна чурку – баклушу. Работу эту выполняли помощники мастера – подмастерья. Дело было лёгкое, пустяковое и не требовало особого умения. Так возникло устойчивое фразеологическое сочетание о бездельниках – «бить баклуши». Говоря о человеке, что он бьет баклуши, подразумевают, что он совсем не работает, не приносит никакой пользы, ничего не делает.

Интересными и доступными для учащихся национальных школ, могут быть фразеологизмы с участием в них названий животных, рыб, насекомых. Так объясняя значение фразеологизма "Как рыба в воде " достаточно представить состояние рыбы на суше и в воде. 

"Делать из мухи слона" предлагается сопоставить этих двух существ с их размерами, что даёт понимание сильного преувеличивания.

Понятливыми так же являются для учащихся фразеологизмы с употреблением органа человека. 

Например: Держать язык за зубами.

Рукой подать. 

Сломя голову. 

Знать как пять пальцев.

Их семантику можно объяснить демонстрируя положение человека.

Проблемным в изучение фразеологизмов, могут быть сочетания, происхождение, которых связано с античной литературой. Так как, для понимания, такого рода сочетаний необходимы знания истории их происхождения. Например, фразеологизм "Соломоново решение "  (стр 15, учебник 10 класс.)

                                       Соломоново решение

Соломоново решение или суд Соломона означает «остроумное решение». Древнееврейский царь Соломон, сын Давида, был очень мудрым и мог принимать удивительно остроумные решения по трудным судебным делам.  Говорят, однажды две женщины спорили о том, кому из них принадлежит ребёнок. Соломон предложил разрубить ребёнка пополам и поделить между ними. Обманщица охотно согласилась, а мать, заплакав, сказала: «Лучше отдайте его другой женщине живым». Правда открылась немедленно. 

Материал, помещенный в учебнике, позволит учителю возбудить у школьников интерес к фразеологии, научить их отличать фразеологизмы от свободных сочетаний слов, распознавать их в тексте, усваивать смысловое значение, отмечать эмоционально-выразительные достоинства фразеологических оборотов по сравнению со свободными сочетаниями. Все это, обогащая фразеологический запас учащихся, создаст в дальнейшем условия для постепенного овладения навыками пользования фразеологическим богатством в устной и письменной речи. 

"Занятия по накоплению фразеологического запаса" построены на более сложном материале, доступном ученикам 7-8 классов, а "Занятия по углублению знаний о фразеологии" рассчитаны на старшеклассников и содержат дополнительные сведения о фразеологизмах (фразеологическая синонимия и антонимия, неофразеологизмы, некоторые ошибки в употреблении и произношении фразеологизмов и т.п.).

Фразеологический оборот- это воспроизводимая языковая единица из двух или более ударных слов, целостная по своему значению и устойчивая в своём составе и структуре.

                                      Многозначность фразеологизмов 

Бoльшинcтвo фpaзeoлoгизмoв oтличaeтcя oднoзнaчнocтью: oни имeют вceгдa oднo и тo жe знaчeниe. Haпpимep: витaть в oблaкax – «пpeдaвaтьcя бecплoдным мeчтaм», нa пepвый взгляд – «пo пepвoмy впeчaтлeнию», cтaвить в тyпик – «пpивoдить в кpaйнee зaтpyднeниe, зaмeшaтeльcтвo». Ho ecть фpaзeoлoгизмы, y кoтopыx нecкoлькo знaчeний. Haпpимep, мoкpaя кypицa мoжeт oзнaчaть: 1) «бeзвoльный, бecxитpocтный чeлoвeк, paзмaзня»; 2) «чeлoвeк, имeющий жaлкий вид, пoдaвлeнный, paccтpoeнный чeм-либo»; вaлять дypaкa – 1) «ничeгo нe дeлaть»; 2) «вecти ceбя нecepьeзнo, дypaчитьcя»; 3) «дeлaть глyпocти». Mнoгoзнaчнocть фpaзeoлoгизмoв чaщe вceгo вoзникaeт в peзyльтaтe зaкpeплeния в языкe иx пepeнocныx знaчeний. Haпpимep, фpaзeoлoгизм бoeвoe кpeщeниe – «пepвoe yчacтиe в бoю» – пoлyчил в языкe eщe oднo знaчeниe вcлeдcтвиe oбpaзнoгo eгo yпoтpeблeния – «пepвoe cepьeзнoe иcпытaниe в кaкoм-либo дeлe». Haибoлee чacтo пepeнocныe знaчeния пoявляютcя y фpaзeoлoгизмoв тepминoлoгичecкoгo xapaктepa (пpивecти к oднoмy знaмeнaтeлю, цeнтp тяжecти, yдeльный вec, тoчкa oпopы, poдимoe пятнo). Лeгчe paзвивaeтcя мнoгoзнaчнocть y фpaзeoлoгизмoв, кoтopыe имeют нepaзлoжимoe, цeлocтнoe знaчeниe и пo cвoeй cтpyктype cooтнocитeльны co cлoвocoчeтaниями.                                       

                                    Синонимия фразеологизмов 

   Фразеологизмы, обладающие близким или тождественным значением, вступают в синонимические отношения: одним миром мазаны - два сапога пара, одного поля ягоды; несть числа - хоть пруд пруди, что песку морского, как собак нерезаных. Подобно лексическим единицам, такие фразеологизмы образуют синонимические ряды, в которые могут входить и соответствующие лексические синонимы одного ряда; ср.: оставить с носом - оставить в дураках, обвести вокруг пальца, отвести глаза [кому-то], втереть очки [кому-то], взять на пушку и: обмануть - одурачить, провести, обойти, надуть, объегорить, оболванить. Богатство фразеологических, как и лексических, синонимов создает огромные выразительные возможности русского языка.

      Фразеологические синонимы могут отличаться друг от друга стилистической окраской: камня на камне не оставить - книжное, учинить расправу - общеупотребительное, разделать под орех - разговорное, задать перцу - разговорное; за тридевять земель - общеупотребительное, у черта на куличках - просторечное. Они могут не иметь семантических различий: стреляный воробей, тертый калач, а могут отличаться оттенками в значениях: за тридевять земель, куда Макар телят не гонял; первый означает - 'очень далеко', второй - 'в самые отдаленные, глухие места, куда ссылают в наказание'.

      Фразеологические синонимы, как и лексические, могут отличаться и степенью интенсивности действия, проявления признака: лить слезы - обливаться слезами, утопать в слезах, выплакать все глаза (каждый последующий синоним называет более интенсивное действие по сравнению с предыдущим).

      У отдельных фразеологических синонимов могут повторяться некоторые компоненты (если в основе фразеологизмов лежат разные образы, мы вправе называть их синонимами): игра не стоит свеч - овчинка выделки не стоит, задать баню - задать перцу, повесить голову - повесить нос, гонять собак - гонять лодыря.

От фразеологических синонимов следует отличать фразеологические варианты, структурные различия которых не нарушают семантического тождества фразеологизмов: не ударить в грязь лицом - не удариться в грязь лицом, закинуть удочку - забросить удочку; в первом случае фразеологические варианты отличаются грамматическими формами глагола, во втором - так называемыми "вариантными компонентами".

                                 Антонимия фразеологизмов 

  Антонимические отношения во фразеологии развиты меньше, чем синонимические. Антонимия фразеологизмов часто поддерживается антонимическими связями их лексических синонимов: семи пядей во лбу (умный) - пороха не выдумает (глупый); кровь с молоком (румяный) - ни кровинки в лице (бледный).

 

     В особую группу выделяются антонимические фразеологизмы, частично совпадающие по составу, но имеющие компоненты, противопоставленные по значению: с тяжелым сердцем - с легким сердцем, не из храброго десятка - не из трусливого десятка, поворачиваться лицом - поворачиваться спиной. Компоненты, придающие таким фразеологизмам противоположное значение, часто являются лексическими антонимами (тяжелый - легкий, храбрый - трусливый), но могут получить противоположное значение только в составе фразеологизмов (лицо - спина).

                                        Ахиллесова пята

 Ахиллесова пята — это устойчивое выражение в русском языке, которое означает какую-либо слабость человека, его уязвимое место.

Оно перешло в общее употребление благодаря древнегреческому мифу об Ахилле (Ахиллесе). Согласно ему, мать героя Фетида решила сделать тело своего сына неуязвимым и для этого окунула младенца Ахилла в воды священной реки Стикс, держа его за пятку. В итоге пятка осталась единственным уязвимым местом. По этой причине, когда Парис попал своей стрелой в пятку Ахилла, герой скончался от этой небольшой раны.

Пример, как это выражение можно использовать:

«Отсутствие ясно сознанной цели ― вот ахиллесова пята всех администраторов, получавших воспитание у Дюссо и в заведении искусственных минеральных вод».

М. Е. Салтыков-Щедрин «Помпадуры и помпадурши» (1863—1874).

                                        Яблоко раздора

                В      древнегреческой       мифологии       яблоко,      подброшенное       богиней

вражды Эридой во время пира богов, что вызвало цепь событий, приведших к Троянской войне.

Этот сюжет связан с преданиями о причинах и поводах Троянской войны. Эрида, которую не пригласили на свадьбу Фетиды и Пелея (будущих родителей Ахилла), где присутствовали все боги, подбросила на стол пирующих золотое яблоко с надписью «Прекраснейшей» (др.-греч. καλλίστῃ). Некоторые античные писатели считали его яблоком из сада Гесперид. Из-за того, кому предназначалось это яблоко, начался спор между богинями Афиной, 

Герой и Афродитой. Зевс, не желая разрешать этот спор, предал его на суд Париса (которого Гомер называет и Александром), сын царя Трои Приама. Каждая из богинь предлагала Парису награду за соответствующее решение; он выбрал Афродиту, которая пообещала ему любовь прекраснейшей из женщин – Елены, жены царя Спарты Менелая – и помогла ему похитить ее.

Эти события послужили непосредственным поводом к Троянской войне

(Apollod. Epit., III, 1-2; Hyg. Fab., 92).

В античной литературе выражение «яблоко раздора» (лат. malum Discordiae) впервые было употреблена римским историком Юстином во II в. н.э. (XII, 15; XVI, 3). Дискордия (лат. Discordia «спор», «раздор») – римское соответствие греческой богини вражды Эриды.

В современной языке фразеологизм «яблоко раздора» означает незначительное событие, провоцирующий непредсказуемые, масштабные последствия, шире – причину спора или предмет вражды.

Использование на уроках словарей, способствует лексическому обогащению речи учащихся. Так и словари фразеологизмов открывают перед учащимися яркий, красочный, загадочный мир словосочетаний определяющих одно выражение. 

Приподнесение на уроке фразеологизмов-антонимов и фразеологических синонимов наиболее ярко отразит богатство языкового фольклора. Ознакомление учащихся с лексическими значениями фразеологизмов наиболее продуктивно при использовании ТСО, с использованием слайдов

(иллюстраций).

Список использованной литературы:

1.Арсирий. А.Т. "Материалы по занимательной грамматике русского языка" издания. "Просвещение", Москва -1967.

2.   Исламбекова.С.Ю. "Русский язык 10 класс", Ташкент-2017.

3.   Фёдоров.А.И. "Фразеологический словарь русского языка", Москва-2008.

 

 

 

ФИО автора: Karimova Munira O’zMUPsixologiya 2-kurs magistranti

Название публикации: 

«SHAXSNINGKASBIYYO’NALGANLIKDARAJASISHAKLLANISHININGO’ZI

GA HOS IJTIMOIY - PSIXOLOGIKOMILLARI»

 

Annotatsiya: Ushbu  maqola kasb psixologiyasining asosiy strukturasi, shaxsning shaxsning kasbiy yo’nalganligi, kasbiy daraja shakllanishining o’ziga xosomillari haqida yoritilgan. Maqolada yana asosiy kasb turlari, ularni egallash mexanizmlari, kasbiy kompetensiyalar ijtimoiy – psixologik jihatdan batafsil yoritilgan.

Kalit so’zlar: Kasb, layoqat, qiziqish. kasbshunoslik, sun’iyintellekt, kasbiyyo’nalganlik, mutaxassislik, o’qish, mehnatfaoliyati. 

 

Bizga ma'lumki, har qanday jamiyatningravnaqi, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy barqarorligi uning fuqarolarining aqliy va axloqiy salohiyatini yuksak darajada rivojlanganligiga bog’liq. Zero, jamiyatimizning ma'naviy yangilanishida, ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiy otini shakllantirish da jahon hamjamiyatiga qo’shilishini ta'minlaydigan demokratik huquqiy davlat qurish kadrlar tayyorlashning milliy masalasi ustuvor mezon sifatida muhim rol o’ynaydi.Mana shu ma'noda bugungi mustaqillik sharoitida kadrlar tayyorlashning milliy modelini ro’yobga chiqarish, har tomonlama kamol topgan, jamiyat hayotiga moslashgan ta'lim-tarbiyani ongliravishda qabul qilaoladigan davlat,jamiyat va

oilaoldidajavobgarlikhissinituyaoladiganfuqarolarnitarbiyalashninazardatutishbilanbir gata'limsohasinitubdanislohqilish,

unio’tmishidanqolganmafkuraviyqarashlarvasarqitlardanto’laxalosetish, rivojlangandemokratikdavlatlardarajasidayuksakma'naviyatvaaxloqiytalablargajavob beruvchiyuqorimalakalikadrlartayyorlashmilliytiziminiyaratishmaqsadida1997

                yilOliyMajlisning         IX         sessiyasida         “Ta'limto’g’risidagiqonun”         va

“Kadrlartayyorlashningmilliy dasturi” qabulqilindi.

Insonbolasikamolgayetgani sari ilmga, ma'rifatgatalpinadi. Dastlabkisaboqni u maktabdanoladi.   Ammo

kelajagimizegalaribo’lganyoshlargata'limberishularnio’qitishbilanbog’liqayrimmuam molarbugungikundakishinio’ylantiribqo’yayotganitabiiy.

Chunkizamonaviyshiddatkorjamiyatesayetukbilimdonmutaxassiskadrlargamuhtojbo’l ibboraveradi. Bu ham tabiatqonuni“Engmuhimishunianglabyetishimizkerakki, kadrlarmasalasinihaletmasekanmiz, sa'i-harakatlarimizkutilgannatijalarniberishi,

hayotimizma'naviyatimizo’zgarishiqiyinkechadi.Aytishmumkinki,

barkamolinsonningshakllanishiuningmunosibkasbniegallashijamiyattaraqqiyotiuchun baholiqudratio’zhissasiniqo’shibyashashivashuorqalijamiyatdao’zligininamoyonetishi

                ya'nishaxsningkamoltopishinazargaolinadi.                       Komillik                      sari

intilishshaxsningkasbiyshakllanishibilanbirgalikdayaxlitholdakechadiganvadeyarlibir umrdavometadiganmurakkabjarayondir.

Kengma'nodakasbiyshakllanishdegandainsonningo’zaqliyqobiliyatlarijismoniyimkoni yatlari         u        yokibusohagabo’lganlayoqatlari,       qiziqishvaintilishlari,

shuningdekqadriyatvadunyoqarashlarigako’rabirorbirkasbsohasidata'limolishkeyinch alikshusohagakirishib, moslashaborishivanihoyatyillardavomidayetukvamalakalimutaxassisyetishishitushuni ladi.   Shundayekan, kasbnito`g`ritanlashbuinsonhayotidagiengmuhimjihatlardanbirihisoblanadi. Ayniqsa, bugungikundamamlakatimizningnufuzlivamas`uliyatlibo`g`inlarigakadrlarnito`g`ritan labolishmamlakatimizningyanadarivojlanishiuchunjudamuhimhisoblanadi.

                Kasbshunoslikningasosiykonseptualtushunchalaridanbiri-         bukasbgayo’nalganlik

(yo’naltirish)tushunchasidir.

Kasbshunoslikadabiyotdakasbtushunchasiningtavsifjudako’p.

                Avvalamborbumaxsustayyorgarlikni                           talab                           etuvchi,

insondoimtajribadano’tkazuvchivaungayashashuchunmanbabo’libxizmatqiluvchimas hg’ulotdir.   Keyinkasbbirxilfaoliyatbilanshug’ullanuvchikishilarnibirlashtiradi.    Bu faoliyatichidama’lumaloqalarvaaxloqnormalario’rnatiladi.

Kasbiyyo’nalganlikesajamiyatningmehnatgalayoqatlia’zolariniijtimoiytashkillashtiris hningalohidashaklibo’lib, bundaa’zolarfaoliyatiningumumiyturivakasbiyongibilanbirlashgan.

B.Shouningfikribo’yichakasb - mutaxassislarningchetdagiodamlargaqarshifitnasidir.

YE.A.Klimovo’zishlaridabuboradabirnechata’riflarniilgarisuradi.

                Nisbatbatafsilta’rifquyidagicha:                                   “Kasb                                   -

jamiyatuchunzarurvaqadriyatlisohabo’libbundainsondanjismoniyvaruhiykuch talab etadi”

bukuchlarungasarflanganmehnato’rnigayashashivarivojlanishiuchunmuhimvositalaro

                milisifatidanamoyonbo’ladi.                   Bu                   ta’rifniyanadabatafsilyoritib,

YE.A.Klimovkasbiyfaoliyatningsifatlitarixiyrivojlanuvchitizimvashaxsningo’zininam

                oyonetishsohasi                                          deb                                         ta’riflaydi.

Kasblarnipsixologiktizimlashkasbgayo’naltirishishlariuchunmo’ljallangan.

Qaydetilganidek, kasblarolamijudakengbo’lib, unda 20 mingdanortiqkasbva 40 mingayaqinmutaxassisliklarmavjud. Ularningturlibelgilarigako’ratizimlashmumkin.

Psixologiktizimlashningxususiyatishuki,      bundaijtimoiy       - iqtisodiyvatexnologikbelgilardanvozkechiladi. Kasblarnipsixologiktizimlashikasbiyqiziqishlar, qobiliyatlartashxisinita’minlabberishlozim.

Shundakasblarniguruhlargabirlashtiruvchipsixologikmuammosikelibchiqadi.Yana birta’rifnikeltiramiz. “jamiyatnuqtainazarichakasbvakasbiyyo’nalganlikbu kasbiymasalalar, kasbiyfaoliyatshakllarivaturlari,

shaxsiykasbiyxususiyatlaritizimibo’lib,

ularjamiyatehtiyojlariniqondirishuchunmuhimbo’lgannatijamas’uliyatlarniyetkazishni ta’minlabberishikerakbo’ladi” nisbatan tor ta’rifniesaV.G.Matkushinkeltiradi, kasb - bushundayfaoliyatki,

uningyordamidashaxsjamiyathayotidaishtiroketadivauningyashashiuchunmoddiyvosit alarasosiymanbasibo’libxizmatqiladi.          Mavjudta’riflarniumulashtirib, quyidagilarnixulosaqilishmumkin.

Kasbmehnatfaoliyatiningpaydobo’lganshakllaribo’lib, ularnibajarishuchuninsonalbattama’lumbilimlarvako’nikmalargamaxsusqobiliyatlarva rivojlanganmuhimkasbiysifatlargaegabo’lishlarikerak.    “Kasbyo’nalganlik” atamasikasbiyfaoliyatningfaqatginayuqoristatusliturlariganisbatanishlatiladi.

Boshqafaoliyatturlarimutaxassisliklargayokiish, mashg’ulot 8 turlarigategishlibo’ladi. Milliykasbshunoslikda “kasb” va “mutaxassislik” tushunchalarifarqlanadi.

Kasbmutaxassislikkako’rakengroqtushuncha, kasbiysalohiyatidatashqari, uningmuhimsifatlari - ijtimoiy - kasbiysalohiyat, kasbiyavtonomiya, o’zininazoratqilish, guruhlimezonlarvaqobiliyatlarhisoblanadi. Kasbodatdayaqinmutaxassisliklarguruhinibirlashtiradi. Masalan, kasbshifokor, mutaxassisliklar - terapevt, pediatrakulist, urolog, vahokazo, kasb - muhandis, mutaxassisliklari - konstruktor, texnolog, metallurgvahokazolar. Mutaxassislik - kasbiyta’lim, tayyorgarlikyo’libilanishjarayonidagimaxsusbilimlar,

ko’nikmavamalakalarkompleksibo’lib, ular u yokibukasbdoirasidama’lumfaoliyatturinibajarishuchunzaruriyhisoblanadi.Mutaxassis ningkasbiytayyorgarligidaikkitao’zarobog’liqbo’lgantomonlarniko’rsatishmaqsadgam uvofiq.        Bu

o’zarobog’liqtomonlarpsixologlarM.I.DyachenkovaA.M.Stolyarenkolartomonidanish labchiqilganbo’libularquyidagilardaniborat: 

1.

Shaxsningkasbiyfaoliyatgadastlabkisalohiyatlitayyorligimutaxassisningbutayyorligiq

                uyidagilardaniboratbo’ladi,                                                                               ya’ni,

statikkomponentlarkasbiyfaoliyatningpsixikasoslari, bilim, ko’nikma, malakalarkasbuchunmuhimhisoblangan, shaxsningsifatlariuningmunosabati, mazmunvaqadriyatlari,

afzalliklarihamdaumumanshaxsningzarurbo’lgankasbiyimkoniyatlaridarajasi; 

                2.                                      Shaxsningkasbiyfaoliyatgabevositaaynivaqtdagitayyorligi.

Mutaxassisningkasbiytayyorliginingushbutomonitezkorligi,     o’zgaruvchanligi, har qandayholatvasharoitdaaniqmasalalarniyechish,

mutaxassisningruhiyvajismoniyholati, jamoadagima’naviypsixologikmuhitgabog’liqligibilanifodalanadi. 

Mutaxassisningbevositapsixologiktayyorgarligidastlabkitayyorgarliknifaollashtirishn atijasisifatidaishtiroketadi.

Mutaxassisningkasbiyfaoliyatgadastlabkisalohiyatlitayyorligibevositaaynivaqtdagitay yorliginingasosihisoblanadi.

Shuninguchunmutaxassisnioliyo’quvyurtidatayyorlashundakasbiyfaoliyatuchunyetarl ibo’lgansifatlarnishakllantirishlozim.Shundayqilib,        mutaxassislik        -

                kasbichdagikasbiyfaoliyatturibo’lib,                                                                         u

shaxsiyyutuqlargayokio’zigaxosvaziyatlarorqaliumumiynatijalargaerishishgayo’naltir ilganbo’ladi.

InsoniyatrivojlanishidakasbiyfaoliyatturlariuningeramizgachaMisrdaqadimiyGretsiya

                (Yunoniston),        Rim       imperiyasivaboshqarivojlangandavlatlardako’zdatutilgan.

Bugungikundamehnatningpaydobo’lishisanoatinqilobi, aqliyprogressiya, sun’iy intellect davridaboshlandi. Keyingi, ilmiy-

texnikrivojlanishkasblarro’yxatiniyangilashgavakengayishigaolibkeladi AQSH rasmiyma’lumotlarida 1965 yildaalifbotartibida 21741 ta kasbgava 400

mutaxassisliklarningta’riflarikeltirilgan. Xalqarokasblarnitizimlashstandartibo’yicha 1988 yilda 9333 kasbro’yxatgaolingan. Yagona ta’rifmalakama’lumotnomasi 7000 gayaqinkasbvamutaxassisliklarnibirlashtiradi.       Bu maxsushujjatlarularningtizimlipaytidagikasbiyvaziyatiaksettiriladi.

Nashrdanchiqqanma’lumotnomalaresakorrektirovkagamuhtojbo’ladi.

Chunkikasblardunyosidoimo’zgaribturadi.   Yangikasblarpaydobo’ladi, kasblarningxarakterimehnatmazmuniyangilanibturadi,    past malakalimehnatkasblariyo’qolibboradi. 

Kasbvakasbiyyo’nalganliktushunchasiko’pinchao’tganyillardashakllanganmehnatxar akteriniaksetadi.

Rasmiyma’lumotnashrlariesamehnatresurslariningrivojlanishigasalbiyta’siretishimum kin.    Masalan      “farrosh”     kasbningnomio’rniga      “intererbo’yichatexnik” nominikiritishmumkin, shundakasbningqadri, uningmalakaviydarajasiko’tariladi, asosiysi, ishlabchiqarishrivojlanishitezlashadi. Ta’kidlashmumkinki, 9 kasblarvamutaxassisliklarodatdatexnologiyavamehnatvositalariningeskiribqolganhola

                tiniaksettiradi.             Boshqatomondan,             rasmiynomenklaturasiz             ham

kadrlarsiyosatiniamalgaoshiribbo’lmaydi, bundaqandayyo’ltutishmumkin. Aniqki, ko’pkasblarvamutaxassisliklarnominio’zgartirmasa ham bo’ladi: shifokor, o’qituvchi, muxandis, muqarrir, zargar, agranomvahokazo. Ularningmehnatmazmunio’zgaradi, ammo

kasbningnomiuningmohiyatinianglatadivamehnatmaxsuldorligigasalbiyta’sirko’rsatm aydi, o’ylaymizkiaynanshukasblarvamutaxassisliklarma’lumotlarningrasmiyro’yxatinitash kiletishlozim.

Ijtimoiyrivojlanishjarayonidayangikasblarnominikiritishzaruriyatikelibchiqadi.

Yangikasblarro’yxatikechikishbilanrasmiyma’lumotnomalargakiradi “Menedjer” kasbibugungikundakengtarqalgan ammo rasmiyro’yxatgakiritilmagan. 1979 yildanbuyon Yekaterinburg shahridakasbbilimyurtlariuchunmutaxassislartayyorlanadi

                –                   ya’nimuhandis                   -                   pedagoglar                   ammo

rasmiyma’lumotnomalardabundaykasbyokimutaxassislikmavjudemas.

Bundaymasalalarniko’pkeltirishmumkin.

Kasbiyfaoliyatningsamaradorliginishartlaridanbirimutaxassisningkasbiytayyorligihiso

blanadi.       Kasbiytayyorgarlikdegandauningruhiyativajismoniysog’lig’ihamdaholati, undagimavjudsifatlarningbajarayotganfaoliyatitalablarigamosligidarajasitushuniladi.

MashhurruspsixologiK.K.Platonovmutaxassisningkasbiytayyorligibuo’ziningmuayya

nkasbiyfaoliyatinibajarishgaqodirvatayyorgarlikko’rgan deb hisoblovchivaunibajarishgaintiluvchishaxsningsub’ektivholatidir - deb hisoblangan.

Mutaxassisningkasbiytayyorligimurakkabko’pdarajalivako’rinishlitizimlipsixikshaklg aegabo’lib, birinchinavbatdaodamningshaxsiyko’rinishiasosiyo’rinegallaydi.       Shu bilanbirga,

kasbiytayyorgarlikmutaxassisdakeraklidarajadajismoniysog’liqnikasbiyfaoliyatuchun zarurbo’lganjismoniysifatlarshakllanganligivarivojlanganligini talab qiladi. Chunki har qandaykasbiyfaoliyatinsonningqandaydirkuchjismoniyenergiyasarflashiniko’zdatutad

i.Pedagogiktexnologiyalarvazamonaviyishlabchiqishtexnologiyalariningo’zaroaloqala ri.

Shaxsningkasbiyo’zliknianglash.Xulosaqilibo’quvkasblarmuammosinihaletishgabo’l

ganasosiyyondashuvnita’kidlashmumkin. Kasblartanloviemas, ta’limningtexnologikvashaxsgayo’naltirilganmazmuniniloyihalashtirishdaniborat. Bu muammoningyechimimutaxassis       -

konstruktorkasblarigabo’lganehtiyojinikeltiribchiqaradi, hamdata’limdakasbshunoslikningahamiyatinikuchaytiradi.Demak,

kasbpsixologiyasidashaxsfaoliyatidavomidakasbtanlash, kasbgayo’naltirish, kasbgaegalik,        kasbiymotivatsiya,

kasbiykompetensiyatushunchalariningo’zarouyg’unligikasbgayo’nalganlikningasosiy mexanizmlaribo’libxizmatqiladi.

FOYDALANILGANADABIYOTRO’YXATI

         Karimov I.A. "OzodvaobodVatan, erkinvafarovonqayot - pirovardmaqsadimiz" Toshkent, 2000.

         ProshiskayaYe.N. Vibirayteprofessiyu.

Uchebnoeposobiedlyastarsheklassnikovsrednixshkol. M.,-1991.-144s.

         KlimovYe.A. "Kakvibratprofessiyu" Moskva, 1990.

         Jalilova       S.X., Xaydarov    F.I.,    Xalilova      N.I.    Kasbpixologiyasi. Toshkent2010.162b.

         Kenjayeva.S “Kasbtanlashningpsixologikxususiyatlari BMI Nukus 2015. 8-9 bet

 

 

 

 

 

ФИО автора: Matkurbanova Dilfuza Sadullayevna  Uchtepa tumanidagi 238-maktabning  ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi 

                Название     публикации:      «TA’LIM     JARAYONIDA     O‘QUVCHILARNI

RAG‘BATLANTIRISH»

 

Annotatsiya: ushbu maqolada ta’lim jarayonida o‘quvchilarni qanday

rag‘batlantirish kerakligi aytilib, rag‘batlantirishning muhim omil ekanligi izohlangan. Ayniqsa, rag‘batlantirish o‘quvchilar hayotida muhim burilish yasashi, ularning kelajakda yaxshi insonlar bo‘lib yetishishiga zamin yaratishi ta’kidlangan. Fan oyliklari doirasida har xil tadbirlar o‘tkazib, faol qatnashgan o‘quvchilarni rag‘batlantirib, faxriy yoliqlar bilan taqdirlash muhum ekanligi aytib o‘tilgan.

Kalit so‘zlar: ta’lim jarayoni, o‘quvchilarni rag‘batlantirish, fanlar, tadbirlarlar, har xil tanlovlar, kartochkalar, a’lo o‘qish, namunali xulq, izlanish, faxriy yorliqlar, e’tirof.

Fanlarni o‘qitishda, ayniqsa ta’lim jarayonida o‘quvchilarni rag‘batlantirish ham asosiy omillardan sanaladi. Har bir fanni o‘qitishda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘z darsiga va faniga qiziqtira olishi o‘ta muhim masalalardan biridir. Buning uchun o‘qituvchidan juda ko‘p kuch, pedagogik mahorat talab qilinadi. O‘qituvchi qaysi fandan dars berishidan qat’i nazar o‘quvchilarning diqqatini o‘ziga jalb qila olishi, darslikdagi topshiriqlarni bajarishga bo‘lgan qiziqishlarini orttirishi, uy vazifalarini va sinfda bajargan mashq, misol, masala hamda topshiriqlarni o‘z vaqtida tekshirishi kerak. Har bir o‘quvchi bilan alohida shug‘ullanishi va guruhlarga bo‘lib ham ishlashi lozim. Har bir ustoz o‘z fani bo‘yicha doim izlanishda bo‘lishi kerak. O‘quvchilar o‘rtasida sog‘lom raqobatni vujudga keltirishi lozim. O‘quvchilarga har doim  bajargan uy vazifalari va dars jarayonida qilgan mashq, topshiriqlarini to‘g‘ri va aniq bajarganliklarini alohida ta’kidlab, maqtab borishi, rag‘batlantirishi kerak. Rag‘batlantirishning o‘rni kattadir. Masalan, har bir muallim o‘z fan oyligi doirasida o‘tkazilgan tadbir va ochiq darslarda o‘quvchilarning faolligini inobatga olib, ularga faxriy yorliqlar berishi ham juda katta ahamiyatga egadir. Bu jarayonda o‘quvchining o‘ziga bo‘lgan ishonchi yana bir bor oshadi va bundan keyingi dars jarayonlarida ham shu fanga bo‘lgan qiziqishi ortib boraveradi. Ularning qilgan ishlarini aytib, hamma oldida (sinfda yoki tadbirlarda) o‘rnak qilib ko‘rsatish ham boshqa o‘quvchilarning havasini keltiradi yoki boshqa o‘quvchilar ham shu o‘quvchiga o‘xshashni, uning izidan borishni oldilariga maqsad qilib qo‘yishi mumkin.  Juda bo‘lmaganda yaxshiroq o‘qishga harakat qiladi.  Ayniqsa, rag‘batlantirish o‘quvchilar hayotida muhim burilish yasaydi, ularning kelajakda yaxshi insonlar bo‘lib yetishishiga zamin yaratadi. 

Har bir sinfda 25tadan 35tagacha o‘quvchi o‘qiydi. O‘qituvchi ularning hammasini  o‘z faniga birday qiziqtirishi ham qiyin kechishi mumkin. Lekin ustozlar bu qiyinchiliklarni yengishi lozim. Buning uchun esa ko‘proq ochiq darslar tashkil qilib yoki sinflar o‘rtasida bellashuv darslari o‘tkazib borishi kerak.  Har xil tadbirlar (ochiq darslar, bellashuv darslari, ma’naviy-marifiy va intellektual tadbirlar, badiiy kechalar) o‘tkazib, har bir sinfning  shartlar bo‘yicha to‘plagan ballarini e’lon qilib, ularni faxriy yoqliqlar (va har xil sovg‘alar: badiiy kitoblar, yoshiga qarab ertak kitoblar, boshqa kerakli buyumlar) bilan taqdirlash ham  o‘quvchilarning fanga doir qiziqishlarini orttiradi. Ayniqsa, namunali xulqi, a’lo o‘qishi, tadbirlardagi faol ishtiroki uchun ham rag‘batlantirib borish kerak. Ona tili va adabiyot hamda o‘zbek tili fan oyligi doirasida esa har xil tanlovlar: devoriy gazetalar, rasmlar, diktantlar, bayonlar, insholar tanlovlari kabi tanlovlar o‘tkazib, shu tanlovlarda faol ishtirok etgan o‘quvchilarni alohida ta’kidlab aytib, jamoa ichida ularga qatnashgan yo‘nalishiga qarab faxriy yorliqlar taqdim qilish ham o‘quvchilardagi ruhni ko‘taradi, fanga munosabati o‘zgaradi, qiziqishi ortadi.  Bundan tashqari,  barcha fanlardan doimo a’lo o‘qishi, namunali xulqi bilan boshqalarga o‘rnak bo‘ladigan o‘quvchilarni ham rag‘batlantirib borish lozim. 

Oktabr oyi – Ona tili va adabiyot hamda o‘zbek tili fan oyligi. Ushbu fan oyligida o‘qituvchilar har xil tadbirlar, kechalar, ochiq darslar o‘tkazadi. Shu jarayonda o‘quvchilarning ona tiliga bo‘lgan munosabati va qiziqishlari har xil tanlovlar orqali aniqlanadi. Bu yil o‘zbek tiliga “Davlat tili” maqomining berilganiga 32 yil to‘ldi. Sh munosabat bilan til haqidagi devoriy gazetalar tanlovlar, rasmlar tanlovi ham barcha maktablarda o‘tkazildi. Shu tanlovlarda qatnashgan o‘quvchilarni rag‘batlantirish orqali ularning faxriy yorliqlar olgan paytidagi ruhiyatidagi o‘zgarishni, ko‘zlarida porlagan nurni ko‘rib juda xursand bo‘lasan, kishi. Shunday ekan, ta’lim jarayonida o‘quvchilarni rag‘batlantirish juda muhimdir. O‘quvchiga faxriy yorliq berilsa, u albatta, ota-onasiga xursand bo‘lib olib boradi, natijada, ota-onasidan ham maqtovlar, yaxshi so‘zlar eshitadi (yoki sovg‘alar oladi. Ba’zi ota-onalar shu yo‘l bilan bolasini o‘qishga qiziqtirishi mumkin). Rag‘bat orqali ba’zi o‘quvchilarda katta o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin. Bu esa, kelajak nihollarining unayotganidan darak beradi. Ta’lim bu – mashaqqat, ta’lim bu – siyosat, ta’lim bu – hayot, ta’lim bu – kelajak poydevoridir.

Shunday ekan, o‘qituvchining o‘zi ham o‘quvchilar uchun namuna bo‘lishi kerak.   Biz quyida  bolalar uchun aytiladigan eng yaxshi psixologik tavsiya va maqtovlarni keltirib o‘tamiz: Barakalla! Qoyil! Yasha! Ajoyib! Ana ko‘rdingmi, buni uddalading! Qila olishingni bilgandim! Zo‘r chiqibdi! Tabriklayman, bolajonim! Sen maktabning yuzisan! Senga dars berganimdan juda xursandman! Sen bizga keraksan! Meni juda xursand qilding! Menga sening yordaming juda muhim! Albatta, kuching yetadi! Bu so‘zlarni davom ettiraversa, tugamaydi.  Bu so‘zlar o‘qituvchilarning lug‘at boyligida doim bo‘lishi va hamisha qo‘llanishi lozimdir.

Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari esa, har xil rag‘bat kartochkalaridan foydalanishi mumkin. Masalan, bitta darsda o‘quvchilar qancha rag‘bat kartochkasi yig‘di yoki bitta o‘quvchining o‘zi bir oy mobaynida qancha rag‘bat kartochkasi yig‘di deb, bularning hammasini hisoblab, o‘quvchilarga aytib borilsa,  o‘quvchilarning fanlarga bo‘lgan qiziqishlari rivojlanib boradi. Ayniqsa kichik yoshdagi bolalar uchun bu juda qiziqdir.

Kartochkalarim ko‘paysin, deb ham oldinga harakat qiladi. Yaxshi o‘qishga, chiroyli yozishga bo‘lgan qiziqishi rivojlana boradi.  Rag‘bat orqali  har xil yoshdagi psixologik jihatdan bo‘ladigan qiyinchiliklarni ham bolalar va o‘quvchilar  oson yengadi, ularning  ruhiyatidagi ziddiyatlar ham yumshab, yaxshi tomonga o‘zgarib boradi. Psixologlarning ta’kidlashicha, maktab yoshidagi bolalar uchun har bir davrning o‘z ziddiyatlari bor.  Maktab yoshidagi bolalar (o‘quvchilar)ga aytilgan har bir yaxshi so‘z, rag‘bat o‘z samarasini beradi.     

Shunday ekan, biz ota-onalar va ustozlar hamjihatlikda farzandlarimizni, o‘quvchilarimizni rag‘batlantirishdan va ularga yaxshi so‘zlar aytishdan charchamaylik. Chunki har bir o‘quvchi e’tirof etilishga loyiq. Lekin ana shu maqomga sazovor etish ustoz va ota-onalarga ham bog‘liq. Shuning uchun ularni doimo e’tirof etaylik!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Gofurova Maftuna Bobur qizi,

Andijan State University, Faculty of Foreign Languages,

2nd year master's degree

                Название     публикации:     «TALK     SHOW:     ORIGIN,     THEORY     AND

CLASSIFICATION»

 

Abstract: This article will present information about the new genre of television – talk shows. The author will share the findings about the history of origin, characteristic percularities/attributes needed to organize a talk show, researchers’ investigations on this topic and types of talk shows on current Uzbek Television. 

Key words: programmes, radio, television, host, genre, cycles of development, conversation, audience, guests, subject matter, Uzbek, Russian

Undoubtedly, television has won our hearts, minds and souls with its vast range of programmes airing around the clock. On turning the TV, one is sure to find something to their taste, interest and mood to watch. Their viewing options depend on various factors such as gender, age, social status and occupation: men could give their preference to sports programmes, women – to soap operas, music programmes.  However, a genre of TV programme that can unite all the family members around the screen is probably talk shows.

According to the Collins Dictionary, “a talk show” is a television or radio show in which guests discuss controversial topics or personal issues. A talk show is originally an American word, but in the British English it is well-known with the name “Chat Show”.

This is a relatively new genre of TV, including entertaining and informative functions in itself. Initially originated in the US, it became famous through AM or FM radio, then years later with the popularization of TV sets it was transformed from a radio programme to a TV programme since it was not only audible now but visual as well. The first initiator of TV talk show was New York radio host Joe Franklin, who made the move to television in 1951, starring in a daytime talk show so-called The Joe Franklin Show. However, the history of talk shows considers Phil Donahue as the founder of this mixed genre. The fact is that, if Joe Franklin was in charge of transforming it into a TV talk (without audience, just with the presence of specially invited guests), Phil Donahue made it a TV talk show by adding a new attribute to it – the audience. In the first episode of the Phil  Donahue Show, there was a guest being interviewed, but out of sudden the host Donahue ran out of questions, at this determining moment he addressed to the audience letting them ask any questions of their interest from a guest. Surprisingly, it turned out to be a total success, his show became unbelievably successful with his spontaneous decision - to involve audience into discussion. 

The talk show genre has an extraordinary thematic and functional breadth. Researchers believe that the talk show combines the essential features of interview, discussion, game, and also concentrates around the personality of the host. The hosts tend to be predominantly artistic individuals, meaning that they are creative, original and selfexpressing. They also tend to be enterprising, which means that they are usually quite natural leaders, influencers and persuaders. The dramaturgy of talk shows is closely linked to the question-and-answer basis of the genre. The main questions are posed by the host and answered by different categories of talk show participants (heroes, experts, viewers, etc.). 

The essential "components" of a talk-show, besides the host, are the guests ("heroes") - people who are famous for something or simply interesting for their actions, thoughts, life style. The presence of several dozens of viewers in the studio is required; competent experts may also be invited. Participation of the viewers in the discussion is not always necessary; sometimes it is limited to applause, laughter or exclamations of surprise, which creates publicity and gives "emotional hints" to the TV viewers. 

On a global scale, talk shows have been related to the entertainment category and have become an important part of the commercial business. Ambitious businessmen, thanks to this programme, got an opportunity to advertise their goods, services and establish business relations between organizations for the time on the air. 

Russian researcher V.L. Tsvik writes that talk shows evolved from an ordinary conversation and developed into an independent genre, incorporating elements of analytical and journalistic genres. As a matter of principle, a talk-show has the features of two genres: conversation and show.

Bernard M.Timberg in his book “Television Talk: A History of the TV Talk Show” breaks down the history of development of American talk shows into 5 major cycles, which correspond to the last five decades of the twentieth century. During each cycle, technological, economic, and cultural changes within the television industry affected how subgenres of talk shows were produced.

In strictly linguistic terms, talk shows exhibit specific features with regard to the discursive organization of talk, the sequence of adjacency pairs and turns, and the participants’ question-asking and question-answering roles. These features pertain partly to conversational, i.e., non-institutional discourse, and partly to institutional discourse; the semi-institutional nature of this double dependency is what characterizes talk show interaction.

A talk show scholar Keith Brown works out 5 major criteria to identify and distinguish between various talk show formats: 

v discussion topics: from contemporary political issues to social or moral problems;

v categories of participants, particularly in terms of social and popularity status: celebrities or ordinary members of the public; 

v broadcasting time: early morning, daytime, evening or late night; 

v organizational and interactional frameworks: staging conventions and seating configurations for show guests and audience; 

v ethical considerations: the producers’ and hosts’ moral concerns.

The idea of talk shows has been introduced into Uzbek national television from the Russian Television.  Several Russian TV talk shows has been borrowed and adopted to the Uzbek television such as “Угадай мелодию” (Uzbek version: “Ohanrabo”), “О самом главном” (Uzbek version: “Oydin hayot”), “Жди меня” (Uzbek version:

“Mehr ko’zda”) and many others. Despite the similarities in the content of the talk shows broadcasted on Uzbekistan's national channels, there are also some differences. In terms of topics, they can be divided into several groups: 

1.     Talk shows aimed at all audiences and dedicated to a particular topic. These include shows like "50X50", "Oddiy xaqiqatlar” (Simple Truths), "Aks (Reflection)", "Taqdir" (Fate), "Mulohaza uchun mavzu” (Topic for Reflection).  For each episode, a theme is selected and it is thoroughly analyzed by experts and viewers. As a rule, the issues of household and social aspect are selected for each discussion. 

2.     Talk shows serving to enhance intellectual capacity. Today on the screens of

Uzbekistan there are many intellectual games. The most popular ones are “Intellectual

Ring", "Everest", "7x7", "Zakovat", “Aldama meni”, “Qilni qirq yorib”, “Iqtidor”. Zakovat is the most viewed and long-lasting programme on “Yoshlar” channel. Taking into consideration all the contribution they bring into the minds of youth, the President of Uzbekistan Sh.Mirziyoyev awarded the most active and devoted members of

“Zakovat” with the medals “Kelajak bunyodkori” (The builder of future), “Shuhrat”

(Fame), “Ozbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan yoshlar murabbiysi” (Honoured youth coach of the Republic of Uzbekistan).

3.     Musical-entertainment talk shows.  Organising music programmes in the form of talk shows that provide an opportunity for recreation, is becoming traditional.  In this sense, it is appropriate to list Yoshlar" TV channel's programmes such as "Tarannum" (Singing), "Muhlis Shou" (Fan Show), "Yoz oqshomlari" (Summer Nights), Zor TV station’s programmes – “Real hit”, “Cover up”, etc. Additionally, shows like "Kelin Kuyov" (Bride and groom), "Baht formulasi" (Formula of Happiness) can be classified as a musical-entertainment show with a national colouring. 

4.     Specialised talk shows. An informative talk show "Oydin Hayot" (Bright Life) is such a talk show that promotes a healthy lifestyle. "Mehr ko’zda" (Affection is in the eyes), which deals with problems of human destiny, can be related to this kind of talk shows either. 

While foreign TV shows (f.e.: American, Russian) include a vast breadth of subject matter, sharpness and straightforwardness of opinions, active participation of audience, Uzbek television is based on coverage of spirituality, enlightenment and culture, especially the role of the Republic of Uzbekistan as an independent, sovereign state. 

References:

1.   Bernard M.Timberg, Robert J.Erler, Horace Newcomb (2002). Television Talk: A

History of the TV Talk Show, University of Texas Press, pp 6-14

2.   Ilie C (2006), Talk Shows. In: Keith Brown, (Editor-in-Chief) Encyclopedia of 

Language & Linguistics, Second Edition, volume 12, pp. 489-494. Oxford: Elsevier.

3.   Tsvik, V.L. (2004) TV Journalism. History. Theory. Practice.  - M.: Aspect Press, 167 p.   

4.   Гафурова П.А., Матвиенко В. В. (2019). Телевидение Узбекистана: история, проблемы, перспективы // Культура  и  цивилизация.  Том 9.  № 5А. 215-223.

5.   Каримов, А. А. (2012). Место и роль ток-шоу на каналах национального телевидения Узбекистана. Вестник Южно-Уральского государственного гуманитарно-педагогического университета, (3), 299-306.

6.   Ли Хун (2010). Эволюция жанра ток-шоу на телевидении КНР: содержание, язык и стиль, “Жизнь как искусство”. 214. Москва

 

 

 

 

ФИО авторов: Omonova Sayyora Rasulovna

2-Marg`ilon Abu Ali ibn sino nomidagi 

Jamoat salomatligi texnikumi o`qituvchisi

Masharipova Salima Ortiqaliyevna

Farg`ona Jamoat salomatligi insituti o`qituvchisi

Название публикации: «TORCH-INFEKSIYALARINING HOMILADORLIKKA

TA’SIRI, TAHLILLAR, DAVOLASH VA OLDINI OLISH»

 

Annotatsiya: TORCH-infeksiyalar — har qanday yosh va jinsdagi odamlarga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan, ammo faqat homiladorlik uchun tayyorgarlik ko’rayotgan va homilador ayollarga, homila va yangi tug’ilgan chaqaloqlarga nisbatan qo’llaniladigan atama.

 

Kalit so`zlar: TORCH, infeksiya, toksoplazmoz, rubella, sitomegalovirus, gerpaes, gepatit, homiladorlik, 

 

Bu guruh infeksiyalar quyidagi kasalliklarni o’z ichiga oladi:

T — toksoplazmoz;

O — other (boshqa infeksiyalar);

R — rubella (qizilcha);

C — citomegalovirus (sitomegalovirus infeksiyasi);

H — herpes simplex virus (oddiy gerpes virusi)

Homiladorlik paytida TORCH guruhining har qanday infeksiyasi bilan birlamchi infeksiyalanish xavfli sanaladi, shuning uchun bu infeksiyalarga antitanalar mavjudligini aniqlashga qaratilgan qon tahlilini homiladorlikdan oldin topshirish maqsadga muvofiqdir. TORCH infeksiya nima

Yuqorida ta’kidlanganidek, TORCH bu homila uchun juda xavfli bo’lgan eng keng tarqalgan infeksiyalarning birinchi harflaridan tuzilgan qisqartma sanaladi. Bu guruhga kiruvchi har bir kasallik homila uchun muayyan xavf tug’diradi.

Toksoplazmoz

Hujayra ichida yashovchi obligat protozoy parazit. Parazitning yakuniy xo’jayini mushuklar va mushuksimonlar oilasining boshqa vakillari sanaladi. Bundan tashqari, bu parazit atrof-muhitda keng tarqalgan va boshqa ko’plab sutemizuvchilarda, shu jumladan odamlarda ham aniqlanadi. Dunyo aholisining uchdan bir qismidan ko’prog’i bu parazti tashuvchisidir.

Toksoplazmoz homila uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin:

       Homilaning ona qornida nobud bo’lishi;     Gidrosefaliya;

       Mikrosefaliya;

       Ensefalit;

       Intrakranial kalsifikatsiya;

       Xorioretinit;         Ko’rlik;

       Tutqanoq;

       Psixomotor yoki aqliy zaiflik.

Sitomegalovirus (CMV)

Dunyodagi eng keng tarqalgan infeksiyalardan biri, gerpes oilasining eng yashirin viruslaridan sanaladi. Sitomegalovirus bilan birlamchi infeksiyalanish homilador ayollar uchun xavflidir, chunki infeksiya rivojlanayotgan embrionga ham o’tishi mumkin.

Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda sitomegalovirus infeksiyasining belgilari quyidagilar:

       Markaziy asab tizimi shikastlanishi;

       Sariq kasallik;

       Trombositopeniya;

       Bronxit;

       Mononukleoz;

       Psixomotor va aqliy zaifliklar;           Progressiv karlik.

Qizilcha

Sog’lom odamga bemordan ko’pincha havo tomchilari orqali yuqadigan yuqumli virusli kasallik. Qizilcha deyarli zararsiz bo’lgan «bolalar» infeksiyasi sanalib, qoida tariqasida, bu hech qanday jiddiy oqibatlarga olib kelmaydi.

Biroq agar homilador ona qizilcha yuqtirib olsa, bu zararsiz infeksiya homilaning nobud bo’lishiga olib kelishi mumkin. Homiladorlikning dastlabki bosqichida qizilcha virusi ko’pincha homilaning asab to’qimalari, ko’z to’qimalariga va yuragiga ta’sir qiladi.

Agar qizilcha infeksiyasi homiladorlikning ikkinchi yoki uchinchi trimestrida yuqsa, homila uchun tuzatib bo’lmaydigan oqibatlar, qoida tariqasida, yuzaga kelmaydi, ammo shunga qaramay uning o’sishi sekinlashishi va boshqa buzilishlar kuzatilishi mumkin. Bunday hollarda restorativ terapiya, yo’ldosh yetishmovchiligini oldini olish choralari o’tkaziladi. Tug’ma qizilcha sindromi quyidagicha namoyon bo’lishi mumkin:

       Tug’ilganda tana vaznining kamligi;

       Ko’zning shikastlanishi;           Karlik;

       Tug’ma yurak nuqsonlari; Tug’ma aqli zaiflik.

Gerpes

Va nihoyat, TORCH infeksiyalaridan oxirgisi — bu gerpes. Umuman olganda, gerpes kasallik ham emas, balki virusli infektsion kasalliklardan iborat butun guruh hisoblanadi. Oddiy gerpes viruslarining ikki guruhi ma’lum — I va II tip:

       I tipdagi gerpes, ayniqsa, ko’pchilikka ma’lum bo’lgan lablardagi «uchuq» ko’rinishida namoyon bo’ladi

       II tipdagi gerpes ko’p hollarda jinsiy a’zolarga ta’sir qiladi (urogenital gerpes deb ataladi).

Gerpes havo tomchilari orqali va jinsiy yo’l bilan, shuningdek, «vertikal ravishda», ya’ni homilador onadan yo’ldosh orqali homilaga o’tishi mumkin.

Kasallik uzoq surunkali kechish shaklida bo’lsa, har ikki turdagi gerpes nafaqat teri va shilliq qavatlarning shikastlanishida, balki markaziy asab tizimi, ko’zlar va ichki a’zolarda ham o’zini namoyon qilishi mumkin. Homiladorlik paytida gerpes bilan birlamchi infeksiyalanishda, homilaning barcha a’zo va tizimlari vujudga kelayotganda gerpes infeksiyasi homila uchun juda xavfli sanaladi.

Bundan tashqari, prenatal davrda homilaning gerpes bilan infeksiyalanishi quyidagilarga olib mumkin:

       Tug’ilishdan keyin bolaning o’limi bilan bog’liq jiddiy asoratlar;

       Bolalar serebral falajligi;

       Epilepsiya;            Ko’rlik;     Karlik. Tashxislash

TORCH infeksiyasi qonda toksoplazmoz, qizilcha, sitomegalovirus va gerpes qo’zg’atuvchilariga nisbatan IgM, IgG sinfi antitanalari borligi tekshirish orqali tashxislanadi. Bunda patogenlarga nisbatan hosil bo’lgan antitanalar kontsentratsiyasi aniqlanadi.

Ammo, agar ma’lum bir infeksiyaga qarshi antitanalar soni juda ko’p bo’lsa yoki vaqt o’tishi bilan ko’payib borsa, bu infektsion jarayonning faolligini ko’rsatadi. Bundan tashqari, klinik jihatdan kasallik o’zini namoyon qilmasligi yoki xira, aniq bo’lmagan shaklida namoyon bo’lishi ham mumkin.

Kasallikning tashqi ko’rinishining jiddiyligi uning homilaga xavfli ta’siri bilan bog’liq emas. Kasallikning aniq namoyon bo’lishida homila sog’lom bo’lib qolishi va aksincha, klinik ko’rinish kuzatilmagan taqdirda — homila jiddiy shikastlanishi yoki shikastlanmasligi mumkin.

Qonda IgM antitanalari infeksiyalanishdan 2-4 hafta o’tgach paydo bo’ladi va 3-9 oydan keyin yo’qoladi. 3-4 haftaga kelib IgG antitanalari paydo bo’ladi, ularning konsentratsiyasi asta-sekin ko’tarilib, infeksiyadan 2-5 oy o’tgach, cho’qqiga chiqadi.

IgG antitanalari qonda uzoq vaqt saqlanib turadi, ba’zan esa butun hayot davomida. Agar homiladorlikni rejalashtirgan ayolda, shuningdek, 12 haftalikkacha qadar bo’lgan homilador ayollarda IgM antitanalariga salbiy va IgG antitanalariga ijobiy natija aniqlansa, bu infeksiyaga qarshi immunitet mavjudligidan dalolat berishi mumkin.

Agar aksincha, IgM antitanalariga tahlil ijobiy natija, IgG antitanalariga esa ijobiy / manfiy natija aniqlanadigan bo’lsa, buna hozirda o’tkir jarayon borayotganini taxmin qilish mumkin. Bunday holda, IgG sinfidagi antitanalarning avidlik testi o’tkaziladi, bu kasallikning davomiyligini aniqlashga yordam beradi, bu homiladorlikning 12 haftasiga qadar ehtimoliy infeksiyada ayniqsa muhimdir:

       Past avidlik (33% dan kam) birlamchi infeksiyalanish 3 oy oldin sodir bo’lganligi ehtimolini anglatadi.

       O’rtacha avidlik ko’rsatkichi (33-66%) infeksiyalanish yaqinda sodir bo’lganini istisno etmaydi, ammo yetuk IgG antitanalari to’liq shakllanmay qolgan infeksiyalanishga dalolat berishi ham mumkin.

       Yuqori avidlik (66% dan yuqori) tadqiqotdan birlamchi infeksiya sodir bo’lganligiga 3 oydan oshganligi, bemorda esa ishonchli immunitet mavjudligini bildiradi. Homiladorlikning 12-haftasidadn keyingi muddatlarda homilador ayolda IgM antitanalariga salbiy va IgG antitanalariga ijobiy ko’rsatkich aniqlansa, bu holda ham IgG avidligi uchun qon tahlili zarur bo’ladi. Chunki tahlil IgG sinf antitanalari qaysi vaqt rivojlanganligini ko’rsatib bera olmaydi, o’tkir infeksiya esa homiladorlikning erta bosqichlariga to’g’ri kelgan bo’lishi ehtimoli mavjud.

Oldini olish

Homiladorlikni rejalashtirishdan oldin, shuningdek homiladorlikning erta muddatlarida TORCH kompleksi qo’zg’atuvchi agentlariga nisbatan antitanalar mavjudligini aniqlash uchun qon tahlili topshirish juda muhimdir.

Agar homiladorlikdan oldin ayolning qonida ushbu infeksiyalarga IgG sinfidagi antitanalar aniqlansa, ayol bemalol homilador bo’lishi mumkin — bu infeksiya uning homilasiga tahdid solmaydi. Agar homiladorlikdan oldin TORCH kompleks infeksiyalariga ushbu antitanalar aniqlanmasa, ayol o’zini va bolasini himoya qilishi kerak.

Toksoplazmoz bilan infeksiyalanishni oldini olish uchun:

       Mushuklar bilan aloqani (yosh mushuklar ayniqsa xavflidir) va mushuklar hojatlarini tozalashni bekor qilish;

       Yerga ishlov bermaslik yoki faqat qo’lqop bilan ishlash;

       Ishlatishdan oldin barcha sabzavotlarni, mevalarni, ko’katlarni yaxshilab yuvish; Xom go’sht bilan aloqa qilmaslik;    Barcha go’shtli taomlarni yaxshilab qaynatilishi yoki qovurilishini nazorat qilish. Qizilcha profilaktikasi uchun kasallikka qarshi vaktsina olish tavsiya etiladi (vaktsinadan keyin homiladorlikni kamida 3 oydan keyin rejalashtirish mumkin). Sitomegalovirus va gerpes virusi uchun aniq profilaktika choralari mavjud emas, shuning uchun himoya antitanalari bo’lmagan ayollarda ushbu infeksiyani yuqtirib olish xavfi mavjud. Infeksiya manbasini istisno qilish uchun bolaning otasini ham sitomegalovirus va oddiy gerpes virusi II ga qarshi antitanalari mavjudligi predmetiga tekshirish lozim.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

1.     https://uz.wikipedia.org/wiki/torchinfecsiya

2.     https://mymedic.uz/kasalliklar/homiladorlik_infecsiya

3.     https://uz.approby.com/torch/

4.     https://med360.uz/kasalliklar/torch_infecsiya/

5.     https://uz.castrovirreyna.com/homiladorlik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ОБЩЕЕ СРЕДНЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

 

ФИО автора: Rasulova Aziza Tojiboyevna

O‘qituvchi, Yangihayot tumani 303-ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabi, Toshkent, O‘zbekiston

Название публикации: «BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TABIATSHUNOSLIKKA DOIR TASAVVUR VA TUSHUNCHALARINI

SHAKLLANTIRISHNING METODIK ASOSLARI»

 

Annotatsiya: Ushbu boshlang`ich sinf o‘quvchilarida tabiatshunoslikka doir tasavvur va tushunchalarini shakllantirishning metodik asoslari va ularning o‘quvchilar o‘quv faoliyatidagi samaradorligi haqida so‘z yuritiladi.

Kalit so‘zlar:  Idrok, tasavvur, mantiqiy tafakkur, nutq, tabiat

 

Asosiy qism

Boshlang‘ich sinflarda tabiat to‘g‘risidagi bilimlar tarkibiga jonsiz tabiat jismlari va hodisalari, o‘simlik va hayvonlar, odam tanasining tuzilishi va salomatlikni muhofaza qilish, yilning har xil fasllarida qishloq xo‘jalik mehnati to‘g‘risidagi tasavvur va tushunchalar, oddiy geografik tasavvur hamda tushunchalar kiradi. Bolalar maktabga kelishi bilan o‘qituvchi rahbarligida atrof olam bilan maqsadga yo‘nalgan holda: tanishib boradilar. Atrof olam bilan dastlabki tanishish ularning sezgi organlarining qabul qilishiga asoslanadi. Olamni bilib olishning birinchi bosqichi bolalarning barcha yangilarni qarab chiqishga, iloji bo‘lsa ushlab ko‘rishga qaratilgan tug‘ma intilishdir. Shunga ko‘ra dastlabki tasavvurlar va tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchiga o‘rganish ob‘ekti bilan bevosita muloqotda bo‘lish imkoniyatini berishi kerak. Ekskursiyalarda, kuzatishlar vaqtida o‘quvchilar kundalik hayotning narsalarini qabul qilib, ulardagi o‘xshashlik va tafovut belgilarini topadilar. Ularda “oddiy tushunchalar” shakllanadi. Fikrlash jarayonida bolalarda aniq fikrlar vujudga keladi. Fikr hosil bo‘lishida fikrlash jarayoni: jism va hodisalarni tahlil qilish, sintezlash, taqqoslash va umumlashtirish katta o‘rin oladi. Fikr bevosita qabul qilish va tasavvurlar asosida shakllanadi. Masalan, “Daraxt ildizi, tana (poya), barglar, gullar va mevalardan iboratdir” degan fikr daraxtlarni kuzatish, ularning xususiyatlarini aniqlash va tahlil qilish, o‘simlikning atalgan qismlarini taqqoslash, tegishli xulosa chiqarishga asoslangan. Fikrlash faoliyati jarayonida bolalarda atrof olam to‘g‘risida tushunchalar shakllanadi. Tushunchani ochib beriladigan fikrlar yig‘indisi uning mazmunini tashkil qiladi. Tabiat jismlari yoki ob‘ektlarining birortasi to‘g‘risida bolalar qanchalik ko‘proq fikr aytsalar, tushunchalar mazmun jihatidan boyroq bo‘ladi.

Bu fikrlarda ifodalangan belgilar qanchalik muhim bo‘lsa, shunchalik tushuncha mazmun jihatidan chuqur bo‘ladi. Tabiatshunoslikni o‘rganishda bolalar oladigan tushunchalar geografik (umumiy, alohida va yig‘ma) va biologik (tur va avlod) tushunchalariga bo‘linadi. Tabiatshunoslikda bolalar Toshkent, Sirdaryo, Tyanshan tog‘lari kabi yagona tushunchalar; tog‘lar, daryolar, shaharlar kabi umumiy tushunchalar; archa, qarag‘ay, terak, na‘matak, jasmin, kulrang quyon, oq quyon kabi tur tushunchalari; daraxt, buta, quyonlar va boshqa avlod tushunchalari bilan uchrashadilar. Tabiatshunoslikni o‘qitish jarayonida geografik tushunchalarni biologik tushunchalar bilan bog‘lanishiga e‘tibor bermoq zarur. Tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirish va ularni kichik yoshli maktab o‘quvchilari tomonidan o‘zlashtirilishining xususiyatlari. Tabiatshunoslik tushunchalari - bu umumiy muhim belgilari bilan birlashtirilgan ob‘ektlar, hodisalar, jismlarning butun guruhi to‘g‘risidagi umumlashgan bilimlardir. Chunonchi, “o‘simliklar” tushunchasiga barcha o‘simliklar uchun umumiy bo‘lgan muhim belgilari bilan bir guruhga

birlashtirilgan har xil narsalar kiradi. Ularning hammasi o‘sadi; rivojlanadi, nafas oladi, ko‘payadi, ya‘ni tirik organizmlar hisoblanadi. Tushunchalarni tasavvurlardan farq qila bilish kerak. Tasavvur - bu sezgi organlar faoliyatining, xotiraning yoki tasavvur qilishning mahsulidir. Tushuncha - tafakkur mahsuloti hisoblanadi. Tushunchalar qabul qilinadigan va tasavvur etiladigan narsalar ustida fikr yuritish natijasida vujudga keladi. Masalan, qushni tasavvur qilish uchun unga qarash kifoya. O‘sha qush to‘g‘risida tushuncha hosil qilish uchun esa aniq bilimlar va ularni tizimlashtirish bo‘yicha fikrlash kerak bo‘ladi. Qabul qilish va tasavvurlar ayrim narsalarning qiyofasidir. Tushunchalar esa butun narsalar sinfiga taalluqli umumlashgan mazmunni aks ettiradi. Masalan, “barg” tushunchasi daraxt, buta, o‘t o‘simliklari o‘sadigan hamma barglarga taalluqlidir. Tasavvurlar tushunchalarning sezgili asosi hisoblanadi, biroq tasavvurlar bilan tushunchalar o‘rtasida keskin chegara yo‘q. Tasavvurlar mazmunning boyib borishi va ularda narsalarning muhim xossalarini tobora ko‘npoq aks ettirib borishi bilan umumlashadi va tushunchalarga aylanadi. Ayni vaqtda tushuncha o‘z-o‘zidan vujudga kelmaydi. U yoki bu narsa yoki tabiat ob‘ektlari to‘g‘risida tasavvurlarning bo‘lishi hali ular to‘g‘risida tushunchadan dalolat bermaydi. Tushuncha ko‘pgina ayrim hodisalarning muhim belgilarini umumlashgani sifatida hosil bo‘ladi. Narsalarning ayrim elementlarini fikran ajratish va ularni bir butunga birlashtirishdan foydalanib, ayrim narsa va hodisalarni bir-biri bilan taqqoslash (binafsha bilan lolani; chuchmoma bilan binafshani, binafsha bilan ko‘knorni, tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq holda o‘simliklar hayotidagi o‘zgarishlarni) orqali o‘tkazish mumkin. Taqqoslash har xil belgilar: o‘simlik organlari, tashqi tuzilishi, yil fasllari, foydalanilishi bo‘yicha o‘tkaziladi.

Tushunchalarni umumlashtirish, ya’ni umumiy xossalarga ega bo‘lgan jism va hodisalarni birlashtirish jarayonida shakllanadi. Umumlashtirish, agar narsa va hodisalar muhim belgilari bo‘yicha birlashtirilganda to‘g‘ri hisoblanadi. Masalan,

“metal” tushunchasi quyidagi: jaranglash, issiqlik o‘tkazish qobiliyati, chiniqish, erish (4-sinf) kabi umumiy belgilarga ega. Darslarda xilma-xil metodik uslublarni qo‘llash, amaliy ish, tajribalar va ko‘rgazmali qurollardan foydalanish yangi tushunchalarni ongli o‘zlashtirilishini oshiradi. O‘tkazilgan amaliy ish va tajribalardan kelib chiqqan, puxta o‘ylangan savollardan foydalaniladigan suhbatlar ularni mustahkamlashga yordam beradi. Shakllantirilgan tushunchalarni bolalar amalda qo‘llana olishlari kerak. Masalan, bolalar daryolar to‘g‘risidagi tushunchalarni o‘zlashtirib, uning yordamida xaritadan topishlari, o‘simliklarning ko‘payishi to‘g‘risidagi tushunchani olib, undan tirik tabiat burchagida yoki maktaboldi maydonchasida qo‘llanishlari kerak, ob-havoni kuzatib, o‘quvchilar kuzatishlar kundaligida qayd qilishga, taqqoslash va xulosalar chiqarishga (yanvar, fevralda sovuq, martda esa iliqroq) o‘rganishlari kerak. Tushunchalarni shakllantirishda shuni nazarda tutish kerakki, tushuncha ayrim elementlarda tarkib topadi. Chunonchi, “tepalik” tushunchasi quyidagi elementlardan: cho‘qqisi, tagi, tik yonbag‘irlik, yotiq yonbag‘irlik kabilardan tarkib topadi. Daryo tushunchasi quyidagi unsurlarni: quyilish joyi, boshi (boshlanishi), o‘zani, o‘ng va chap qirg‘og‘i kabilarni o‘z ichiga oladi. Tabiat ob‘ektlari va hodisalari to‘g‘risida to‘g‘ri tushuncha hosil qilish uchun avval ular ustida kuzatish, keyin ularning tasvirini (surat, jadval, xarita, sxema) qarab chiqish, o‘qituvchining hikoyasi yoki suhbatini eshitish va olingan tushunchani darslik bo‘yicha mustahkamlash kerak. O‘qituvchining maqsadga yo‘nalgan ishi tushunchalarning muvaffaqiyatli shakllanishiga yordam beradi. Yakka tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirish. Yakka tushunchalar - bu yoki boshqa narsalarga, hodisalarga xos bo‘lgan yakka belgilardir. Agar umumiy tushunchalar atamalar bilan mustahkamlansa, yakka tushuncha esa nomlar yoki shaxsiy ism bilan ifodalanadi, chunki uning nomida boshqa ob‘ekt bo‘lmaydi. O‘quvchilar e‘tiborini ob‘ektning umumiy tushuncha bilan bog‘lanishiga qaratmoq, ya‘ni ob‘ektning yakka xususiyatini ta‘kidlamoq zarur; agar u geografiya ob‘ekti bo‘lsa, unda ob‘ektga fazoviy xarakteristika berish, ya’ni joylashgan o‘rnini xaritadan aniqlash kerak.

Tabiatshunoslik tushunchasini shakllantirishda uncha umumiy bo‘lmagan tushunchalardan ancha umumiyroq, tushunchalarga olib keladigan mashqlar katta ahamiyatga molikdir. Masalan, tur doirasidagi “bo‘ri”, “tulki”, “yo‘lbars”, “sher” tushunchalari avlod doirasidagi “Yirtqichlar” tushunchasiga kiradi. Bunda farq ettiruvchi xususiyatlar (tur belgilari): junlarining rangi, tana tuzilishi, harakatlanish xususiyatlari shu hayvonlarning tashhi ko‘rinishidayoq ma‘lum bo‘ladi. Ularning umumiy avlod doirasidagi belgisi boshqa hayvonning go‘shti bilan oziqlanish

qobiliyatidir. O‘quvchilarni avlod doirasidagi belgilarni tur doirasidan farq qilishga o‘rgatish uchun har bir tushuncha aniq ifodalangan va aniq belgilarni o‘zida saqlagan bo‘lishi kerak. Yakka tushunchalarni shakllantira borib, umumiy tushunchani ochishga alohida e‘tibor berish lozim. Chunonchi, “daryo” umumiy tushunchasini shakllantirish uchun uni kuzatish, tahlil qilish va umumlashtirish jarayonida uning muhim belgilarini ajratish kerak. Buning uchun o‘qituvchi xaritadan Sirdaryo, Amudaryo, Chirchiq daryolarini ko‘rsatishi, ya‘ni yakka tushunchalar berishi va bolalardan nimalar umumiy ekanligini so‘rashi mumkin (ularning hammasi oqimga, boshlanish va quyilish joyiga, irmoqlarga, o‘ng va chap qirg‘oqlariga ega). Shu belgilar asosida “daryo” umumiy tushunchasi shakllantiriladi.

 

Foydalanilgan adabiyotlar

1.   Nuriddinova M.I. “Tabiatshunoslikni o‘qitish metodikasi”. O‘quv qo‘llanma. T., 2005. 

2.   Bahramov A., “Tabiatshunoslik.”Darsligi 3-sinf. T: “Cho‘lpon” nashriyoti. 2014.

3.   Bahramov A., “Tabiatshunoslik.” Darsligi 4-sinf. T: “Sharq” nashriyoti 2014.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Turg‘unova Nargiza Jo'rayevna

O‘qituvchi, Yangihayot tumani 303-ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabi, Toshkent, O‘zbekiston

Название публикации: «BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA

DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH»

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda matematika darslari samaradorligini oshirishda interfaol metodlardan foydalanish usullari, hamda ularning samaradorligi haqida so‘z yuritilgan.

Kalit so‘zlar: Boshlang‘ich ta’lim, metodlar, matematika, loyiha, daraja

 

Asosiy qism

Pedagogik jarayonni tashkil etish va uning muvaffaqiyatli kechishini ta’minlovchi muhim shartlaridan biridir. 

Pedagogik jarayonni loyihalashda:

1.   Pedagogik faoliyat mazmunini tahlil qilish;

2.   Natijalarni oldindan ko‘ra  bilish;

3.   Rejalashtirilgan faoliyatni amalga oshirish loyihasini yaratish kabi vazifalar bajariladi.

 Bu bosqichda o‘qituvchining mustaqil, shu bilan birga o‘quvchi bilan hamkorlikda o‘quv jarayonining mazmuni, vositalarini belgilash asosida loyihalashtirilgan faoliyati yetakchi o‘rin tutadi. Loyihalar predmet va uning yo‘nalishiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi. 

Loyihalarda pedagog tomonidan quyidagi faoliyatlar namoyon bo‘ladi:

-                ketma-ket amalga oshiriluvchi va tashhisning qo‘yilishi yakunlanuvchi tahliliy faoliyat;

-                oldindan ko‘ra bilish va loyihalash.

 Tashhis, oldindan ko‘ra bilish va loyihalash har qanday pedagogik vazifani hal etishning ajralmas uchligi hisoblanadi. Loyihaning maqsadi oldindan qog‘ozda taqvim-reja, qisqacha yozma bayon sifatida aks ettriladi. Strategik, taktik va operativ vazifalarning samarali hal etilishi loyihalash texnologiyasining sifatiga bog‘liq. O‘quv dasturi yoki o‘quvchi shaxsi ta’lim mazmunini loyihalashning asosi bo‘lib, bu vaziyatda o‘qituvchi pedagogik faoliyat, maqsadi va sharoitlarga muvofiq holda o‘quvchilarga nimani taqdim etish xususida mustaqil qaror qabul qiladi.  Qaror qabul qilish jarayonida quyidagilarni hisobga olish maqsadga muvofiqdir:

1.                      O‘quvchilar tavsiya etilayotgan ma’lumotdan nimani va qanday hajmda

o‘zlashtirishlari zarurligi;

2.                      O‘quvchilarning dastlabki tayyorgarlik darajasi, ularning o‘quv ma’lumotlarini qabul qilish imkoniyatlari;

3.                      O‘qituvchining kasbiy mahorati, shuningdek, ta’lim muassasasi moddiytexnik bazasi.

Bu o‘rinda o‘quv ma’lumotlarini loyihalash texnologiyasi muhim o‘rin tutadi. Unda:

-       o‘quvchilarga taqdim etiladigan materiallar;

-       o‘quvchilarga mustaqil bajarish uchun beriladigan vazifalar;

-       o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan ma’lumot (bilim) turlari o‘z aksini topadi.

Agar pedagog faoliyati o‘quvchilarning talablarini qondirish, ya’ni yakuniy maqsadlarga qaratilsa, u holda pedagog yaxlit pedagogik jarayonni yoki alohida dars va tarbiyaviy tadbirlarni loyihalashda ham qiyinchilikka duch kelmaydi.

Muayyan o‘quv mashg‘uloti jarayonining loyihasini ishlab chiqish quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi:

1.                      Ta’lim jarayonini loyihalashning dastlabki bosqichi o‘quv predmetining mundarijasidan joy olgan mavzu yoki faoliyat mazmuniga doir manbalarni o‘rganish, chunonchi, materiallarni yig‘ish va ularning g‘oyasi bilan ularda ilgari surilgan g‘oyalarni umumlashtirish, turkumlashtirish hamda yaxlitlashdan iborat. O‘quv predmetining mavzusi yoki faoliyat mazmuniga doir manbalar mohiyatini o‘rganib chiqish o‘qituvchi uchun o‘quvchilar e’tiboriga taqdim etilayotgan mavzu xususida ularga batafsil, mukammal ma’lumotlarni bera olish, ta’limning umumiy jarayonini tasavvur etish imkonini beradi.

2.                      Bu bosqich o‘quv predmetining mavzusi yuzasidan yagona, umumiy maqsadni aniq belgilash, umumiy maqsad doirasida kichik bo‘limlar bo‘yicha hal etiluvchi xususiy maqsadlarni ham belgilash, ta’lim maqsadiga erishish yo‘lda ijobiy  hal etib borilishi lozim bo‘lgasn vazifalarni ishlab chiqishga yo‘naltiriladi. Ta’lim maqsadi va vazifalarining aniq, puxta belgilab olinishi o‘qituvchi, shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini muayan yo‘nalishga solish, ta’lim maqsadiga erishishda vaqtdan unumli foydalanish, ta’lim jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan didaktik va tarbiyaviy muammolarning oldini olish, mavjud sart-sharoitlardan oqilona foydalanishga zamin hozirlaydi. Bosqich natijasi o‘quv predmetining mavzusi bo‘yicha yagona, umumiy hamda xususiy maqsadlar, shuningdek, vazifalarni qayd etish bilan tavsiflanadi.

3.                      Mazkur bosqich ta’lim maqsadi va vazifalariga tayanilgan holda, o‘quv jarayonining mazmunini ishlab chiqishdan iboratdir. Ta’lim jarayoni o‘quv materiali mazmunini yoritishga xizmat qiluvchi muayan mavzu bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlar majmuini ifoda etish imkonini beradi. Ta’lim mazmunida, shuningdek, o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan tushuncha, ko‘nikma hamda malakalarning hajmi ham o‘z ifodasini topa olishi lozim. Zero, ta’lim mazmunining g‘oyaviy jihatdan mukammalligi o‘quvchilar tomonidan muayan bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilish darajasi bilan belgilanadi. Bu bosqich samarasi o‘quvchilar tomonidan ma’lum tushunchalarning o‘zlashtirilishi, ko‘nikma va malakalarning shakllanishini ta’minlovchi shartlarning ishlab chiqilganligida namoyon bo‘ladi.

4.                      Ta’lim jarayonini loyihalashning eng muhim bosqishi sanalgan bu bosqichda mashg‘ulotning shakli, metodi va vositalarini tanlash kabi harakatlar amalga oshiriladi. Mazkur bosqichning muhimligi shundaki, aynan mashg‘ulot shakli, metod va vositalari ta’lim jarayonining muvaffaqiyatli ta’minlanishiga olib keladi. Ular yordami bilangina o‘quv predmetining mavzusi borasidagi nazariy bilimlar o‘quvchilarga uzatiladi, o‘quvchilar tomonidan esa ushbu bilimlar qabul qilinadi. Muayyan mashg‘ulot uchun eng maqbul deb topilgan shakl, metod va vositalarning belgilanishi ta’lim jarayonining qariyb 90 foizlik muvaffaqiyatini kafolatlaydi. Yangi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarning asosiy mohiyati aynan mana shu bosqichda ochib beriladi.

O‘quvchilarni ijodiy izlanish, faollik, erkin fikr yuritishga yo‘naltiruvchi ta’lim shakli, metod va vositalarining to‘g‘ri tanlanishi mashg‘ulotlarning qiziqarli, bahsmunozaralarga boy bo‘lishi, ijodiy tortishuvlarning yuzaga kelishiga turtki beradi. Mana shu holatdagina o‘quvchilar tashabbusni o‘z qo‘llariga oladilar, o‘qituvchining zimmasida esa ularning faoliyatini ma’lum yo‘nalishga solib yuborish, umumiy faoliyatni nazorat qila olish, murakkab vaziyatlarda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish, maslahatlar berish hamda ular faoliyatini baholash kabi vazifalar qoladi.

5.                      Navbatdagi bosqichda o‘quvchilar tomonidan bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilishi uchun yetarli deb belgilangan vaqt hajmi, ya’ni, muayyan mavzu yuzasidan ma’lum tushuncha, ko‘nikma va malakalarning o‘quvchilar tomonidan qancha vaqt oralig‘ida o‘zlashtirilishi mumkinligi aniqlanadi.

6.                      Mazkur bosqichda mashqlar tizimi ishlab chiqiladi. Bosqich natijasi sifatida ishlab chiqilgan mashqlar tizimining samaradorligiga alohida ahamiyat berish talabi mazkur bosqichning asosiy sharti hisoblanadi.

7.                      Ta’lim jarayonini loyihalashtirishning bu bosqichida o‘quvchilarning umumiy faoliyatlarini nazorat qilish va test tizimini ishlab chiqish kabi vazifalar amalga oshiriladi. Nazariy va amaliy jihatdan to‘g‘ri bo‘lgan test tizimining ishlab chiqilishi o‘quvchilarning mavzu yuzasidan muayyan tushunchalarni o‘zlashtirish, shuningdek, amaliy ko‘nikma va  malakalarni shakllantira olganlik darajalarini aniq va xolis aniqlay olish imkonini beradi. Test tizimini ishlab chiqishda testlarning izchil, uzviy hamda bir-biri bilan uyg‘un bo‘lishlariga ahamiyat berish maqsadga muvofiqdir.

8.                      Ta‘lim jarayonini loyihalashning so‘nggi bosqichi yaratilgan loyihaning ta’lim jarayoniga tatbiq etilishi, ta’lim jarayonining yakuniy darajasini o‘rganish bilan nihoyalanadi. Mazkur bosqichda ta’lim jarayonining umumiy ahvoli, erishilgan yutuq hamda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar, ularning yuzaga kelish sabablari tahlil etiladi, navbatdagi mashg‘ulotlar  jarayonida sodir bo‘lgan kamchiliklarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilanadi. Bildirilgan fikrlardan anglanadeki, har bir bosqichda amalga oshirilayotgan vazifalar o‘rtasida muayyan izchillik mavjud bo‘lib, u ta’lim jarayonini samarali tashkil etish imkonini beradi.

 

Interfaol metodlar va ularning tavsifi

Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni talabalarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, talabalar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma va malakalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.

Pedagogik texnologiya o‘z mohiyatiga ko‘ra sub’ektiv xususiyatga ega. 

Qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etilishidan qat’iy nazar texnologiyalar:

-       pedagogik faoliyat samaradorligini oshirishi;

-       o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni qaror toptirishi;

-       talabalar tomonidan o‘quv predmetlari bo‘yicha puxta bilimlarning

egallanishini ta’minlashi;

-       talabalarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishi;

-       talabalarning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqara olishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishi;

-       pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g‘oyalarining ustivorligiga erishishni kafolatlashi zarur.

Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo‘llanilayotgan ilg‘or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga, ularni ijodiy rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o‘quvchilarning o‘quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta’limtarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash borasida katta tajriba to‘plangan bo‘lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritiladi. Quyida amaliyotida foydalaniladigan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish borasida so‘z yuritamiz.

“Fikriy hujum” metodi

 Mazkur metod o‘quvchilarning mashg‘ulotlar jarayonidagi faolliklarini ta’minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag‘batlantirish hamda bir xil fikrlash inertsiyasidan ozod etish,  muayyan mazvu yuzasidan rang-barang g‘oyalarni to‘plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo‘lgan fikrlarni yengishga o‘rganish uchun xizmat qiladi. “Fikriy hujum” metodi A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan bo‘lib, uning asosiy tamoyili va sharti mashg‘ulotning har bir ishtirokchisi tomonidan o‘rtaga tashlanayotgan fikrga nisbatan tanqidni mutlaqo ta’qiqlash, har qanday luqma va hazil-mutoyibalarni rag‘batlantirishdan iboratdir. Bundan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarning mashg‘ulot jarayonidagi erkin ishtirokini ta’minlashdir. Ta’lim jarayonida ushbu metoddan foydalanish o‘qituvchining pedagogik mahorati va tafakkur ko‘lamining kengligiga bog‘liq bo‘ladi. “Fikriy hujum” metodidan foydalanish chog‘ida o‘quvchilarning soni 15 nafardan oshmasligi maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodga asoslangan mashg‘ulot bir saotga qadar tashkil etilishi mumkin.

“Yalpi fikriy hujum” metodi

 Ushbu metod J. Donald Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uni bir necha

o‘n (20-60) nafar o‘quvchilardan  iborat sinflarda qo‘llash mumkin.

 Metod o‘quvchilar tomonidan  yangi g‘oyalarning o‘rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib berishga xizmat qiladi. Har bir 5 yoki 6 nafar o‘quvchilarni o‘z ichiga olgan guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy hal etilishi lozim bo‘lgan turli xil topshiriq yoki ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy hal etilgach, bu haqida guruh a’zolaridan biri axdorot beradi. Guruh tomonidan berilgan axborot (topshiriq yoki ijodiy vazifaning yechimi) o‘qituvchi va boshqa guruhlar a’zolari tomonidan muhokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg‘ulot yakunida o‘qituvchi berilgan topshiriq yoki ijodiy vazifalarning yechimlari orasida eng yaxshi va o‘ziga xos deb topilgan javoblarni e’lon qiladi. Mashg‘ulot jarayonida guruhlar a’zolarining faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko‘ra baholab boriladi.

 

 

“Fikrlarning shiddatli  hujumi” metodi

 “Fikrlarning shiddatli  hujumi” metodi Ye.A.Aleksandrov tomonidan asoslangan hamda G.Ya.Bush tomonidan qayta ishlangan.

Metodning mohiyati quyidagidan iborat:

-  jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir o‘quvchining shaxsiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashish;

-  o‘quvchilarda ma’lum jamoa tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g‘oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iborat.

 

Fikrlarning shiddatli  hujumi” metodidan foydalanishga asoslangan mashg‘ulot quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi:

1-bosqich: Ruhiy jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan o‘quvchilarni o‘zida biriktirilgan hamda son jihatdan teng bo‘lgan kichik guruhlarni shakllantirish;

2-bosqich: Guruhlarga hal etish uchun topshirilgan vazifa yoki topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqadigan maqsadlarni aniqlash;

3-bosqich: Guruhlar tomonidan muayyan g‘oyalarning ishlab chiqilishi

(topshiriqlar hal etilishi);

4-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini muhokama etish, ularni to‘g‘ri hal etilganligiga ko‘ra turkumlarga ajratish;

5-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini qayta turkumlashtirish, ya’ni ularning to‘g‘riligi, yechimni topish uchun sarflangan vaqt, yechimlarning aniq va ravshan bayoni etilishi kabi mezonlar asosida baholash;

6-bosqich: Dastlabki bosqichlarda topshiriqlarning yechimlari yuzasidan bildirilgan muayyan tanqidiy mulohazalarni muhokama etish hamda ular borasida yagona xulosaga kelish.

 “6x6x6” metodi

“6x6x6” metodi yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan mashg‘ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo‘ladi. Yangidan shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga  guruhi tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.

“6x6x6” metodining afzallik jihatlari quyidagilardir:

-                 guruhlarning har bir a’zosining faol bo‘lishiga undaydi;

-                 ular tomonidan shaxsiy qarashlarning ifoda etilishini ta’minlaydi;

-                 guruhning boshqa a’zolarining fikrlarini tinglay olish ko‘nikmalarini hosil qiladi;

-                 ilgari surilayotgan bir necha fikrni umumlashtira olish, shuningdek, o‘z fikrini himoya qilishga o‘rgatadi.

Eng muhimi, mashg‘ulot ishtirokchilarining har bir qisqa vaqt (20 daqiqa) mobaynida ham munozara qatnashchisi, ham tinglovchi, ham ma’ruzachi sifatida faoliyat olib boradi.

Ushbu metodni 5, 6, 7 va 8 nafar o‘quvchidan iborat bo‘lgan bir necha guruhlarda qo‘llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o‘rtasida “6x6x6” metodi qo‘llanilganda vaqtni ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi. Chunki bunday mashg‘ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun birmuncha ko‘p vaqt talab etiladi. So‘z yuritilayotgan metod qo‘llanilayotganda mashg‘ulotlarda quruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzuni qilish imkoniyati mavjud. “6x6x6” metodidan ta’lim jarayonida foydalanish o‘qituvchidan faollik, pedagogik mahorat, shuningdek, guruhlarni maqsadga muvofiq shakllantira olish layoqatiga ega bo‘lishni talab etadi. Guruhlarning to‘g‘ri shakllantirmasligi topshiriq yoki vazifalarning to‘g‘ri hal etilmasligiga sabab bo‘lishi mumkin. 

 

 

 

Adabiyotlar ro‘yxati

1.     Jumayev M.E., “Matematika o‘qitish metodikasidan praktikum” - Toshkent.:

O‘qituvchi, 2004.

2.     Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish nazariyasi.-

T.: ”Ilm-Ziyo”, 2005.

3.     Bikbayeva N.U va boshqalar “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi”- Toshkent.: O‘qituvchi, 2007.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Tursunov Shavkat Serabovich, Sharipov Shuhrat Pulatovich

Karshi Engineering and Economics Institute

                Название    публикации:    «EVALUATION    OF    THE    EFFECT    OF    THE

COMPOSITION OF THE DRILLING MUD OF THE FORMATION»

 

Abstract. To provide an understanding of this complex topic by studying the underlying mechanisms of formation damage and to systematically identify damage to newly constructed drilling mud systems designed to minimize layer damage.

Keywords: drilling fluid selection and formulation, filter cake, invasion, drilling fluid formulation, sandstone, mud system, permeability zone, berea core, drilling mud system.

Introduction.

Is to provide insights into this complex subject by investigating the main formation damage mechanism(s) and systematically quantify the damage effect caused by these newly formulated drilling mud systems, which are designed to minimize formation damage.

Is to compare various commercial drilling mud systems, using similar cores and experimental conditions. The second part is to study the effect of various rock types and permeabilities on regain permeability of three different muds. The third part is to investigate the effect of individual drilling mud additive on the overall permeability reduction. In addition, the effect of common production, and stimulation procedures on the removal of mud cakes is also investigated in these experiments.

Exploration for oil and gas wells is a complex process. No universal solutions have been developed for drilling wells. Therefore, the main indicator of the quality drilling of the productive layer is the preservation of its natural collector properties.

In order to evaluate the drilling operations in the opening of productive strata, it is important to assess the impact of the drilling fluid on the formation due to changes in the reservoir properties due to the penetration of components into the wellbore zone.

In general, the assessment of the quality of drilling is based on the implementation of the recovery coefficient of permeability in laboratory studies.

Therefore, natural cores are obtained during the opening of the productive strata and experimental samples (diameter and length 30 mm) are prepared [1]. Samples are dried from oil and water. Its air permeability is determined. The model is then saturated with oil and water. Kerosene is used as model oil in the study.

Kerosene and drilling mud are placed in a special container and it is prepared according to the recipe to determine the effectiveness.

To conduct the study, samples are placed in an experimental device that holds the core. The device creates conditions similar to mining conditions for conducting research.

The internal pressure of the hydraulic clamp and core sample corresponds to the rock and formation pressures. Heating and temperature maintenance are carried out in accordance with the conditions of the mine, which is located between the productive strata. A pressure difference is then created at the edges of the core sample and kerosene is pumped several times through the pressure difference column through the core sample column (not less than 3 samples).

Depending on the consumption of kerosene in the pressure difference, the curve Q = f (ΔR) is constructed and the permeability coefficient of the kerosene permeability of the core sample is calculated. Hydrostatic or hydrodynamic pressures of the repression pressure are then applied to the surface of the core sample, just as in the process of opening the productive layer into the formation.

For example, the FDES-650Z device acts on the hydrostatic pressure applied to the core sample [2]. After the core solution is exposed to the drilling mud, paraffin is pumped in several modes of pressure difference in the reverse direction and the residual permeability coefficient of the core sample is determined.

To assess the degree of impact of the drilling fluid on the core samples, the recovery of the permeability coefficient is determined, ie the ratio of the residual permeability of the sample to the initial permeability k0 after exposure to the drilling mud is determined. These alloys have a fundamental advantage in the removal of sludge material in the presence of silt solutions in the opening of productive strata, and are difficult to remove from the bottom of the well when flow is called from the stratum and in the development of wells. Another advantage of this solution is its stable strength in the well wall [3]. Based on the above data, it is recommended to weigh nonsludge drilling fluids to a density of 1600 kg/m3 using formation water, solutions of inorganic salts (sodium chloride, potassium, calcium, magnesium) and calcium carbonate. When AYUQB is too high, drilling muds are weighed down to 1600-2200 kg/m3 on the basis of calcium bromine, zinc or a mixture thereof, resulting in a high quality opening of the productive layer. The high density of solutions is provided not only by the use of inorganic salts, but also by the use of formats of organic and alkali metals [4]. Formiatebased process fluids are currently used, in which polysaccharide reagents are added to control filtration and rheological properties and if necessary, marble blocks are used to temporarily collate the QQTZ [4]. Formation-based drilling muds at 200°C maintain thermal stability up to. The use of formats allows for multiple and multi-purpose use of drilling fluids because of their high enzymatic strength and resistance to thermal acid destruction.

The main advantage of formats over inorganic salts (bromide and chloride) is their environmental safety. Hydrocarbon based weighted and invert-emulsion drilling fluids are used in the qualitative opening of productive strata with water-based weighted drilling fluids, which are placed inside the oil shells because of the ability of the oil film to hold them inside. will have [5]. In return for the hydrocarbon content, hydrocarbon-based and invert-emulsion solutions provide a high quality opening of the productive layers by maintaining the collector properties [5]. In many cases, the quality of the formation of productive strata determines the feasibility of commissioning wells and the planned volume of production of industrial fluids. The type and composition of the drilling mud at the initial opening and penetration of the productive strata with an anomalous coefficient Ka> 1 depends on the geological properties of the formation, the composition and filtration capacity of the reservoir, accident-free and environmental safety. is selected for the purpose of riding.

References

1.Балуев А.А. Методические указания по диссипации «Вскрытие и разобщение продуктивны пластов »для лабораторных работа специальности 130504.65 - «Бурение нефти и газовых скважин» всех формы обучения / А.А. Балуев, А.Ф. Семененко, Т. Семененко - Тюмень; ТГНГУ, 2013г -32с.

2.                      Овчинников В.П. Современные составы буровых промывочных жидкостей. Учебносправочное пособие. Тюмень: ТГНГУ, 2013г.-156с.

3.                      J.C. Shaw; T. Chee Paper presented at the International Conference on

Horizontal Well Technology, Calgary, Alberta, Canada, November 1996. Paper

Number: SPE-37121-MS https://doi.org/10.2118/37121-MS Published: November 18 1996

4.                      Отабек Абдукаримович Мирзаев, Шавкат Серабович Турсунов //

Теоретическая обоснования деформированного состояния оболочки питающего цилиндра прядильных машин // Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences // 2021. 1092-1103 https://cyberleninka.ru/article/n/teoreticheskaya-obosnovaniya-deformirovannogosostoyaniya-obolochki-pitayuschego-tsilindra-pryadilnyh-mashin

5.                      T Khankelov, S Tursunov, Z Maksudov // Domestic Solid Waste Crusher // International Journal of Psychological Rehabilitation 24 (issue 07), 8090-8096 psychosocial.com/article-category/issue

https://www.psychosocial.com/article/PR270784/18957/

6.                      Tavbay Khankelov1, Zokir Maksudov1*, Nafisa Mukhamedova1 and Shavkat Tursunov2 // Crushing and screening complex for the production of compost from organic components of municipal solid waste // Interaction of Materials Resistance Science With Other General-Military Disciplines In Engineering Specialties // 2021.

https://www.e3sconferences.org/articles/e3sconf/abs/2021/40/e3sconf_conmechydro2021_01026/e3s conf_conmechydro2021_01026.html

7.                      Oliya Nurova Salomovna1, Asror Nazarov Allanazarovich2, Tursunov Shavkat Serabovich // Interaction of Materials Resistance Science With Other General-Military

                Disciplines                  In                  Engineering                  Specialties                  //

https://www.annalsofrscb.ro/index.php/journal/article/view/5911

8.                      Tursunov Shavkat Serabovich // Analysis of existing desings of crushers for crushing municipal solid waste// International Journal for Innovative Engineering and

                Management                                       Research(IJIEMR)                                        //

https://scopedatabase.com/documents/00000181/00000-84600.pdf // 2021

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Eshqulova Mohidil 

Jizzax davlat pedagogika instituti,

 Boshlang’ich ta’lim fakulteti 2- bosqich talabasi  

Название публикации: «NUTQ MADANIYATI VA PEDAGOG NUTQI»

 

Annotatsiya:  Maqolada  nutq  madaniyati  va uning birgina pedagoglar hayotidagi o’rni haqida fikr yuritiladi.Chiroyli va ravon nutq bugungi kun pedagogi uchun asosiy quroldir.

Kalit so’zlar: til, nutq, peagog, nutq madaniyati, notiqlik, ta’lim

Annotation: The article discusses the culture of speech and its rolein the life  of esucators. Beautiful and  fluent speech is the main tool  for today’s  pedagogue.

Key words: language, speech, teacher, speech culture, oratory, education

Аннотация : В статье расматривается культура речи и ее рол в жизни отдельного педагога. Красивая и плавная реч-главны инструмент  современного  педагога.

Ключевые слова: Язык, речь, учитель, культура речи,  ораторское  искусство,  образование.                                                                                                                                    

O’qituvchi va murabbiylar yangi O’zbekistonni barpo etishda katta kuch, tayanch,

suyanchimizdir.(ShavkatMirziyoyev)                                                                                      

Ma’lumki, nutq madaniyati jamiyatning ma’naviy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.Bugungi kelib esa bu masala har qachongidan ham ustunligini ko’ramiz. Xususan, Respublikamizning  “ta’lim to’g’risida”  gi qonuni,   “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”  va  “Davlat  tili “ to’g’risidagi  kabi bir qator qonunlarda til, nutq masalalariga alohida e’tibor berilgan. Har qanday shaxs, qaysi kasb egasi bo’lmasin, avvalo, o’z ona tilining  sohibi  bo’lishi kerak, albatta.

Nutq o’sib  kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash, bir o’rinda ta’lim va tarbiyani yaxlit holda olib boruvchi  o’qituvchilar  uchun  asosiy qurol, nutq madaniyati esa shu qurolni ishlata bilish  texnikasidir. Tildan to’g’ri foydalanish, adabiy til me’yorlariga rioya qilib, nutqning kommunikativ sifatlarini aks ettirgan holda aniq va ravon gapira bilish   nutq  madaniyatining asosini tashkil etadi. Bu o’rinda har bir pedagogning birinchi navbatda,notiq bo’lishi kerakligini ta’kidlab o’tish joiz. Negaki o’quvchilarning o’qituvchi nutqiga alohida e’tiborini qaratishi barchamiz uchun sir emas. Biror harfning yoki tovushning noto’gri  aytilishi kulgiga sababchi bo’ladi. Bir xil ohangdagi nutq esa o’quvchilarni xohlaymizmi, yo’qmi charchatib qo’yadi. Pedagogning nutq madaniyatiga ega bo’lishida to’g’ri nafas olishni ishlab chiqish eng katta – eng asosiy qiymatdir. Shuning uchun pedagog  o’z ovozi  va tashqi ko’rinishini boshqarishni bilishi, qolaversa, tashqi ko’rinish va mimikaga e’tibor berishi zarur.Zero  “Men faqatgina  “bu yoqqa kel” so’zini 15-20 xilda gapira olganimdan, yuz, tashqi qiyofa va ovozni 20 xil ko’rinishda bera olganimdan so’nggina haqiqiy mahorat egasiga aylandim” – deb yozgan edi A.S.Makarenko.  Olimlarimiz shu kabi masalalar haqida fikr yuritar ekan, quyidagi  o’qituvchi nutq madaniyatiga xos bo’lgan fikrlarni ta’kidlaydi:

1. Nutq madaniyati o’qituvchining  ma’naviy-axloqiy kamoloti tarkibiy qismidir. Zero, nutq millatimiz erishgan madaniyat  darajasini ko’satuvchi, o’z ona tilimizga e’tiqodni namoyish etuvchi yorqin va ishonchli dalildir.

2.Nutq madaniyati  o’qituvchilarni  ma’naviy va madaniy saviyasi bilan hamda adabiy tilni mukammal bilishi bilan boshqa kasb egalaaridan ma’lum ma’noda ajralib turadi.

3.Nutq madaniyatining pirovard maqsadi erkin fikr egasi bo’lgan barkamol avlodni qanday kasb egasi bo’lib yetishishidan qat’iy nazar, ma’naviy jihatdan tarbiyalash.

4. Nutq madaniyati – bu, avvalo,  o’qituvchilarda  nutqiy  ko’nikma va nutqiy  malakalarni hosil qiladi.Bu ko’nikma pedagogik faoliyatda takomillashib boradi, maxsus mehnat va mashqlar evaziga malaka oshiriladi hamda erishilgan  muvaffaqiyatlar tufayli qobiliyat va mahorat shakllanadi.

                5.Nutq    madaniyatiga    o’zbek    adabiy        tilini    mukammal    egallash   asosida

erishiladi.Buning  uchun o’qituvchi adabiy til qonuniyatlarini bilishi, badiiy adabiyot asarlarini doimiy o’qib borishi, she’rlar yod olishi va uni deklamatsiya bilan o’qiy olishi, radio va televideniye eshittirishlarini kuzatib borishi lozim.

6.Nutq madaniyatini egallashning yana bir ko’rinishi nutqiy  taqlid bo’lib, yosh o’qituvchilar o’zidan yaxshiroq, chiroyliroq, ma’noli va ta’sirchan nutq so’zlaydigan  ustoz-murabbiylarning  nutqiy san’atiga havas bilan qarashi va taqlid qilish asosida o’rganishi mumkin.

Ba’zi manbalarda  insonning tovushi, ovozining tug’ma xususiyat ekanligi mutaxassislar tomonidan aytilganiga guvoh  bo’lamiz. Ammo  hozirgi eksperimental  fiziologiya  bu fikrni inkor etadi, ya’ni  tovushning  o’zgarishi mumkinligini tasdiqlaydi. 

Nutqning faqat og’zaki shakliga  xos  bo’lgan, yuksak darajadagi faoliyat orqali erishiluvchi shakli mavjud bo’lib, bunday shaxsiy qobiliyat notiqlik deb ataladi.Uning shakllanishi qadimga borib taqaladi. Aristotel, Demosfen va Sitseron kabi mashhur notiqlar haqidagi qarashlar hammamizga tanish.Bugungi ildam rivojlanayotgan jamiyatda  har bir inson erkin fikrlay olishi kerak. Agar bola erkin fikrlay olmasa, unga berilgan ta’lim past sifatga ega bo’lishi tabiiy.Bu o’rinda o’qituvchilarning  bosh vazifasi o’quvchilarda mustaqil fikr yuritish ko’nikmaklarini hosil qilishligi kelib chiqadi. Bu masala bilan esa faqat bitta  o’qituvchi emas, balki barcha fan(matematika, fizika, tarix va boshqa fanlar)  o’qituvchilari bilvosita shug’ullanishi kerak.  Eng avvalo esa pedagog o’zining chiroyli va ravon nutqi orqali o’z o’quvchilariga o’rnak bo’lishi kerak deb o’ylayman. Bizga ma’lumki,dars jarayonlariga tayyorgarlikda pedagoglarimiz  asosiy e’tiborni ko’rgazmali qurollarga qaratadi.Shubhasiz, bu ham samarali va to’g’ri usul, ammo uning mazmunli va chiroyli nutqi jonli ko’rgazmali quroldir. O’qituvchi darsga kirar ekan bu quroldan qanday foydalanishni oldindan belgilab olishi zarur.  O’zining nutq madaniyati orqali nafaqat o’quvchiga ta’sir eta olishi, ularga o’rnak bo’lishi ham lozim.  Umuman olganda, bugungi kun pedagoglardan notiq bo’lishlikni talab etmoqda. 

Bo’lajak pedagoglarning nutqini  o’stirish, fikrlarini aniq va erkin ifoda eta olishi uchun bugungi kunda oliy o’quv yurtlarida olimlarimiz tomonidan “nutq madaniyati va uslubiyati” to’g’risidagi darslik, qo’llanma va ma’ruza matnlari tashkil etilgan bo’lib, bu ham shubhasiz, yosh avlodning barkamol kelajagi uchun qilingan ta’lim sohasidagi   qadamlardan biridir.

Agar e’tibor bersak, yuqoridagi fikrlar o’qituvchi,pedagoglikning naqadar ma’suliyatli, qolaversa, sharafli kasb ekanini ko’rsatadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1.A.J.Omonturdiyev, SH.I.Abduraimova  “ O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati” Toshkent- 2016.

2.Xodjayev  B.X “Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti”  T.Samo-standart 

2017-y

3.ziyonet.uz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Калиш Е.Ю.                        

Учитель начальных классов                                                                        

Бурцева Л.А. 

Учитель русского языка и литературы Митченко О.А.

Учитель истории

Муниципальное  автономное общеобразовательное  учреждение «Средняя общеобразовательная школа №40

                Название         публикации:         «ИСПОЛЬЗОВАНИЕ        СОВРЕМЕННЫХ

ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ И ВО ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ»

 

Родители уже с пеленок интегрируют виртуальный мир в повседневный уклад семьи, ограничивая, таким образом, важные навыки коммуникации и эмпатии у детей. Ребенок также лишен возможности формировать коммуникативное поведение в семье в силу того, что, как правило, он единственный. Волшебной палочкой в таком случае является обучение в школе, которое становится максимально эффективным, если осуществляется деятельность по взаимодействию учеников с учителем и одноклассниками. Именно поэтому формирование коммуникативных универсальных учебных действий должно осуществляться на каждом уроке и во внеурочной деятельности, а наша задача как учителей - подобрать такие технологии, которые будут способствовать достижению поставленной цели.

       Процесс адаптации к школьному укладу жизни даётся нелегко, во многом в силу того, что ребята, конечно же,  были незнакомы и не умели договариваться и взаимодействовать не конфликтуя. Нам необходимо было выявить отношение ребёнка к окружающим, умение контролировать своё поведение во время общения, а также управлять своими эмоциями. В результате анализа и обобщения психолого-педагогической литературы были подобраны диагностические методики для выявления уровня сформированности коммуникативных УУД через три компонента: когнитивный, эмоциональный, поведенческий. Результаты каждой диагностической методики оценивались по уровню: высокий, средний, низкий. По результатам  отметили, что сформированность коммуникативных универсальных учебных действий у ребят находится на  уровне ниже среднего и требует обязательной коррекции. Получив диагностические основания, доказывающие недостаточность сформированности коммуникативных УУД согласно возрастным нормам, столкнулись с главным противоречием: между предъявляемыми ребёнку требованиями окружающей действительности и его реальными возможностями и умениями взаимодействовать с этой средой, необходимостью основательного подхода к решению данной проблемы и отсутствием системы  соответствующих методов и приёмов, который позволит сделать деятельность по  формированию коммуникативных универсальных учебных действий действительно эффективной. Была определена цель: создать условия для формирования коммуникативных УУД посредством внедрения технологии Тимбилдинга. В соответствии с целью были сформулированы следующие задачи: организовать высокоэффективную систему деятельности для формирования коммуникативных УУД; создать и поддержать дружеские отношения в группе; снять психологическое напряжение, снять конфликт;

 повысить уровень доверия и взаимопомощи в группе; повысить уровень личной ответственности за результат; перевести мышление детей из состояния конкуренции к сотрудничеству; формировать позитивно направленный, сплоченный детский коллектив, систему ценностей детского коллектива.

Новизна нашего педагогического опыта заключается в модернизации содержания работы с детьми по формирования коммуникативных УУД на основе внедрения технологии тимбилдинга через  моделирование ее основных приемов и средств. 

Почему же Тимбилдинг стал основообразующей технологией для моей деятельности и что это такое? Teambuilding в переводе с английского — построение команды и сама по себе идея командостроения, конечно же, не нова. История детского и юношеского командообразования берет свое начало со времен пионерских лагерей, тур- слетов и выездных многодневных походов. Анализ психолого-педагогической литературы показывает, что теоретические основы концепции воспитания в коллективе были разработаны Н. К. Крупской и А. С. Макаренко. Макаренко А. С. рассматривал коллектив как органическую часть  общества, а его члены выступали в качестве активных субъектов общественно значимой коллективной деятельности и взаимоотношений. Творческое развитие идей А. С. Макаренко прослеживается в работах В. А. Сухомлинского, Т. Е. Конниковой, Л. И. Новиковой, А. В. Мудрика и др. Другие авторы (Б. Г. Ананьев, Л. И. Божович, А. В. Запорожец, Р. С. Буре) указывают, что совершенствование процесса нравственного воспитания детей младшего школьного возраста – важная задача педагогики на современном этапе нашего общества, и решается она благодаря нахождению ребенка в коллективе. Технология тимбилдинга, как работа по формированию  коммуникативных УУД,  представляется нами эффективной, так как наряду с  выше озвученными нравственными ценностями способствует развитию коммуникативного общения и самосовершенствования через активное взаимодействие и взаимоподдержку  учащихся. Мы все прекрасно понимаем, что группа детей, формально объединенная в одну команду, не является коллективом,  тимбилдинг обеспечивает сближающие внутригрупповые отношения, содержательно емкие, целенаправленно организованные совместные действия, а также разумно освоенные ценности. Сама технология представляет собой упорядоченную серию специальных упражнений, заданий и соревнований, направленных на сплочение команды, и, как следствие, создание условий для формирование коммуникативных УУД. Важно учитывать, что, независимо от приоритетной  направленности создаваемого микро-коллектива (образовательного, трудового, спортивного,  и т. д.), его ценности являются очень важной составляющей его жизнеспособности. Именно ценности коллектива являются «цементом», который связывает отдельные «кирпичики» всего построенного коллективного «здания». Поэтому так необходимы серия тренингов для определения ролей, которые присущи членам команды, и тех ролей, которые необходимы этой команде. Кроме того, тренинги необходимы для создания мотивации членов команды для более сплоченной деятельности. Важной целью этих тренингов является более близкое знакомство и понимание общих ресурсов. Построение команды представляется как циклический процесс, состоящий из комплектования, сыгровки и диагностики команды. Комплектование обычно осуществляется посредством: а) простого разделения группы на маленькие команды; б) специальных приемов или упражнений для комплектования команд. Среди этих приемов часто используются игровые методы. Сыгровку можно представить следующей структурой: а) знакомство, ориентировка участников - устанавливается первичный контакт, необходимый уровень доверия среди участников; б) общее видение - согласование взглядов, позиций, определение направления движения, целей, задач и конкретных действий команды. Разработка общего видения помогает повысить командную согласованность, установить общие правила игры, выработать общие для всех цели команды, согласовать их с индивидуальными целями каждого члена команды, выровнять противоречия между участниками (в том числе в системах ценностей); в) позиционирование, макро - и микропозиционирование участников, на мой взгляд, - один из важнейших этапов цикла, д)распределение ответственности; е) исполнение — собственно выполнение намеченного и спланированного; ж) анализ результатов (работа с результатами).. Под позиционированием понимается такая система распределения ответственности в команде, которая функционирует в каждом конкретном периоде в зависимости от изменения рабочей ситуации. В результате макропозиционирования участники определяют основные позиции в деятельности своей команды и соответствие ее членов этим позициям. Принимаются во внимание все необходимые компоненты: склонности, способности, уровень знаний, умений и опыта, тип личности и т. д. В процессе микропозиционирования обозначаются и распределяются командные роли, обеспечивая взаимодополняемость и совместимость членов команды через коммуникационные ресурсы. Участники оценивают выполнение конкретных заданий, анализируют, что мешает и что способствует эффективной работе команды. Командная диагностика  позволяет, с одной стороны, получить интегративное представление — портрет команды — и улучшить технологию построения команды, а с другой — добиться максимального эффекта в построении команды.

Современные методы и формы построения команды очень интересны, и не только педагогам. Дети, участвующие в командных играх, упражнениях, эстафетах, также проявляют живой интерес к ним, вызванный моментом соревновательности и необычностью решаемых ими задач. Мероприятия по построению команды могут включать в себя специально отобранные коммуникативные или психотехнические игры,тренинги.  

Тренинги тимбилдинга обычно проходят очень динамично. В арсенале педагога большой комплекс физических и творческих упражнений. Участники должны преодолевать препятствия, строить переправы, исследовать незнакомую местность, разрабатывать проект и т. д. Во всех тренингах есть упражнения, направленные на укрепление доверия к партнерам. Большинство задач разработаны таким образом, что они могут быть выполнены только вместе. И дети волей-неволей должны сотрудничать друг с другом. Педагог должен всегда быть рядом, но не для того, чтобы делать все за команду, «разжевать и в рот положить», а для того, чтобы помочь команде обнаружить свои «слабые стороны» и найти пути решения проблемы. На тренинге естественным образом происходит выстраивание и притирка ролей, и в зависимости от ситуации они могут меняться — например, в спокойной обстановке один ребенок оказывается лидером, а другой — критической — эти функции берет на себя другой. Коммуникативные игры — это игры, которые формируют и развивают коммуникативные навыки человека, а также формируют коммуникативные связи команды посредством практического применения этих навыков и умений. К таким играм можно отнести игры на знакомство, игры на установление контакта, игры на доверие и взаимодействие, театральные игры, психотехнические игры и т. п. Большой плюс этих игр заключается в том, что их может проводить сам педагог без помощи педагога-психолога. Разработан комплекс уроков по разным предметным областям с внедрением форм и методов для повышения уровня сформированности коммуникативных универсальных учебных действий посредством тимбилдинга. Возьмем для примера «Окружающий мир». Тема «Дикие и домашние животные». Так, на этапе закрепления я предложила ребятам игровую форму работы на определение животного.  Класс делится на 2 команды. Учащиеся  должны посовещаться по командам и назвать 4 признака диких и домашних животных. Друг другу команды называют эти признаки. Каждый член каждой команды получает карточку с названиями животного. Команды стоят друг против друга в шеренгу. За ограниченное время каждая команда должна разойтись на 2 группы с названиями дикого животного, вторая группа с названиями домашнего животного. После этого каждая команда делит  «своих» животных на  группы по какому - либо выделенному ими  признаку. Побеждает та команда, которая правильно определила вид животного и верно распределилась по группам. Технология тимбилдинга в этой игре развивает смекалку, взаимопомощь, если кто-то из членов команды встретил затруднения, активный обмен эмоциями сплачивает команду. 

Использование  технологии тимбилдинга в целом способствовало   положительной динамике отслеживаемых показателей на заключительном этапе работы.      Рост коммуникативных УУД учащихся дополнительно характеризуется  повышением показателей предметных результатов и активным участием обучающихся  в творческих конкурсах различных уровней. Таким образом, была обоснована необходимость организации и проведения системы мероприятий, способствующих формированию коммуникативных УУД школьников через использование технологии тимбилдинга.

         дети принимают на себя функции организаторов взаимодействия; проявляют умение выслушать собеседника, согласовать с ними свои предложения, уступить, убедить, стремление к получению информации в процессе взаимодействия;

         легко вступают в контакт со взрослыми и сверстниками, проявляют отзывчивость, оказывают действенную взаимопомощь и способны обратиться и принять помощь взрослого и других детей;

         активно взаимодействуют с членами группы, решающими общую задачу; способны спокойно отстаивать свою точку зрения, при этом проявляют уважительное отношение к окружающим людям, их интересам;

         в конфликтных ситуациях стараются найти справедливое разрешение либо обращаются к взрослому.

       Эффективное использование данной образовательной технологии привело к отчетливым позитивным изменениям в социальном развитии детей, к личностному росту школьников

Технология Тимбилдинга, как форма работы по социально – коммуникативному развитию, помогла мне сплотить детей, я заметила, что ребята стали меньше ссориться, больше уступать друг другу, они научились общаться друг с другом и со взрослыми, поддерживать друг друга, переживать, раскрепощать, действовать в команде и побеждать.

Итак,  тимбилдинг – это не просто набор упражнений! Это радость общения и достижения положительного результата. Именно позитив, и правильно выбранная в свое время тропинка, являются двигателем нашей педагогической деятельности, направленной на созидание  будущего в тесном сотрудничестве с нашими тимбилдерами!

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Norbekov Ahmad Norbekovich

NDKI akademik litseyi (O`zbekiston, Navoiy sh.)

Название публикации: «HUQUQ TA`LIMIDA INNOVATSION METODLAR»

 

                                                             “TASDIQLAYMAN” O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______

____.___.2021-yil

 

Nazariy  dars  rejasi №____

             

Guruhlar

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi 

Mavzu  nomi : Kirish.  1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar. Darsning maqsadlari:    a) ta’limiy:  

Kirish.  1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish.  1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, Kirish.  1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash.  b) tarbiyaviy : 

1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar   mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, 1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish. s) rivojlantiruvchi: 

O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918–1939-yillarda  xalqaro  munosabatlar mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.       _____________________________________________________________________________

______

2.       _____________________________________________________________________________

______

3.       _____________________________________________________________________________ ______ 

 

4.       Ta’lim  metodlari: Ma’ruza, kitob bilan ishlash,  

 

5.       Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari: Ma’ruza, Sh.Ergashev, B.Xodjayev, J. Abdullayev «Jahon tarixi»  darsliklar

 

Dars  turi:__________ 

 

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

 

Uyga  vazifa : Mavzuni  takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.O`quv xonasiga psixologik muhit yarataman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida reja asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi Yangi mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi, mavzu bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi mavzu bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Ma’ruza, aqliy hujum, 

Ma’ruza, tarqatmamate

riallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  yangi mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari, guruhlar bilan,savol javob,yani yangi ed texnologiyalar orqali mustahkamlaydi. Ularga mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

Savol        –

javob 

 

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy 

qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

Nazariy  dars  rejasi №____

             

Guruhlar

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    

Mavzu  nomi 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar.

Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy: 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehrmuhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   __________________________________________________________________________

2.                   __________________________________________________________________________

3.                   __________________________________________________________________________

 

4.                   Ta’lim 

metodlari:____________________________________________________________________  

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari: Ma’ruza, Ma’ruza, Sh.Ergashev, B.Xodjayev, J.

Abdullayev «Jahon tarixi»  darsliklar

Dars  turi: __________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918–1939-yillarda  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

Kirish  qismi (Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob,

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida

o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi Ilmiytexnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilmfandagi yutuqlar mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilmfandagi yutuqlar mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Ma’ruza, aqliy hujum, 

Ma’ruza, tarqatmalar kitobchasi

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan

bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi.

Fikriy

hujum,

 

Xarita 

 

 

 

5

Yakuniy  qism

 

 

5

O‘quvchilarga  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

  

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov


                                                           

                                                                                                                              O‘quv  ishlari  bo‘yicha

direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

                                                                     Nazariy  dars  rejasi №__

             

Guruhlar

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi

Mavzu  nomi Turkistonda sovet davlatiningo`rnatilishi Turkiston Muxtoriyati  Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish.

O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar: 1. Turkistonda xalqining asriy orzusi  

2.                   1917 yilgi fevral inqilobi va Turkiston   

3.                   “Sho‘roi Islomiya “ va “Sho‘roi Ulamo ”  

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Ma’ruza, aqliy hujum,  

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari: Ma’ruza, darsliklar,Q.USMONOV, M.SODIQOV „O`ZBEKISTON TARIXI  “ ( 1917-1991 yillar )Akademik litsey va kasb –hunar kollejlari 1-bosqich o`quvchilari uchun darslik „SHARQ “.NASHRIYOTI MATBAA AKSIYADORLIK KOMPANIYASI BOSH TAHRIRIYATI. TOSHKENT-2015

Dars  turi: An’anaviy (Axborot-ma’ruza)

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy o‘zgarishlar mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar  mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Ma’ruza, aqliy hujum, 

Ma’ruza, tarqatmalar kitobchasi

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

Fikriy hujum,

 

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

5

O‘quvchilarga  Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

             

 

O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

Nazariy  dars  rejasi №__

 

Guruhlar

 

             

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   Tarix  Mavzu  nomi : 1918-1939 yillarda Angliya Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy: 1918-1939 yillarda Angliya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Angliya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Angliya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Angliya mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik, vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, 1918-1939 yillarda Angliya mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Angliya mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar: 1. Birinchi jahon urushi oqibatlari  

2.                   “Milliy blok hukumati.Uning ichki va tashqi siyosati ”

3.                   Iqtisodiy inqiroz va uning oqibatlari  

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob, Kitob bilan ishlash, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari: Ma’ruza, darsliklar,M.Lafasov  Jahon tarixi. TOSHKENT.“Turon –Iqbol “. 2015

 

Dars  turi: An’anaviy (Axborot-ma’ruza)

 

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Angliya mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                 Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol–javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 19181939 yillarda Angliya mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi.1918-1939 yillarda Angliya mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Angliya mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi

Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Kitob         bilan

ishlash

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

6

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Angliya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi.

Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy 

qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Angliya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

                                                                 

 

O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

                                                        Nazariy  dars  rejasi №__ 

 

Guruhlar

 

             

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi. 1918-1939 yillarda Italiya  va Ispaniya 

Darsning maqsadlari:   a) ta’limiy:  1918-1939 yillarda Italiya va Ispaniya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya  mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b) tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Italiya mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, 1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                     Birinchi jahon urushining Italiya uchun oqibatlari  

2.                     Mamlakatda totalitar diktturaning qaror topishi  

3.                     Fashistik diktaturaning o`rnatilishi   

   

Ta’lim  metodlari: Ma’ruza 

  

1. Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

Axborot                        manbalari                        va                        texnik                         vositalari:

________________________________________________

________________________________________________________________________________

______

 

Dars  turi: An’anaviy (Axborot-ma’ruza)

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 


T/ r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                      Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savoljavob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol          –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya 

mavzusi       bo‘yicha     mustaqil     fikrlash      qobiliyati

shakllanadi

1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya 

mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi

Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Ma’ruza, aqliy hujum, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta  mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

Test 

 

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Ispaniya va Italiya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

 

  Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

        

O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

                                                                 Nazariy  dars  rejasi №__

 

Guruhlar

 

             

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi: 1918-1939 yillarda  AQSH Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy: 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish, 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda  AQSH  mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining AQSH uchun oqibatlari

2.                   20-30 yillarda AQSH iqtisodiyot ahvoli   

3.                   Tashqi siyosat  

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Ma’ruza, aqliy hujum, 

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot                  manbalari                  va                  texnik                  vositalari:          Ma’ruza,

__________________________________________

________________________________________________________________________________ ______

 

Dars  turi: An’anaviy (Axborot-ma’ruza)

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda  AQSH mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

T/r

 

Mashg‘ulot  bosqichlari

                 Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv qirollari hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol          –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy siyosiy ozgarishlar  mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi bo‘yicha

mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Ma’ruza, aqliy hujum, 

Ma’ruza, tarqatmalar kitobchasi

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

Savol           – javob 

 

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy 

qism

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda  AQSH mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

 

  Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov                                                     


             

                                                                                                                                               “TASDIQLAYMAN”

O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______

____.___.2021-yil

 

                                                                           Nazariy  dars  rejasi №__

 

Guruhlar

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   Darsning maqsadlari:   a) ta’limiy:  

1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash.  b) tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish.

O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Lotin Amerikasi davlarlariga ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Lotin Amerikasi davlarlariga ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Lotin Amerikasi uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

Axborot                        manbalari                        va                        texnik                         vositalari:

_________________________________________________

________________________________________________________________________________

Dars  turi:

 ___________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish.

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                    Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savoljavob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol          –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi

Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

 

  Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish.

O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Lotin Amerikasi davlarlariga ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Lotin Amerikasi davlarlariga ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Lotin Amerikasi uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish.

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 


NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradi

Yangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy 

qism

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

  

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Fransiya    Darsning maqsadlari:  

a)                 ta’limiy: 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Fransiyaga    ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Fransiyaga  ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Fransiya   uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish.

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Fransiya  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Fransiya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

 

 Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

 


Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Fransiya    

Darsning maqsadlari:   a) ta’limiy:  

 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b) tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Fransiyaga    ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Fransiyaga  ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Fransiya   uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

 

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Fransiya  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy 

qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Fransiya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

 

 Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

        

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Fransiya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy: 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.    Birinchi jahon urushining Fransiyaga    ta`siri  

2.    Jahon iqtisodiy inqirozining Fransiyaga  ta`siri  

3.    Buyuk davlatlarning Fransiya   uchun kurashi 

 

4.    Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.    Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

 

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov


T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy 

qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga

milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari

hamda o‘quv

adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol        –

javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamla sh

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Fransiya  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Fransiya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv

adabiyotlari, darsliklar

 

 

 Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Fransiya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Fransiya   davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Fransiyaga    ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Fransiyaga  ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Fransiya   uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Fransiya   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Fransiya  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Fransiya  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

  

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 


 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Germaniya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy: 1918-1939 yillarda Germaniya   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Germaniya   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Germaniya      mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Germaniya    davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Germaniya      davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish.

O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Germaniya   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.Birinchi jahon urushining Germaniya       ta`siri  

2.Jahon iqtisodiy inqirozining Germaniyaga  ta`siri  

3.Buyuk davlatlarning Germaniya      uchun kurashi 

 

4.Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_________________________________________________

 

5.Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________ Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Germaniya  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Germaniya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Germaniya      mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi 1918-1939 yillarda Germaniya   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Germaniya       davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Germaniya        mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

 

             

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda SSSR   Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda SSSR   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda SSSR   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda SSSR   mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda SSSR  davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda SSSR   davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda SSSR   mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining SSSR ga    ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining SSSR ga  ta`siri  

 

4. Ta’lim  metodlari: Savol-javob,Yopiq testlar, Testlar

 

5.Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Lotin Amerikasi davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish.

Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

 

 


NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda

SSSR  mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda SSSR  mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda SSSR   mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda SSSR davlatlari  

mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda SSSR  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari   Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari    davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Afrika  mamlakatlari      ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Afrika  mamlakatlari    ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Afrika  mamlakatlari    uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________ Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi

bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga                        1918-1939           yillarda            Afrika  mamlakatlari               mavzusi                       yuzasidan           uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

  

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Yaponiya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Yaponiya    mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Yaponiya   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Yaponiya      ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Yaponiya   ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Yaponiya uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________ Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo’latov

 

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman.

O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Yaponiya  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Yaponiya mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

  Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 


 

                                                                           Nazariy  dars  rejasi №__

 

Guruhlar

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Xitoy   Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Xitoy davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Xitoy davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar: 1. Birinchi jahon urushining Xitoy ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Xitoy ta`siri  

 

3.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

4.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

 

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Xitoy davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Xitoy mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi 1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Xitoy     davlatlari  

mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Xitoy mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

  Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov 

 

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Hindiston    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Hindiston davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Hindiston davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Hindiston davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushidan keyin Hindiston  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Hindiston ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Hindiston uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Hindiston mavzusini tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo’latov


T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Hindiston mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Hindiston  davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Hindiston mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

             

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Turkiya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Turkiya  davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Turkiya davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Turkiya davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Turkiya ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Turkiya ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Turkiya uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

 

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Turkiya  mavzusini

tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo’latov

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Turkiya mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Turkiya davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlari o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Turkiya mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 


O‘quv  ishlari  bo‘yicha direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Eron   Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Eron mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Eron   davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Eron mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Eron davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Eron davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Eron mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar: 1. Birinchi jahon urushining Eron ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Eron ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Eron uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi. 

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Eron mavzusini

tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman.

O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning 

bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Eron mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Eron               mavzusi bo‘yicha

mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Eron mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Eron davlatlari  

mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Eron  mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi    Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Ispaniya    Darsning maqsadlari:   

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Ispaniya  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Ispaniya  mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Ispaniya ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Ispaniya ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Ispaniya uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  

 

Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________

Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusini

tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Ispaniya   mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi

1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar          1918-1939    yillarda      Ispaniya  

mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol – javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga  1918-1939 yillarda Ispaniya mavzusi  yuzasidan uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 


direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari   Darsning maqsadlari:  

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari    davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Afrika  mamlakatlari      ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Afrika  mamlakatlari    ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Afrika  mamlakatlari    uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________ Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo’latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga                        1918-1939           yillarda            Afrika  mamlakatlari               mavzusi                       yuzasidan           uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

             

direktor  o‘rinbosari

V.N.Urishov ______ ____.___.2021-yil

 

 

Dars  o‘tkaziladigan  sana

 

 

 

 

O‘quv  fanining  nomi: Jahon tarixi   

Mavzu  nomi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari   Darsning maqsadlari:  

a)                 ta’limiy:  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarda yangi bilimlar hosil qilish. 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi bo‘yicha o‘quvchilardga yangi ma’lumotlar berish, o‘rganilgan ma’lumotlara asosida ularda ko‘nikma va malakalar hosil qilish, 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash. 

b)                 tarbiyaviy : 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari    davlatlari  mavzusiga oid ma’lumotlarni yoritish asosida o‘quvchilarda erk va ozodlik,vatanga sodiqlik, mehr-muhabbat tuyg‘ularini shakllantirish. Dars jarayonida O‘quvchilarda ona vatanga, ota-onaga, yon atrofdagi kishilarga, ustoz va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabat ijobiy tomonga o‘zgartirishga ko‘maklashish1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari   mavzusi asosida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. O‘quvchilarni milliy istiqlol g‘oyasi asosida komil inson bo‘lib yetishishi uchun yordam berish. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha berish.

s) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning nutq madaniyatini oshirish, erkin fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tarixiy asarlar hamda allomalarning  boy adabiy merosiga bo‘lgan qiziqishini oshirish, faollikka undash; tarixiy voqealarni   1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusi asosida rivojlantirish. O‘quvchilarni vatanga munosib  fidoyi farzandlar sifatida kamol topishidagi tarixiy  bililmlarini rivojlantirish.

Dasrdan  kutilayotgan  natijalar- mavzuni  o‘zlashtirgandan so‘ng  o‘quvchilar  quyidagi  bilim  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘ladilar:

1.                   Birinchi jahon urushining Afrika  mamlakatlari      ta`siri  

2.                   Jahon iqtisodiy inqirozining Afrika  mamlakatlari    ta`siri  

3.                   Buyuk davlatlarning Afrika  mamlakatlari    uchun kurashi 

 

4.                   Ta’lim  metodlari: Savol-javob,_____________________________________________

 

5.                   Baholash  metodlari: O‘quvchilar 5 ballik tizim asosida baholanadi. O‘quvchilarning darsga qatnashish darajalari individual yakka tartibda hamda guruh kesimida aytib o‘tiladi.  Axborot  manbalari  va  texnik  vositalari:

________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

Dars  turi:

________________________________________________________________________________ Dasrga  ajratilgan  vaqt  miqdori  :  80 daqiqa

Uyga  vazifa 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  davlatlari  mavzusini takrorlab  kelish va yozish. Ma’lumotlar banki tayyorlash.. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish

 

Fan o‘qituvchisi:                             M.Z.Toshpo‘latov

NAZARIY    DARSNING   TEXNOLOGIK  XARITASI

 

T/r

Mashg‘ulot  bosqichlari

                Mashg‘ulot  mazmuni

Ta’lim  metodlari

Ta’lim  vositalari

 

 

 

1.

 

 

 

Tashkiliy  qism

 

 

 

5

Qo‘ng‘iroq chalinishi bilan belgilangan o‘quv xonasini dars jarayoniga tayyorlayman. O‘quvchilar bilan salomlashib ularning dars jarayoniga tayyorgarligini nazoratga olaman.. O‘quvchilarga milliy istiqlol g‘oyasini singdirishda hayotiy misollar va hikmatlar asosida tushuncha beraman.

 

Og‘zaki bayon, munozara

O‘quv

qirollari hamda o‘quv adabiyotlari

 

 

2.

 

 

Kirish  qismi

(Motivatsiya)

15

O‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkazaman.. O‘tilgan mavzuni xulosalab yangi mavzuni boshlayman.

Savol –javob, 

 yozuv taxtasi

 

 

 

 

 

3.

 

 

 

 

Yangi  mavzuning  bayoni

 

 

 

15

Ma’ruza  asosida yangi mavzuni tushuntiraman. Yangi mavzuni tushuntirish natijasida o‘quvchilar quyidagi natijalarga erishadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     mavzusiga oid yangi bilimlarga ega bo‘ladi

1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi bo‘yicha mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi 1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari  mavzusi bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar bo‘yicha o‘z tafakkurini oshiradiYangi ma’lumotlar yozdiraman. 

Yopiq test, 

Ma’ruza, tarqatmalar materiallar 

 

 

 

 

 

 

4.

 

 

 

 

 

 

Mustahkamlas h

   (Qo‘llash)

40

O‘quvchilar  1918-1939 yillarda Afrika  mamlakatlari     davlatlari  mavzusi yuzasidan olgan bilimlarii o‘zlarining fikr mulohazalari orqali mustahkamlaydi. Ularda mavjud bo‘lgan tushunchalar asosida ma’lumotlar banki yaratishadi. O‘rganilgan bilimlar testlar asosida qayta 

mustahkamlanib dars umumlashtiriladi hamda xulosa qilinadi. Savol –javob hamda munozara asosida o‘quvchilar bilimi qayta tekshiriladi. 

 

test,

Xarita 

 

 

 

5.

Yakuniy  qism

 

 

 

 

 

 

5

O‘quvchilarga                        1918-1939           yillarda            Afrika  mamlakatlari               mavzusi                       yuzasidan           uyga topshiriqlar beriladi. Ularning dars davomida olgan baholari qayta aytiladi.

Og‘zaki bayon

O‘quv adabiyotlari , darsliklar

 

 

            


ФИО авторов: Normatova Farangiz Azim qizi ingliz tili fani o‘qituvchisi, Yakubova Kamola Shokirovna ingliz tili fani o‘qituvchisi, Ahmadov Ravshan Nurali o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название    публикации:    «PROBLEMS    OF    SPEAKING    IN    FOREIGN

LANGUAGES»

 

ABSTRACT

This article is devoted to the basics of learning to speak a foreign language. At present, it is difficult to overestimate the importance of teaching speech communication, in which speaking plays a primary role. Speaking takes an important place in modern Sample foreign language programs. The purpose of teaching students to speak is to form a foreign language communicative competence in speaking, allowing each of them to carry out foreign language communication in various socially determined speech situations and in accordance with the program requirements.

Keywords: foreign language, communication, speaking, speech communication, communicative competence.

INTRODUCTION

At present, it is difficult to overestimate the importance of teaching speech communication, in which speech plays a primary role. Speaking occupies an important place in modern Foreign Language Model Programs. The goal of teaching students oral speech is the formation of foreign language communicative competence in oral speech, which allows each of them to carry out foreign language communication in various socially determined speech situations and in accordance with the requirements of the program.

MATERIALS AND METHODS

The role of speech should not be underestimated. “We listen to the speaker a hundred times before we read what he wrote. This ability to speak alone is more important than anything else” wrote F.I. Buslaev. These trends are associated with the language training of students of technical universities. Expansion of the student body at the expense of students from remote regions of the republic, where the level of proficiency in the new language is very low, requires the use of new teaching materials that meet the modern level of methodological thought. The priority task of teaching one language as a non-native language at the initial stage of training at a university is the formation of communicative competence in the educational and professional field of activity. [2, p. 21].

The goals of speaking are realized in the process of performing the following tasks by students: - quickly and correctly navigate the communication environment; - consistently and logically build the presentation in accordance with the plan; - find adequate language means of expression; - use in the statement arguments that correspond to the communicative intentions of the speaker; - express your thoughts with sufficient completeness; - express your attitude to the subject of the speech.

In the dictionary of methodological terms of E. G. Azimov and A. N. Shchukin, the following characteristics are given: "... a productive type of speech activity, through which oral speech communication is carried out" [1, p. 49]. According to N.D.

Galskova and N.I. Geza, speaking is a form of oral communication through which information is exchanged, carried out through language, contact and mutual understanding are established, and the speaker is influenced in accordance with the communicative intention of the speaker [5, p.190]. From the point of view of E.I.

Passova, “speaking is an extremely multidimensional and complex phenomenon,” which serves as a means of communication, is one of four types of activity, the result of which is a product-statement [16, p. 6]. IA Zimnaya believes that “... speaking should be considered as the very implementation of communication, as a process of external expression of the way of forming and formulating thoughts through language”

[10, p. 69]. Consider the complex structure of a speech act consisting of four phases: 1) incentive and motivational; 2) 2) analytical and synthetic; 3) 3) executive; 4) 4) manager [1, p. 59-60].

Any speech intention arises on the basis of a motive, is mediated by a subjective speech code (subject code) and is formalized as a plan or program of speech utterance.

This phase represents the origin of oral speech utterance and is a response to some presented stimulus, which creates the basis for speech activity [9, p.28]. The analytical- synthetic phase is responsible for the internal formulation of the speaker's thoughts, i.e. for the choice of linguistic means of implementing the communicative plan. The executive phase is actually the vocalization of the thought, its phonetic and intonational design. A thought formulated in inner speech is clothed in a sound form. The control phase involves comparing the voiced phrase with a certain reference sample for linguistic and semantic errors that arise during the pronunciation process in external speech, and, if necessary, their possible correction. [13, p. 217-219].

There are two main forms of oral-speech interaction: monologic and dialogical.

Each of the forms of spoken language has its own characteristics that must be taken into account in the process of teaching a foreign language. Thus, utterances realized in monological form are usually planned in advance by the speaker, and dialogical speech is controlled by both communication partners. For this reason, the generated monologues are distinguished by their logical construction, semantic completeness, and the dialogues - by discontinuity and reactivity. Let's take a closer look at each form.

In Russian linguistics, monologue speech is understood as the speech of an individual person, addressed to an interlocutor or a group of listeners in order to convey information in a more or less detailed form, express their thoughts, intentions, evaluate events and phenomena, influence listeners. Persuading or encouraging them to take action [ 7 p.183]. The purpose of teaching monologue speech is the formation of monologue skills, i.e. the ability to logically consistently and coherently, fully and correctly in linguistic terms express their thoughts orally (S. F. Shatilov) [3, p. 81]. The content of teaching such types of monologues as narration, description and reasoning includes a system of supports demonstrating the characteristics of these types of monologues in terms of content, structure, lexical and grammatical features. First, these are examples of narrative, descriptive and reasoned texts. Secondly, these are lexical units and syntactic structures characteristic of narration, description and reasoning.

There are two ways to develop your speaking skills: 1. From top to bottom 2.

Bottom up

RESULTS AND DISCUSSION

The first method involves the development of skills in monologue speech based on  the text read. Here the text acts as a role model, which is reproduced in various variations. The second way is associated with the development of monologue speech skills without relying on an expanded text based on the studied vocabulary and learned syntactic structures, which are proposed to be used in the disclosure of the topic.

According to M.A. Izmailov, students' monologues can be assessed taking into account the following factors: - criteria: - correspondence of the statement to the topic (situation) and the solution of the communicative problem;

- the volume of the application; - the rate of speech; - a variety of speech images; - the degree of coherence, consistency, validity of the presentation; - the presence of creative elements in the application; - lexical and grammatical correctness of students' speech [9, p. 122].

The second stage is a step-by-step drawing up of a dialogue. Its main task is to enhance the ability to establish semantic connections between replicas. When teaching reactive students, they are taught not to repeat the lexical units and structure of the response to a stimulus, but to supplement the reaction with an incentive to continue the conversation. Learning incentives is accompanied by the installation of new interesting information on the message. At the subsequent stages, students' speech activity is modeled on the basis of a teaching speech situation, including such elements as the motive and purpose of speech activity, a description of the communication situation, and communicative characteristics. The third stage is training in standard situations with an exchange of 2-3 replicas from each side. Its task: teaching the use of all four communicative types of utterances - messages, three types of questions, urges, exclamations.

The fourth stage is learning based on situations that encourage detailed dialogue; these situations should be as accurate as possible model of communication, reproducing such conditions of communication of people that cause real motives of speech activity.

CONCLUSION

The fifth stage is teaching speech interaction: students together in pairs solve speech and non-speech problems and group work; the technique of artificially creating information imbalance among students through individual work, different sources are used; this motivates the exchange of information to collect all the data in a common bank to solve the problem.

In conclusion, in order to organize a system of works on teaching oral-monologue speech of students of national groups of technical universities, an attempt was made to divide the educational material of textbooks on mechanics and automotive industry and to identify the typology of scientific presentation presented in the teaching materials for this course at the initial stage of training.

REFERENCES

1.                     Rogova, G. V. Methods of teaching a foreign language in secondary school: method.

Manual / G.V. Rogova, F. M. Rabinovich, T. E. Sakharova. - M.: Education, 2006. 287 p. 

2.                     Azimov EG New dictionary of methodological terms and concepts: theory and practice of teaching languages / Azimov EG, Shchukin AN. - M.: IKAR, 2010.446 p. 

3.                     Galikova, ND The theory of teaching foreign languages. Linguodidactics and methodology: a manual for students / ND Galskova, NI Gez. - M.: Academy, 2009. 198 p. 

4.                     Passov, EI Communicative methods of teaching foreign speech: a guide for teachers / EI Passov. - M.: Education, 1985.208 p. 

5.                     Leontiev, A.A. Fundamentals of the theory of speech activity / ed. Leontyeva A.A. - Moscow: Nauka, 1974. 241 p.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Norqulov Mehriddin Isoqul o‘g‘li kimyo fani o‘qituvchisi, Aslanova Gulnoza Sattorovna informatika va axborot texnologiyalari fani o‘qituvchisi,

Atakulova Charos Ziyodullayevna kimyo fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «KIMYO MASHG‘ULOTLARIDA  YORDAMCHI 

DASTURLI VOSITALARDAN  FOYDALANISH»

 

ANNOTATSIYA

Maqolada kimyo mashg’ulotlarida yordamchi dasturli vositalarni qo’llash bo’yicha olib borilgan pedagogik yondoshuvlar  haqida    so’z  brogan. Bundan tashqari yordamchi dasturli vositalardan foydalanish algoritmik ketma-ketlikda asoslan berilgan.

Kalit so’zlar: qunun, jarayon, usul, kompyuter, multimediali proyektor, interfaol doska

USING THE SOFTWARE IN CHEMISTRY

ABSTRACT

The article discusses the pedagogical approaches to the use of auxiliary software in chemistry lessons. In addition, the use of utility software is based on an algorithmic sequence.

Keywords: law, process, method, computer, multimedia projector, interactive whiteboard

KIRISH

Bugungi  kunga kelib, jamiyatimizda axborot-kommunikatsion texnologiyalar ma’lumotlarini kirib kelish jarayonlari jadal rivojlanayotgan global tizimda yashayapmiz. O'z navbatida, jamiyatni axborotlashtirish o'z oldiga ta'limni axborotlashtirish vazifasini qo'yadi va uni amalga oshirish uchun jamiyat hayotining barcha sohalari uchun yuqori malakali kadrlar va birinchi navbatda ta'lim tizimi o'qituvchilari zarur.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Shunday qilib, ta'limni axborotlashtirishning global maqsadlaridan biri - bu yuqori malakali va zarur axborot madaniyatiga ega, o'qitish va ta'limni boshqarish jarayonida yangi axborot texnologiyalarini (YAT) qo'llashga tayyor va qobiliyatli bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash. ta'lim muassasasi va umuman jamiyatni axborotlashtirishda ishtirok etish[1,2,3,4,5].

Mashg‘ulot. Moddalar massasining saqlanish qonuni.

Mashg‘ulot maqsadi: - talabalar tomonidan moddalar massasining saqlanish qonunini mantiqan (atom – molekulyar ta’limot darajasida) tabiatshunoslikning  fundamental qonuni – energiyaning saqlanish qonuni ko‘rinishlaridan biri sifatida bilib olish; - qonunning  kimyo va tabiat haqidagi ilmning rivojlanishidagi ahamiyatini va tabiatdagi hodisalar  va jarayonlarga qo‘llash mumkinligini tushuntirish va tushunish[6,7].

Mashg‘ulot tipii: tushuntirish – illyustratsiya (multimediyali prezentatsiya) usuli, o‘quv materialini muammoli qilib ko‘rsatib berish.

Mashg‘ulot yoritilishi: - kompyuter; - multimediyali proektor; - interfaol doska; - ko‘rsatib beriladigan tajriba (videoda). Mashg‘ulotni borishi: 

1.                     Mavjud bilim va ko‘nikmalarni faollashtirish: - modda nima? - moddalar birbiridan qanday farq qiladi? - qaysi belgilar moddani miqdoriy tavsiflaydi? - qaysi belgilar moddani sifatiy tavsifini tashkil etadi? - moddalarni xossalariga ko‘ra qanday guruhlarga ajratish mumkin? - moddaning kimyoviy xossasini o‘ziga xosligi nima bilan xulosalanadi?[8] 

2.                     Muammoli vaziyatni keltirib chiqarish.

Siz nima deb o‘ylaysiz, moddalar o‘zaro ta’sirlashish jarayonida modda massasi o‘zgaradimi? (qoidaga ko‘ra, talabalar turli javob variantlarini taklif etadi) [9]

3.                     O‘quv muammosini echish. «O‘zaro ta’sirlashish jarayonida modda massasi o‘zgaradimi?».  4. O‘quv muammosini yechimi.

Keltirilgan gepotezalarni tekshirish maqsadadida moddalar massasining saqlanish qonunini illyustratsiyalovchi ko‘rsatma eksperemet ko‘rsatiladi. U talabalarga modda massasi o‘zaro ta’sir natijasida o‘zgarmasligini asoslab beradi (videoda) [10]. 5. Aniqlangan echimni qo‘llash va haqliligini tasdiqlash.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

Qo‘yilgan muammoli savolga javobning to‘g‘riligi tarixiy yondashuv asosida ochib beriladi. Bunda talabalar  qonunning ochilish tarixi, uning kimyo ilmining rivojidagi roli ko‘rsatib beriladi.

 

Yana bir o‘quv muammomasi «Nimaga reaksiya jarayonida modda massasi o‘zgarmaydi?» savoliga ham javob echimi topiladi. Buni atom-molekulyar ta’limot ta’limot chegarasida, talabalarga ma’lum atomlarni xossalaridan foydalanib tushuntiriladi[11,12].

Mashg‘ulotda ko‘rsatiladigan annimatsion roliklarni ko‘rsatish natijasida talabalar shunday xulosaga kelishi kutiladi: ya’ni  modda massasini shunday tushuntiriladiki, atomlar kimyoviy reaksiyalar jarayonida yo‘q bo‘lib ketmaydi, balki ular guruhlanishini o‘zgartiradi. Reaksiya mahsulotlari  boshlang‘ich reaksiya mahsulotlaridan hosil bo‘lishini hisobga olganda, atomlar miqdoran o‘zgarmaydi, bundan kelib chiqadiki, moddaning umumiy massasi saqlanib qoladi. 6. O‘rganilayotgan materialdan olingan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash, yakuniy xulosa chiqarish.

XULOSA

Kimyoviy reaksiya tenglamasini yozish uchun massalar ta’siri qonuni ilmiy asos ekanligini ochish bilan yangi materialni ko‘rib chiqishni yakunlash maqsadga muvofiqdir(slaydlar).  Keyin talabalarga inter faol mashqlarni bajarish uchun vazifalar beriladi(slaydlar).

Talabalarga vazifani bajarishida turli ko‘rinishidagi tarqatma material bilan maksimal darajada yordam beriladi. YAkunida esa asoslanadi. Har bir vazifaviy mashq bo‘yicha hisobot shakllanadi va undagi xatolar ko‘rsatilib, to‘g‘ri javob shakllantiriladi (kompyuterda nazorat orqali tez va aniq baholanadi).

REFERENCES

1.Badalova S.I., Komilov K.U., Kurbanova A.Dj. Intellectual training of students of technical institute.// Academic Research in Educational Sciences. 2020. Vol. 1 No.

1. 

2.                     Yadgarov B., Komilov K.U., Kurbanova A.Dj.  Applying ICT for improvement general chemical education.// Society and innovations. 2021. №4. Стр. 257-261. 

3.                     Atqiyayeva S. I., Komilov K.U. Developing intellectual capabilities of students in teaching chemistry. Международный  научно-образовательный  электронный журнал «Образование и наука в XXI веке». Выпуск  №10  (том 3)  (январь, 2021). 684-692 c. 

4.                     Badalova S.I. Komilov K.U., Kurbanova A.Dj. Case technology in chemistry lessons// Academic Research in Educational Sciences.2020. Vol. 1 No. 1, Page 262- 265.

5.                     Shayzakova D.A. The use of personal-humanitarian technology in teaching chemistry. Academic research in educational sciences.  Vol. 2 №4. 2021. Page 603- 612.

6.                     Shayzakova D.A., Nasimov A.M. Kimyo fanini o‘qitishda interfaol usullardan foydalanish // SamDU Ilmiy axborotnoma. 2020-yil, 6-son (124). 106-109 b. 

7.                     Ёдгаров Б. Применение ИКТ для улучшения общего химического образования // Журналь Общество и инновации. 2021. №4. Стр. 258-263.

8.                     Рустамова Х.Н., Курбанова А.Дж., Комилов К.У., Эштурсунов Д.А. Роль информационных и коммуникационных технологий в обучении общей и неорганической химии // Журналь "Экономика и социум". 2021. №5(84). 9. Kurbanova A.Dj., Komilov K.U. Case-study method for teaching general and inorganic chemistry // Academic research in educational sciences. 2021. № 6. Page 436-443.

10. Atqiyayeva, I. S., Kurbanova, A. D., Komilov, Q. O., Fayziyev, X. O. 

Kimyoni o‘qitishda o‘quvchilarning intellectual imkoniyatlarini rivojlantirishda elektron taqdimotlarning qo’llanilishi. academic research in educational sciences// 2021, 2(Special Issue 4), 47-52. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-4-47-5214  11. Kurbanova, A. D., Komilov, K. U. Umumiy va anorganik kimyoni oʻqitish jarayonida talabalarni intellektual qobiliyatini shakllantirish. academic research in educational sciences//2021, 2(Special Issue 4), 73-78. https://doi.org/10.24412/2181- 1385-2021-4-73-78.

12. Matyakubov A. Umumiy va anorganik kimyoni oʻqitish jarayonida talabalarni intellectual qobiliyatini shakllantirish. Jamiyat va innovatsiy jurnali. 2021. №5.571- 577 betlar.

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Yakubova Kamola Shokirovna ingliz tili fani o‘qituvchisi, Akobirova Kamola Malikovna ingliz tili fani o‘qituvchisi, Ahmadov Ravshan Nurali o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «USE OF INTERACTIVE METHODS IN ENGLISH

LESSONS»

 

ABSTRACT

Today, the younger generation is increasingly interested in learning foreign languages. Therefore, the teaching of foreign languages, including English, in secondary schools requires the use of interactive methods in the classroom. This article focuses on the effectiveness of organizing lessons using interactive methods in English classes in secondary schools.

Keywords: method, interactive method, information and communication technologies, interactivity.

Significant work is being done in our country to form an information society, to introduce the most advanced information and communication technologies in all areas. In particular, the capabilities of interactive services in this process are highly valued. The Uzbek dictionary defines the term "interactive" as based on the reception or transmission of information over a computer network. Wikipedia, on the other hand, evaluates interactivity as a concept that reveals the nature and extent of interactions between objects and is said to be used in information theory, computer science and programming, telecommunications systems, sociology, industrial design, and more. In short, interactivity is a system of organizing a system to achieve a specific goal by facilitating the exchange of information between parts of the system.

The interactive method serves to stimulate the acquisition of knowledge by students, the development of personal qualities by increasing the activity between students and the teacher in the educational process. The use of interactive methods helps to increase the effectiveness of the lesson. The main criteria for interactive education are: informal discussions, the ability to freely express and express the learning material, a small number of lectures, but a large number of seminars, opportunities for students to take the initiative, small group, large group, assignment to work as a class team, written work and other methods, which have a special role in increasing the effectiveness of educational work. One of the main directions in improving teaching methods today is the introduction of interactive teaching and learning methods. All science teachers are increasingly using interactive methods in their teaching. As a result of using interactive methods, students develop the skills of independent thinking, analysis, drawing conclusions, expressing their opinions, defending them on the basis of them, healthy communication, discussion, debate. In the process of interactive learning, the lesson is based on the interaction of students.

Derived from the English word "interactive", "Interact" means "interaction", "act" - means action, influence, activity. Interactivity is the interaction of two people, that is, the learning process takes place in the form of a conversation, in the form of dialogue (computer communication) or on the basis of teacher-student interaction. Interactivity - interaction, movement, sensitivity, occurs in student-teacher, student-student (subject-subject) conversations. The main purpose of interactive methods is to create the most favorable environment for the shooting process, creating an environment for active, free, creative thinking of the student, the use of his needs, interests, inner potential. Such lessons take place in such a way that in the process, no student is left out, and has the opportunity to openly express their views on what they have heard, read and seen. There is a process of mutual exchange of views. Children develop an interest in learning, and friendly relations are formed. Modern interactive methods in foreign language teaching methods have been developed by scientists and have been proven to be more effective than traditional methods. Interactive methods significantly increase the knowledge potential of the learning process compared to traditional methods. Because in interactive methods, the student thinks independently and works in partnership with the teacher. When teaching a foreign language using modern technologies, the student plans the lesson process, engages in it on the basis of the curriculum, chooses teaching methods jointly by the student and the teacher, o ' participate in the discussion of the study material. Students help each other.

In the late twentieth and early twenty-first centuries, the term "interactive" methods in education was widely used in the pedagogical literature. We will try to explain the meaning of this phrase. "Inter" is used in the extreme sense. Interactive means a very active learning method. This group of methods allows students to think independently, be creative, and be interested in the content of the topic. It is more effective than traditional methods of teaching, such as interactive teaching methods, explanation, demonstration and use of tools, which is an important factor in shaping students as individuals, developing their personal abilities, ensuring their creative independence.

Interactive learning technology - ensures that every teacher conducts the lessons that all students learn as intended. In this case, each student, with their own motives and intellectual level, masters the lesson at the intended level. Based on the study of some experiences in the practical application of interactive training, we can identify some of the factors that affect the quality and effectiveness of these trainings.

They can be conditionally called organizational-pedagogical, scientificmethodical and factors related to the teacher, students, teaching aids. We need to keep in mind that they have a positive or negative effect, depending on their nature. There are many types of interactive activities, which are selected and prepared according to the nature of the subject and the objectives. There are specific requirements for the preparation of students to participate in interactive lessons, which include the acquisition of knowledge necessary for active participation in the lesson, readiness for communication, collaboration, independent thinking, self-expression. Skills of free expression and defense, and so on. Making the most of your time is a must. This requires the correct selection and preparation of the necessary tools, as well as a clear definition of the trainers and their responsibilities. There are specific differences between interactive methods and traditional teaching methods, and each teacher should compare these differences, their advantages and disadvantages in relation to each other, in choosing the methods of lesson planning and conduct  should be taken into account. In this case, the most appropriate interactive for the transfer of new knowledge, the formation, development, strengthening of skills, repetition of knowledge, practical training, as well as for training on each topic, taking into account the specifics of the subject or the correct choice of other techniques. The application of properly selected techniques will ensure that the training is fun and effective.

Therefore, there is a growing attempt to use interactive teaching methods in the educational process, which do not teach the student, but teach him to read and learn.

In short, a teacher who aims to ensure the effectiveness of the lesson will achieve his or her goal only if he or she skillfully uses interactive teaching methods in their place.

Today foreign language as a subject is increasingly becoming a language for the profession and is intended to ensure the readiness of future specialists for adaptation and self-determination in the world of new information technologies, for long-life education and personal development. Foreign language is an organic component of such training. The knowledge of it broadens the professional context of specialists, makes their professional field wider due to availability of foreign information. Social order is expressed in the prestige of the knowledge of a foreign language, in the students´ priorities, thereby activating the pragmatic aspects of foreign language learning. The pragmatic approach to the study of foreign languages turns the researchers to Hutchinson and Waters´s theory, which focuses on the following conceptual principles of language learning for specific purposes:

§ determination of learning objective becomes a constitutive factor in the process of profession-oriented foreign language learning. T. Hutchinson said: «Tell me, why you need English and I´ll tell you what English you need»; 

§ analysis of the learners´ needs is a starting point in the construction of profession-oriented courses of training the language of profession; 

§ language variations and registers become the basis for the language of specific context since the analysis of linguistic characteristics of particular professional areas has revealed no significant differences between the language for special purposes and the basic language; 

§ language for special purposes is described as a «limited language» used in the situations of professional communication, around which a special vocation- oriented course is constructed [3].

Communicative needs of the profession in turn necessitate the mastering of the communicative competence. Communicative competence as a pedagogical category is characterized by such features as: deep professional knowledge of the individual for successful professional activity, awareness of the personal meanings and values of professional knowledge for the practical and professional activities; awareness of the algorithm for the solution of professional problems, creative approach to any sort of activity, manifestation of tolerance in situations of professional communication [5].

It is obvious that the professional level of communicative competence makes an individual a highly developed personality, improves their social mobility and economic freedom, allows them to enter an open information space [2].

Thus, in line with mentioned above communicative competence of university students is considered by us as the formation of an integrated personality of system organization and complex structure and having a set of intercultural, linguistic and didactic, discourse, and interpersonal communication skills and knowledge, which are based on the concept of the development of a linguistic personality capable of productive communication, ready for the dialogue. At the stage of communicative communication, the class community is quick to interact to be able to thoroughly understand the techniques of engaging conversation, to be able to respond to all their interests, to be able to freely express their views and the application of various methods of positive influence on the minds of students techniques should be mastered. At the stage of the pedagogical process, the teacher's activities are directly education is the transfer of educational work in a certain direction, students support the initiative, the official and informal of the class community establish a fair dialogue with leaders. Communication in pedagogy teacher and the team of students its essence, mutual Informatics, representing the qualifications, method and system of influence in change, educational and educational interaction, interaction between each other it is manifested in their achievement of understanding and the following: has features; 

*communication is the most important profession in the pedagogical activity of the teacher the weapon is; 

*to carry out its intended implementation in the process of Capricorn social control and social legalities are important to ensure; the most important component of teacher and student relationship what role does Motivation play in part communication, it plays an equally important role; 

*communication in pedagogy - the active organization of the teacher's interaction on the basis of interaction with the students, the planned function of the implementation of a particular goal on the basis of the program performance; 

*communication is a multifaceted process of developing an individual's attitude, which arises from the need for cooperation activities is; 

*fear in students from incorrect pedagogical communication, insecurity in their own power arises, their attention, diligence movement slows down, speech dynamics breaks down, independent and free thinking ability decreases.

REFERENCES

1.   www.ziyonet.uz 

2.   www.wikipedia / interactive 

3.   www.ziyonet.uz

 

 

 

 

ФИО авторов: Bafoyev Farrux Baxtiyor o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi, Shodiyev Miryoqub Shodi o‘g‘li ingliz tili fani o‘qituvchisi, Akobirova Kamola Malikovna ingliz tili fani o‘qituvchisi 

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ҲОСИЛ

БЎЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ҲОДИСАСИНИНГ ЎРНИ»

 

АННОТАЦИЯ

Ушбу мақолада  инглиз ва ўзбек тилларида фразеологизмларнинг ҳосил бўлиш жараёнида деонимизация ҳодисасининг ўрни ёритилган.

Калит сўзлар: деоним, деонимизация, фразеологизмлар.

КИРИШ

Деонимизация ҳодисаси оним яъни исмларнинг ўзга маъно касб этиши бўлиб у асосан қуйидаги холатларда кузатилади: шахс номининг шахсга кўчиши; шахс нарсанинг номи сифатида, жой нарсаниинг номи, шахснинг исми харакат маъносида, шахс номи ўлчов бирлиги сифатида, жой номи харакат маъносида қўлланилишидир.

АДАБИЁТЛАР ТАҲЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Caesar, Caesarea, caesarean, Caesarism, caesarist, caesaricize, Caerorapapism каби бир қанча бир қанча лексемалар инглиз тилида милоддан аввалги 102 йилларда пайдо бўлган. Машҳур рим харбий жангчиси, давлат арбобининг номи инглиз ва бошқа тилларда бир қатор сўзлар, жумладан рус тилидаги Цар сўзи ва ибораларнинг вужудга келишига сабаб бўлган. Унинг номи билан боғлиқ қатор сўз ва жумлалар унинг куч-қудрати ифодасидир.

Caesarea-Исроилдаги денгиз порти-шахс номининг шахсга кўчиш ҳодисаси ни англатса, Сaesarean- Ю.Цезар бошқарувидаги давлатлар аҳолиси шахс номининг шахсга кўчишига нисбатан қўлланган.

Caesarism(империализм)-шахс номининг сиёсий тузумни англатиши, caesarist(империалист)- шахс номининг сиёсий фаолиёт аъзоси, caesaricize (империялаштирмоқ)- шахс номининг харакатга кўчиш ҳодисаси маъноларида қўлланган. Caerorapapism давлатнинг сиёсати ва черковни бошқариш ваколати бир шахс томонидан амалга оширилиши назарда тутилган. Инглиз ва ўзбек лексикологиясида деонимизация ҳодисаси асосан шахс номининг  нарсанинг номи сифатида яъни атоқли отларнинг турдош отлар маъносини изоҳлаши кўп кузатиладиган ҳолат ҳисобланади.

Деонимизация ҳодисаси баъзида бир сўз доирасида ёки икки ва ундан ортиқ сўзнинг бирикуви натижасида ҳосил бўлади. Жумладан: Barbie doll- Ушбу сўз 1960 йил охирларида Америкаликлар нутқида инсонпарвар инсон маъносида қўлланилган бўлиб, биринчи маротаба 1973 йилда Rolling Stone журналида нашр этилган. Ушбу атама жажжи қизчаларга атаб тайёрланган жуда машҳур оқ танли, мовий кўзли қўғирчоқлар савдоси билан боғлиқдир.

Ушбу турдаги қўғирчоқлар номи Рут Хэндлернинг қизи Барбара Миллисент Робертс номидан олинган ёки Adam`s apple фразеологик бирлиги Ислом динидаги биринчи инсон номининг олма- apple сўзи билан бирлашиб деоминизация ҳосил қилганлигини кўришимиз мумкин. Ушбу фразелогик бирликнинг этимологияси қуйидаги диний манбаларга таянади. Оллоҳ таоло томонидан Жаннат боғидаги таъқиқланган мевани Одам Ато Момо Ҳавонинг истаги ила тишлаб қўяди ва шу бир парча бўлак унинг томоқ йўлида қолиб кетади. Ўрта асрлар адабий манбаларида жуда кўп меваларнинг номи apple – олма сўзи билан аталган. Масалан: помидор-севги олмаси, картошка-ер олмаси, анор-тупроқ олмаси каби. Бугунги кунда ўсмир ёшлар ҳиқилдоғининг олдинги қалқонсимон тоғайи Adam`s apple номи билан боғлиқ. Бундан ташқари инглиз тили тилшунослигида деонимизация ҳодисаси сифатида ҳосил бўлган қуйидаги фразеологизмларни учратишимиз мумкин. 

1.                      Charlie Chaplin, chaplinesque, Charlie Chaplin mustache.1889 йил, 16- апрелда Англияда дунёга келган машҳур комик актёр серқирра иқтидори туфайли инсонлар қалбидан чуқур жой олган ва унинг унутилмас хотираси инглиз лексикологиясида Charlie Chaplin`s walk Чарли Чанлин қадамлари, chaplinesque (в стиле чаплина )-Чаплин услубида, Charlie Chaplin mustache- Чарли Чаплин мўйлови эса тиш чўткаси маъносини ифодалайди. 

2.                      Confucius say; kung-fu. Тарихчилар бугунги кунда кунг-фу санъатини машҳур Хитой файласуфи Конфуций номи билан боғлайди. Confucius сўзи кунгфу санъатининг келиб чиқишида ўзининг назарияларини илгари сурган машҳур файласуф K`ung Fu-tzu нинг лотин тилидаги  (Устоз Кунг,  мураббий Кунг) кўриниши эканлиги тахмин қилинмоқда. У умрининг сўнгига қадар Кунг-фу санъатининг “Олтин қоидалари” асосини ташкил этувчи  “Ўзинг истамаганларни бошқаларга ҳам раво кўрма” дея аталувчи ахлоқий қарашларини минглаб шогирдлари қалбига мухрлаган. 

3.                      California widow-Калифорниялик бева. Ушбу фразеологик бирлик 1850 йилда бойлик орттириш мақсадида бир умрга ёки маълум муддатга олтин талвасасида ўз оиласини ташлаб кетган эркаклар туфайли инглиз лексикологиясида пайдо бўлган. Ушбу ибора бугунги кунда пул топиш мақсадида Америка сафарига отланган Англиялик хонимларга нисбатан қўлланилади 

4.                      Lazy Susan-Ялқов Сюзана. Британия халқи ушбу фразеологик бирликни айланувчи сервитор, Америкада нисбатан яқингача (кухонний лифт) ошхона лифти  маъносида қўллаган. Ушбу қурилма ошхона ва ресторанларида унга ўз ўрнини бўшатиб берган Сюзана исмли хизматкорнинг номи билан аталган.

Кейинчалик эса Сюзана исми барча хизматчи аёлларнинг умумий номига айланган. 

5.                      Adam; human.Библияда Парвардигор томонидан яратилган  илк одам шундай номланади ва ушбу сўз яҳудийча adama-ер ва лотинча humanus, humus- ер  маъносини англатади. Унинг номи билан боғлиқ Adam`s wine, Adam`s ale,

Adamic-озодлик истовчи Адам (Одам Ато),  Adamite-Одам Ато авлодлари, The second Adam-Библияда Исо Масиҳга нисбатан қўлланилган сўз, Old Adam in us инсоннинг ёвузликка бўлган нафрати ифодаси ва хокозо. 

6.                      Adam`s profession-Инсоният хаётининг энг дастлабки даври Одам Ато номи билан боғлиқ экан, ўз-ўзидан Adam`s profession-термини ҳам ўша даврда мавжуд бўлган  деҳқончилик, гўрковлик, бекорчилик билан боғлиқ сўз ҳисобланади. Шу туфайли, ушбу фразеологик бирлик деҳқончилик соҳаси маъносида қўлланилади десак адашмаган бўламиз. 

7.                      Alexander`s beard-Искандар соқоли. Искандар Зулқарнайн ҳамиша суратларда соқолсиз ҳолатда тасвирланганлиги сабабли ушбу фразеологик бирлик бугунги кунда соқол-мўйлови қиртишлаб олинган инсонларга нисбатан қўлланилади.

Ўзбек тили луғатшунослигида тиббий атама ҳисобланмиш “Кесарча кесиш” атамаси мавжуд. Ушбу термин буюк саркарда Ю.Цезар хаёти билан боғлиқ. Плиний оқсоқолнинг сўзларига кўра, Ю.Цезар мамлакатидаги бир гўдак  она қорнидан кесиб олиниши caesarean section- кесарева сечения яъни кесарча кесиш амалиёти натижасида дунёга келган. Ўша давр халқи учун янгилик бўлган бу операция асосан вафот этган аёлларда амалга оширилган.

Кейинчалик ушбу жараён гўдакларни сақлаб қолиш мақсадида ўлими аниқ бўлган аёллар билан олиб борилган ва у Рим империясининг Қатъий қонунлари (lex Cesarium)да белгилаб қўйилган. Бугунги кунда ушбу фразеологик бирлик тиббиётда тез-тез ишлатилувчи термин хисобланади. Сaesarean section лотин тилидаги caedere-кесмоқ  сўзининг ўтган замон шакли caesus сўзидан ҳам олинган бўлиши мумкин.

МУҲОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ўзбек тилида деонимизация ҳодисаси кўп ҳолатларда инсонларнинг ички ва ташки характер хусусияти орқали амалга оширилади ва асосан сифат сўз туркуми билан боғлиқ сўзларда ўз аксини топади. Масалан: Лайли-беғам инсонларга нисбатан, Мажнун-телбанамо, ишқ дардига мубтало бўлганлар, Афанди-ғайритабиий харакатлар эгаси; тулки-қув ва айёр инсонларга нисбатан, чумоли ва қирқоёқ-ишлаб чарчамайдиган инсон маъносида қўлланилади.

Бугунги кун ўзбек тили оғзаки нутқида бўри қараш-ёқтирмаслик ҳисси, девона Машраб- ўз ички оламига ғарқ бўлган, ўзгалар хаётидан бехабар инсонга нисбатан қўлланилади. Ошиқ Ғариб-ишқий-романтик достон  қаҳрамони. “Ғариб” сўзининг мусофир, бечора, кимсасиз, мушфиқ, мададга муҳтож маънолари мавжуддир. Пайғамбаримиз (с.а.в)нинг эътироф этишича “Оллоҳнинг энг севимли қуллари ғариблардир”. Бугунги кунда ушбу ўхшатиш босиқ, ўзи билан ўзи овра бўлган инсонлар учун қўлланилади.    Ушбу достон  Ўрта Осиё ва Яқин Шарқда турли вариант ва версияларда кенг тapқалган: «Ошиқ Ғариб ва Шоҳсанам», «Ғариб ва Санам», «Ғариб Ошиқ», «Ғарибжон» каби номлар билан ҳам машҳур. Дастлабки варианти Озарбайжон ёки Туркияда тахм. 14-а. да яратилган. Инглиз тилида хам кишининг ички оламини акс эттирувчи Роберт Луис Стевенсон асари асосида Jekyll and Hyde personality-турли характер хусусиятли инсон хақида сўзлайди.

Ўзбек тилида деонимизация ҳодисаси асосида ҳосил қилинган фразеологик бирликлар деярли учрамайди. Чунки бу усул билан боғлиқ турғун бирикмалар тасвирий ифода сифатида қаралади.

ХУЛОСА

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, деонимизация ҳодисаси маълум бир тарихий жараёнлар асосида ҳосил бўлувчи хамда ушбу тиллар фразеологик сатҳида ўзига хос аҳамият касб этувчи йўналишдир.

REFERENCES

1.                     Wellington`s, Watts and Windsor knots:how the names bacame the words. Sholl, Andrew.1997.Lincolnwood III.:Contemporary Pub.Co. 

2.                     God bless America: the origins of over 1,500 patriotic words and phrases. Hendrickson, Robert, 1933.New York. Scyhorse pub.

3.                     Idiomantics:the weird and wonderful world of popular phrases. Gooden Philip. 2012.London. Bloomsbury Publishing PLC. The facts on File encyclopedia of word and phrase origins. Hendrickson, Robert, 1933. New York, NY:Facts on File. 

4.                     God bless America: the origins of over 1,500 patriotic words and phrases. Hendrickson, Robert, 1933.New York. Scyhorse pub. 

5.                     Idiomantics:the weird and wonderful world of popular phrases. Gooden Philip. 2012.London. Bloomsbury Publishing PLC. The facts on File encyclopedia of word and phrase origins. Hendrickson, Robert, 1933. New York.

6.                     https://qomus.info/encyclopedia/cat-o/oshiq-garib-uz 

7.                     Dictionary of eponyms. Manser, Martin H. 1988. London. Sphere.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Toshtemirov Vahobiddin Abdumuradovich matematika fani o‘qituvchisi, Aslanova Gulnoza Sattorovna informatika va axborot texnologiyalari fani o‘qituvchisi, Qudratov Nurali Sunnat o‘g‘li matematika fani o‘qituvchisi Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название    публикации:    «MATEMATIKA    TA’LIMI    METODIK    ISHINI 

INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA  TAKOMILLASHTIRISH»

 

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada matematika fanida innovatsion texnologiyalarning ahamiyati haqida ilmiy fikrlar bayon etiladi hamda matematika ta’lim metodik ishini takomillashtirishdagi roli ochib beriladi.

Kalit so‘zlar: matematika, fan, texnik vositalar mantiq, tur, jins, kompyuter, innovatsion texnologiya.

ABSTRACT

The article presents scientific views on the importance of innovative technologies in mathematics and reveals their role in improving the methodological work of mathematical education.

Keywords: mathematics, science, technical logic, type, gender, computer, innovative technologies.

KIRISH

Matematikaning chegarasiz mamlakat degan iborasini bir necha bor eshitganman. Uning taqiqlanganligiga qaramay, matematikaga oid iboraning juda yaxshi sabablari bor. Inson hayotida matematika alohida o‘rin tutadi.

Mutaxassislarning ta’kidlashlaricha, matematikani yaxshi o‘zlashtirgan o‘quvchining tahliliy va mantiqiy fikrlash darajasi yuqori bo‘ladi. U nafaqat misol va masalalar yechishda, balki hayotdagi turli vaziyatlarda ham tezkorlik bilan qaror qabul qilish, muhokama va muzokara olib borish, ishlarni bosqichma-bosqich bajarish qobiliyatlarini o‘zida shakllantiradi. Shuningdek, matematiklarga xos fikrlash uni kelajakda amalga oshirmoqchi bo‘lgan ishlar, tevarak-atrofda sodir bo‘layotgan voqeahodisalar rivojini bashorat qilish darajasiga olib chiqadi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Matematika fani insonning intellektini, diqqatini rivojlantirishda, ko‘zlangan maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalashda, algoritmik tarzdagi tartibintizomlilikni ta’minlashda va tafakkurini kengaytirishda katta o‘rin tutadi. Matematika olamni bilishning asosi bo‘lib, tevarak-atrofdagi voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berish, ishlab chiqarish, fan-texnika va texnologiyaning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun matematik madaniyat – umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. Matematika fanini nazariylashtirgan holda o‘qitishga yondashishdan voz kechib, o‘quvchining kundalik hayotida matematik bilimlarni tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishga erishish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini namoyon qilish va faollashtirishga e’tiborni kuchaytirish – davr talabi.

Matematik ta’limga kompetensiyaviy yondashuv o‘quvchilarda kasbiy, shaxsiy va kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni hamda matematik ta’limning amaliy, tatbiqiy yo‘nalishlarini kuchaytirishni nazarda tutadi.

Mamlakatimizning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan-texnika va texnologiyalarning rivojlanishi yosh avlodning o‘zgaruvchan dunyo mehnat bozorida raqobatbardosh bo‘lishi, fanlarni mukammal egallashini taqozo etadi. Bu esa ta’lim tizimiga, jumladan, matematikani o‘rgatishga ilg‘or milliy va xalqaro tajribalar asosida standartlarni joriy etish orqali ta’minlanadi.

Matematikaning hayotimizda tutgan beqiyos o‘rni inobatga olingan holda mazkur fan birinchi sinfdanoq maktab darsliklariga kiritilgan bo‘lib, yurtimizda barcha aniq fanlar qatori matematika ta’limini zamon talablari asosida takomillashtirib borish, uni o‘qitishda eng so‘nggi pedagogik va innovatsion usullar, multimedia vositalari hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishga katta e’tibor qaratilmoqda.

Ayniqsa, o‘quv fanini akademik bilim berishdan ko‘ra ko‘proq hayot bilan bog‘lash, amaliy misol va masalalarni yechish, o‘quvchilarni mustaqil izlanish, o‘qibo‘rganishga jalb etishning ahamiyati beqiyos. Dars jarayonida o‘quvchi o‘zini majburan partaga mixlab qo‘yilgandek his etmasligi, aksincha, mashg‘ulotlarda katta ishtiyoq, kuchli xohish bilan qatnashishiga erilishi lozim.

Matematik bilimlar nafaqat baho olish uchun savol-javoblar yoki imtihonlarda, balki uyda, ish jarayonida, sport va san’at bilan shug‘ullanishda, savdo-sotiq, oldiberdi – hayotning har bir lahzasida o‘quvchiga naf berishini u chuqur anglab yetishi muhim. Buning uchun esa mazkur fan o‘qituvchisi o‘tayotgan mavzularini bevosita hayot bilan bog‘lab, biror misol yoki masala, topshiriqlarni turmushdagi oddiy vaziyatlar yordamida yechishga o‘rgatishi zarur.

Matematika fanlarini o‘qitishga yangi texnik vositalar, shu jumladan, kompyuter va boshqa axborot texnologiyalarining jadal kirib kelayotgan hozirgi davrida fanlararo uzviylikni ta’minlash maqsadida informatika fani yutuqlaridan foydalanish dolzarb masalalardan biridir.

Pedagogik, kompyuter va axborot texnologiyalar ta’lim jarayonini tashkil etish, tayyorlash, ilmiy-metodik materiallar bilan ta’minlash, ta’lim jarayonini amalga oshirish, ta’lim natijalarining sifatini baholashdan iborat bo‘lgan yaxlit tizimda o‘z ifodasini topadi.

Kompyuter texnikalarini ta’lim muassasalariga tatbiq etish, o‘qitish jarayonini optimallashtirishga keng yo‘l ochib beradi. Keyingi o‘n yillikda matematika fanini o‘qitishda kompyuterlardan foydalanish bir necha asosiy yo‘nalishlarda olib borildi.

Bularga kompyuter yordamida bilimni baholash, turli tipdagi o‘rgatuvchi dasturlarni ishlab chiqish va rivojlantirish, bilishga oid matematikaviy o‘yinlarni ishlab chiqish va boshqalar kiradi.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

Matematika o‘qitishda kompyuterlarni qulayligini yana bir yo‘nalishi ayrim o‘quv holatlarini modellashtirishdir. Modellastirilgan dasturlardan foydalanishning maqsadi, o‘qitishning boshqa usullari qo‘llanganda tasavvur qilish, ko‘z oldiga keltirilishi qiyin bo‘lgan materiallarni tushunarlibo‘lishini ta’minlashdan iborat.

Modellashtirish yordamida o‘quvchilarga ma’lumotlarni grafik rejimda kompyuter multimediasi ko‘rinishida taqdim qilish mumkin. Shu boisdan ular matematikani chuqur o‘rganish va o‘quv jarayonida sezilarli darajada mustaqillik namoyon etishga moyil bo‘ladilar.

Ko‘p holatlarda vujudga keladigan matematik muammoni tez va berilgan aniqlikda hal etish uchun professional matematikdan o‘z kasbi bilan bir vaqtda ma’lum bir algoritmik til va dasturlashni bilishi talab qilinadi. Shu maqsadda XX asrning 90yillarida matematiklar uchun ancha qulayliklarga ega bo‘lgan matematik sistemalar yaratilgan. Bu maxsus sistemalar yordamida turli sonli va analitik matematik hisoblarni, oddiy arifmetik hisoblashlardan boshlab, to xususiy hosilali differensial tenglamalarni yechishdan tashqari grafiklarni yasashni ham amalga oshirish mumkin. Matematika fanlarini o‘qitishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish metodikasi. Matematika fanlarini o‘qitishga yangi texnik vositalar, shu jumladan, kompyuter va boshqa axborot texnologiyalarining jadal kirib kelayotgan hozirgi davrida fanlararo uzviylikni ta’minlash maqsadida informatika fani yutuqlaridan foydalanish dolzarb masalalardan biridir.

Kompyuter texnikalarini ta’lim muassasalariga tatbiq etish, o‘qitish jarayonini optimallashtirishga keng yo‘l ochib beradi. Keyingi o‘n yillikda matematika fanini o‘qitishda kompyuterlardan foydalanish bir necha asosiy yo‘nalishlarda olib borildi.

Bularga kompyuter yordamida bilimni baholash, turli tipdagi o‘rgatuvchi dasturlarni ishlab chiqish va rivojlantirish, bilishga oid matematikaviy o‘yinlarni ishlab chiqish va boshqalar kiradi.

Matematika o‘qitishda kompyuterlarni qulayligini yana bir yo‘nalishi ayrim o‘quv holatlarini modellashtirishdir. Modellastirilgan dasturlardan foydalanishning maqsadi, o‘qitishning boshqa usullari qo‘llanganda tasavvur qilish, ko‘z oldiga keltirilishi qiyin bo‘lgan materiallarni tushunarli bo‘lishini ta’minlashdan iborat.

Modellashtirish yordamida o‘quvchilarga ma’lumotlarni grafik rejimda kompyuter multimediasi ko‘rinishida taqdim qilish mumkin. Shu boisdan ular matematikani chuqur o‘rganish va o‘quv jarayonida sezilarli darajada mustaqillik namoyon etishga moyil bo‘ladilar.

Ko‘p holatlarda vujudga keladigan matematik muammoni tez va berilgan aniqlikda hal etish uchun professional matematikdan o‘z kasbi bilan bir vaqtda ma’lum bir algoritmik til va dasturlashni bilishi talab qilinadi. Shu maqsadda XX asrning 90yillarida matematiklar uchun ancha qulayliklarga ega bo‘lgan matematik sistemalar yaratilgan. Bu maxsus sistemalar yordamida turli sonli va analitik matematik hisoblarni, oddiy arifmetik hisoblashlardan boshlab, to xususiy hosilali differensial tenglamalarni yechishdan tashqari grafiklarni yasashni ham amalga oshirish mumkin. Axborotlarni ifodalash va uzatishga bo‘lgan ehtiyoj so‘z, yozuv, tasviriy san’atda, kitob chop etish, pochta aloqasi, telegraf, telefon, radio, oynai jahon va ishlab chiqarishning boshqa jabhalarini boshqarishning barchasi kompyuter texnologiyalari yordamida osongina hal qilinmoqda.

Buning siri shundaki, axborotning katta qismi, shu paytgacha asosan, qog‘ozlarda, magnit tasmalarida, ya’ni EHM dan tashqarida saqlanmasdan, matn, chizmalar, sur’atlar, tovushlarning barchasini axborot shaklida EHM larda saqlash, qayta ishlash va uzatish usullarini ishlab chiqilganligidadir.

XULOSA

Kompyuter texnologiyasida matnlar, tasvirlar, ovozlar, shakllar va shunga o‘xshash boshqa ishlarni amalga oshirish imkoniyatlari maxsus dasturlash yordamida juda yengil va tezkorlik bilan hal etilmoqda. Shuning uchun matematika, fizika, kimyo, biologiya va boshqa fanlarni o‘qitishda kompyuter texnologiyasidan foydalanish ijobiy natijalarni olib kelmoqda.

REFERENCES

1.                     Azlarov Т., Monsurov X. Matematik analiz. – Т.: O‘qituvchi, 1986. 

2.                     Alixonov S. Matematika o‘qitish metodikasi. – Т., O‘qituvchi, 1992. 

3.                     Колмогоров А.Н. Математика – наука и профессия. – М., 1998.  4. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. – М., 1998.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Hamroyeva Gulnora Begboyevna rus tili fani o‘qituvchisi, Axmedova Xurshida Erkinjonovna rus tili fani o‘qituvchisi, Bozorov Hamid Razzoqovich ingliz tili fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «МЕТОДИКА РУССКОГО ЯЗЫКА КАК НАУКА»

 

АННОТАЦИЯ

Методика преподавания русского языка стоит в ряду педагогических наук.

Ее можно назвать прикладной наукой, поскольку она, опираясь на теорию, призвана решать практические задачи воспитания, обучения и развития учащихся. В статье рассматривается методика русского языка как наука.

Ключевые слова: методика, русский язык, наука, система, методика обучения грамоте, методика чтения, методика грамматики и орфографии, развитие речи учащихся.

ABSTRACT

The methodology of teaching the Russian language is among the pedagogical sciences. It can be called applied science, since it, based on theory, is designed to solve the practical problems of education, training and development of students. The article examines the methodology of the Russian language as a science.

Keywords: methodology, Russian language, science, system, method of teaching literacy, method of reading, method of grammar and spelling, development of students' speech.

ВВЕДЕНИЕ

Как и любая другая наука, методика русского языка имеет свой предмет.

Предметом ее изучения является процесс овладения родным языком в условиях обучения (овладение речью, письмом, чтением, грамматикой, фонетикой и пр.).

Методика русского языка призвана изучить закономерности формирования умений и навыков в области языка, усвоения систем научных понятий по грамматике и по другим разделам науки о языке. Результаты этого изучения составляют фундаментальную базу для решения задач: на основе познанных закономерностей нужно выработать оптимальную систему обучения языку. Эта система (или, вернее, эти системы) должна обеспечить каждого школьника необходимым минимумом умений, навыков и знаний по языку. Одновременно методика учитывает ряд социальных требований к обучению: обеспечивает такое построение обучения, которое максимально способствовало бы коммунистическому воспитанию учащихся, развитию их мышления, а также было бы эффективным, достаточно экономным.

МЕТОДОЛОГИЯ

По традиции, говоря о задачах методики как прикладной науки, называют три ее задачи: Чему учить? Ответом на этот вопрос является разработка содержания обучения — программ по русскому языку, создание учебников и различных учебных пособий для учащихся, их постоянное совершенствование, проверка доступности и эффективности.

Как учить? В соответствии с этим вопросом разрабатываются методы обучения, методические приемы, системы упражнений, рекомендации по применению тех или иных видов заданий, пособий, последовательных систем практических работ учащихся, уроков и их циклов и т. п.

Почему так, а не иначе? Здесь подразумевается исследование сравнительной эффективности методов, обоснование выбора методики, экспериментальная проверка рекомендаций и т. д.

Методика русского языка изучает уровни знаний, умений и навыков учащихся на разных ступенях обучения, выясняет причины успехов или неудач в обучении, исследует типичные ошибки — речевые, орфографические и пр., находит способы их устранения и предупреждения. Время подсказывает свои задачи методике, как и педагогической науке в целом. Так, в наши дни в методике русского языка идет активный поиск таких методов и приемов, которые обеспечивали бы максимальную познавательную активность и самостоятельность школьников в учебном процессе; наилучшее развитие мышления и речи учащихся; прочность усвоенных знаний, умений и навыков и т. д.

Обучение языку происходит в дошкольных учреждениях, в школе — начальной и средней, в техникумах (например, в педагогических училищах), в вузах. Задачи обучения родному языку на всех этих ступенях обучения, конечно, не могут совпадать. Но основные требования науки одинаковы: везде предметом науки является процесс овладения языком, независимо от ступени обучения методика изучает объективные закономерности усвоения языка, разрабатывает системы обучения, проверяет их и т. д.

Но каждая ступень имеет свои особенности. Так, методика дошкольного воспитания ориентируется в области родного языка в основном на развитие речи детей.

Методика начального обучения – русскому языку, которая нас интересует в первую очередь, имеет свои, специфические особенности. Во всех своих разделах (кроме развития речи учащихся) она не может опереться, за редкими исключениями, на какой-то фундамент, заложенный ранее. Этим обусловлено и само ее название – «методика начального обучения». Назовем основные разделы методики: «Методика обучения грамоте», т. е. элементарному чтению и письму.

Проблема обучения детей грамоте всегда стояла чрезвычайно остро не только в педагогике, но и в социальной жизни, так как грамотность народа — это его оружие в борьбе за освобождение, за политическое сознание, за культуру «Методика чтения». Задача предмета «Чтение» в начальных классах, как известно, состоит в первую очередь в вооружении детей навыком достаточно беглого, правильного, сознательного и выразительного чтения. Начальная школа призвана подготовить школьника к переходу в среднее звено школы и как чтеца, и как читателя. «Методика грамматики и орфографии». Она включает обучение элементарному письму и каллиграфии, формирование грамматических понятий, первых орфографических навыков — когда нет еще достаточной грамматической основы. «Развитие речи учащихся». Этот раздел обладает в начальной школе своеобразием. Дети впервые осознают язык, речь как предмет изучения — анализа и синтеза; овладевают речью, которая вызывается не самой ситуацией, а волевым актом: они поставлены в условия, когда речь нужно обдумывать, планировать, говорить не только о том, о чем очень хочется сказать, не только о том, что интересно; овладевают письменной речью, которая, как известно, отличается от устной не только своей графической формой, но и лексикой, и синтаксисом, и морфологическими формами.

РЕЗУЛЬТАТЫ

Методика должна также обеспечить дальнейшее обогащение словаря детей, развитие их синтаксиса, их связной речи.

Методика русского языка, как и другие педагогические науки, затрагивает интересы десятков, сотен миллионов людей. Известно, сколько горя приносит «двойка» за диктант, за сочинение.

Необходимость глубокого изучения родного языка в школе определяется его основными функциями: язык служит человеку, во-первых, средством оформления и выражения мысли, во-вторых, коммуникативным средством, «обслуживая членов общества в их общении между собой, и, наконец, средством выражения чувств, настроений (эмоциональная сфера).

Умения и навыки в области родного языка (речь, чтение, письмо) являются необходимым условием и средством учебного труда учащихся. Иными словами, дети, овладевая умением учиться, должны в первую очередь изучать свой родной язык — ключ к познанию, к образованности, к подлинному развитию ума. Без языка невозможно полноценное участие человека в жизни современного общества, участие в современном производстве, в развитии культуры, искусства.

Язык служит также важным средством воспитания: только хорошее знание родного языка позволяет приобщить школьника к нашей высокоидейной и высокохудожественной литературе, привлечь его к участию в различных формах драматического искусства, привить ему потребность читать газеты и журналы, полноценно общаться со взрослыми.

Вся система занятий русским языком должна обеспечивать воспитание у школьников интереса и любви к русскому языку как языку великого русского народа, «языкотворца». Один из богатейших выразительными средствами и наиболее развитых языков, русский язык уже стал языком межнационального общения в СССР и вышел на мировую, международную арену, став языком самой передовой марксистско-ленинской науки, языком высокогуманной культуры и искусства.

Одна из важнейших задач методики русского языка — определить и сформировать курс русского языка в школе (и, в частности, в начальных классах школы) как учебный предмет.

 

 

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

Школьный предмет «Русский язык» не может быть слепком с научного курса русского языка, так как перед школой стоит задача вооружения каждого школьника в первую очередь практическими умениями и навыками по родному языку. В то же время построение предмета «Русский язык» должно обеспечить учащихся подлинными образцами высокохудожественного языка„ воспитать у них высокую культуру речи, научить их правильно; точно и выразительно передавать собственные мысли, знания,- чувства. Наконец, школа должна дать своим воспитанникам определенную систему научно-теоретических знаний по родному языку, обеспечивающую формирование материалистического мировоззрения,; развитие абстрактного мышления учащихся и дающую теоретическую базу для усвоения орфографических, грамматических,; орфоэпических умений и навыков учащихся.

REFERENCES 1. Рамзаева Т.Г., Львов М.Р. Методика обучения русскому языку в начальных классах. – М.: Просвещение, 1979. 

2.   Малаховский В.А. Методика русского языка. – М., 1925. 

3.   Бархин К.Б., Истрина Е.С. Методика русского языка в средней школе. – М., 1934.

4.   Афанасьев П.О. Методика русского языка в средней школе. – М., 1944.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Qurbonova Yulduz Hamrayevna rus tili fani o‘qituvchisi, Axmedova Xurshida Erkinjonovna rus  tili fani o‘qituvchisi, Hamroyeva Gulnora Begboyevna rus tili fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КАК

НЕРОДНОМУ В НОВЫХ ГЕОПОЛИТИЧЕСКИХ УСЛОВИЯХ»

 

АННОТАЦИЯ

Методика обучения русскому языку как неродному в новых геополитических условиях только формируется, базируясь на наработках теории обучения (и воспитания) русскому языку как иностранному, русскому языку в национальной школе. Цель обучения русскому языку детей нерусским — изучение живой русской речи для успешной социализации учащихся. Ключевые слова: методика, педагогика, геополитика, язык, метод.

ABSTRACT

The methodology of teaching the Russian language as a non-native language in the new geopolitical conditions is only being formed, based on the achievements of the theory of teaching (and educating) the Russian language as a foreign, Russian language in the national school. The purpose of teaching Russian to non-Russian children is to study live Russian speech for the successful socialization of students.

Keywords:  methodology, pedagogy, geopolitics, language, method.

ВВЕДЕНИЕ

Овладение методикой преподавания русского языка как неродного становится важным условием и составной частью подготовки студентов педагогических вузов к их будущей профессиональной деятельности.  Актуальность данной проблемы объясняется в первую очередь тем, что Россия стала открытой страной, усилился приток в нее мигрантов, в основном трудовых. Подобная ситуация принадлежит, очевидно, к явлениям долгосрочного характера.

ЛИТЕРАТУРНЫЙ АНАЛИЗ И МЕТОДОЛОГИЯ

Наиважнейшей практической задачей становится создание системы уроков русского языка для иммигрантов,  интеграция  детей в дошкольные и школьные образовательные учреждения. Поэтому  возникает большая проблема межкультурного диалога, возникает необходимость в специальной методической поддержке школ,  в создании программ изучения русского языка, в целевой подготовке учителей и др.  Методика обучения русскому языку как неродному в новых геополитических условиях только формируется, базируясь на наработках теории обучения  (и воспитания) русскому языку как иностранному, русскому языку в национальной школе.

К сожалению, проблема состояла не только в плохом знании русского языка. Это была более сложная проблема - социальной и психологической адаптации ученика к новой культуре, новым привычкам, традициям и обычаям, новым ценностным ориентирам, новым отношениям в коллективе. Возникли вопросы: «Как организовать учебный процесс?», «Как вписать в него работу с этими детьми?», «С чего начать?», а самое главное - «Как обучить русскому языку нерусских учащихся?».

У большинства детей в сознании сосуществуют системы двух языков. При этом закономерности русского языка ученики воспринимают через призму родного и переносят явления родного языка в русскую речь, что часто приводит к ошибкам. Такой перенос называется интерференцией. Главной задачей я считала   преодоление отрицательного, в данном случае, влияния родного языка, предупреждение интерференционных ошибок в русской речи. Но для этого, прежде всего, нужно «видеть» языковой материал глазами нерусского, реально оценивать те трудности, которые должен преодолеть ученик.

Эти трудности обусловлены расхождениями в системах родного и русского языков, отсутствием некоторых грамматических категорий русского языка в родном языке учащихся, несовпадением их функций в родном и русском языках, расхождениями в способах выражения тех или иных грамматических значений.

А кроме того- нерегулярностью языковых явлений в самом русском языке: чем больше в языке исключений из правил, тем труднее он усваивается.

Трудности усвоения русского языка как неродного можно   распределить по трём  уровням: Трудности, общие для любого нерусского; Трудности для носителей определённой группы языков (близкородственные, неродственные); Трудности для конкретной нации.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ

Так, для всех изучающих русский язык как неродной особую трудность представляют: категория рода, категория одушевлённости/неодушевлённости, русская предложно-падежная и видовременная системы. Степень трудности в этом случае может быть разной, в зависимости от степени близости родного и русского языков. Русская категория рода охватывает имена существительные, прилагательные, местоимения, глагольные формы (прошедшее время, условное наклонение, причастия),поэтому правильное усвоение многих явлений грамматики русского языка (склонение существительных, согласование прилагательных, порядковых числительных и т.п.) зависит от правильного определения рода. Каждый язык обладает своей системой распределения существительных по родам — и трудности в усвоении русской категории рода объясняются системными расхождениями родного и русского языков. Но не только ими. В узбекском языке вообще отсутствует категория рода. Большое количество ошибок в согласовании по родам вызвано немотивированностью категории рода в русском языке.

Все это приводит к ошибкам типа: мой книга, красивый девочка, горячий вода, большой комната, мама сказал, одна газет, моя папа сильная и т.п.

Характерными являются ошибки, связанные с категорией одушевленности/неодушевленности. Мне важно было видеть трудности изучаемой единицы в комплексе: фонетические, лексические, грамматические, чтобы определить последовательность работы с ними. Например, в простых предложениях: Книга лежит в столе. Брат работал на заводе     учитель должен предусмотреть: фонетические трудности (слитное произношение предлога с существительным, оглушение/озвончение: с завода — в столе и т.п.); трудности усвоения падежной формы (различение предлогов в и на, различное оформление существительных в предложном падеже: на фабрике, но: в санатории, в лаборатории); трудности усвоении глагольного управления (работает где? доволен чем? удивляется чему?); трудности усвоения согласования подлежащего со сказуемым в роде, числе (брат работал, книга лежит).

Так как проблема обучения русскому языку учащихся узбекской национальности  рассматривалась на тот момент только на уровне школы, я, работая с нерусскими детьми начальных классов, учитывая все трудности усвоения русского языка,  с  первых дней обучения учеников в школе старалась пробудить у них  интерес к изучению русского языка, вырабатывать чутьё к языку, психологически готовить к дальнейшему изучению его и других предметов в школе.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

Таким образом, цель обучения русскому языку детей нерусским — изучение живой русской речи для успешной социализации учащихся. Основными задачами преподавания русского языка как иностранного являются предупреждение ошибок в русской речи, овладение основными нормами современного русского литературного языка, приоритет поликультурного образования.

REFERENCES

1.                      Гайнбихнер Т.Н. Обогащение словарного запаса младших школьников на уроках русского языка в полиэтнических условиях Севера (на материале ономастической лексики): Дис. … канд. пед. наук. — М., 2003. — 250 с.

2.                      Запольская Е.Л. Развитие познавательного интереса школьников к русскому языку в процессе обучения в классах с многонациональным составом: Дис. …канд. пед. наук. – Сургут. – 2006. – 242 с. 

3.                      Михеева Т.Б. Обучение русскому языку учащихся полиэтнических классов.

Методическое пособие. — Ростов-на-Дону: Феникс, 2008 – 362с. 

4.                      Шакирова Л.З. Научные основы методики обучения вида и времени русского глагола в тюркоязычной школе. — Казань, 1994 – 216с. 

5.                      Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. М., 1991.

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Ravshanova Feruza Bahriddinovna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi, Qurbonova Yulduz Hamrayevna rus tili fani o‘qituvchisi, Ulug‘berdiyeva

Gulchehra Aliqulovna  matematika fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название     публикации:     «UMUMTA’LIM     MAKTABLARIDA     ADABIY

ERTAKLARNI O‘QITISH»

 

ANNOTATSIYA

Hozirda amalda bo‘lgan adabiyot fanidan Davlat ta’lim standartlarida adabiy ertaklarni o‘qitish-o‘rgatish tavsiya etilgan. Maqolada mazkur adabiy ertaklarni o‘qitish jarayoni bilan bog‘liq masalalar yoritilgan.

Kalit so‘zlar: ertak, adabiyot, darslik, nazariy ma’lumotlar, yozma ertaklar, ijodkorlik.

ABSTRACT

The current state of literature recommends the teaching of literary tales in the State Educational Standard. The article discusses the process of teaching these literary tales.

Keywords: fairy tale, literature, textbook, theoretical information, written fairy tales, creativity.

KIRISH Bugungi kunda adabiy ta’lim oldiga o‘quvchi yoshlarning milliy-ma’naviy qadriyatlarni puxta o‘zlashtirishlari, ularning badiiy estetik didlarini shakllantirish va rivojlantirish, o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatini o‘stirish, har tomonlama yetuk shaxsning aqliy va ruhiy kamolotiga erishish, ongu tafakkurini o‘stirish, mustaqil fikr kishisini tarbiyalab voyaga yetkazish kabi muhim vazifalar qo‘yilgan. Mazkur vazifalarni ado etishda adabiyot Fani umumta’lim tizimidagi boshqa o‘quv fanlari orasida salmoqli o‘rinni egallaydi. Adabiy ta’limning bosh maqsadini ham sog‘lom, ma’naviyatli shaxsni tarbiyalash tashkil etadi. Bu maqsad va vazifalarni bajarishda o‘zbek adabiyoti namunalari qatorida adabiy ertaklarning ham imkoniyatlari mavjud.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Adabiyot fanidan umumiy o‘rta ta’lim maktablarining Davlat ta’lim standartlarida adabiy ertaklarni o‘qitish-o‘rgatish tavsiya etilgan. Bunda o‘quvchilarning yoshi, qiziqishlari, dunyoqarashlari doirasi inobatga olinib, adabiy ertaklar 5-6-sinflarda o‘rganilishi ko‘zda tutilgan. Umuman olganda, farzandlarimiz oilada, maktabgacha ta’lim muassasalarida ham ertaklar va adabiy ertaklarning rang-barang namunalari bilan tanishadilar. Anna shu tanishuvlar jarayonida ularning umumiy dunyoqarashlari shakllana boradi, shu bilan birga mazkur asarlar orqali dunyoni tushunish, olam va odamni idrok etish kabi xislatlar tarkib topadi, badiiy- estetik didlari, poetik tafakkurlari o‘sib boradi.

Shunday ekan, hozirda adabiy ertaklarni o‘qitish qay ahvolda? Bu janrni o‘qitishdagi murakkabliklar nimalardan iborat? Bu kabi savollarga javob topish va oldimizga qo‘yilgan maqsadlardan kelib chiqib olib borilgan tajriba-sinov ishlari jarayonida birqator salbiy holatlarga duch keldik. Toshkent shahar xalq ta’limi boshqarmasiga qarashli bir qator maktablarda o‘tkazilgan tajriba-sinov jarayonida malakali adabiyot o‘qituvchilari bilan suhbatlar olib borildi, ularning adabiy ertak darslari kuzatildi, o‘quvchilarning anketa savollariga javoblari o‘qitishning bugungi ahvolini oydinlashtirib berdi.

Mazkur jarayonda o‘quvchilarga quyidagi savollar bilan murojaat etildi: 1. Ertaklar va adabiy ertaklar, bu ikki ertak turlari o‘rtasida farq bormi? 2. Farqi bo‘lsa, bu farqlarni sanab bering yoki bo‘lmasa nima uchun? 3. Siz Adabiyot darsligidan ko‘proq adabiy ertaklar joy olishini istaysizmi? 4. Nima uchun xohlaysiz yoki nima uchun xohlamaysiz? 5. Adabiyot darsligidagi adabiy ertak haqida berilgan nazariy ma’lumot bu janr haqida yetarlicha bilim beradimi? 6. Bu darslarda sahnalashtirilgan dars tarafdorimisiz? 7. Adabiy ertaklar yozgan mualliflarni sanab bering. 8. Sizda ko‘proq qaysi adabiy ertak qahramonlari yoqadi? Nima uchun? 9. Tengdoshlaringiz orasida eng mashhur adabiy ertak qahramoni qaysi biri? 10. Oxirgi marta kutubxonadan olgan ertak kitoblarining nomini yozing.

O‘quvchilar javoblarining tahlili adabiy ertak darslarining samaradorligi qoniqarli emas, degan xulosaga kelishimizga sabab bo‘ldi. Zero: aksariyat o‘quvchilar bu janr haqida ma’lumotga ega emaslar; xalq ertaklari va adabiy ertaklar orasidagi farqni ajrata olishmaydi.

O‘quvchilar bu ikki ertak turi o‘rtasida farq borligini e’tirof etishsa-da, bu farqlarni aytib bera olishmadi. Demak, adabiy ertak haqidagi nazariy ma’lumotlarni o‘qitishga ham e’tiborni kuchaytirish lozim; aksariyat o‘quvchilar ertak darslarini sahnalashtirilgan ijro darslari tarzida olib borish tarafdorlari ekanliklarini bildirishgan.

Zero, sahnalashtirilgan roli o‘yinlar ta’lim berish bilan birga, o‘quvchilarning ijodiy faoliyati, ularning o‘zaro muloqot va nutq madaniyatini rivojlantiradi, mantiqiy fikrlash hamda bilimlardan xulosa chiqarishga o‘rgatadi; adabiyot darsligidan o‘rin olgan adabiy ertaklardan yanada ko‘proq adabiy ertaklar joy olishini hammalari xohlashganlarini kuzatdik. Buni shu bilan izohlash mumkinki, bu yoshdagi bolalar kichkinaligidan ertak eshitib o‘rganishgan, hamon jonajon ertaklaridan ayrilishni istashmaydi. Ularning yoshi, qiziqishlari ham boshqa janrlarga qaraganda, adabiy ertaklarga kuchli ekanligi ayni haqiqatdir.

Bugungi kunning asosiy talabi ta’limda samaradorlikni ta’minlash ekan, bu kabi muammoli holatlarning yechimini izlash lozim. Bunda eng avvalo, Fan o‘qituvchilaridan yanada fidoyilik, jonkuyarlik talab etiladi. SHu bilan birga quyidagi tavsiyalar ham bu muammolar yechimida ijobiy rol o‘ynaydi, deyish mumkin: a) darslikdagi nazariy ma’lumotlarni o‘rganish chog‘ida uni shunchaki o‘qib, yodlatish samarali usul emas. O‘qituvchi turli metodlardan foydalanib, o‘quvchining o‘zi xulosa chiqarishiga erishishi lozim; b) agar darslikdagi nazariy ma’lumot yetarli emas deb hisoblansa, uni turli manbalar asosida to‘ldirish mumkin. Umumta’lim maktablarining 5-sinf o‘quvchilari uchun yaratilgan Adabiyot darsligida adabiy ertaklar haqida ham ma’lumot uchrasada, ular yaxlit holda berilmagan. Darslikdan o‘rin olgan xalq ertaklaridan so‘ng berilgan nazariy ma’lumot - “Ertak haqida tushuncha”da adabiy ertaklar “yozma ertaklar”nomi bilan atalgan va unda asosan jahon va o‘zbek adabiyotida bu janr rivojiga salmoqli hissa qo‘shgan adib va yozuvchilar nomlari sanab o‘tilgan, xolos.

Ertaklarning yaratilishiga ko‘ra yana bir turi – yozma ertaklar ham mavjudki, u jahon adabiyoti, xususan, o‘zbek yozma adabiyotining katta qismini tashkil etadi.

Keyingi ikki-uch yuz yillikda frantsuz ertakchisi SHarl perro (1628-1703), nemis ertaknavislari Ernest Teodor Amadey Gofman (1776-1822), aka-ua Yakov Grim (1785-1863) va Vilgelg‘m Karl Grimm (1786-1859) lar Vilgelg‘m Gauf (1802-1877), daniyalik Xans Kristian Andersen (1805-1875), angilyalik Oskar Uayld (1854-1900), rus ertakchilari A.S.pushkin (1799-1837) ijodining roppa-rosa 10 yilini faqat bolalar uchun hikmatli hikoyalar va ertaklar yaratishga bag‘ishlagan. L.N.Tolstoy (1828- 1910), K.D.Ushinskiy (1824-1870) yozma ertakchilikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shdilar. O‘zbek yozma ertakchiligi ham katta tarixga ega. Jadid bobolarimiz Behbudiy, M.Abdurishidxonov, Fitrat, Avloniy, Hamza, Siddiqiy – Ajziy o‘zlari tuzgan maktab darsliklari uchun ko‘plab ibratli ertaklar yaratdilar. O‘tgan asr o‘rtalarida Hamid Olimjonning “Oygul bilan Baxtiyor”, “Semurg‘”, Sulton Jo‘raning “Zangori gilam”, SH.Sa’dullaning “Ayyor chumchuq”, “No‘xat polvon”, “Laqma it” she’riy ertaklari, “Yoriltosh”, “Afsona yaratgan qiz” ertak-pg‘esalari, “Kachal polvon” ertak-qissasi mashhur bo‘ldi. Adiblarimizning ertakchilik sohasidagi an‟analarini keyinchalik X.To‘xtaboev, A.Obidjon, T.Adashboev, O‘.Imomberdiev kabi ertaknavis mualliflarimiz davom ettirdilar.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

Shu bilan birga, darslikda ertak-doston haqida batafsil ma’lumot berilgan. Lekin shuni aytish mumkinki, bizningcha, Xans Kristian Andersenning “Bulbul” ertagidan so‘ng adabiy ertaklarning barcha shakllari – ertak-she’rlar, ertak- dostonlar, ertak- qissalar haqida batafsil va yaxlit nazariy ma’lumot berilishi o‘rinlidir. CHunki darslikning bu qismiga kelib, H.Olimjonning “Oygul bilan Baxtiyor”, M.SHayxzodaning “Iskandar Zulqarnayn” ertak- dostonlari, SHukrulloning “Umr haqida ertak” ertak-she’ri, Xans Kristian Andersenning yuqoridagi ertagi o‘rganilib bo‘linadi. Bunda ungacha o‘quvchilar o‘zlari o‘rganayotgan asar janri haqida ma’lumotga ega bo‘lishmaydimi?-kabi e’tirozlar bo‘lishi mumkin. Lekin har bir asar tahlili uning janrida kelib chiqiladi-ku. professor M.Mirqosimovaning fikrlari ham so‘zimizni dalillaydi: “Sinfda o‘qib o‘rganish uchun mo‘ljallangan o‘zbek xalq ertaklari, hikoya va qissalardan tortib, “Ulug‘bek xazinasi”, “Diyonat”, “Yulduzli tunlar” kabi yirik asarlar tahliliga uyg‘un holda tayanch sinflarda o‘zlashtirilgan... asarlarga xos janr xususiyatlari haqida shakllantirilgan bilimlarni yanada chuqurlashtirish zarurligi seziladi”.8 Demak, nazariy ma’lumotlarni o‘rganishda adabiy ertaklar tahlili jarayonida janr xususiyatlari haqidagi berilgan bilimlarni “Bulbul” ertagidan so‘ng taqdim etiladigan umumiy ma’lumotlar to‘ldiribgina qolmay, malakalar hosil qilishi mumkin bo‘ladi. v) mazkur muammolarni hal etishda yana bir omil borki, u ham bo‘lsa adabiyot o‘qituvchi va uning ijodkorlik fazilatidir. Ya’ni o‘quvchi yangilikka intiluvchan bo‘lar ekan, u yangicha metodlarni o‘ylab topishi va shu orqali ta’limda samaradorlikka erishish mumkin.

 

 

XULOSA

Ko‘rib o‘tganimizdek, bu borada yechimini kutayotgan muammolar yetarlicha.

pedogog va adabiyotshunoslarimiz bu mavzuda bir qator ishlarni amalga oshirgan bo‘lishsa-da, ularning yutuqlari va xulosalari adabiy ta’lim amaliyotiga to‘laligicha kirib kelgan emas. Bularning barchasi metodist olimlarning galdagi muhim vazifalari qatorida turibdi.

REFERENCES

1.                     Ahmedov S., Qosimov B., Qo‘chqorov R., Rizayev Sh. Adabiyot. 5-sinf uchun darslik. – T.: Sharw, 2007. 

2.                     Yo‘ldoshev Q., Madaev O., Abdurahmonov L. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – T.: O‘qituvchi, 1999. 

3.                     15. Karimov N., Normatov U. Adabiyot. 5-sinf uchun darslik-majmua. – T.: O‘qituvchi, 2000. 

4.                     Konfutsiy hikmatlari. 5-sinf uchun darslik-majmua. – T.: O‘qituvchi, 1999.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Xidirova Mavluda Isroilovna matematika fani o‘qituvchisi, Ne’matova Ra’no Hazratovna matematika fani o‘qituvchisi, Bozorova Dilfuza

Yo‘ldoshovna matematika fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «MATEMATIKA DARSINING TURLARI»

 

ANNOTATSIYA

Matematikadan 45-daqiqalik dars o‘tilgan mavzuni o‘quvchilardan so‘rash yangi mavzuni bayon qilish, uni mustahkamlash, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini tekshirish kabi qismlarga ajratish, o‘tiladigan har bir darsni didaktik maqsad va mazmunini tushunarli bo‘lishini ta’minlaydi.

Kalit so‘zlar: matematika, yangi mavzu, ma’ruza, suhbat, mustaqil ish, pedagogik texnologiya, nazariya va amaliyot.

ABSTRACT

Ask the students of the 45-minute topic of the math lesson to describe the new topic, reinforce it, test the knowledge, skills and abilities of the students, and explain the didactic purpose and content of each lesson.

Keywords: mathematics, new topic, lecture, conversation, independent work, pedagogical technology, theory and practice.

KIRISH

Matematika darslarida yangi mavzu mazmunini lushuntirish asosan uch xil usuida olib boriladi. Ular ma’ruza, suhbat va mustaqil ishdir.

Hozirgi yangi pedagogik texnologiyaning mohiyati ham suhbat inctodi orqali yangi mavzu mazmuni ochib berishdan iboratdir. Bunda mavzu mazmunini o‘quvchining o‘zi bayon qiladi, lekin mantiqiy mulohazalar vaqtida va turli hisoblashlarni bajarishda o‘qituvchi o‘quvchilarga mavzu mazmunini ochib beruvchi mantiqiy ketma-ketlikka ega bo‘lgan savollar tizimi orqali murojaat qiladi, o‘quvchilar ana shu savollarga javob berish orqali mavzu mazmunini chuqurroq o‘zlashtirib oladilar.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Ba’zan biron teoremani isbot qilishdagi, yoki biron formulani keltirib chiqarishdagi ishni butun sinf yana ham mustaqilroq bajaradi, ammo bu holda ham o‘qituvchi rahbarlik qiladi. Bunda o‘quvchilarga o‘z rejasini isbotlash metodini yoki mulohazalarini taklif etishga keng imkoniyat beriladi. Shu bilan birga, o‘qituvchi ba’zan yordamchi savollar tashlaydi, ko‘rsatmalar beradi, ayrim o‘quvchilar o‘z mulohazalarida xatoga yo‘l qo‘ygunday bo‘lsa, tushuntirib beradi. Biroq bu yo‘l juda ko‘p vaqt oladi, chunki o‘quvchilarning turli-tuman takliflari ularni asosiy masaladan chetga chiqaradi.

Boshqa har qanday o‘quv predmeti kabi matematika boshlang‘ich kursi matematika o‘qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi: - matematikao‘qitishning umumta’limiy maqsadi. - matematikao‘qitishning tarbiyaviy maqsadi. - matematikao‘qitishning amaliy maqsadi. [1] Sinfda yangi materialni o‘rganishda qo‘llaniladigan usullardan yana biri bu o‘quvchilarning mustaqil ishlaridir. O‘quvchilarning mustaqil ishlarida misol va masalalar yechishni mashq qilish, teorema isbotlarini turli xil usullarda bajarish (agar imkoni bo‘lsa), mavzu mazmuniga qarab natijaviy formulalarni chiqarish va unga doir misollar yoki masalalarni tatbiq qilish kabi o‘quv metodik ishlar amalga oshiriladi. Masalan, o‘qituvchi to‘la kvadrat tenglamasi va uning ildizlarini topish mavzusi o‘tilgandan keyin, keltirilgan kvadrat tenglama va uning yechimlarini topishni mustaqil ish sifatida berishi mumkin. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarni kvadrat tenglama va uning yechimlari mavzusining mazmunini ochib beruvchi mantiqiy ketma-ketlikga ega bo‘lgan savollar tuzishi bilan o‘quvchilarni yo‘naltirib turishi maqsadga muvofiqdir. o‘qituvchi har bir o‘quvchini.qo‘yilgan topshiriq mazmunini ochishdagi xato va kamchiliklarini to‘g‘rilab borishi lozim bo‘ladi.

Shundagina mustaqil ishlash usuli orqali o‘quvchilar bilimini chuqurlashtirish mumkin bo‘ladi.

Matematika darslarida ma’ruza mctodidan ham foydalanib darslar o‘tiladi. Bu holda o‘qituvchi o‘quvchilarni mulohazada ishtirok etdirmasdan, mavzu mazmunini yolg‘iz o‘zi bayon etadi. Shu bilan birga bayon etilayotgan mavzu mazmunidan nimani yozib olish, qanday chizmani chizib olish, doskadan nimalarni ko‘chirib yozish kerakligi o‘quvchilarga aytib beriladi.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

O‘tilgan mavzuni mustahkamlash deganda biz asosan o‘quv materialini nazariy ma’lumotlarini takrorlash hamda o‘quvchilarni o‘tilgan mavzu materiallari yuzasidan malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish uchun misol, masalalar yechish orqali o‘tilgan darslarini takrorlab mustahkamlashni tushunamiz.

O‘tilgan materialni takrorlash ilgari olingan bilimlarni yangilashga, o‘tilgan mavzu mazmuniga umumiyroq nuqtayi nazardan qarashga yordam beradi.

O‘tilgan mavzu mazmunini mustahkamlashda asosan quyidagilarga e’tibor berish kerak. 

1.                     Yangi mavzu mazmunida qo‘llanilgan asosiy tushunchalarni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilganlik darajasi. 

2.                     Yangi mavzudagi teorema yoki uning isbotini o‘quvchilar tomonidan aytib berilishi darajasi. 

3.                     Yangi mavzuda o‘rganilgan teorema va formulalardan misol, masalalar yechishda o‘quvchilarning foydalana olish darajasi. 

4.                     O‘quvchilarning yangi mavzu mazmunini kundalik hayotda uchraydigan elementar muammolarga tatbiq qilish darajasi.

O‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakalarini tekshirish o‘tilgan materiallar yuzasidan og‘zaki so‘rash yoki yozma ish olish usuli bilan aniqlanadi. Bunday tekshirish darslarini o‘tkazish o‘qituvchi tomonidan bir hafta oldin e’lon qilinib, o‘quvchilarga og‘zaki so‘raladigan mavzu materiallari va ular asosida o‘qituvchi tomonidan tuzilgan savollar ketma-ketligi beriladi.

Agar tekshiruv darsi yozma ish orqali o‘tkaziladigan bo‘lsa, bunda ham yozm a ish variantida tushadigan m isol va masalalar qaysi mavzularga taalluqligi o‘qituvchi tomonidan bir hafta oldin aytib qo‘yiladi.

Maktab matematika darslarida biror bob o‘tib bo‘lingandan keyin ana shu bob mavzu materiallarini umumlashtirish xarakteridagi takrorlash, umumlashtirish darslari o‘tkaziladi.

O‘tilgan materiallarni takrorlash-umumlashtirish darslari ilgari olingan bilimlarni yangilashga, ularni ma’lum bir tizimga solishga va o‘tilgan materialga umumiyroq nuqtayi nazardan qarashga yordam beradi. Maktab matematika darslarida takrorlashumumlashtirish darslarini quyidagi turlarga ajratish mumkin: 

1.   O‘quv yili boshidagi takrorlash-umumlashtirish. 

2.   Kundalik takrorlash. 

3.   Tematik takrorlash-umumlashtirish darsi. 

4.   Yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi.

Har bir takrorlash darsining o‘z o‘rni va maqsadi bor. O‘quv yili boshidagi takrorlash darsida o‘qituvchi avvaki sinfda o‘tilgan asosiy mavzu materiallarining mazmunini hamda bu mavzularda qo‘llanilgan asosiy matematik tushunchalarni o‘qituvchinmg o‘zi takrorlab imkoniyati boricha umumlashtirib beradi. Matematika fanini o‘zi shunday fanki, o‘qituvchining o‘zi har bir darsda yangi mavzuning m azm unini tushuntirish jarayonida ilgari o‘tilgan mavzular mazmuni va ulardagi matematik tushunchalardan foydalanib dars o‘tadi. Bunday takrorlashni kundalik takrorlash darsi deb yuritiladi.

Matematikadan biror bob mavzu materiallari o‘tib bo‘linganidan keyin alohida takrorlash-umumlashtirish darslari o‘tkaziladi. Bunday takrorlashni tematik takrorlash umumlashtirish darsi deyiladi. Masalan, boshlang’ich matematika dasturida geometrik material katta o‘rinni oladi. Geometrik materialni o‘rganishning asosiy maqsadi geometric figuralar (nuqta, to‘gri va egri chiziq, to‘gri chiziq kesmasi, siniq chiziq, ko‘pburchak, aylana va doira) haqida ularning elementlari haqida, figuralar va ularning elementdari orasidagi munosabatlari haqida, ularning ba‘zi xossalari haqidagi tasavvurlarning to‘la tizimini tarkib toptirishdan iborat. [2] Tematik takrorlashumulashtirisli darsi bo‘lishidan oldin o‘qituvchi takrorlanadigan bob mavzu materiallarini o‘z ichiga oluvchi mantiqiy ketmaketlikka ega bo‘lgan savollarni o‘quvchilarga bir hafta ilgari berib qo‘yishi va ana shu savollar asosida tematik takrorlash darsi bo‘lishini aytib qo‘yishi lozim. Ana shu berilgan savollar asosida o‘quvchilar bo‘ladigan tematik takrorlash darsiga oldindan tayyorgarlik ko‘radilar. Bunday takrorlash darsini o‘qituvchi savol javob usuli orqali o‘tkazadi.

O‘qituvchi rahbarligida o‘quvchilar mavzularning ketma-ketligi va ularda qatnashayotgan matematik tushunchalar orasidagi mantiqiy bog‘lanishlarni tushunib yetadilar. Natijada o‘quvchilarning ana shu bob mavzu materiallari yuzasidan olgan bilimlari mantiqiy ketmaketlikka ega bo‘ladi va umumlashadi.

XULOSA

Yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi orqali o‘quvchilarning yil davomida olgan bilimlari umumlashtiriladi va sistemalashtiriladi. Yakuniy takrorlash- umumlashtirish darsini hamma o‘qituvchilar ham metodik jihatdan tashkil qilmaydilar.

Biz bir necha maktabda o‘tkazilgan yakuniy takrorlash-umumlashtirish darslarini kuzatdik, ular o‘quv materiallarini umumlashtirish va sistemalashtirish o‘rniga ba’zi maktablarda o‘quvchilarni doskaga chiqarib qo‘yib, ulardan o‘tilgan o‘quv materiallarini so‘rash, ba’zilarida esa bir necha misol yoki masala yechish bilan cheklanishdi.

REFERENCES

1.                     Abdullayeva N. Boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasi predmeti va maqsadi. Scientific Journal Impact Factor, 2(9). 2021, P. 113-117.

2.                     Iminova H. Geometrik mazmundagi masalalarni o'rgatishda axborot texnologiyalaridan foydalanish. Scientific Journal Impact Factor, 2(9). 2021, P. 109- 112.

3.                     Galitskiy M.A. va boshqalar. Algebra va matematik analiz kursini chuqur o‘rganish. – Т.: O‘qituvchi, 1995. 

4.                     Колягин Ю.H. и др. Методика преподавания математики в средней школе.

Общая методика. – М.: Просвещение, 1988

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Bozorova Xolida Ergashevna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi,

Bozorova Gulchehra Nazarovna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi, Namozova

Feruza Homidovna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «O‘ZBEK BOLALAR ADABIYOTI»

 

ANNOTATSIYA

Maqolada adabiyotning ajralmas va muhim qismlaridan bo‘lgan o‘zbek bolalar adabiyotining rivojlanish tarixi va ahamiyati haqida so‘z boradi.

Kalit so‘zlar: adabiyot, o‘zbek bolalar adabiyoti, xalq og‘zaki ijodi, Navoiy,

Bobur, ma’rifatparvarlik adabiyoti, hozirgi zamon bolalar adabiyoti.

ABSTRACT

The article examines the history and significance of the development of Uzbek children’s literature, which is an integral and important part of literature.

Keywords: literature, Uzbek children’s literature, folklore, Navoi, Babur, educational literature, modern children’s literature.

KIRISH

Ma’lumki, xalq og‘zaki ijodi namunalari yozma adabiyotning maydonga kelishi va rivojlanishida boy manba bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, badiiy adabiyot taraqqiyoti jamiyatning umumiy rivoji bilan ham uzviy bog‘liqdir. Bu jihatdan Mahmud Koshg‘ariyning „Devoni lug‘atit turk“ asarini eslash o‘rinlidir. XI asrning buyuk tilshunos olimi o‘z kitobiga juda ko‘p ma’lumotlarni jamlagan. Kitobda XI asr adabiyoti bilan birga, avvalgi zamonlarda paydo bo‘lib, og‘izdan og‘izga, avloddan avlodga ko‘chib yurgan maqollar, rivoyatlar, qo‘shiq va lirik she’rlardan namunalar keltirilgan. Ayniqsa, mehnat, qahramonlik, marosim, mavsum qo‘shiqlari haqida batafsil ma’lumotlar beriladi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Shuningdek, Urxun-Enasoy obidalarida, Yusuf Xos Hojibning „Qutadg‘u bilig“ („Saodatga olib boruvchi bilim“), Ahmad Yugnakiyning „Hibat-ul haqoyiq“ („Haqiqatlar armug‘oni“) dostonlarida hamda Ahmad Yassaviy, Rabg‘uziy, Sulaymon Boqirg‘oniylarning asarlarida til, ilm, fan, axloq-odob masalalari keng qamrab olinadi.

Haydar Xorazmiy, Qutb, Durbek, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy singari shoirlarning xalq turmushini, orzuarmonlarini yorqin aks ettirgan asarlari adabiyotimiz tarixida muhim rol o‘ynadi. Bu mumtoz shoirlar ijodi Alisher Navoiydek buyuk san’atkorning voyaga yetishi uchun zarur shart-sharoitlarni tayyorladi.

Alisher Navoiy butun faoliyati va ijodiyotini insonning baxtsaodati uchun kurashga, xalqning osoyishtaligiga, o‘zaro urushlarning oldini olishga, obodonchilik, ilm-fan, san’at va adabiyot taraqqiyotiga bag‘ishladi. U adolatparvar, donishmand davlat arbobi, o‘zbek mumtoz adabiyotini yangi taraqqiyot pog‘onasiga ko‘targan buyuk so‘z san’atkori sifatida, davrning madaniy hayotiga rahnamo bo‘ldi, ilm-fan, san’at va adabiyot ahllariga homiylik qildi, ko‘plab shogirdlar yetishtirdi.

XV-XVI asrlarda yashab, ijod etgan Zahiriddin Muhammad Boburning „Boburnoma“ asarida o‘sha davr hayotiga doir tarixiy voqealar bilan birga, ilm-fanga oid qimmatli ma’lumotlar berilgan, turli xalqlarning urf-odatlari, tili, san’ati va adabiyoti yoritilgan.

XVIII asrning oxiri, XIX asrning boshlarida yashab, ijod etgan ikki buyuk shoir Muhammadniyoz Nishotiy va Muhammad Sharif  Gulxaniylar ijodi mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida ajralib turadi.

Gulxaniy „Zarbulmasal“ asarida o‘zining muhim ijtimoiy qarashlarini, el-ulus taqdiriga munosabatini hayotiy timsollar orqali ifodaladi.

Ma’rifatparvarlikni bayroq qilib ko‘targan Abdulla Avloniy, Behbudiy, Hamza, Fitrat, Munavvarqorilar tomonidan yozilgan darslik va qo‘llanmalarda bolalar hayoti, o‘qishi, axloq-odobi haqida materiallar beriladi. 20- yillarda Fitrat, Cho‘lpon, Elbek, Botu, G‘afur G‘ulom, G‘ayratiy, Shokir Sulaymon, Oybek va boshqalarning kichkintoylar uchun yozgan asarlarida bolalarni yaxshi o‘qishga, ilmfan nurlaridan bahramand bo‘lib, davrning haqiqiy o‘g‘il-qizlari sifatida kamol topishga targ‘ib etdilar.

Bolalar adabiyoti yildan yilga rivojlanib bordi. 30- yillarga kelib, she’riyatda Zafar Diyor, Adham Rahmat, Ilyos Muslim, Shukur Sa’dulla, Sulton Jo‘ra, Mahmuda Oqilova, Quddus Muhammadiy, nasrda Majid Fayziy, Dorjiya Oppoqova kabi bolalar ijodkorlari yetishib chiqdilar, Sadriddin Ayniy, G‘afur G‘ulom, Hamid Olimjon, Oybek, Elbek, Shokir Sulaymon va G‘ayratiylar ham o‘zbek bolalar adabiyotini yuksaltirish ishiga munosib hissalarini qo‘shdilar.

Bu davrda qardosh xalqlar adabiyotidan ko‘plab asarlar o‘zbek tiliga tarjima qilindi. Natijada o‘zbek bolalar adabiyoti har tomonlama boyib bordi. Ayniqsa, „Yer yuzi“, „Bolalar yo‘ldoshi“, „Bolalar dunyosi“, „O‘zgarishchi yoshlar“, „Yosh kuch“ kabi oynomalar chiqishi bolalar adabiyotining har tomonlama rivojlanishiga sabab bo‘ldi. Uning mavzu doirasi kengaya bordi. Yoshlik, maktab hayoti, ona yurt tabiati, xalqlar do‘stligi, ilm, hunar va texnikaga muhabbat mavzulari bolalar adabiyotidan keng o‘rin oldi.

NATIJALAR VA MUHOKAMA

Tinchlik va do‘stlik. Bu ikki so‘z bir-biriga egizak. Bolalar adabiyotida tinchlik va do‘stlik mavzusi muhim o‘rin tutadi. G‘afur G‘ulom („Kaptar uchar, g‘oz uchar“, „Tinchlik arafasi“), Q. Muhammadiy („Urushga yo‘l bermaymiz“), Sh. Sa’dulla („Tinchlik qushi haqida men o‘qigan she’r“), I. Muslim („Do‘stlik“), Q. Hikmat („Tinchlik haqida qo‘shiq“), Shuhrat („Tinchlik allasi“, „Do‘stlik guli“), Mardonqul

Muhammadqulov („Uch kaptarim, uch“), Yusuf Shomansur („Orzular bir“), Safar Barnoyev („Biz bolalar“), Tursunboy Adashboyev („Do‘stlik“) kabi shoirlar kitobxonlarni tinchlik va do‘stlik ruhida tarbiyalashga barakali hissa qo‘shdilar.

Hozirgi zamon bolalar adabiyotida o‘nlab balladalar, ertaklar, dostonlar maydonga keldi. Oybekning „Zafar va Zahro“, „Bobom“; Q. Muhammadiyning „Dunyoda eng kuchli nima?“, „Solijon“; Shukur Sa’dullaning „Laqma it“, „Ikki donishmand“; Po‘lat Mo‘minning „O‘rinbosarlar“, „Eh, rosa shirin ekan“, „Xolning jiyron velosipedi“, „Oltin nay“, „Jalil eshitgan ertak“; Qudrat Hikmatning „Toshbaqalar hujumi“, „Bobo dehqon hangomasi“, „Chovkar“, „Chirchiq farzandi“; Ramz Bobojonning „Cho‘pon o‘g‘li“; Safar Barnoyevning „Biz dehqon bolasimiz“, „Oltin shahar haqida afsona“, „Oltin oshiqlar“; Miraziz A’zamning „Aqlli bolalar“, „Bedananing buvisi“; Tursunboy Adashboyevning „Dovonlar“, „Harflarning sarguzashti“; Toshpo‘lat Hamidning „Asrorqulning qo‘chqori“; Ergash Rayimovning „Bir dona yaproq“; Rauf Tolibning „Sehrgar do‘stim bor“, „Maqtanchoq“; Usmon

Azimning „G‘aroyib ajdarho“; Kavsar Turdiyevaning „Toshkesarlar mamlakatida“ kabi poema va ertak-dostonlari yaratildi.

Hozirgi zamon o‘zbek bolalar nasrida ham salmoqli asarlar yuzaga keldi.

Yozuvchilarning yangidan - yangi avlodi kamol topdi. Bolalarning yoshi, qiziqishi, dunyoqarashiga to‘la javob bera oladigan ko‘plab hukoyalar yaratildi. Hakim Nazir, Yoqubjon Shukurov, Nosir Fozilov, Xudoyberdi To‘xtaboyev, Turg‘unboy G‘oipov, Rahmat Azizxo‘jayev, Latif Mahmudov, Farhod Musajon, Sobir Yunusov, Oqiljon Husanov, Mahmud Murodov, Ergash Rayimov, Safar Barnoyev, Abdusaid

Ko‘chimov, Anvar Obidjon va boshqalarning maktab yoshidagi bolalarga mo‘ljallangan qissa va hikoyalar to‘plamlari bosilib chiqdi.

Juda ko‘p hikoyalarda kichkintoylar hayotidagi turli sarguzashtlar va ziddiyatlar o‘z ifodasini topmoqda. Shodmonbek Otaboyevning „Itolg‘i“ hikoyasi qush, qurt- qumursqalarni sevish, ardoqlashga qaratilgan. Itolg‘i chumchuq va chug‘urchuqlarnitutib olib yeydigan qush. Shukurali aka itolg‘ini jiyani Shavkatga sovg‘a qiladi.

Shavkat uzum qo‘riqlashda undan foydalanmoqchi edi. Ammo qush ularnikida o‘zini erkin sezmaydi. Buning sababini surishtirganda Shavkatning otasi bu jonivor ozodlik va erkinlikni qo‘msayotganligini tushuntiradi. Shavkat qushlarni yaxshi ko‘radigan, rahmdil bola. U itolg‘ini qafasda uch kun zo‘rg‘a ushlab turadi. Qafasda qush emas, o‘zi o‘tirgandek bo‘ladi va itolg‘ini qafasdan butunlay chiqarib yuboradi. Qush bolaga rahmat, degandek aylanib uchib ketadi.

Bolalar qissachiligida Oybek, G‘afur G‘ulom, Abdulla Qahhor, Mirkarim Osim kabi ulug‘ adiblarning hissasi katta. Shuningdek, Hakim Nazir, Shukur Sa’dulla, Xudoyberdi To‘xtaboyev, Latif Mahmudov, Nosir Fozilov, Farhod Musajon Mahkam

Mahmud, Hojiakbar Shayxov, Anvar Obidjon, Habib Po‘- latov, Muqimjon Niyozov, Rustam Rahmonov, Shukur Xolmirzayev, Oqiljon Husanov, Mamatqul Hazratqulov kabi yozuvchilarning asarlari ham sevib o‘qiladi.

Bu davr bolalar qissachiligida sarguzasht, ilmiy-fantastika janrlari ham rivoj topdi. Xudoyberdi To‘xtaboyev („Sariq devni minib“, „Qasoskorning oltin boshi“, „Shirin qovunlar mamlakatida“), Hojiakbar Shayxov („Samo mehvaridagi namoyish“, „Shom kamari“, „Ajdodlar xotirasi“), Mahkam Mahmud („Teskari ko‘zlar sayyorasi“), Anvar Obidjon („0099 nomerli yolg‘onchi“, „Dahshatli Meshpolvon“), Oqiljon Husanov („Tog‘da o‘sgan bola“), Olloyor („Fazogir chumoli“) va boshqalar bu janrda samarali ijod qilmoqdalar. Bolalar tarbiyasida dramaturgiya janrida yaratilgan asarlar ham katta rol o‘ynaydi. Hakim Nazir, Adham Rahmat, Po‘lat Mo‘min, Mamarasul Boboyev, Turg‘unboy G‘oyipov, Narimon Orifjonov, Latif Mahmudov, Farhod Musajon, Ravshan Yoriyevlarning pyesalari kichkintoylar quvonchiga quvonch qo‘shib kelmoqda.

 

XULOSA

Mustaqil mamlakatimizda kattalar adabiyotining ajralmas bir bo‘lagi bo‘lgan bolalar adabiyotining rivojlanishi, har tomonlama boyib borishida jahon bolalar va o‘smirlar adabiyotidan qilingan badiiy tarjimalarning o‘rni, ahamiyati katta. Negaki tarjima asarlarini o‘qigan har bir yosh kitobxonning dunyoqarashi, fikri, tasavvuri boyib, o‘sha xalqlarning yashash sharoitlari, urf-odatlari, orzuintilishlari bilan oshno bo‘ladi.

REFERENCES

1.        Jumaboyev M. Bolalar adabiyoti va folklor. –T.: O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2006. 

2.        Suyumov A. Kichkintoylar adabiyoti, – T., 1962.  3. Jahongirov F. Oʻzbek bolalar folklori. – T., 1975.  4. Jumaboyev M. O‘zbek bolalar adabiyoti. –T.: O‘qituvchi, 2002. 

5. Masharipova Z. O‘zbek xalq og‘zaki ijodi. – T., 2008.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Ernazarova Nilufar Umarovna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi,

Fayzullayeva Ra’no Mahmudovna ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi, Artiqova

Adolat Atabayevna tarix fani o‘qituvchisi

Navoiy davlat konchilik instituti akademik litseyi 

Название публикации: «МАЪРИФАТПАРВАРЛИК АДАБИЁТИДА ТАЪЛИМ

– ТАРБИЯ МУАММОСИ»

 

АННОТАЦИЯ

Ушбу мақолада ХХ аср бошларидаги маърифатпарварлик адабиѐти ижтимоий жамиятдаги янгиланишлар ва уларнинг юзага келишига сабаб бўлган омиллар, шунингдек, маърифатпарварлик қарашларининг болалар адабиѐти шаклланишида тутган ўрни таҳлил қилинади. Хусусан, Абдулла Авлоний ва Ҳамза Ҳакимзода Ниѐзий асарларидаги ижтимоий мотивларга алоҳида урғу берилади.

Калит сўзлар: маърифатпарварлик адабиѐти, ижтимоий мотив, болалар адабиѐти, жадидчилик, жадид  адабиѐти, миллий озодлик ҳаракати, синфий кураш, илм-маърифат, дарслик, миллий уйғониш, маърифатпарварлик ғоялари.

ABSTRACT

This article analyzes the enlightenment literature of the early twentieth century, the innovations in social society and the factors that led to their occurrence, as well as the role of enlightenment views in the formation of children's literature. In particular, special emphasis is placed on the social motives in the works of Abdullah Avloni and Hamza Hakimzoda Niyazi.

Keywords: enlightenment literature, social motive, children's literature, jadidism, jadid literature, national liberation movement, class struggle, science- enlightenment, textbook, national awakening, enlightenment ideas

КИРИШ

ХIX аср охирида Чор Россияси босқини туфайли Туркистонда юзага келган тарихий вазият илғор фикрли зиѐлилар олдига миллий мустақилликка эришиш учун нима қилмоқ керак, қайси йўлдан бормоқ лозим деган саволларни кўндаланг қўйди. Жамиятдаги илғор кучларнинг қарашлари натижаси ўлароқ шаклланаѐтган миллий уйғониш мафкура тарзида маърифатпарварликни кенг миқѐсда тарғиб этиб майдонга чиқди.

АДАБИЁТЛАР ТАҲЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тарихга жадидчилик номи билан кирган бу ҳаракат намояндалари ўз ғояларининг ҳаѐтдан мустаҳкам ўрин олиши, оқибат натижада миллий мустақилликка эришиш мумкинлиги учун курашга бел боғладилар. Бу давр Туркистоннинг ижтимоий тараққиѐтида янги босқични ташкил этади.

Мустақилликка эришиш учун курашиш лозимлиги ҳақидаги ижтимоий мотивлар ва мазкур хулосага келинишининг яна бир сабаби тарихий шароит эди.

Чиндан халқ ғалаѐнларининг аѐвсиз қонга ботирилиши маълум маънода огоҳликка ҳам даъват бўлди – ҳаѐтга тийрак кўз билан қарашга ундади.

Иккинчи томондан, “жамият тараққиѐтида бир системанинг табиий равишда янги сифат ўзгаришига учраши ўзига хос маърифатчиликни тақозо этади”. “Қизғин руҳли ѐшларимиз миллатга хизмат этиб, анинг маданий даражасини ўстирсалар, ул вақтда биз синфий ихтилофлар тўғрисида сўйлашурмиз, фикр юритишурмиз. Маданияти йўқ бир миллатнинг саноати бўла олмас. Модомики, ул йўқ экан, ҳали синфий низоларга эрта. Бизнинг бугунги вазифамиз ҳозирча маданий ўсувлар ва шунга йўллар ҳозирловдангина иборат”. Ф. Амирхон тарихга жадидчилик номи билан кирган ҳаракат дарғаси Исмоил Гаспиринский тўғрисида ѐзган “Улуғ миллатчи тўғрисида кичик бир хотира” номли мақоласида жадидларнинг кураш дастури хусусида айнан шундай деб қайд энган эди.

Дарҳақиқат, миллий озодлик ҳаракатларининг аѐвсиз қонга ботирилиши жадидларнинг кураш тактикасига муҳим ўзгаришлар киритди.

Халқни илм-маърифатли қилиш орқали жипслаштириш лозим эди. Халқ сиѐсий онгининг заифлиги бир томондан илм-маърифатга, бошқа жиҳатдан маънавиятга дахлдор эди. 1892 йилги “вабо қўзғолони”дан ўзига яраша хулоса чиқарган миссионер Н.Остроумов ѐзади: ”Кўп жиҳатдан айб ўзимизда албатта. Уларнинг (сартларнинг) феъл-атворини ва қонун-қоидаларини ўрганганимиз йўқ ва ҳалиям ўрганмаяпмиз”.

Чор ҳукумати бундай ўрганишни турли воситалар ѐрдамида амалга ошира бошлади. Рус-тузем мактаблари шу мақсадга қаратилди. Унга қарши  усули жадид мактаблари ташкил топа бошлади. Бу мактаблар учун М.Абдурашидхоновнинг “Адиби аввал”, Саидрасул Саидазизовнинг “Устоди аввал”, А. Авлонийнинг “Туркий гулистон ѐхуд ахлоқ”, “Биринчи муаллим”, “Иккинчи муаллим”, С.Айнийнинг “Таҳзиб ус-сибѐн”, “Қиз бола ѐки Холида”, “Китобат ул атфол” каби дарсликлари яратилди.

Жадидчилик ғоялари талқинида маориф билан бирга матбуот ҳам муҳим роль ўйнади. “Тараққиѐт”, “Хуршид”, “Шуҳрат”, “Осиѐ”, “Самарқанд”, “Садойи Туркистон”, “Садойи Фарғона” газеталари, “Ойина”, “Ал-ислоҳ” журналлари чоп қилина бошлади.

Бундан ташқари, жадидчилик қарашлари хайрия жамиятлари фаолиятида ҳам ўз аксини топа бошлади. Айниқса, “Турон”, “Тарбият ул -афтол”, “Шўрои Ислом”  жамиятлари  хайрли ишлари билан миллий-озодлик ҳаракатларида ижобий фаолият кўрсатди.

Лазиз Азизода М.Беҳбудий ҳақидаги мақоласида “Туркистоннинг уйғониш даврини уч қисмга – маориф, матбуот ва жамиятга бўлиб, шу даврда катта рол ўйноғонларни текширмоқ” фикрини илгари сурганида шу масалаларни назарда тутади.

МУҲОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ижтимоий турмушдаги ислоҳотчилик адабиѐт ва санъатни ҳам четлаб ўтмади. Анъанавий йўсиндаги адабиѐт янгича йўналишлар, янгича жанрдаги асарлар ҳисобига бойиди, романчилик, публицистика, адабий танқид, маърифий шеърият, драматургия майдонга келди.

Бу ҳақда “Маориф ва ўқитувчи” журнали 1928 йил 3-сонида қуйидагиларни ѐзган эди: “Жадидлар ўз мафкураларини тарқатиш, ўз идеалари йўлида ташвиқот олиб бориш учун адабиѐт яратдилар”.

Чунончи, ўша давр дарсликлари таркибида яратилган болалар адабиѐти намуналари ѐш авлодни билим олишнинг афзалликлари, Ватан эрки учун курашнинг  муқаддаслиги, иймон, ахлоқ, эътиқод, ростгўйлик, садоқат, эрк рухида тарбиялашга қаратилиши билан алоҳида эътиборга лойиқ.

А. Авлонийнинг “Мактаб”, “Нима, кимники”, “Миллатга хитоб”, Ҳамзанинг “Китоб”, “Мактаб” асарлари шулар жумласидандир. А.Авлонийнинг “Миллатга хитоб” шеъри илм-маърифат орқали миллий уйғонишга даъваткорлик руҳи билан алоҳида ажралиб туради.

Миллатга хитоб  Кўзларинг оч, эй миллат!

Кўп замон ғофил ѐтдинг.

Умринг ўтди ѐтмакда Қайғуга тоза ботдинг.

Кетди шону шарафинг, Мозор тошидек қотдинг. Эй! “Токайгача ғафлат ичида ѐтамиз!”  Келинг, ѐшлар, жаҳолатни отамиз!

Бизга бу кун илма киришмак керак!

Бизга бу кун илма тиришмак керак! 

 

1916 йилда Тошкентга келган шарқшунос А.Самайлович ёзади: “Туркистондаги янги адабиѐтнинг маркази Самарқандда бўлса керак. Ёш олимларнинг бош илҳомчиси сифатида эса на тожик ва на турк, асли Хўжа Муфтий Маҳмуд Беҳбудийни эътироф этиш керак бўлади”.

Жадидчилик ғояларини тарғиб қилишда Маҳмудхўжа Беҳбудийдан ташқари Абдулла Авлоний, Тавалло, Садриддин Айний, Ҳамзалар қизғин фаолият олиб боришди. Жумладан,   Мунаввар қори Абдурашидхонов “Ҳар ким эканин ўрар” шеърий ҳикоясида инсоннинг ижтимоий камолотини маънавий тарбия билан боғлаб кўрсатади. Келиннинг маслаҳатига кўра оталарини қариб, мункиллаб қолган чоғида чўлу  биѐбонга олиб бориб ташлашга жазм қилган асар қаҳрамонлари китобхон кўз ўнгида оғир синовдан ўтади. Асарда илгари сурилган ота-оналарнинг фарзандлар, фарзандларнинг ота-оналар олдидаги бурчи,  инсоннинг инсон олдидаги масъулияти билан боғлиқ муҳим ҳаѐтий ғоя ҳар қандай кишини ўйлашга даъват этади.

ХУЛОСА

Хулоса килганда, Тавалло, Садриддин Айний, Ҳамза,  Мунаввар қори Абдурашидхонов, Абдулла Авлоний ижодида илгари сурилган маърифатпарварлик ғоялари ўша давр адабиѐтида  алоҳида ўрин тутади.

REFERENCES

1.                      Абдулла Авлоний. Танланган асарлар. 1-том. –Т.: “Маънавият”, 1998. -19б. 

2.                      Давлатова А. Жадид адабиѐтида эстетик идеал талқини //Ўзбек тили ва адабиѐти.2008 йил №3.–Б.57–59. 

3.                      Долимов У.Туркистонда жадид мактаблари. –Т.: “Университет”, 2006. – 126 б. 

4.                      Афоқова Н.Жадид шеърияти поэтикаси// Педагогик маҳорат.2005.№2. 

5.                      Шерматова У.С. Kunduzsiz kechalar yog’dusi // Til va adabiyot ta’limi, 2020.

№ 3. – Б.23-25.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Zakirova Gulnoza Arzamjanovna

 Teacher of Uzbek language and literature of the  school N51, Pop district, Namangan region

Название публикации: «YOU ARE THE PRIDE OF MY NATION, MY MOTHER

TONGUE!»

 

Language is the golden key of the heart, not only a means of speech, but also a symbol and property of the state.  Language is the soul of a nation.  It is the culture, customs, way of life, history of the people.  The development of language means the development of the nation.  It should be noted that the granting of Uzbek the status of the state language was also an important step towards our independence and prosperity.  Language is a part of the face of a nation.  Not all nations in the world have their own state language.  Without pride, the nation loses its image, on the contrary, in a country with high national pride, the people live in peace and harmony.  Given the status of the state language to the Uzbek language on October 21, 1989, in a difficult situation where the totalitarian regime still prevailed, the national pride of our people, its position in the world was restored.

 

 Today, scientists around the world estimate that there are between two and a half thousand and five thousand languages in the world, and according to some sources, between five thousand and seven thousand languages.  Some of these languages are spoken by tens or even hundreds of millions of people, while some are only used by a few thousand people.  There are about twenty common language families in the world, and our Uzbek language has a strong place among the Qarluq group, which belongs to the Altaic language family.  In addition, Uzbek is one of the oldest Turkic languages.  These facts testify to the fact that the Uzbek language, created by our ancestors and generations, has developed over the centuries, spread among the Turkic-speaking nations and peoples, became more polished, became a highly cultural language and is important for its history.

 

 Just as parents cannot leave a spiritual legacy to their children more than good behavior and good upbringing, so too can the ancestors pass on to their descendants the invaluable material and cultural monuments of the country, the product of thought and creativity, as well as educators, scientists and educators.  works interspersed with rifat lights and, most importantly, should not leave a great legacy apart from the mother tongue.

 If we compare our national language to a huge plane tree, its deep roots are its rich history, which goes back to the distant past.  The strong body is our ancestors, who played a unique role in the development of the Uzbek language, namely Mahmud Kashgari, Ahmad Yassavi, Yusuf Khas Hajib, Ahmad Yugnaki, Lutfi, Alisher Navoi, Babur, Mashrab, Ogahi, Furkat, Qodiri, Cho.  lpon are great creators like Osman Nasir.  This list could go on and on with endless pride.  The branches are our immortal and rare works created in this language - from “Qutadg'u bilig”, “Hibat ul-haqayiq”, “Muhabbatnoma”, “Mahbub ul-qulub”, “Otkan kunlar”, “Mehrobdan chayon” ”and“ Yulduzli tunlar ”.  The leaves are the jewels of our language, their originality, their pearls.  now we can say with all our might that no one can strike an ax, no one can break its branches, on this deep-rooted, beautiful, strong and majestic maple.  No one can look down on his literature, which is his priceless treasure.  As Abdulhamid Cholpon said: "If literature lives, the nation lives."       Mother tongue!  You are like the most beautiful pearl infused in my heart with my mother’s life-giving milk, hot love and charming goddess.  With you my eyes will see, with you my heart will beat, with you my tongue will break, with you my consciousness will be enlightened.  Through you we express our thoughts, which are the flower of our thinking, through you we express our boundless love for the Motherland, we express our gratitude for our bright life today.  After all, you introduced me to my homeland - Uzbekistan!

      In order to radically increase the prestige of the Uzbek language in the social life of our people and in the international arena, to educate young people in the spirit of patriotism, devotion to national traditions and values, to ensure the full introduction of the state language in our country  On the eve of the 30th anniversary of the status of the Uzbek language, on October 21, 2019, the Decree of the President of the Republic of Uzbekistan "On measures to radically increase the prestige and status of the Uzbek language as the state language" was issued.

     In accordance with this decree, the Department for the Development of the State Language was established within the Cabinet of Ministers.  was found. Today we can say with confidence that among the languages of the world, the Uzbek language has a special charm with its richness, vocabulary, literary laws, charms the torches of enlightenment, the leaders of science and enlightenment.  will come.  Due to the spread of Uzbek wrestling around the world, the penetration of pure Uzbek words into the world once again indicates that the role of our language in the world community is strengthening.

       A vivid example of this is that on September 23, 2020, at the 75th session of the UN General Assembly, President Shavkat Mirziyoyev delivered a speech in Uzbek, captivating the whole world with our native language.  At that moment, I felt a real sense of pride that I am Uzbek, a citizen of the independent Republic of Uzbekistan.

        In short, to love a language, to respect it, is to love and respect a nation.  After all, as the President said: "Each of us must consider the attention to the state language as attention to independence, respect and loyalty to the state language as respect and loyalty to the motherland, and make such a rule a rule of our lives."

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО авторов: Mamatqulov Mansur Furqatovich fizika fani o‘qituvchisi,

Ulug‘berdiyeva Gulchehra Aliqulovna matematika fani o‘qituvchisi, Faxriddinov Orifjon Odilovich fizika fani o‘qituvchisi 

Название публикации: «OLAMNI O‘RGANISHDA VA TEXNIKANING

RIVOJLANISHIDA MEXANIKANING AHAMIYATI»

 

ANOTATSIYA

Tabiatda sodir bo‘luvchi barcha harakatlar va jarayonlar muayyan qonunlar bo‘yicha yuz beradi.Turli jarayonlar va hodisalar orasidagi qonuniy bog’lanishni ochish va o‘rganish har qanday fan tarmog’ining bosh maqsadi hisoblanadi.Buni bilish va tabiatdagi biror hodisa qanday yuz berishini oldindan bilishga, ya’ni kelajakni oldindan aytishga va o‘tmishni izohlashga yordam beradigan usullarni o‘rganish uchun kerak. Shundagina tabiat hodisalaridan insoniyat manfaati uchun foydalanish mumkin.

Kalit so‘zlar: Tabiat, fizika, mexanika, texnika, Nyuton.

ABSTRACT

All actions and processes that take place in nature take place according to certain laws. The discovery and study of the legal connection between various processes and events is the main goal of any branch of science. it is necessary to learn ways to help predict what will happen, that is, to predict the future and interpret the past. Only then can natural phenomena be used for the benefit of mankind.

Keywords: Nature, physics, mechanics, engineering, Newton.

KIRISH

Mexanika fizikaning bo‘limidir. Inson har doim uni o‘rab turgan olam bilan murakkab o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Bu o‘zaro ta’sirning namoyon bo‘lishi olamni o‘rganish hisoblanadi.

Atrofimizdagi tabiat bir qator fanlarda o‘rganiladi, uning umumiy nomi tabiatshunoslikdir. Bu fanlar orasida fizika muhim o‘rin egallaydi. O‘z navbatida, fizikada mexanika muhim o‘rin egallaydi. Mexanikaning bunday o‘rin tutishiga asosiy sabablar quyidagilar: birinchidan inson o‘zini o‘rab turgan olamni bilishining dastlabki bosqichlarida mexanik hodisalarni o‘rganish muhim o‘rin egallaydi.

Ikkinchidan, fizikaning barcha keyingi bo‘limlari mexanika bazasida yuzaga keladi, bu bo‘limlarda mexanikada ishlab chiqilgan metod va tushunchalardan foydalaniladi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Fizik hodisalarni o‘rganish kuzatishdan, ya’ni hodisalarni tabiiy sharoitda o‘rganishdan boshlanadi. Biroq, u yoki bu hodisani kuzatishning o‘zi u haqda ilmiy bilimlar bera olmaydi. Ehtimol, Galiley zamonigacha yashab o‘tgan millionlab odamlar jismlarning erkin tushishini kuzatganlar, lekin ularning har qaysisi bu hodisani o‘rganmagan. Bu tasodifiy va chala kuzatishlarni tartibga solib, Galiley: Yer barcha jismlarga bir xil tezlanish beradi, degan farazini ilgari surdi. U o‘z farazini ilgari surish bilan birga uning ma’nosini tushuntirib, tekshirish yo‘llarini belgilab berdi.

Fizik hodisalarni o‘rganishning ikkinchi bosqichi-uni miqdoriy tahlil qilishdir.

Bu tahlil jarayonida hodisaning mazmuni haqidagi faraz keltiriladi va bu farazni tajribada tekshirish rejasi belgilanadi.

Fizik tajriba hodisani tekshirishning keyingi bosqichidir. Kuzatish hodisani faqat sirtdan baholaydi. Tajriba jarayonida hodisani takrorlashgina emas, balki u bilan birga yuzaga keladigan sharoitlarga va shu sharoitlarni xarakterlovchi parametrlarga bog’liqligi tekshiriladi, zarur bo‘lgan o‘lchashlar bajariladi.

Fizik hodisalarni o‘rganishning keyingi bosqichi olingan natijalarni matematik hisoblashdir. Bu bosqichda fiziklar matematikadan foydalanib va yangi kattalik matematik operasiyalar yordamida oldin o‘rganilgan kattaliklar orqali ifodalanadi.

Yuqorida aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, fiziklar ilmiy tekshirish jarayonida ikki asosiy usuldan:  nazariya va tajriba usullaridan foydalanadilar, bu ikki usul o‘zaro bog’langan.

Mexanika va texnika. Fizika fan sifatida ijtimoiy ishlab chiqarish talablari natijasida yuzaga keldi. Bunda tegishli talablar paydo bo‘lishi bilan birin-ketin ijtimoiy ishlab chiqarish tarmoqlari yuzaga kela boshladi.

Mexanika bugungi kunda kosmonavtika, aviatsiya suv usti va osti transporti, mashinasozlik, qurilish, mudofaa va tibbiyot texnikasining ilmiy asosidir. Hozirgi kunda hech bir ishlab chiqarish korxonasi yo‘qki, uning uchun mexanika bilimlari kerak bo‘lmasin.

Mexanika va tabiatni bilish. Tabiatning hech bir hodisasini uning mexanik tomonlarini bilmay turib, har tomonlama bilish mumkin emas. Buning ajablanarli joyi yo‘q: bizni o‘rab turgan dunyoda ko‘p hodisalar mexanik harakat bilan bo‘g’langan. Quyosh, yer va boshqa sayyoralarning harakati, suv va havo harakati, jismlarning tushishi, odamlar, hayvonlarning ko‘chishi-bularning hammasini mexanika bilimlarisiz tushuntirib bo‘lmaydi.

Klassik mexanikaning qo‘lanilish sohasi. Mexanikaning asosiy qonunlari

Nyuton tomonidan uning 1687 yilda chop etilgan “Natural falsafaning matematik asoslari” nomli kitobida (o‘sha vaqtda fizikani shunday atashgan) ifodalangan edi.

Nyuton, o‘zigacha mexanika sohasida erishilgan hamma yutuqlarni umumlashtirib, mexanika fanining mustahkam binosini qurdi. Nyuton mexanikasi ko‘pincha klassik mexanika deb ataladi: “klassik” so‘zi uning asoslari va bunyodkorga hurmat yuzasidan qo‘shilgan.

Klassik mexanika qonunlari kundalik hayotimizda bizni urab turgan, ya’ni juda katta sondagi molekulalar va atomlardan tashkil topgan jismlar uchun aniqlangan edi.

Quyidagi savol tug’iladi: klassik mexanika qonunlari mikrodunyo zarralari harakatiga-atomlar, molekulalar, elementar zarralar harakatiga qo‘llaniladimi?

Hozirgi vaqtda klassik mexanika qonunlari faqat chekli mikroolam zarralari harakati uchungina qo‘llanilishi ishonchli aniqlangan.

Nyutonning mexanika qonunlari jism, Yer va Koinot sharoitlarida harakatlanadigan nisbatan uncha katta bo‘lmagan tezliklar uchun aniqlangan edi. Bu tezliklar yorug’lik tezligidan ancha kichik.

 

 

XULOSA

Shunday qilib, yorug’lik tezliklaridan kichik tezliklar bilan harakatlanuvchi mikroskopik jismlar harakatini to‘gri tavsiflaydi. Albert Eynshteyn Nyutonning klassik mexanika qonunlarini quyidagi tarzda baholaydi: “Hech kim Nyutonning buyuk kashfiyotini nisbiylik nazariyasi yoki qandaydir boshqa nazariya yo‘q qilib yuboradi deb o‘ylamasin. Nyutonning aniq va ravshan g’oyalari doimo bizning zamonaviy fizik tasavvurlarimiz tayangan abadiy zamin bo‘lib qoladi”.

REFERENCES

1. A.G. G’aniyev,  A.K. Avliyoqulov,  G.A. Almardonov.  “Fizika”.   I-qism. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik.   “O‘qituvchi”,  Toshkent.

2005 yil

2.             Urinov S., Zohid Q. Power Losses in Electric Machines //International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN. – 2020. – С. 87-89. 

3.             Nabijonovich J. A. Renewable energy sources in Uzbekistan //ACADEMICIA:

An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 11. – С. 769- 774.

4.             Кулбоев З. Х. СВЕРХПРОВОДЯЩИЕ ФУЛЛЕРЫ И ИХ ПРИМЕНЕНИЕ

В БИОФИЗИКЕ //Энигма. – 2020. – №. 23. – С. 155-159.

5.             Мустафакулов А. А., Арзикулов Ф. Ф., Джуманов А. Использование Альтернативных Источников Энергии В Горных Районах Джизакской Области Узбекистана //Интернаука: электрон. научн. журн. – 2020. – Т. 41. – С. 170. 

6.             Жалилов Ў. А. Ў. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ

ВА УЛАРНИ ОШИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 4. – С. 113-118. 

7.             Хантўраев И. М., Жуманов А. Н. ЭЛЕКТР ТАРМОҚЛАРИДА ҚУВВАТ ИСРОФЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ //Academic research in educational sciences. –

2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 330-337.

8.    Джуманов А. Н. и др. ИЗМЕРИТЕЛЬНЫЕ ТРАНСФОРМАТОРЫ ТОКА

//World science: problems and innovations. – 2021. – С. 76-78. 

9.    Джуманов А. Н. и др. МЕТОДИКА ИСПЫТАНИЙ ТРАНСФОРМАТОРОВ ТОКА //НАУКА, ОБЩЕСТВО, ИННОВАЦИИ:

АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ И

СОВРЕМЕННЫЕ АСПЕКТЫ. – 2021. – С. 264-270.

10.                        Курбанов А. А. Ў., Жуманов А. Н., Mуродқосимов Ж. Т. Ў. 0, 38 КВ

КУЧЛАНИШЛИ ТАРМОҚНИ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ИСРОФИНИ

ҚИЙМАТИНИ АНИҚЛАШ //Academic research in educational sciences. –

2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 300-306.

11. Жуманов А. Н. и др. МУҚОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИНИНГ ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШ

//Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 247-254. 12.

Жуманов А. Н. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ИСРОФИНИ АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ

//Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 4. – С. 466-470.

13.                  Hasanov M. et al. Optimal Integration of Wind Turbine Based Dg Units in Distribution System Considering Uncertainties //Khasanov, Mansur, et al." Rider Optimization Algorithm for Optimal DG Allocation in Radial Distribution Network." 2020 2nd International Conference on Smart Power & Internet Energy Systems (SPIES). IEEE. – 2020. – С. 157-159.

14.                  Жуманов А., Абдиев Х., Файзуллаев А. классификация воздушных линий электропередачи //Современная наука: актуальные вопросы, достижения и инновации. – 2021. – С. 45-48.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Qurbonova Dilbar To’rayevna

Karmana tumani 11-“Oftobjon” DMTT defektologi

Название     публикации:     «INKLYUZIV     TA'LIMDA     MUAMMOLARNI

BARTARAF ETISH»

 

Annotatsiya: Bugungi kunda yoshlarga kelajagimiz bunyodkori sifatida katta e’tibor qaratilmoqda. Shu o’rinda mamlakatimiz kelajagi bo’lmish yoshlarning ham aqliy, ham jismoniy faoliyatini takomillashtirish bugungi kun talabi. Ushbu maqola imkoniyati cheklangan bolalarning sog‘lom tengdoshlari orasida bir xil sharoitda ta'lim olishini ta'minlash hamda ushbu jarayonda vujudga keladigan muammolarni bartaraf etishga bag’ishlangan. 

Kalit so’zlar: inklyuziv ta’lim, korreksion sharoit, anamal bolalar, inklyuziv ta’lim ishtirokchilari. 

ПРЕОДОЛЕНИЕ ПРОБЛЕМ В ИНКЛЮЗИВНОМ ОБРАЗОВАНИИ

Курбанова Дильбар Тураевна

Карманинский район 11- «Офтобжон» дефектолог DMTT.

Аннотация: Сегодня большое внимание уделяется молодежи как строителям нашего будущего. В связи с этим актуальной сегодня задачей является повышение умственной и физической активности молодежи, за которой будущее нашей страны. Эта статья направлена на то, чтобы дети с ограниченными возможностями получали такое же образование, как и здоровые сверстники, и на решение проблем, возникающих в процессе.

Ключевые слова: инклюзивное образование, коррекционные условия, дети с ограниченными возможностями, участники инклюзивного образования.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan kundan boshlab, ta'lim sohasiga jahon standartlari talablarini joriy etish bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilib kelinmoqda.

Imkoniyati cheklangan bolalarning sog‘lom tengdoshlari orasida bir xil sharoitda ta'lim olishini ta'minlash tendensiyasi ham shular jumlasidandir. 

Ta'limda tenglik bo‘lishi, barcha bolalar birgalikda ta'lim olishi  Inklyuziv ta'lim deb nomlanadi va bugungi kunda  davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. 

Inklyuziv ta’lim nima? 

INKLYUZIV – (inklyuziya – inglizcha [inсlusion] - uyg‘unlashish )  hamkorlikdagi  ta'lim, butun  dunyo  hamjamiyati tomonidan  eng insonparvar va eng samarali  ta'lim sifatida tan olingan. Inklyuziv ta'lim -imkoniyati cheklangan  bolalarni maktablarda sog‘lom tengdoshlari bilan  birga ta'lim  olishi.   

Ushbu ta'limning maqsadi va vazifalari:  ta'lim muassasasida imkoniyati cheklangan  bolalar va o‘smirlarning ta'lim olishlari uchun zaruriy  psixologo-pedagogik, korreksion sharoitlarni yaratish, ularning imkoniyatiga yo‘naltirilgan umumta'lim dasturlari va korreksion ishlarni amalga oshirish orqali ruhiy rivojlanishi, ijtimoiy moslashtirishni amalga oshirish; o‘quvchilarning ta'limdagi tenglik huquqini kafolatlash;

jamiyatning va oilaning faol  ishtirokida nogiron va sog‘lom bolalarning

ehtiyojlarini qondirish, ijtimoiy hayotga erta moslashtirish;  imkoniyati cheklangan  bolalar va o‘smirlarni oilalardan ajralmagan holda

yashash huquqini ro‘yobga chiqarish; jamiyatda imkoniyati cheklangan  bolalar va o‘smirlarga nisbatan do‘stona va

mehr-muhabbatli munosabatni shakllantirish kabilardir.

Bola bu qanday imkoniyatga ega bo‘lishidan qat'iy nazar har doim kattalar yordamiga muhtoj farzanddir. Uni alohidalash yoki alohida nom bilan “anamal bolalar”, ((ko‘r bolalar), (kar bolalar) va xakozo tushunchalar bilan ajratib ko‘rsatish insonparvarlik nuqtai nazariga to‘g‘ri kelmaydi. Ushbu tushunchalar imkoniyati cheklangan  bolalar va o‘smirlarning huquqlarini kamsitish bilan bir qatorda otaonalarga ham salbiy ta'sir etadi.

 Imkoniyati cheklangan  bolalar normal rivojlanishdagi bolalar kabi topshiriq va vazifalarni tezlik bilan mukammal amalga oshira olmasalarda, ammo imkoniyat darajada bajara oladilar.Shuning uchun ham tahqirlashga yo‘l qo‘ymaslik, bolaning huquqlarini himoya qilish, ularga ijobiy munosabatda bo‘lish tarbiyalashning muhim vazifalaridan biridir.

Inklyuziv ta’lim ishtirokchilari: oila, maktabgacha ta’lim tashkiloti,  maktab jamoasi, mahalla, sinfdoshlar, xalq ta’limi tizimi, sog’liqni saqlash tizimi. Inklyuziv ta'lim, barcha ishtirokchilar birgalikda maqsadli faoliyat olib borgandagina, samarali natijalarga erishadi. Ya'ni: 

Oila- ota-ona farzandining ijtimoiy hayotga erta va samarali moslashishi uchun o‘z tengqurlari bilan ta'lim olishi zarurligini anglashi va har tomonlama tayyor bo‘lishi kerak.

Mahalla –o‘z navbatida aholini imkoniyati cheklangan bolalarga ijobiy munosabatda bo‘lishini tarbiyalashi, oilani ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashi lozim.

Maktab jamoasi -  imkoniyati cheklangan bolalarga ta'lim berishga tayyor bo‘lishi, ularni qabul qilish uchun shart-sharoitlar yaratishi lozim.

Sinfdoshlar- sog‘lom o‘quvchilar imkoniyati cheklangan bolalarni o‘z saflariga qabul qilishga tayyor bo`lishlari  kerak. 

Mutaxassislar- maktabgacha ta’lim muassasasiga kelgan o‘quvchini birinchi navbatda o‘qituvchi, psixolog, maktab shifokori, defektolog (logoped) qo‘llabquvvatlab, ta'limga to‘g‘ri yo‘naltirishlari lozim.

Sog‘liqni saqlash tizimi klinik tashxis qo‘yadi, muntazam davolash-profilaktika ishlarini olib boradi.

 Xalq ta'limi tizimi o‘quvchini ta'lim olishi uchun shart-sharoitlar yaratish bilan birga metodik qo‘llanma va tavsiyalar bilan ta'minlaydi; tibbiy- psixologo-pedagogik komissiya bolalarni o‘rganib, tegishli xulosani

beradi va OTA-ONA TANLOVI asosida bolani ta'limga yo‘naltiradi.

Nodavlat va notijorat tashkilotlari maktabdagi ta'lim-tarbiya muassasalariga xomiylik va boshqa yordamlarni ko‘rsatadi. Inklyuziv ta'lim tamoyillari  e'tirof etilishi  barcha uchun ochiq bo‘lishi  bog‘lanishning mavjudligi  kompleks yondashish  moslashuvchanlik  malakaviy tamoyil

Ta'limni o‘quvchilarning imkoniyatlariga yo‘naltirish: 

Ko‘zi ojiz o‘quvchilar: eshitish va taktil sezgisi orqali o‘quv materiallarni yaxshi qabul qiladi. Eshitishida muammosi bo‘lgan o‘quvchilar: ko‘rish sezgisi o‘tkir bo‘lganligi sababli o‘quv materialni vizual  ravishda qabul qiladi, ko‘rsatib tushuntira olmagan qismini imo-ishora bilan tushuntiradi. Aqliy faoliyati yengil darajadagi o‘quvchilar: o‘quv materiallarini kompleks ravishda barcha analizatorlariga ta'sir etgan holda olib boradi.  

                Talablarga       binoan,              inklyuziv       sinf       o‘quvchilarning       soni 

25 nafardan oshmasligi, hamda bu sinfda alohida ehtiyojli bola soni 2 nafardan oshmasligi belgilangan.

Inklyuziv ta'limga jalb etiladigan o‘quvchilar:

Bugungi kunda maktabgacha ta’lim muassasalarida  qaysi toifadagi bolalar

tahsil olayotganini ko‘rib chiqamiz: eshitishida, ko‘rishida, tayanch harakat a'zolarida, nutqida muammolari bo‘lgan, ruhiy rivojlanishi sustlashgan, yengil darajadagi aqli  zaiflik, autizmning yengil darajasi, koxlear implantli bolalar. Inklyuziv ta'lim imkoniyati cheklangan bolalarga nima beradi?

o‘z  imkoniyatini o‘zi uchun kashf etish imkonini beradi  mustaqil harakatlanish birgalikda, hamkorlikda ishlash imkoniyati orqali

yuzaga keladi;  dunyoqarashi kengayadi, hayotiy tajribasi oshadi;  o‘qishga bo‘lgan  ehtieji va  qiziqishlari ortadi;

O‘zini barcha bilan bir xil his qila boshlaydi;

Ilgari sezilmagan imkoniyatlari ochiladi;

Yotsirash, yakkalanish kabi xususi yatlari yo‘qoladi.

Inklyuziv ta'lim sog‘lom bolalar hayotiga qanday ta'sir ko‘rsatadi?

O‘zlariga o‘xshamagan tengdoshlari va ularning hayoti, ehtiyojlarini his

qiladilar;

Tengdoshlariga g‘amxo‘rlik hissi uyg‘onadi;

Ularni qo‘llab-quvvatlash, yordam berishga intilish –insonparvarlik hissi tarbiyalanadi;

O‘quvchilarda atrofdagi insonlarga, imkoniyati cheklanganlarga pozitiv munosabat, o‘zaro hurmat tarbiyalanadi. 

Yordamga muhtoj insonlarga e'tibosizlik qilmaydigan shaxsga aylanadilar. Ko’rinib turibdiki, inklyuziv ta’lim nafaqat nuqsoni bor bolalar uchun imkoniyat eshigi, balki sog’lom bolalar uchun ham turli insoniy fazilatlarni yetishtirishda foydadan holi bo’lmaydi. 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.                   https://www.gazeta.uz/oz/2020/06/09/education-law/  

2.                   https://www.unicef.org/uzbekistan/uz/inklyuziv-talim  

3.                   https://lex.uz/docs/-5044711, O‘Zbekiston Respublikasi Prezidentining

Qarori: “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”, Toshkent Sh.,2020-yil, 13-oktabr, Pq-4860-Son

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Nishanova Rukhshonabonu 

Tashkent region Parkent district the school number of 56. The grade of 11

Название публикации: «CORONAVIRUS»

 

The year 2020 has been shaken sealed history books for the whole because of coronavirus disease has shaken the whole world. Coronavirus appeared in province Wuhan. The illness emerged in December 2019. This virus spreaded by bats. After,the sick bat flew into the crowd,so this sickness dispersed strongly into the crowd. Then,people got sick and various symptoms of virus are observed with weakness,headache,sore throat,high temperature,shortness of breath and other symptoms. The last three months, number of sacrifices loaded acute in Wuhan. This illness scaterred to the whole Europe. First of all China,then Italy, Spain,Germany and other countries. This virus came to Uzbekistan on 15 March from France,so quarantine was declared in our country. Kindergartens,schools and universities has been taught online regime. At present,the number of victims has exceeded. In such a  situation,people live side by side in harmony. 

         The coronavirus called out-to consolidate religion. We learned how to be patient,thankful,charitable,friendship and other personal qualities. Because of quarantine,means of transport has been decreased,so ozone layer is being restored. Nature is cleaned bad air.

         Consequence of coronavirus a lot of peope lost their work. Most countries decreased to economics. Number of oblations grew. The virus has thrown the mankind into a panic. Countries closed their borders.

         In recent time,many vaccine is creating. Nonetheless,whole world people hope from health care workers to create effective vaccine for treating with Covid-19. I am convinced that our scientists and doctors will create fruitful vaccine in near future.

 

 

ФИО авторов: Коваленко Лариса Семеновна, учитель, Уракова Елена Дмитриевна, учитель

МБОУ         "Самаринская         основная         общеобразовательная        школа"

Красногвардейского района Белгородской области

Название публикации: «АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ

ОБРАЗОВАНИЯ»

 

Ни для кого не является секретом, что большинство учащихся свое свободное от школы время проводят в сети Интернет. Виртуальная жизнь, которую проживают наши дети, становится их реальностью. И если несколько лет назад Интернет ассоциировался у них только с социальными сетями, то сегодня наши дети стали больше интересоваться возможностями получения образования в сети. Как сказала Ольга Васильева, «Учителя должны быть наставниками для своих учеников, «рожденных в цифре». Это не революция, а необходимость, сравнимая с изобретением книгопечатания».

Вовлечь в процесс обучения «рожденного в цифре ребенка» без естественной для него среды, становится все сложнее и сложнее. Поэтому развитие современной цифровой образовательной среды стало весьма актуальным. Пришло время цифровых технологий в школе. Мы должны давать знания не только по своему предмету, но и учить детей жить в меняющемся мире, думать о технических и социальных новациях. Одной из таких новаций является использование цифровых инструментов (образовательных платформ, сервисов и приложений) в образовательном процессе.

Учитель призван осуществлять скрытое управление процессом обучения, быть вдохновителем учащихся. Актуальность приобретает теперь слова Уильяма Уорда: «Посредственный учитель излагает. Хороший учитель объясняет. Выдающийся учитель показывает. Великий учитель вдохновляет».

Ещё 20-30 лет назад человек, желающий получить новые знания, был вынужден регулярно посещать учебные заведения, библиотеки. А сегодня для обучения нам нужен компьютер с доступом в интернет.

Сегодня, хотим мы этого или нет, но набирает популярность дистанционное обучение.

Дистанционное обучение — взаимодействие учителя и учащихся между собой на расстоянии, отражающее все присущие учебному процессу компоненты (цели, содержание, методы, организационные формы) и реализуемое специфичными средствами Интернет-технологий или другими средствами, предусматривающими интерактивность. «Дистанционное обучение производится при помощи информационно-телекоммуникационной сети, через которую учащиеся и учителя взаимодействуют друг с другом. Дистанционное обучении в России в настоящий момент регулирует Федеральный закон от 29 декабря 2012 года 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации».

Дистанционное обучение – способ организации процесса обучения, основанный на использовании современных информационных и телекоммуникационных технологий, позволяющих осуществлять обучение на расстоянии между учителем и учащимися. Технология дистанционного обучения заключается в том, что обучение и контроль усвоения материала происходит с помощью компьютерной сети Интернет. Цель внедрения дистанционных образовательных технологий в систему обучения состоит в обеспечении доступности качественного образования для обучающихся, независимо от места проживания, социального положения и состояния здоровья и т.д.

 Дистанционное образование. Вдумываешься и удивляешься прогрессу. Не секрет, что такое обучение раскрывает большие возможности. Но, как и любая технология, дистанционное образование имеет и свои минусы. Попытаемся разобраться с ними в данной статье.

        Дистанционное обучение прочно входит  в образовательную среду, и мы связываем это понятие с Интернет технологиями. Возможности Интернета необъятны! И самый главный плюс в том, что мы можем выбирать, что нам делать в Интернете, что изучать.

      Дистанционное обучения для ребёнка – это возможность не только научиться чему–то, но и проверить свои знания, оценить возможности, сравниться в знаниях не только с учениками своего класса, школы, города, но и страны. Это всевозможные олимпиады, конкурсы, фестивали в Сети.

ДО – это шанс для тех детей, которые вынуждены пропускать занятия по причинам слабого здоровья, занимаются спортом и часто уезжают на соревнования, параллельно посещают какие-то курсы, школы и т.д. Находясь далеко, они могут выполнять задания, пользуясь виртуальными учебниками, общаться со своими учителями по электронной почте и другим средствам телекоммуникаций и не отставать от одноклассников.

      ДО – это совместные проекты в Сети. Дети организовывают Фан-клубы знаменитостей, занимаются веб-дизайном, подбором информации, общаются – и это тоже часть ДО, так как этому нужно сначала научиться. Это ещё и потребность детского ума, общего развития. Это всё плюсы, плюсы и плюсы.  

      Но позвольте, перевернём медаль! И здесь один минус может убить все плюсы наповал! 

Момент первый – дети не говорят! Отсутствие  очного общения между обучающимися и учителем, исключают моменты, связанные с индивидуальным подходом и воспитанием.  Речь беднеет, скуднеет, изживает себя. Услышать ныне грамотно говорящего школьника  редкость, да и только. Вся надежда на программы, которые могли бы передавать дистанционному учителю речь ученика в момент её составления! Сейчас становятся популярными видеоконференции в Сети, необходимо лишь администрации школы

позаботиться о достойной технике

      Момент второй – дети теряют зрение! И сидя за партами, и сидя за компьютером! За последним – больше. Мышцы напряжены, сосуды расширены, в глазах колкость и рябь после нескольких часов работы – отсюда воспалённые веки с утра. А внешние раздражители? Прыгающие, бегающие, плавающие баннеры разных цветов, кропотливая работа при создании веб-страницы, работа с графикой – психика от этого спокойней не будет!

      Момент третий – не все дети готовы морально к ДО, даже если у них есть к этому финансовые возможности. Для многих это будет сплошная игра, поиск развлечений и несколько минут на уроки. Двоечник останется двоечником в любой школе, только проблема поведения заменится проблемой хождения по Сети.

      Момент четвертый – необходимость наличия целого ряда индивидуально-психологических условий.      Для   дистанционного обучения необходима жесткая самодисциплина, а его результат напрямую  зависит от самостоятельности и сознательности учащегося. А постоянный контроль, являющийся мощным побудительным стимулом, отсутствует.

       Момент пятый – необходимость постоянного доступа к источником информации.  Нужна хорошая техническая оснащенность. Те же компьютер и интернет есть сейчас, безусловно, у многих, но давайте смотреть правде в глаза

- не у всех.      

Какие могут возникнуть трудности при дистанционном обучении для учителя?

1.Переизбыток коммуникации

Работая с учениками дистанционно, педагог должен как-то с ними общаться, чтобы организовать учебный процесс. Многие используют социальные сети или видеочаты, однако большинство всё же полагается на старые добрые емейлы.  Трудности возникают с любым из этих способов коммуникации: и чаты, и почта одинаково быстро засоряются. 

Как педагогу сориентироваться в куче сообщений и писем? Решение очевидное: нужно свести коммуникацию к минимуму и организовать её. Это не значит, что достаточно только отправлять задания и получать их обратно для проверки. Нет. Общение с учениками, несомненно, нужно поддерживать. Однако, оно должно быть структурированным, чтобы не создавать лишнего хаоса и дополнительной работы. Попытайтесь установить определенные правила общения. Например, пусть учащиеся делают соответствующие пометки в теме письма, отправляя домашние задания вам на проверку (например, в теме письма обязательно указывать число, за которое выполнена данная работа). Не менее важно установить время, когда вы будете доступны для учащихся, чтобы потом не просыпаться в два часа ночи от уведомлений о новых сообщениях. 2. Доступ к заданиям

Дистанционное обучение эффективно только в том случае, если материалы будут доступны ученику. Несмотря на то, что современные дети буквально живут технологиями, некоторые из них до сих пор не имеют компьютера и смартфона с доступом к Интернету. И если у вас есть такой ученик, тогда возникает вопрос — как организовать его обучение?

Самое очевидное решение — обратиться к классному руководителю, а он в свою очередь должен связаться с родителями учащегося и передать список заданий на несколько дней.

А вот как эти задания потом проверить — мы должны решить. Если это самостоятельная или контрольная работа, то, очевидно, проверяем все работы. Если это очередная домашняя работа, то проверяем не менее 25% работ, т.е. если в классе 24 ученика, то проверяем ежедневно в этом классе не менее 6 работ.

3.   Видеоуроки

Переход на дистанционное обучение стал неожиданностью для многих педагогов. Оказавшись в незнакомой ситуации, мы по инерции стремимся действовать по привычной схеме. Многие учителя пытаются повторить обычные школьные уроки в онлайн-режиме. Однако, дистанционное обучение требует других способов подачи материала и методик для вовлечения детей. Видеоуроки значительно упрощают процесс передачи информации и создают условия, максимально похожие на обстановку в классе: дети устанавливают зрительный контакт с учителем и получают визуальную репрезентацию происходящего. Однако такой способ проведения уроков несёт в себе немало трудностей. Прямые трансляции трудно контролировать, особенно если учитель дома не один. Появление кота или собаки в камере — это не самая досадная неприятность, которая может помешать работе. Гораздо хуже, если дома есть маленький ребенок, который привык громко играть или постоянно отвлекать родителя от его дел. Такая практика может поставить учителей в неудобное положение и значительно усложнить и без того нелегкую задачу. В конце концов, мы не обучены работе в прямом эфире: реальность такова, что этот метод преподавания требует много времени и может быть действительно стрессовым для человека, проводящего урок. Но так как мы поставлены перед необходимостью проводить видеоуроки, то, возможно, стоит попробовать записать пробный видеоурок. Это поможет вам избежать лишнего стресса и неприятных казусов во время прямой трансляции. Кроме того, наличие записи означает, что контент будет доступен в любое время, а значит, ученик всегда сможет пересмотреть видео и повторить пройденный материал.

Перегруппируйте темы, поставив в начало более простые. Первые несколько дней главная задача для Вас и Ваших учащихся — не содержание, а освоение нового формата. 

В дистанционном формате детей сложнее вовлечь в урок. Придумайте жесты, которые будут означать «да» и «нет» и просите показывать их в ответ на закрытые вопросы. Чаще обращайтесь к учащимся по именам. Просите их писать ответы в чат. 

4.   Предоставление обратной связи

Как уже было отмечено ранее, дистанционное обучение создает определенные проблемы в коммуникации и одной из таких проблем является предоставление обратной связи. Работая с учениками онлайн, важно помнить, что у них по-прежнему будут возникать вопросы и вам, как учителю, нужно будет на них отвечать. Если вопросов несколько, то это не так трудно, но со временем они накапливаются и педагогу нужно что-то предпринять, чтобы не тратить на ответы много времени. К тому же, одно дело напечатать ответ на дватри вопроса, и совсем другое — на двадцать. То же касается и обратной связи о результатах домашних заданий: как быстро педагог сможет написать комментарии к нескольким десяткам работ? Чтобы хоть как-то упростить предоставление обратной связи, можно использовать голосовые сообщения в качестве ответов. Так вы сможете ускорить процесс коммуникации с учениками и сэкономите немного времени для других заданий. Если у ученика по своим каким-то причинам (техническим, семейным) не получилось выполнить работу вовремя, в ходе урока, то нужно предоставить ему возможность доделать эту работу, и предоставить ее результаты, обговорив конкретные сроки. Фото домашнего задания наши ученики продолжат отправлять на электронную почту учителя. Конечно, проверка через экран, очень неудобна: плохое качество фото, нет возможности исправить ошибки. Но небольшие комментарии  с указанием ошибок  мы можем отправить каждому ученику (тем более, что мы определили 25% работ). Одну из верно выполненных работ учитель может отправить в группу класса как эталон решения, или продемонстрировать на экране  во время следующего  урока.

5.   Учет особенностей современных детей.

Чтобы дистанционная работа педагога была максимально эффективной необходимо учитывать особенности современных детей: для нынешних подростков общение в чатах и мессенджерах привычная форма взаимодействия и, не секрет, что за культурой этого общения обычно никто не следит. Ребята не знают и не понимают социальных норм взаимодействия в сети, у них отсутствует иерархия отношений. Они могут написать педагогу глубоким вечером, использовать в общении привычные им сокращения и «интернет-словечки». Именно поэтому классным руководителям необходимо напомнить ученикам с правилами поведения в сети в форматах ребенок-педагог. И по мере необходимости напоминать о них в группе.

6.   Грамотная формулировка заданий.

Поскольку сейчас очень распространена проблема дефицита произвольного внимания у детей, необходимо формулировать задания кратко и конкретно (до 20 слов). Очень хорошо в этом случае поможет такая технология, как чек-лист. Чек-лист – это перечень пошаговых последовательных действий, которые необходимо выполнить, чтобы получить определенный результат в какой-либо работе. При его составлении необходимо избегать длинных пунктов. Задания, которые получают ребята при онлайн обучении должны быть с обязательными ограничениями (по объему, по времени работы, по содержанию). Например, задание по географии - не просто прочитать к завтрашнему уроку конкретный параграф учебника, а поставить плюсы на полях с уже знакомым материалом, минусы - напротив нового материала и вопросы - напротив той информации, которая непонятна. Эти вопросы можно попросить сформулировать и отправить в общий чат для обсуждения.

7.   Удерживайте внимание обучающихся.

И взрослому, и ребенку трудно долго концентрироваться на одном изображении. Чаще переключайте внимание детей: используйте видеоролики, добавьте в свои материалы иллюстрации и интересную инфографику.  Если Вам нужно дать классу упражнение во время урока, подберите заранее платформу с подходящими заданиями и отправьте детям ссылку. Детям будет интересно, а вам не придется проверять сфотографированные тетради. Дети не видят, если Вы переключаете что-то у себя на компьютере или пытаетесь открыть программу — не молчите, комментируйте свои действия. Так Вы удержите внимание детей.  

Здоровье

Вреден ли ребенку и учителю компьютер?! Да, вреден, но поскольку жизнь сложилась так, что мы с вами уже не умеем обходиться без компьютера, необходимо найти возможности сократить вред, причиняемый компьютером, и попытаться научить своих детей помимо вреда извлекать из дружественной машины пользу. Здоровьесбережение на онлайн-уроках – задача учителя. Обучение онлайн требует того, что ребенок  много  работает на компьютере. Повредит ли здоровью ребенка длительное сидение перед экраном? При соблюдении принципов здоровьесберегающего обучения мы сможем сохранить  психологическое и физическое состояние ученика и на онлайнуроках. Следует учитывать сложности  восприятия информации – невсегда хорошая связь, напряжение зрительного и слухового аппаратов, эмоциональное напряжение. Обязательно нужно правильно построить урок (смена видов деятельности), передавать доброжелательный, поддерживающий эмоциональный фон, проводить физминутки для глаз и снятия физического напряжения.

При дистанционном обучении, как никогда, необходимо соблюдать правила, которые обезопасят здоровье наших юных гениев: соблюдать чувство меры, время должно быть строго регламентировано, делать паузы, использовать оптимальные настройки монитора. Нельзя забывать, что всё хорошее в меру! Даже самый замечательный и полезный урок, организованный с помощью дистанционного обучения может стать вредным для ребёнка. Слишком длительное нахождение перед компьютером может привести к ухудшению зрения, к психологической зависимости от виртуального мира. Но те, кто не пренебрегает правилом золотой середины во всем, таких проблем никогда не испытает. И компьютер для них будет только другом.

 

      Проблемы и возможности дистанционного образования очевидны. ДО уже шагнуло в нашу жизнь, дистанционные уроки, мастер-классы сейчас не являются экзотикой в нашем образовании. Но пока только это удел энтузиастов, самоучек, которым скучно работать по старинке. Минусы и школьного, и дистанционного образования нужно превратить в плюсы, и мы можем это сделать. Нужно обсуждать, переосмысливать, совершенствовать до тех пор, пока личные мнения каждого не найдут точек соприкосновения и не возникнет одна общая линия решения проблемы. Нужно разумно соединить – и получить третью форму обучения – школьно-дистанционную.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Shohruxbek Akramov

School No. 33 of Sayhunabad district

Mother tongue and literature teacher

Название публикации: «METHODS OF USING NEW PEDAGOGICAL

TECHNOLOGIES IN MOTHER TONGUE LESSONS»

 

Annotation: This article discusses the use of new pedagogical technologies in mother tongue lessons in general secondary schools, the use of interactive methods, encourages students to think creatively, to be proactive, to work collaboratively, to express ideas fluently.

Keywords: pronunciation, speaking skills, test methods, language meanings, native language, literature, lesson, innovative technology, method, distance learning.

Today in our country the attention to the state language, ie Uzbek, is growing day by day. Therefore, it is necessary to use new methods, advanced pedagogical and innovative technologies in the teaching of mother tongue by teachers of mother tongue in secondary schools. One of the huge and responsible tasks set by the Law of the Republic of Uzbekistan "On Education" and the "National Training Program" for teachers, scientists and all specialists in the education system organization of the educational process on the basis of advanced modern pedagogical technologies. It is no coincidence that special attention is paid to language acquisition for this purpose. In order to be successful in today's world, every young person needs to be fluent in several languages, fluent in at least two world languages, in addition to Uzbek (state). To achieve this, it is necessary to develop and implement a program of activities aimed at updating the content of education, improving existing curricula and textbooks, and most importantly - the creation of new educational complexes, all components of which are common in essence and methodology. In recent years, the world education system has paid great attention to the introduction of modern methods of language acquisition. In our country, for example, every teacher of language and literature focuses on teaching their lessons on the basis of new pedagogical technologies. 

In order to effectively organize mother tongue lessons in schools, teachers need to pay attention to the following aspects:

1.                 Organize the lesson in groups of 8-12, 15-20 people.

2.                 Use of modern technical means (VCR, computer and other audiovisual equipment) in teaching.

3.                 Independent use of language textbooks, textbooks, manuals, methodological manuals, methodological guidelines and developments in the field.

4.                 Focus on the theoretical study of the language, the development of new speaking skills in the organization of training sessions.

In addition, it is important to develop pronunciation skills and increase vocabulary on a regular basis in mother tongue teaching. In this case, the use of technical means - video and audio recorders gives good results. Independent work in the study of the mother tongue (on the text) is one of the most important conditions for ensuring the quality of education, by improving the ability of students to express themselves independently and freely in the language they are learning determined. In independent work, it is advisable to do practical work (exercises on the topic) and research on a specific topic. Practice plays an important role in applied sciences. The science of the mother tongue is also one of the applied sciences. Any practical conclusions must be convincing, highly scientific, that is, thorough and well-founded. The scientific level of the methodological recommendations, the high level of theoretical validation also depends on the accuracy of the verification methods. 

There are 2 types of control methods:

1.     Methods of theoretical examination.

2.     Empirical method (experience-based method). This method is used for the following purposes:

a)                 this method is the study of teachers' work experience, selection, generalization, evaluation and dissemination of innovations, determination of the level of activity of teachers and students;

b)                purposeful monitoring of the teaching process of students (checking the lesson, part of it, students' answers, stories, written work), checking the activities of teachers and students through questionnaires;

In particular, the teaching of the principles of understanding the meanings of languages (lexical, grammatical, morphemic, syntactic meanings) in the native language classes of secondary schools should be reorganized. To understand a word, a morpheme, a phrase, a sentence is to determine the connection between certain events in existence. A prerequisite for understanding the meaning of language is the teaching of all aspects of language, all the disciplines of language (grammar, vocabulary, phonetics, spelling, methodology) in an interconnected way. For example, morphology can only be taught based on syntax. Syntax is based on morphology, spelling is based on phonetics, grammar is based on word formation, and so on. Morphemic analysis of a word helps to understand its meaning. All aspects of language are interconnected, and this must be taken into account in teaching. should pay great attention. Effective organization of mother tongue lessons in schools is also important for the future development of our language.

Of course, it is important to note that the introduction of non-traditional lessons in the lessons "Mother tongue and literature" and their integration into the content of education, finding new ways of teaching will help to meet the requirements of state educational standards. The role of the lessons "Mother tongue and literature" in the comprehensive development of the human personality, instilling in the younger generation a sense of respect for universal and national values, a sense of pride in the national language and traditions of their people is invaluable.. At the present time, the pedagogue of the XXI century is required not only to provide theoretical knowledge, but also to convey this knowledge to students in more effective ways, to create a basis for easy, accurate and quick assimilation of knowledge, to form logical thinking, creativity and fluency in students.. Of course, such tasks are carried out through innovative technologies, various interactive games. So, now the teacher is required to move from the traditional lesson to the non-traditional lesson: The main directions of the non-traditional lesson: 

a)    teaching students to think independently;

b)   focus the student's attention;

d)  to give students a clear idea of the basics of science, their achievements;

e)   apply the acquired knowledge in practice and teach it to others, etc.

It is difficult to imagine non-traditional lessons without interactive methods and games, because they form the core of the lesson. It is especially important to use in the educational process such as "Interactive", "Game lesson", "Debate lesson", "Travel lesson", "Competition lesson", "FSMU", "Fish skeleton", "Wheel"..

The interactive methods used in the lessons help students to develop a sense of love for their mother tongue and country, to raise them to the level of perfect literacy, to achieve logical, clear and complete speech. implies The use of such interactive methods and games in the classroom depends primarily on the skills of the teacher. The reason is that the methods should be ready the day before the lesson, the necessary visual aids, handouts, short questionnaires and tests, the formation of assessment criteria, as well as to motivate and punish learners. Each method requires the teacher to select and prepare for easy and difficult types, taking into account the age of the students, their interests, the proportion of the number of boys and girls, whether the learning process is fast or relatively slow, and their abilities and strengths. are given. It is also important to have action games in the 45-minute class. Because it is the teacher's job not to tire the children and to rest their brains and muscles with 3-4 minutes of wisely chosen active thoughts. 

Special attention should be paid to the forms of oratory, conversation, storytelling, independent work, writing, socio-political knowledge through the connection with the modern world, as well as forms of reliance on independent thinking. Another consideration is the use of computer technology in native language and literature classes. To do this, the teacher must first provide the classroom with the necessary equipment, and then create presentations, videos, short films, pictures and samples of creativity on the topic, or selectively download quality ones from websites. The main reason for this is that they help to expand the creativity and outlook of students, develop visual learning and of course make the learning process more interesting and quality. This method allows for easy comprehension of grammatically complex topics, the development of students' ability to compose from simple simple sentences to small texts through pictures, to visualize and better remember the life and work of literary figures, to enjoy their works on the screen. It is characterized by the fact that it helps to In short, in-depth study of the native language and literature can be more thorough, easy and fast through the judicious use of interactive methods, games and computer technology used by modern educators. 

References:

1.            Abdurahmanova N. An interesting lesson is activity. Journal of Primary Education, 2004.

2.            Abdullaeva Sh. Improving students' economic knowledge and skills through interactive methods in the primary grades. Namangan. 2005; 

3.            Akramova B., Gulomov H., Yuldasheva Sh., Shodmonkulova D. 4th grade native language lessons.

4.            Makhmudov, K. (2020). Integrating a Mother Tongue while Teaching a Foreign Language: Problems and Solutions. Literature and History, (1), 89.

 

 

 

 

 

ФИО автора: Kamolova Sharofar Djalolovna  

O‘qituvchi, Toshkent shahar Yangihayot tumani 303-sonli IDUM Toshkent, O‘zbekiston

Название       публикации:      «BOSHLANG‘ICH       SINF      O‘QUVCHILARI

DARSLARIDA DIDAKTIK O‘YINLARNING AHAMIYATI»

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang’ich sinf o’quvchilarining rivojlanishida didaktik o’yinlarning ahamiyati va ularni o’quvchi psixologiyasiga ta’sir etish usullari hamda ularning samaradorligi haqida bayon qilingan.

Kalit so’zlar: Didaktik o’yin, psixologiya, motiv, texnologiya, tajriba.

 

Asosiy qism

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida  har bir o‘quvchining darslarda faol qatnashishini ta’minlovchi mashg‘ulot shakllari alohida o‘rinni egallaydi. Bu masalalarni ta’limning o‘yinli shakllari texnologiyasi orqali muvaffaqiyatli hal etish mumkin.

O‘yin tashqi tomondan tashvissiz va yengil ko‘rinadi. Aslida esa, u o‘yinchidan maksimum energiya sarflashini, fikrlashni, o‘zini tuta bilishni, mustaqil harakat  qila olishni talab etadi.

Kichik maktab yoshida bolalar didaktik o‘yinlarni (syujetli, predmetli, musoboqali) rohatlanib o‘ynashadi. Ularda faoliyatning quyidagi  elementlari mavjud: o‘yinli masala, o‘yinli motivlar, masalalarni o‘quv faoliyati bilan bog‘liq yechimlari. Natijada o‘quvchilar o‘yin mazmuniga ko‘ra yangi bilimlarga ega bo‘lishadi. O‘quvbiluv masalalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘yilishidan farq qilgan holda, didaktik o‘yinda u bolaning o‘zini  o‘yinli masalasi sifatida nomoyon bo‘ladi. Uni yechish usullari  esa  o‘quv-biluv faoliyatiga tegishli  hisoblanadi.  

Buni quyidagi misolda qarab chiqamiz. O‘quvchilar “Biz turistlarmiz” nomli didaktik o‘yinni o‘ynashadi.  Uning ma’nosi shundan iboratki, bolalarni  turistlar guruhining marshrut yo‘lini  kartada belgilashga o‘rgatish. Uni to‘g‘ri belgilagan har bir o‘quvchi turist belgisini oladi. O‘quvchilarning  o‘z oldilariga qo‘yadigan masala – turistlar o‘yinini o‘ynash. O‘yin motivi – turist belgisini olish uchun to‘g‘ri marshrutni tanlash. Bunday o‘yin shu bilan tavsiflanadiki, uning faollik shakli kattalar tomonidan aniqlanadi va o‘yin qodalari ko‘rinishida bolalar oldiga qo‘yiladi. “Biz turistlarmiz” o‘yinining  asosiy qoidalari quyidagilardan iborat: “Marshrutni aytayotgan o‘qituvchini diqqat bilan eshiting va uni o‘z kartangizda joylashtiring. U kartada ko‘rsatilgandan so‘ng, uni namunadagi bilan solishtiring”.

Shuni qayd etishimiz lozimki, o‘yinda va undan keyin o‘yin motivlarida bilishga qarab siljish ro‘y berishi mumkin. Masalan, “Biz turistlarmiz” o‘yinidan keyin o‘quvchilar ko‘plab savollar bilan o‘qituvchiga va boshqa katta yoshdagilarga murojaat qila boshlashdi, kitoblardan mos ma’lumotlarni izlasha boshlashdi, ya’ni ularda o‘yin sifatida taqim etilgan masala o‘quv masalasiga aylandi. Bolalar hodisalar doirasidagi ma’lumotlar bilan chegaralanib qolmasdan, o‘yin faoliyati bilan bog‘liq yangi tushunchalarni egallashga (kompas, topografik belgilar va boshqalarni) faol harakat qilishadi.  To‘plangan bilimlar tizimlashtirilib, kichik maktab yoshidagi bolalar ta’limga nisbatan o‘z faoliyatlarini  qayta moslashtirishadi. Endi u nafaqat o‘yinlar nuqtai-nazaridan, balki o‘yin davomida paydo bo‘lib,  rivojlangan o‘quv-biluv qiziqishlari bilan birgalikda amalga oshiriladi. Demak, didaktik o‘yinlar bolalar tomonidan bilimlarni o‘zlashtirish uchun qulay bo‘lgan shart-sharoitni paydo qiladi va bilish uchun qiziqishni rivojlanishiga ko‘maklashadi. 

Eng yaxshi didaktik o‘yinlar mustaqil ta’lim olish prinsipida  tuzilgan, ya’ni, shunday tuzilganki,  ularning o‘zi o‘quvchilarni bilim va ko‘nikmalarga  ega bo‘lishlariga  qarab  yo‘naltiradi. Ma’lumki,  ta’lim olish ikkita komponentni o‘zida jamlaydi: kerakli ma’lumotni to‘plash va to‘g‘ri yechimni qabul qilish. Bu komponentlar o‘quvchilarda didaktik tajribani ta’minlaydi. Lekin, tajribaga ega bo‘lish ko‘p vaqtni talab qiladi. O‘quvchilarda “bunday tajribaga ega bo‘lish”ni  ko‘paytirish, ularni mustaqil ravishda bu ko‘nikmalarga ega bo‘lish mashqlariga  o‘rgatishdan iboratdir. Bunga psixologik tavsifdagi rivojlantiruvchi o‘yinlarni kiritish mumkin: krossvordlar, viktorinalar, boshqotirmalar, rebuslar, kriptogrammalar va boshqalar.

Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarda  predmetga nisbatan qiziqishni uyg‘otadi, har bir o‘quvchini individual qobiliyatlarini rivojlantirish imkoniyatini beradi, bilish faolligini tarbiyalaydi. Didaktik o‘yinning muhimligi,  u bolalar tomonidan qanday reaksiya  qilinishi bilan emas, balki  u yoki bu masalani yechish har bir o‘quvchi uchun tadbiq qilinishining samaraliligi bilan aniqlanadi.

Didaktik o‘yinlarning natijaviyligi, birinchidan, ulardan tizimli ravishda foydalanishga, ikkinchidan, o‘yinlar dasturining oddiy didaktik mashqlar bilan birgalikda maqsad sari yo‘naltirilganligiga bog‘liq. Masalan, bilish faolligini rivojlantirish muammosini hal etishda, o‘quvchining mustaqil tafakkurini rivojlantirish asosiy masala deb hisoblanishi zarur. 

O‘yin faoliyatining barcha ko‘rinishidan foydalana olgan o‘qituvchi, o‘quvchilarning o‘quv-biluv faoliyatini tashkillashtirishda  juda katta miqdordagi usullariga ega bo‘lgan bo‘ladi.

Demak, kichik maktab yoshida, o‘yinlardan  bolalarning o‘quv va mehnat faoliyatini yengillashtiruvchi  va tashkil etuvchi vosita sifatida foydalanish mumkin.

Ta’lim jarayonida o‘yin elemenlari  o‘quvchilarda ijobiy emotsiyalarni yuzaga keltirib, ularning faolligini oshiradi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar, o‘yin tavsifiga ega, mehnatga taaluqli topshiriqlarni qiziqish bilan bajaradilar. O‘yin faoliyati bolalarni ruhiy hayotining barcha tomonlarini shakllanishida, masalani qo‘yilishida va harakatlanish usullarini tanlashda  yordam beradi.

 

Foydalanilgan adabiyotlar

1.     Safarova R va boshqalar:.  Savot o’rgatish darslari –T.; “Ma’naviyat’’ 2003.

2.     Nishonova.Z va boshqalar:. Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish metodikasi

“O’zbekiston Yozuvchilar uyishmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti’ –T.;2006.

3.     Yo’ldashev.N va boshqalar:. Bolalarni birinchin sinfga tayyorlash. Qarshi-2014.

 

 

 

 

 

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РФ

Государственное бюджетное профессиональное образовательное учреждение Самарской области

«Сызранский колледж искусств и культуры им. О.Н. Носцовой»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

РЕФЕРАТ

по дисциплине История фортепианного искусства 

«Полифонический цикл «24 Прелюдии и фуги» Р. Щедрина»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Выполнила студентка 2 курса ФПО

Хабибуллина Э.И.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сызрань

2021

 

Появление цикла «24 прелюдии и фуги» было обусловлено не только большим интересом Родиона Щедрина к творчеству Баха и мастеровполифонистов добаховской эпохи, но всем историческим процессом развития миро вой музыкальной культуры. 

На рубеже XIX-XX веков значительно возрастает роль полифонии как средства развития тематического материала в жанрах симфонии, концерта, сонаты. Полифонические приемы развития часто становятся ведущими в произведениях русских и зарубежных композиторов, которые обращаются и к чисто полифоническим формам. Наконец, Хиндемит, Шостакович, а позднее и Щедрин создают сборники прелюдии и фуг. В отличие от Баха, который рас полагал свои микроциклы по хроматической гамме, Шостакович и Щедрин предпочитают принцип следования прелюдий и фуг по квинтовому кругу, разделяя весь цикл на два тома, охватывающих соответственно диезные и бемольные сферы. Хиндемит же в «Ludus tоnаlis» воплощает свою ладовую концепцию, свой взгляд на систему родства, отраженный в оригинальном способе расположения только двенадцати, а не двадцати четырех тональностей, поскольку каждая - единый одноименный мажоро-минор. 

Сборник «24 прелюдии и фуги» Родиона Щедрина состоит из двух томов. Первый написан в диезных тональностях, второй — в бемольных. По времени создания их разделяет несколько лет (1965-1970), поэтому вполне объяснимы некоторые различия образного строя, связанные с общим направлением творчества композитора в годы создания первого и второго томов.

Диезные прелюдии и фуги на писаны примерно в одно время с многокрасочным, полным остроумия и блеска концертом для оркестра «Озорные частушки» и оперой «Не только любовь», где тонкий юмор сочетается с удивительной поэтичностью и лиризмом, а образы колоритны и метки. Вероятно, поэтому и в фугах мы наблюдаем образную яркость, конкретность, театральность с большой долей юмора. Драматических фуг здесь немного - это фуги си минор, фа-диез минор и соль-диез минор. 

Во втором томе ясно ощутима тенденция к драматизации и преобладанию иных образных сфер: мягкого сокровенного лиризма, трагедийного пафоса, философского раздумья. 

Однако при различиях в характере и образном строе прелюдий и фуг, весь цикл воспринимается как целостное произведение, в котором второй том - естественное продолжение первого. 

Цикличность произведения («24 прелюдии и фуги» Щедрина — цикл, а не просто сборник) обеспечивается логическим чередованием нарастаний и спадов, существованием определенных кульминационных узлов, среди которых центральным является прелюдия и тройная фуга до-минор — драматическая вершина всего цикла. Она резко контрастирует с окружающим ее фугами: фуга ми-бемоль мажор — легкая, полетная, фуга си-бемоль мажор — безмятежная, лирически-напевная. 

Подчеркивая единство цикла, Щедрин скрепляет его части своеобразной аркой, образуемой первой и последней фугами. Двадцать четвертая прелюдия и фуга (ре минор) — точное обращение первой (до-мажор) 

Эта репризность имеет значение для логики всего сочинения - удачно найденное Щедриным завершение цикла сообщает ему большую законченность. 

Таким образом, в сборнике Щедрина, как и в аналогичных произведениях Баха и Шостаковича, тоже существует определенная логика в чередовании пьес, контрастных по эмоциональному складу, движению, фактуре, масштабам и т. д. 

Кроме того, для Щедрина очень существенно и внутреннее соответствие образного строя каждой прелюдии и фуги выразительному характеру тональности. 

Мир образов, воплощенных в прелюдиях и фугах, многогранен. Тончайшие оттенки чувств и настроений разносторонни. Поэтому весь цикл представляет богатую пищу для интерпретации исполнителей. 

Прелюдии большей частью лаконичны, но отличаются разнообразием жанров и форм. Подобно Хиндемиту, Щедрин нередко обращается к бытовым жанрам, своеобразно претворяя в прелюдиях их типичные черты, сообщая им современный характер звучания, будь то скерцозные прелюдии (до-мажор, сибемоль Минор), танцевальные (соль-мажор — сицилиана, фа минор — вальс), хоральные (си-минор) или моторные токкатного склада, основанные на непрерывном потоке шестнадцатых или быстрых восьмых на фоне равно мерного движения басового голоса (ля мажор, частично соль-минор, ми-бемоль мажор). Лирический дуэт звучит в прелюдии фа мажор, романсовый характер присущ прелюдии до-диез минор. 

Достаточно велико число импровизационных прелюдий, среди которых преобладает два вида: 

а) блестящие виртуозные, типа сольных концертных каденций —

фортепианных или скрипичных, одноголосных (прелюдии ми-бемоль минор, си-бемоль мажор, соль минор, ре мажор); 

б) задумчиво-созерцательные (фа-диез минор, ре-бемоль мажор). 

Большая часть прелюдий выдержана в полифоническом складе. Но в отличие от фуг, где ведущая роль принадлежит имитационному принципу изложения и развития, прелюдии обычно основаны на контрастной полифонии, то есть излагаются в виде нескольких — чаще двух - самостоятельных мелодических линий с контрастным ритмом и движением: один голос подвижнее, чем другой (прелюдии ля мажор, до-диез ми нор, соль-диез минор). 

Во втором томе преимущественно в изложении импровизационных прелюдий можно встретить чередование разделов контрастной полифонии с одноголосными эпизодами (прелюдия соль минор). 

Прелюдий, построенных на имитационном принципе, немного. Это прелюдии ми минор - канон, фа ми нор и фа мажор - тоже каноны, но очень свободные, в виде диалога двух голосов, имитирующих лишь ритмический, но не мелодический рисунок. 

Такого рода каноны на протяжении небольших отрезков фуги или прелюдии типичны для стиля Щедрина. 

На имитационной полифонии основаны также прелюдии ля-бемоль мажор и ми-бемоль мажор. Но гораздо чаще в прелюдиях чередуются оба метода изложения — имитационной и контрастной полифонии (прелюдии до мажор, ля минор, ре минор, до минор, си-бемоль минор). 

Есть в сборнике и несколько гомофонно-гармонических прелюдий. А вот строго аккордового (хорального) склада среди них – мало: это прелюдии си минор, си мажор и отчасти ми мажор. 

В других прелюдиях, с гомофонно-гармоническим изложением, голоса аккордов образуют довольно развитые мелодические линии, то есть здесь происходит сплав гомофонного и линеарного начал с подчиненной ролью последнего. Таковы прелюдии соль мажор, соль-бемоль мажор. 

Прелюдии контрастны фугам, в которых последовательно выдержаны принципы и закономерности этой формы. Среди прелюдий лишь две представляют собой определенную законченную полифоническую форму. Это прелюдия ми минор, написанная в форме канона и полифонические вариации на basso ostinato. В остальных полифоническое изложение иногда сочетается с гармоническим. А при обращении к имитационной полифонии используются лишь ее отдельные приемы. Но какой-либо чисто полифонической формы, как правило, не возникает. 

Образное содержание фуг во многом определяется их жанровыми связями. В диезных фугах нередко возникают ассоциации с явлениями внешнего мира, потому что композитор обращается к жанрам танца, песни, хорала, скерцо, используя и современные ритмы и даже иногда имитируя джазовые звучания, — все это, конечно, в очень опосредованном, а порой и изыскан ном виде. с жанровым своеобразием частично связана и необычная для полифонического тематизма периодическая квадратная структура темы, членящейся на отдельные построения. Однако подобная периодичность структуры обусловлена и другими причина ми, а именно особенностями интонационного языка и ритмической организации тематизма. 

Тематизм фуг Щедрина, как правило, основан на чередовании плавного (преимущественно - поступенного) движения и остро звучащих интонаций кварты, тритона, септимы, ноны. Конечно, подобные сочетания можно встретить и в произведениях Баха, а также других Композиторовполифонистов, например Танеева, Регера, Хиндемита, Шостаковича. Однако характер звучания мелодической линии в фугах Щедрина отличается большей остротой и жесткостью. 

Это объясняется прежде всего несколько иным отношением композитора к диссонансу. При всем различии интонационного строя произведений Баха, Шостаковича, Хиндемита между ними есть общее: это опора на гармонические функции, своеобразное сплавление полифонического и гомофонногармонического принципов мышления. В этих условиях диссонирующие интервалы обязательно разрешаются по направлению тяготения

диссонирующего звука и поэтому контраст интонаций оказывается значительно сглаженным. 

Тематизм же полифонических произведений Щедрина основан скорее на принципах линеарного, а не линеарно-гармонического мышления. Отсюда и контраст между консонансом и диссонансом у него нередко фонический, а не ладовый. А это означает, что, противопоставляя поступенные ходы скачкам на широкие интервалы, Щедрин всячески подчеркивает диссонантную сущность многих интонаций, не пользуясь обычно смягчающими ладовыми компонентами. 

Ритмическая организация играет в темах Щедрина значительную, а иногда и решающую роль. Часто именно она придает тематизму яркость и облегчает восприятие полифонических произведений, сложных по интонационному строю. Ритмические контуры тем чрезвычайно разнообразны и несколько угловаты. 

Ритм произведений Щедрина отличается большой напористостью, энергией, что несколько сближает его с динамизмом Прокофьева. Отсюда репетиции на одном звуке, часто встречающиеся в темах Щедрина (фуги ля мажор, до-диез ми нор, соль-диез минор, соль-бемоль мажор). В ряде случаев ритмическая организация выполняет важную в архитектонике фуги роль - конструктивную. Она предопределяет количество голосов, особенности фактуры, воз действует на выбор средств полифонического развития (фуги до мажор, фа-диез минор, соль минор). 

Интонация и ритм в темах фуг Щедрина обычно уравновешивают друг друга: чем сложнее один из этих компонентов, тем проще другой. В этом отношении особенно показательны темы фуг ля минор, ми минор, си минор, ля мажор, до-диез минор, си мажор, соль бемоль мажор. Они насыщены хроматизмами, в то время как ритмический рисунок их достаточно прост и отличается спокойным размеренным движением без резкой смены длительностей. В теме же фуги соль мажор, напротив, сложная метроритмическая организация сочетается с простотой интонационного строя. 

Среди тем встречаются и такие, где интонационная сложность сопутствует сложной ритмической организации. В этих случаях для облегчения восприятия композитор прибегает к неоднократному повторению интонационно-ритмического ядра на той же высоте или сдвигая его, подобно звену секвенции, с обязательным интонационным варьированием. В результате образуется периодическая структура. 

Используя интонационное  развитие уже внутри самой темы, Щедрин преодолевает однообразие, неизбежно возникающее при нескольких повторениях одного и того же элемента. Вот почему композитор проявляет особую заботу об интонационном варьировании при ритмической повторности. 

В бемольных фугах чаще встречается другой тип тематизма – речитативный. 

Видимо, он вызван стремлением композитора передать через выразительные интонации человеческой речи и человеческого голоса экспрессивность, насыщенность чувств. 

В фугах, наряду с простым повествованием (фуга соль-бемоль мажор) или лирическим высказыванием (фуги ре-бемоль мажор, си-бемоль мажор), есть такие, в которых господствует скорбная речь (фуга соль минор), а также напряженно-взволнованная (фуги си-бемоль минор, до минор) или ораторскиприподнятая декламация (фуги ми-бемоль минор, фа минор). 

Впечатление необычайной новизны, которое возникает при прослушивании фуг Щедрина, во многом за висит от своеобразия их ладотональной организации, что в свою очередь определяется композиторской трактовкой многоголосия, сходной с принципами добаховской полифонии. 

Щедрин рассматривает многоголосие, прежде всего, как соединение самостоятельных мелодических голосов. Отсюда в его фугах главное -- горизонталь, а не вертикаль. Но если в музыке композиторов полифонистов эпохи строгого письма равновесие между горизонталью и вертикалью еще не было достигнуто (что произошло в творчестве Баха), то у Щедрина оно уже значительно нарушено в пользу горизонтали. Вместе с тем, в отличие от музыки того времени, фуги Щедрина интонационно и мелодически более яркие, гибкие. Каждая тема обладает своей неповторимой красотой и индивидуальным обликом. И это роднит Щедрина скорее с Бахом. 

Одним из важнейших стилистических признаков фуг щедрина является трактовка им экспозиции. Композитор радикально преобразует форму фуги, вводя в экспозицию Интонационное развитие темы, более интенсивно продолжающееся в последующих разделах и значительно преобразующее выразительный облик те мы. Подобная динамическая трактовка экспозиции известна нам по сонатной форме, источником которой в свое время в какой-то мере послужила фуга. И вот теперь она сама получает новое истолкование под влиянием формы, зародившейся в ее недрах. 

Интонационное развитие тем — явление в полифонии не новое. Однако обычно оно происходило в средних разделах формы. Исключение составляли обязательные изменения в тональном ответе, которым композиторы XX столетия (например, Хиндемит) нередко стали пренебрегать, стремясь избежать интонационных искажений темы. Щедрин не отказывается от тональных ответов, находя новые пути решения этой проблемы, и достигает при этом весьма интересных и своеобразных результатов. 

Он старается не допускать в своих ответах интонационного обеднения темы, иногда неизбежного в некоторых типах классических ответов. Щедрину тоже важно тонально объединить экспозицию, но не менее важно сохранить интонационную характерность темы. 

Поэтому, транспонируя тему в ответе, он заставляет ее звучать в основной тональности и с этой целью осторожно вводит в тему интервальные изменения, казалось бы, незаметные интонационно, но существенные для ее общего тонального звучания. Лишь одна треть тем сборника получает реальные ответы (фуги ля минор, соль мажор, ре мажор, соль-днеҙ минор, ми бемоль минор, ре-бемоль мажор, си-бемоль минор, ми-бемоль мажор). В остальных же фугах ответы тональные.

«24 прелюдии и фуги» - большая и серьезная работа Родиона Щедрина. В этом цикле композитор выступает как продолжатель национальных традиций русской музыки. Ведь почти все русские композиторы классики в своем творчестве обращались к полифоническим формам и полифоническому способу развития музыкального материала, связывая его с особенностями русского народного музыкального творчества. Развивая в современных условиях традиции классической западноевропейской и русской полифонии, композитор наполняет свои произведения новым содержанием, воплощая эмоции и ритмы окружающей нас жизни, ее яркие контрасты и активный динамизм. Он не копирует баховскую композицию. В прелюдиях и фугах Щедрина в полной мере отражается богатство творческой индивидуальности художника XX века.

 

 

Список  литературы:

1.                 Валькова В. Музыкальный тематизм. Мышление. Культура. – Н. Новгород, 1992. – С. 106 – 107.

 

2.                 Вознесенский А. «Кристалл и крест композитора» / Щедрин Р. Материалы к творческой биографии. / Сборник рецензий, исследований и материалов / ред. Е. С. Власова. – М.: «МГК им. П. И. Чайковского», 2007. – С. 231 – 263.

 

3.                 Гончаренко С. Интегрирующие процессы в музыкальной форме. [Электронный ресурс]. Режим доступа:

https://cyberleninka.ru/article/n/integriruyuschie-protsessy-v-muzykalnoy-forme.

 

4.                 Григорьева А. Родион Щедрин: Я не ощущаю в себе перемен: интервью с Р. Щедриным. – М.: «Музыкальная Академия», 1998. – №2. – С. 3 – 9.

 

5.                 Денисов А. Феномен музыкальной цитаты – проблемы исследования.

[Электронный ресурс]. Режим доступа: http://21israelmusic.net/Tsitata_kontekst.htm.

 

6.                 Дьячкова Л. О некоторых чертах эволюции стиля Р. Щедрина (Третий фортепианный концерт) / Советская музыкальная культура. История, традиция, современность. – М.: «Музыка», 1980. – С. 61 – 82.

 

7.                 Комиссинский В. О драматургических принципах творчества Р. Щедрина. – М.: «Советский композитор», 1978. – 190 с.

 

8.                 Лихачёва И. 24 прелюдии и фуги Р. Щедрина. – М.: «Музыка», 1975. – 210 с.

 

9.                 Медушевский В. О музыкальных универсалиях / С. С. Скребков.

Статьи и воспоминания. – М.: «Советский Композитор», 1979. – С. 176 – 212.

 

10.            Мессиан Оливье. Жизнь и творчество / В. Екимовский, предисл. Р. К. Щедрина. – М.: «Советский композитор», 1987. – 301 с.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Ashirqulova Feruza Bahtiyorovna

 O‘qituvchi, Toshkent shahar Yangihayot tumani 303-sonli IDUM, Toshkent, O‘zbekiston 

Название публикации: «BOSHLANG‘ICH SINFLARDA OG‘ZAKI HIKOYA

VA YOZMA INSHOGA O‘RGATISH TAMOYILLARI»

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflar o’quvchilarini og‘zaki hikoya va yozma inshoga o’rgatishning samarali usullari va tamoyillari haqida so’z yuritiladi.  

Kalit so‘zlar: Uslub, epigraf, reja, mavzu, mazmun, saviya, qurilishi, bog‘lanish, yoritish, bayon qilish uslubi, imlo, punktuatsiya, xato, testlar, tahlil.

 

Asosiy qism

Insho ijodiy ishning yuqori shakli. U og‘zaki va yozma shaklda o‘tkaziladi. Og‘zaki shakli savod o‘rgatish jarayoniga to‘g‘ri keladi, ona tili  darslarida ham   davom etadi. Umuman, og‘zaki insho o‘quvchining o‘qituvchi bergan biror savoliga javob berishi, biror voqea haqida axboroti, rasm mazmunini hikoyalab berishi.

Bu insho shakli erkin. Demak, turli mazmundagi mashqlar inshoga bo‘ysunadi. Yozma insho 1-sinfning 2-yarmidan boshlanib, darslikdagi rasm yuzasidan berilgan savolga javob yozish shaklida amalga oshiriladi. Lekin bu paytda insho atamasi ishlatilmaydi.

Og‘zaki insho ko‘p o‘tkaziladi.

Insho o‘quvchini aqliy mustaqillikka, fikrlashga, ko‘rgan, eshitganlarini baholashga, kuzatuvchanlikka, voqealarni qiyoslashga, xulosa chiqarishga, munosabat bildirishga o‘rgatadi, fikrni tartibli ifodalash orqali o‘z kuchiga ishonch uyg‘otadi.

Matn ustida ishlash jarayonida voqealarning sabab natija bog‘lanishini belgilaydi, reja haqida o‘ylaydi, so‘z tanlaydi, birikma va gap tuzadi, imlosini o‘ylaydi – bu aqliy faoliyatni talab etadi.

Og‘zaki va yozma inshoga o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarda mazmunni

tushunish va yoritish, material to‘plash, tartibga solish, joylashtirish, reja tuzish, reja asosida yozish, mazmunga mos til vositalarini tanlash, ulardan foydalanish, yozgan inshosini takomillashtirish ko‘nikmasi hosil qilinadi.

Bulardan tashqari, texnik vositalarni – husnixatga, xat boshiga, hoshiyaga rioya qilinadi.

Og‘zaki va yozma insho:

1. Material manbaiga ko‘ra 3 xil:

a)       o‘quvchilarning ko‘rgan-bilganlari, eshitganlari, mehnat – kuzatishlari,

ekskursiya, o‘yinlari asosidagi insho;

b)      kitob materiali, rasmlar, filmlar, spektakllar, o‘qituvchi hikoyasi asosidagi

insho;

v) turli manba materiallari asosidagi insho; 

2. Mustaqillik darajasiga ko‘ra 2 xil:

a)   umumiy mavzu asosida umumiy tayyorgarlikdan so‘ng yoziladigan kollektiv

insho;

b)  alohida mavzu asosida yoziladigan individual insho. 

3. Janriga ko‘ra 3 xil:

a)   hikoya tarzidagi insho;

b)  tasvir insho;

v) muhokama elementli insho.

Boshlang‘ich sinfda shaxsiy hayotiy tajriba asosidagi insho ko‘p o‘tkaziladi.

Rasm asosidagi insho tez-tez o‘tkaziladi.

Rasm asosidagi insho 3 xil:

1)  rasmlar seriyasi yoki rasmli reja asosidagi insho;

2)  mazmunli (bir syujet) rasm asosida insho; 3) rasmni tasvirlash-tasviriy insho.

Bularni o‘tkazish ham shu berilgan tartibda o‘tkaziladi.

2-sinfda seriyali rasmlar bolalar mehnati, o‘yiniga asoslanadi. 3-4-sinfda seriyali, syujet, rasmni tasvirlash xarakteridagi insho o‘tkaziladi.  Boshlang‘ich sinfda insho taʼlimiy xarakterda bo‘ladi. 3-sinfda tekshiruv insho o‘tkaziladi. Taʼlimiy insho baholanadi, lekin salbiy baho qo‘yilmaydi.

Insho bola shaxsini shakllantirish vositasi. Bolalar voqea – hodisalarni sinchiklab kuzatishni o‘rganadi, fikrni izchil yoritishga o‘rganadi. Adabiy tilni egallaydi.

Insho mavzusi: qahramonlik, mehnatsevarlik, vatanparvarlik, maktab, ilm xosiyati, ota-onalarga munosabat, kattalarga hurmat, tabiat, bayramlar, hayvonot dunyosi, yaxshilik, yomonlik, odob-axloq mavzularida bo‘lishi o‘quvchilarning shunday ahloqiy xulqqa ega bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi.

Inshoning tarbiyaviy ahamiyatini oshirish uchun:

1.                     Osondan qiyinga tamoyiliga amal qilish. Inshoni muntazam o‘tkazib borilsa, o‘quvchilarda mustaqillikni tarbiyalaydi.

2.                     Inshoni hayot bilan bog‘lash. Kuzatishlar, kundalik yuritish, qilingan   ishlar yuzasidan hisobot, xat, maqola, shaklida yozishning ahamiyati katta.

3.                     Insho uchun maktab va o‘qituvchining tarbiyaviy vazifalariga mos mavzu tanlash. Mehnat, vatan, ahloqiy muammolar haqidagi mavzular kiradi.

4.                     Insho ustida ishlashda ishning emotsional darajasini oshirish. Tabiatni qiziqarli, obrazli, taʼsirli qilib tasvirlash.

Mavzular: "Bizning qishloq", "Jamoamiz dalasida", "Paxta boyligimiz",

"Daraxt o‘tqazish", “Polizda”, "Bizning gulzor"» “Varrak”, "Kim bo‘lsam ekan?".

"Onam o‘qituvchi", "Bu mening – bobom".

Eng yaxshi insho sinfda o‘qib beriladi. Tanlov eʼlon qilinadi. Mavzu inshoning predmeti, uning mazmunini tashkil etadi. Mavzuga qarab material to‘planadi, faktlar yig‘iladi. Insho mavzusini to‘liq yoritish uni tushunishga bog‘liq. Eng asosiy narsa insho uchun mavzu tanlash. Mavzu tartiblangan, chegaralangan bo‘lishi lozim.

Mavzular: "Karam uzish". “Uzumzorda”, "Paxta terimi", "Kuz kunlarining birida". "Kech kuzda fermer bog‘i", "Qorburon o‘ynadik", "Yozgi taʼtilning bir kunida", "Mustaqillik kuni", “Navro‘z” bayrami...

Mavzuni yoritish uchun o‘quvchilarga topshiriqlar beriladi. Masalan: “Uzumzorda” mavzusida insho yozish uchun: Uzumzor qishloqning qayerida

joylashgan? U yerda kim bog‘bon bo‘lib ishlaydi? Qanday uzum turlari bor? Siz u yerga borganda nima qildingiz?

Uzumzorni tasvirlovchi so‘z, birikmalar to‘plang. Gaplar tuzing. Boqqa o‘zingizning munosabatingizni bildiring. Topshiriqlar yozdiriladi, material to‘planadi. To‘plangan materiallar og‘zaki savol-javob yo‘li bilan aniqlanadi, kamchiliklar tuzatiladi, reja tuzdiriladi, so‘zlatiladi, so‘ng yozishga ruxsat beriladi.

Reja – bu loyiha. Har bir og‘zaki va yozma hikoya qilishning zaruriy pog‘onasi – reja. Mavzuga mos epigraf tanlash ham mavzuni xarakterlashtiradi. 

1-sinfda reja so‘roq gap shaklida, o‘qituvchi tomonidan tuzib beriladi. 2-sinfda o‘qituvchi rahbarligida o‘quvchilar bilan jamoa bo‘lib tuziladi. Unda ham asosan so‘roq gap shaklida bo‘ladi. 3-sinfda jamoa bo‘lib tuziladi, darak gap shaklida bo‘ladi.

4-sinfda mustaqil tuziladi, darak gap, atov gap (baʼzi qism) shaklida bo‘ladi.

Reja 2, 3, 5 qismli bo‘ladi. O‘quvchilar o‘qigan hikoyasiga reja tuzib, qayta hikoyalaydilar. So‘ng insho rejasini tuzadilar. So‘ng seriyali rasm asosida reja tuzadilar, inshoga sarlavha topadilar. So‘ng syujetli rasm va kuzatishlar asosida reja tuzishga o‘tadilar. Reja tuzishga o‘rganishdan oldin nima haqida to‘xtalinadi; keyin qanday davom ettiriladi, so‘ng nima haqida gapiriladi, nima bilan tugatiladi deb yo‘l – yo‘riq beriladi. Reja insho yozishga tayyorgarlik davrida tuziladi.

Mavzu eʼlon qilingach, ekskursiya, kuzatishdan oldin tuzib olinsa, insho muvaffaqiyatli yoziladi. Inshoga tayyorgarlikni o‘qituvchi boshqaradi.

Tayyorgarlik davrida:

1)  hikoya qilishga talab uyg‘otadigan vaziyat yaratish;

2)  insho uchun material yig‘ish; 3) til vositalarini tanlash.

Tayyorgarlik insho yozilishidan bir necha kun oldin boshlanadi. Darsdan tashqari vaqtlarda, boshqa dars jarayonida xam tayyorgarlik ko‘riladi. Insho ustida ishlash 3 bosqichda:

1)                    mavzu boshlash, unga material to‘plash; kuzatish, ekskursiya, rasmni ko‘rib chiqish, kinofilm, spektakl ko‘rish, badiiy adabiyotlar o‘qish;

2)                    mavzuga doir mos materiallar tanlash, sistema solish, joylashtirish, suhbat, muhokama qilish, zarur materiallarni  ajratish,  reja  tuzish,  lug‘at ustida  ishlash, imlo va leksik tomondan tayyorgarlik ko‘rish;

3)                    inshoni nutqiy shakllantirish; insho matnini tuzish, yozish, takomillashtirish, xatolarini to‘g‘rilash, tekshirish. 

1-2-bosqichlardagi ishlar darsdan tashqari paytlarda bajariladi.

Tayyorlov bosqichida qancha ko‘p ishlansa, insho sifatli bo‘ladi. Darsda yig‘ilgai materiallar yodiga tushiriladi, yozishga qiziqish uyg‘otiladi.

1- sinfda insho yozish bir dars, 2- sinfda bir dars keyingi soatdan 15-20 daqiqa, 3-

4 sinfda bir-bir yarim, baʼzan 2 dars ajratiladi.

Xatolar ustida ishlashga 20-25 daqiqa ajratiladi. Insho yozishda quyidagi bosqichlarga rioya qilinadi.

1)  mavzuni eʼlon qilish, uni o‘quvchilar bilan muhokama qilish;

2)  to‘plangan materiallarni sistemaga solish, rasm asosida bo‘lsa, rasmni ko‘rish, suhbat o‘tkazish;

3)  reja tuzish yoki oldin tuzilgan rejaga aniqlik kiritish;

4)  matnni nutqiy tayyorlash, zarur so‘zlarni yozish, birikma gap, bog‘lanishli nutq tuzish, imlosi qiyin so‘zlarni tushuntirish;

5)  inshoni yozish, o‘qituvchi ayrim o‘quvchilarga individual yordam beradi;

6)  insho tekshiriladi, o‘quvchilar tuzatishlari bo‘lsa, baho pasaytiril-maydi

(o‘quvchilar tekshiradi);

7)  o‘qituvchi 2 kun ichida inshoni tekshiradi.

Inshoni baholashda quyidagilar hisobga olinadi:

1)  mavzuning yoritilishi;

2)  reja, kompozitsiya, izchillik, xulosa chiqarilganmi?

3)  Janri, uslubi: tasvir muhokama elementlari bormi? Badiiy elementlari bormi?

4)  insho hajmi;

5)  leksikasi;

6)  sintaksisi;

7)  imloviy, ishoraviy savodxonligi;

8)  husnixati, xati, xatboshi, hoshiya.

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar

1.                K. Qosimova, S. Matjonov, X. G‘ulomova, Sh. Yo‘ldoshev, Sh. Sariyev, Ona tili o‘qitish metodikasi, - T., 2009.

2.                M. Yusupov "O‘qish va yozuv darslarining samaradorligini oshirish", “O‘qituvchi”. – 1999 y.

3.                M. Umarova. Bayonlar to‘plami. “O‘qituvchi” 1997. 

4.                M.Yusupov. O‘qish va yozuv darslari samaradorligini oshirish. Toshkent:

O‘qituvchi. 1992.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФИО автора: Ashirqulova Feruza Bahtiyorovna

 O‘qituvchi, Toshkent shahar Yangihayot tumani 303-sonli IDUM, Toshkent,

O‘zbekiston 

Название публикации: «HEALTHY IS OUR WEALTHY»

 

Annotation: In this article discusses about our health and given some important and useful recommendations.  By this article everybody can learn how should keep their helath.

Keywords: health, wealth, environment, good health, advice, competetion

Wake up early if you want to be healthy early.  Because early to bed and early to rise, make peoples healthy, wealthy and wise. Todays, living life has become costly and though as well as unhealthy as everything like air, water, environment, food, etc has become contaminated, infected and polluted. As we know, all live in super-fast, crowded and busy time period, todays. We have to perform multiple tasks throughout the day in order to earn more money however we forget that good health as necessary for our healthy life as air and water for the body. We forget to take proper food in timely manner, daily exercises, proper rest, etc to just earn some  false wealth. We should never forget that our health  is a real wealth of the life It is true for all that

‘Healthy is our wealthy’.

A good health reduces the stress level and promotes healthylife without any sufferings. We should always be aware of our health and go for regular health checkup. We should eat balanced food having fresh fruits, salad, green leafy vegetables, milk, egg, curd etc in timely manner in order to maintain the good health. A good health also need some daily physical  activities, proper rest and sleep, cleanliness, healthy, environment, fresh air and water, personal hygiene, etc. In order to reduce our rush between hospital and home, maintain a good health is better idea. It’s a good habit which should be practiced from childhood.

In earlier days, life was not so hectic. It was quite simple and free of too many challenges with healthy environment in comparison to these days. People were healthy as they had to perform all the daily routine activities by their own hand and body. But now, life in the technological world has become easy and comfortable but hectic because of the competitions. Now-a-days, easy life is not possible as everyone wants to earn more money to get better life than others. 

People have to work for at least 8 to 9 hours in the offices by just sitting on the chair without any physical movement. They come to home in late evening and become too tired to perform any household work or exercise. Again in the morning they get up late from bed, do some necessary works like bath, brush, breakfast, etc and go to the office. They just live their daily routine only to earn money and not their life for themselves. 

Plenty of foods rich in starch and fiber. Eating foods containing fiber could be good for your digestion. Constipation tends to become more of a nuisance as you get older, but fiber-rich foods can prevent constipation and other digestive problems. Eating calcium-rich foods can help you avoid osteoporis. Good sources include dairy products such as milk, cheese yogurt. Choose lower fat varieties when you can, or eat higher fat variates in smaller amounts.

It is necessary to earn money for fulfilling the basic needs however, it is also necessary to live a healthy and peaceful life which needs a good health.

References:

1.     www.sog`lomhayot.uz

2.     www.ziyonet.uz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



[1] Saussure F. de. Course in General linguistics. - Yekaterinburg: Ural University Press, 1999. - 432 p.

[2] https://www.norma.uz/oz/raznoe/eshlarga_oid_davlat_siesati_samaradorligini_oshirish_va_uzbekiston_eshlar_ittifoqi_ faoliyatini_qullab-quvvatlash_tugrisida

[3] https://lex.uz/docs/-3523206

[4] https://lex.uz/docs/-5512119

[5] https://lex.uz/docs/5085999  

[6] https://lex.uz/docs/5085887  

Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.

Геологическое строение Узбекистана, полезные ископаемые и их использование в промышленности.

Международный научно-образовательный электронный журнал «ОБРАЗОВАНИЕ

Международный научно-образовательный электронный журнал «ОБРАЗОВАНИЕ

ООО «МОЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КАРЬЕРА» ©

ООО «МОЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КАРЬЕРА» ©

СОДЕРЖАНИЕ Название научной статьи,

СОДЕРЖАНИЕ Название научной статьи,

ALKOGOLIZM — ETILOGIYASI, BOSQICHLARI,

ALKOGOLIZM — ETILOGIYASI, BOSQICHLARI,

ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА

ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА

PROBLEMS OF SPEAKING IN FOREIGN

PROBLEMS OF SPEAKING IN FOREIGN

YOU ARE THE PRIDE OF MY NATION,

YOU ARE THE PRIDE OF MY NATION,

Annotatsiya: Ushbu maqolada dzyudochilarda egiluvchanlik sifatini oshirish va takomillashtirish metodikalari yuzasidan tadqiqot ishi olib borilgan

Annotatsiya: Ushbu maqolada dzyudochilarda egiluvchanlik sifatini oshirish va takomillashtirish metodikalari yuzasidan tadqiqot ishi olib borilgan

Dinamik egiluvchanlik- dinamik xususiyatga ega mashqlarda namoyon bo'ladigan egiluvchanlikdir

Dinamik egiluvchanlik- dinamik xususiyatga ega mashqlarda namoyon bo'ladigan egiluvchanlikdir

Sust egiluvchanlikka nisbatan faol egiluvchanlikning rivojlanishi 1,5-2 marta sekin kechadi

Sust egiluvchanlikka nisbatan faol egiluvchanlikning rivojlanishi 1,5-2 marta sekin kechadi

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1

Название публикации: «ENGLISH

Название публикации: «ENGLISH

So, as a result, Phraseology became a new focus for those linguists who were keen on cognitive approaches

So, as a result, Phraseology became a new focus for those linguists who were keen on cognitive approaches

Phraseology and Phraseological units: 1

Phraseology and Phraseological units: 1

REFERENCES 1.Bally, Ch. Precis de stylistique

REFERENCES 1.Bally, Ch. Precis de stylistique

ФИО авторов: Bo’riyeva Mamlakatxon

ФИО авторов: Bo’riyeva Mamlakatxon

Ключевые слова: фикх, суфизм, тарикат, сунна, аскетизм, накшбанди, мухаддис, муфассир, мутакаллим

Ключевые слова: фикх, суфизм, тарикат, сунна, аскетизм, накшбанди, мухаддис, муфассир, мутакаллим

Oxir-oqibat maqsadimga erishtirdi

Oxir-oqibat maqsadimga erishtirdi

Shu Bois Navoiy hazratlari o’zining “Nasoyim ul muhabbat” risolasida hatto o’z piri

Shu Bois Navoiy hazratlari o’zining “Nasoyim ul muhabbat” risolasida hatto o’z piri

Abul Muhsin Muhammad Bokir ibn

Abul Muhsin Muhammad Bokir ibn

ФИО автора: Файзуллаева Саятхан

ФИО автора: Файзуллаева Саятхан

Шайырдың көплеген косықлар топламы оқыўшылар кеўлиннен әлле қашан орын алды

Шайырдың көплеген косықлар топламы оқыўшылар кеўлиннен әлле қашан орын алды

Профессор Қ.Жәримбетов шайырдың ҳақыйқый қарақалпақ ҳаялының ишки дебдиўлерин беретуғын қосығы мысалында төмендеги қатарларды тилге алады

Профессор Қ.Жәримбетов шайырдың ҳақыйқый қарақалпақ ҳаялының ишки дебдиўлерин беретуғын қосығы мысалында төмендеги қатарларды тилге алады

Оразымбетов Қ. Таңламалы шығармалар топламы

Оразымбетов Қ. Таңламалы шығармалар топламы

ОБЩЕЕ НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

ОБЩЕЕ НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

Such expressions existed in the language in a ready-made form and were transmitted according to tradition

Such expressions existed in the language in a ready-made form and were transmitted according to tradition

Some linguists believe that, first of all, it is appropriate to refer to the phraseology of the military sphere those phraseological units that are associated…

Some linguists believe that, first of all, it is appropriate to refer to the phraseology of the military sphere those phraseological units that are associated…

Thus, the phraseology of the military sphere includes phrases that serve to denote various phenomena of military service, weapons and military equipment, activities during combat…

Thus, the phraseology of the military sphere includes phrases that serve to denote various phenomena of military service, weapons and military equipment, activities during combat…

Mamatov A.E. O‘zbek tili frazeologizmlarining shakllanishi masalalari,

Mamatov A.E. O‘zbek tili frazeologizmlarining shakllanishi masalalari,

Remote Radio Unit/Remote Radio

Remote Radio Unit/Remote Radio

The switching functions interconnect the virtual

The switching functions interconnect the virtual

Partial Centralization: In partially centralized solution

Partial Centralization: In partially centralized solution

Operating expenses (OPEX) savings stem from the fact that the energy consumption of the whole system depends only on the average number of active

Operating expenses (OPEX) savings stem from the fact that the energy consumption of the whole system depends only on the average number of active

ФИО авторов: Mamadaliyeva Mahbuba

ФИО авторов: Mamadaliyeva Mahbuba

P. I. Kalyu «Salomatlik tushunchasining asosiy xususiyatlari va sog’liqni saqlashni qayta tuzishning ayrim masalalari: batafsil ma’lumot» nomli ishida dunyoning turli mamlakatlarida, turli davrlarda va turli…

P. I. Kalyu «Salomatlik tushunchasining asosiy xususiyatlari va sog’liqni saqlashni qayta tuzishning ayrim masalalari: batafsil ma’lumot» nomli ishida dunyoning turli mamlakatlarida, turli davrlarda va turli…

Yalpi ichki mahsulotni sog’liqni saqlashga sarflash; •

Yalpi ichki mahsulotni sog’liqni saqlashga sarflash; •

Erkaklar va ayollarning umr ko’rish davomiyligidagi farq yashash joyiga bog’liqdir;

Erkaklar va ayollarning umr ko’rish davomiyligidagi farq yashash joyiga bog’liqdir;

Wood, W. Patrick) o’z maqolalarida psixologiyaning vazifalaridan biri sog’lom professional muhit va sog’lom ish o’rinlari yaratish bo’lishi kerak degan fikrni shakllantirgan

Wood, W. Patrick) o’z maqolalarida psixologiyaning vazifalaridan biri sog’lom professional muhit va sog’lom ish o’rinlari yaratish bo’lishi kerak degan fikrni shakllantirgan

Adaptatsiyaning buzilganligi (dezadaptatsiya belgilari) bir tomondan salbiy psixik holatlarning yuzaga kelishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uning faoliyat samaradorligi pasayishi hisoblanadi

Adaptatsiyaning buzilganligi (dezadaptatsiya belgilari) bir tomondan salbiy psixik holatlarning yuzaga kelishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uning faoliyat samaradorligi pasayishi hisoblanadi

Valeologiya (lot. valeo — «sog’lom bo’lish») — «salomatlikning umumiy nazariyasi», insonning jismoniy, hush ko’rish va ruhiy salomatligiga tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlar — tibbiyot, gigiena,…

Valeologiya (lot. valeo — «sog’lom bo’lish») — «salomatlikning umumiy nazariyasi», insonning jismoniy, hush ko’rish va ruhiy salomatligiga tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlar — tibbiyot, gigiena,…

XIX asrga kelib aholi farovonligining oshishi bilan alkogolizm ham oshadi deb hisoblangan

XIX asrga kelib aholi farovonligining oshishi bilan alkogolizm ham oshadi deb hisoblangan

Amerika Qo’shma Shtatlari, Shveytsariya va

Amerika Qo’shma Shtatlari, Shveytsariya va

Ma’lum bir psixiatrik kasallikning fonida alkogolizasiya og’ir shakl hisoblanadi

Ma’lum bir psixiatrik kasallikning fonida alkogolizasiya og’ir shakl hisoblanadi

Suiste’mol qiluvchi shaxslar (spirtli ichimliklarga qaramlikning rivojlanishi): 1

Suiste’mol qiluvchi shaxslar (spirtli ichimliklarga qaramlikning rivojlanishi): 1

Bunday holda, psixikadagi buzilishlar tobora ko’proq amneziyaga sabab bo’ladi

Bunday holda, psixikadagi buzilishlar tobora ko’proq amneziyaga sabab bo’ladi

Alkogol iste’mol qilishga kuchli muhtojlik yoki istak

Alkogol iste’mol qilishga kuchli muhtojlik yoki istak

Boshqacha aytganda, alkogolizmni zamonaviy shaklda davolash keng qamrovli bo’lishi va faqatgina biologik terapiyani emas, balki psixoterapiyaning turli shakllarini, shuningdek, ijtimoiy choralarni o’z ichiga olishi kerak

Boshqacha aytganda, alkogolizmni zamonaviy shaklda davolash keng qamrovli bo’lishi va faqatgina biologik terapiyani emas, balki psixoterapiyaning turli shakllarini, shuningdek, ijtimoiy choralarni o’z ichiga olishi kerak

Alkogolizmga chalingan bemorni shaxs sifatida qayta tiklash va uni jamiyat tarkibiga qayta integratsiya qilish uchun mo’ljallangan

Alkogolizmga chalingan bemorni shaxs sifatida qayta tiklash va uni jamiyat tarkibiga qayta integratsiya qilish uchun mo’ljallangan

ФИО авторов: Po’latova Dilafruz

ФИО авторов: Po’latova Dilafruz
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
29.01.2022