"Государство Моголстан"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «Бақанас аграрлы­индустриалдық колледжі»МКҚК САБАҚ ЖОСПАРЫ №  Күні Топ  Пән:Қазақстан тарихы Сабақ тақырыбы:  Моғолстан Сабақ түрі:  аралас сабақ Сабақтың  мақсаты:  Білімділік:  Моғолстан  мемлекетінің құрылуы, саяси жағдайы, ыдырау себептері мен  шаруашылығы  туралы  түсінік  беру ; Дамытушылық: Білім алушының ой­өрісін, ойлау, сөйлеу қабілетін ,  білімін дамыту;  Тәрбиелік: Білім алушыларды еліміздің өткен тарихына құрметпен қарауға, отансүйгіштікке  тәрбиелеу. Сабақтың көрнекілігі:  Электрондық  оқулық,карта , слайд Негізгі әдебиет: Қаз. Тарихы­Ә.Төлеубаев,Ж.Қасымбаев,М.Қойгелдиев,Е.Қалиева Т.Далаева;  Қаз. тарихы  Қ.Сосанов «Анықтамалық құрал» Қаз.тар. Х.К.Ермуханова «Шың» Қаз. тарихы. Пәнаралық байланыс: география Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Білім алушылармен сәлемдесу, түгендеу, сергіту ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: «Кім жылдам?» 1.Әбілқайыр хандығы  қай жылы құрылды? 2.Мемлекеттің  негізін салушы ? 3. Мемлекет неше аймаққа бөлінді? 4. Мемлекеттің   ыдырау себебі ? 5. Мемлекеттің саяси   тарихы? ІІІ.Білімдерін тексеру: «Жылдар сөйлейді» 1243ж,1236ж, 1312ж,1380ж, 1357ж, 1375ж, 1382ж; ІҮ. Мақсат қою: Ү. Жаңа сабақ: «жигсо әдісі» Моғолстан мемлекеті ХІҮ ғ. ортасы – ХҮІ ғ. басында Оңтүстік­Шығыс Қазақстан аумағы Моғолстан мемлекетіне кірді. Бұл  мемлекет ХІҮ ғ. ортасында Орта Азияның солтүстік­шығыс бөлігі, Жетісу мен Шығыс Түркістан жерінде  Шағатай ұлысы ыдырағаннан кейін құрылды. Моғолстан мемлекетінің негізін салушы – дулат тайпасының  көсемі Әмір Болатшы. Алғашқы ханы – Тоғылық Темір (1348­1362 жж.), ол Моғолстан билеушілері әулетінің  негізін салды. Астанасы – Іле алқабындағы Алмалық қаласы болды. Территориясы: Оңтүстік­Шығыс  Қазақстан, Қырғызстан, Шығыс Түркістан. Орталық аймағы – Жетісу. «Моғолстан» атауы «монғол» сөзінен  шыққан. Өйткені түрік және парсы деректерінде монғолдарды осылай атаған. Халқы: дулаттар, қаңлылар,  керейттер, арғындар, үйсіндер, барластар т.б. түрік және түріктенген монғол тайпалары. Олар мемлекет  атауына сай моғолдар деп аталды. Осынау тайпалардың Жетісуды жайлайтын едәуір бөлігі кейін қазақ  халқының құрамына енеді, ал оның Тянь­Шань өңірі мен Шығыс Түркістанды мекендейтін екінші бөлегі  қырғыздар мен ұйғырлар құрамына кетеді. Осылардың ішінде  дулаттар ең қуатты тайпа болды. Билеушінің дәрежесі – хан. Моғолстанда мемлекеттің саяси басшысы және жер­судың жоғарғы иесі хан болған. Дулат тайпасы әмірлерінен ханның көмекшілері ­ ұлысбектер тағайындалды. Хандық кеңес мемлекеттің ішкі  және сыртқы істері, әскери жорық және жайылымдық жерлерді бөлумен айналысты. Ақсүйектер жерді шартты  түрде иеленудің икта, инджу, сойырғал сияқты түрлерін пайдаланған. Көшпелі аудандарда жер қауымның  қарауында болған. Бірақ мал ақсүйектер қолында шоғырланғандығы себепті көшпелі аудандарда қоныс­ өрістердің көпшілігі солардың меншігінде болды. Салықтың бірнеше түрі жиналды. Қала мен ауыл  тұрғындарынан, егіншілер мен көшпелі халықтан алынатын салықтар, деректерде көрсетілгендей, қалан,  күпшір, зекет, тағар, баж және қарадж деп аталған. Сондай­ақ халық әскери, кірешілік, еңбек, пошта т.б.  әртүрлі міндеттерді атқарған. Иеліктерді қайта бөлуге бағытталған соғыстар мен өзара қырқыстар халық  бұқарасының халін ауырлатты. Моғолстанның алғашқы ханы Тоғылық Темір өз билігін нығайту үшін ислам  дінін тірек етті. Моғолстанның саяси тарихында феодалдық соғыстар мен ішкі қырқыс,  көрші мемлекеттер тарапынан жасаған  шапқыншылықтарды тойтару жағы өте көп болған. Тоғылық Темір 1361 жылы Мәуереннахрды түгел басып  алып, баласы Ілияс Қожаны билеуші етіп қойды. Кейін ол әкесінің орнына 1362­1385 жж. Моғолстанның  билеушісі болды. Оның тұсында өзара қырқысу соғыстары басталып, Моғолстан бірнеше бөлікке бөлінді:  Дулат әмірі Қамар ад­Дин – Жетісуды, Енке төре – Іле мен Тарбағатайды биледі. Осыны пайдаланған Әмір Темір ХІҮ ғасырдың 70­80­жылдары  Моғолстанға оншақты рет шапқыншылықтар  жасайды. Қызыр Қожа хан (1385­1399 жж.) өзін Темірдің вассалы деп мойындайды. Қызыр Қожаның ұлы  Мұхаммед хан тұсында (1408­1418) елдің жағдайы біраз нығайды. Оның кезінде Моғолстанның Темір  тұқымынан тәуелсіз болуға қолы жетеді. Біраз уақыт өзара қырқыс пен талас­тартыс толастайды. Мемлекетті  бір орталыққа бағындыру үшін Мұхаммед хан исламды енгізуге күш салады.  ҮІ. Бекіту: 1. Венн диаграммасы Әбілқайыр  хандығы  мен  Моғолстанның  саяси  жағдайы,  ыдырау себебі 2. Электрондық  оқулықпен   жүмыс  ҮІІ.Қорытынды: бағалау, рефлексия ҮІІІ. Үйге тапсырма: §29­30, 162 бет  оқу, мазмұнын айту Оқытушы________________ Директордың оқу­ісі  жөніндегі орынбасары ____________________                                                                                           3­тапсырма: Семантикалық карта Шарты: Дұрыс жауапқа «+» белгісін қою 1255­1266ж 1266­1280ж 1227­1255ж 1501ж.  дейін 1312­1342ж 1290­1312ж Хандар  билік  құрған  жылдар Батый хан Береке хан Өзбек хан ҮІ.Қорытынды: бағалау ҮІІ. Үйге тапсырма: §24­ оқу, мазмұнын айту . Оқытушы________________ Директордың оқу­өндірістік жұмысы жөніндегі орынбасары ____________________