"Государство Карахан"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «Бақанас аграрлы­индустриалдық колледжі» МКҚК САБАҚ ЖОСПАРЫ №  Күні Топ  Пән:Қазақстан тарихы Сабақтың тақырыбы: Қарахан мемлекеті.      Сабақтың түрі: аралас сабақ;                                 Сабақтың мақсаты:           Білімділік: Қарахан    мемлекетінің құрылуы ,саяси тарихы, шаруашылығы туралы мағлұмат беру. Дамытушылық:   пайдалана білуге баулу;       Білім алушылардың ойлау қабілетін дамыту, алған білімін іс жүзінде  Тәрбиелік:      Патриоттыққа, елжандылыққа тәрбиеу. Көрнекілік­оқыту кұралдары: иллюстрациялық көрнекіліктер; ( суреттер,кесте,); оқу  құралдары;  карта,  ТОҚ, видио­проектор Негізгі әдебиет: Қаз. тарихы. Ә.Төлеубаев,Ж.Қасымбаев,  М.Қойгелдиев,Е.Қалиева, Т.Далаева;»  Қаз.тар. Х.К.Ермуханова «Шың», Электронды оқулық  Пәнаралық байланыс: география  І.Ұйымдастыру кезеңі:     Білім алушылармен сәлемдесу , түгендеу, сабаққа назарын аудару, сергіту ІІ. Үй  тапсырмасын тексеру: Тест тапсырмасын орындау. Сабақ барысы: 1. Қимақтардың VII ғасырдың басында мекендеген жері:           А) Монғолия           В) Алтай Б) Қытай  Д) Сыр бойы 2. Қимақ қағанатының астанасы: А) Отырар С) Имақия             В) Жанкент Д) Суяб 3. Қимақтар туралы жазған парсы тарихшысы А) Әль­Якуби            В) Әль­Фараби С) Бируни  Д) Гардизи 4. Қимақ шонжарларының ислам дінін қабылдай бастаған кезі: А) IX ғасыр С) ХІ ғасыр В) Х ғасыр Д) ХІІ ғасыр 5. Қимақтардың жеке дара тайпа көсемінің атағы: А) Ябғу С) Шад­ түтік Г) Ұлы бек В) Қаған ІІІ. Білімдерін тексеру: «Көкпар»  Көне түрік тайпаларын атаңдар?  Ортағасырлық тайпалар этногенезін зерттеудің ерекшелігі неде?  Түрік қағанаты қай жылы құрылды?  Батыс түрік қағанатының аумағы?  Қазақ этногенезінде қыпшақтардың орны ?  Түркештер қай жылы билік құрды?  Қарлұқтардың саяси тарихы?  Қимақ қағанаты қай жылы құрылды?  Оғыздар мемлекеті  қай жылы құрылды? ІҮ. Мақсат қою: Ү. Жаңа сабақ: «Жигсо» әдісі Мемлекет құрылуы Қарахан Әулетінің мемлекеті (942—1210 жж.) — 10 ғ. құлылған, иелігі батыста  Амудария мен Сырдария арасындағы Мәуереннахрдан бастап, шығыста Жетісу мен Қашғарға дейін  созылған мемлекет. Қарахан мемлекеті негізін салған Сатұқ Боғра хан (915—955). 940 (942) ж. Сатуқ  Баласағұн билеушісін құлатып, өзін жоғарғы қағанмын деп жариялайды. Осы кезден бастап Қарахандар  мемлекеті тарихы басталады. Қарахан мемлекетінің құрылуы мен оның ерте тарихында басты рольді  Қарлұқ конфедерациясының тайпалары атқарды. Қарахан мемлекеті шекаралары тұрақты, толып жатқан  еншіліктерге бөлінетін. Еншілік иелерінің құқтары зор болатын. Олар өз атымен теңгелер шығаруға дейін,  кейде тіпті лауазымдарын өзгерте алатын. 11 ғ. 30 жж. соңында Ибрахим ибн Насырдың тұсында мемлекет  екіге бөлінеді: біріншісі, орталығы Бұқарда болған, қарауына Ходжентке дейінгі Мәуереннахрды қосып  алған Батыс хандығы, екіншісі — қарамағына Тараз, Исфиджаб, Шаш, Ферғана, Жетісу мен Қашғар кіретін Шығыс хандығы. Оның астанасы Баласағұн қаласы. Осымен Қарахан мемлекетінің еншіліктерге бөлінуі  заңды түрде бекітілді. Арслан хан кезіңде қарахан мемлекеті одан сайін бөлініп кетеді: әрбір еншілік өз  тәуелсіздігін құру үшін таласады. 1056 ж. Қадыр ханның ұлы Йинал­тегін өкімет мұралығы жолындағы  күресте інісі Сүлейменнің иелігін басып алады. Бірақ ұзамай ол у беріліп өлтіріледі. Тәж­таққа Йинал­ тегіннің баласы Ибрахим ие болады, бірақ ол да біраздан кейін Барыс хан әміршісімен болған соғыста қаза  табады. Осыдан кейін Шығыс қағанатын 15 жыл бойы (1059—1074) Қадыр ханның балалары Юсуф Тоғрул  хан мен Боғра хан Харун басқарады. Олардың тұсында Ферғана Шығыс қағанатқа күшпен қосылады. Екі  қағанат арасындағы шекара Сырдарияны бойлай өтеді. Сурет:Қазақстан және Орта Азияның картасы(12  ғасырға дейін).png Тоғрұл қайтыс болғаннан кейін оның еншілігі Боғра хан Харунның (1075—1102) —  Қашғар, Баласағұн мен Хотан қожасының қол астына көшеді. 1089 ж. бастап ол Салжық сұлтаны  Мәлікшахтың кіріптар вассалына айналады.1102 ж. Боғра хан қайтыс болғаннан кейін, көп ұзамай  Мәуереннахрға Баласағұн мен Таластың иесі Қадыр хан Жабраил шабуыл жасап, Амударияға дейінгі  жердің бәрін басып алады, тіпті Салжықтардан Термезді тартып алмақшы болады, бірақ олардан жеңіліп  қалады. Сұлтан Санжардың басқаруы кезінде (1118—1157) салжықтар Мәуереннахрда шексіз билігін  жүргізеді, бірақ бұл кезде Қарахан әулетінің саяси құлдырауының белгісі біліне бастады. Бұған бас  себебі — Қарақытай мемлекетіінің құрылуы және оның жүргізген сыртқы әскери саясаты болып табылады.  Ыдырауы  12 ғ. екінші жартысында қарақытайлар Батыс қағандығына қауіп төндіре бастайды. 1141 ж. Қарахан —  Салжықтың әскерін талқандағаннан кейін Қарахандар мемлекеті екі хандығының билігі де  қарақытайлар қолына көшеді. 1210 ж. шығыс Қарахандар әулеті наймандармен соғыста  жеңіледі. Ал 1212 ж. Хорезм шах Мұхаммед батыс қағанаттың соңғы қағаны самарқандық  Османды өлтіреді, ұзамай Қарахандардың Ферғана тармағы да жоқ болады. Қарахан  әулетінің мемлекеті тарихы осылай аяқталды.  Шаруашылығы мен мәдениеті :Қарахан әулеті мемлекетінде аса маңызды әлеуметтік­саяси институт  әскери­мұралық жүйе болды. Хандар өз туыстарына белгілі бір территорияның, сол уақытқа дейін  мемлекет пайдасына деп алынған салықты өздері жинап алу құқын берді. Мұндай салық «икта» деп аталады, ал оны жинаушыны «мукта», немесе «иктадар» деп атаған. Халық көшпелі, жартылай  көшпелі болды. Мемлекеттік дін ретінде — Ислам діні болды. Исламның (960 ж. Мұса жариялады)  енуіне байланысты, араб әрпіне негізделген жаңа түркі жазуы қалыптасады. Түрік этносының ой­ санасы өседі. Жүсіп Баласағұни есімі кең мәлім болды.  ҮІ. Бекіту: «Кім жылдам?» Қарахан мемлекетінің тарихы қай уақыттан басталады?  Мемлекеттің негізін салушы кім? Мемлекеттің құрылысы мен саяси тарихына сипаттама бер? Қай жылы мемлекет екіге  бөлінді? Қарахан мемлекетінің шаруашылығы? Қарахан мемлекеті өмір сүрген уақыты? ҮІІ. Қорытынды:бағалау Рефлексия ҮІІІ. Үйге тапсырмасы: Қосымша деректер жинау Оқытушы________________ Директордың оқу­ісі  жөніндегі орынбасары _______