Ilmiy sohaga oid yangiliklar

9-Nazorat savollari

1.  Shartli belgi deganda nimani tushunasiz ?

2.  Ishlatiladigan shartli belgilarni sanang ?

3.  Topografik kartalar asosan qanday tasvirlanishi mumkin

Kartografik  shartli  belgilar. Ko'rinishlani  tasvirlashning  umumiy  ta'rifi. Shartli  belgi  deganda.  Topografik  kartalarda  va  yer  tuzish  rejalarida  bar  xil narsalarning  tasvirini  soddalashtirib  tasvirlash  tushuniladi.  Maktab  (kursidan) geografiya  fanidan  malumki  yer  sathini  qog'ozda  tasvirlashda  daryolar,  kanallar, aholi  yashash  joylari.  uylar.  daraxtlami  kichraytirish  masshtabida  ularning  rasmini eslatuvchi  ya'ni  shakli  tasvirlanadi  (33  -  rasm). Topografik  kartalarda  tasvirlar  asosan  masshtabda  va  masshtabsiz  tasvirlanishi mumkin.  33-b,  rasmda  katta  maydandagi  bog'lar,  haydalgan  yerlar,  o'rmonlar, butazorlar  masshtabda  bajariladi.  33-v,  rasmda  ko'rsatilgandek  kichikroq  maydonga (hajmga)  ega  sanoat  inshoatlari  (zavod,  fabrika.  elektr  stansiyalar)  qurilma  boylik manbalari  masshtabsiz  tasvirlanadi.  Har  qanday  holatda  ham  har  bir  tasvirga  sonli yoki  so'zlar  bilan  tushuntirish  xatlari  yoziladi.  Undagi  aylanachalar  taxminan bajariladi. Daraxtlarning  nomi  «Chinor»,  «Dub»  va  ularning  balandligi,  diametri  hamda o'rmon  zichligi  metr  (m)  hisobida.  Anhor  va  daryolarning  oqimi  yo'nalishi  strelka bilan  oqish  tezligi  metr  sekund  (m/s  0,5)  da,  yoki  botqoqliklrga  vertikal  strelka  bilan uning  chuqurligi  (0,8),  zavod  fabrikalar  shartli  belgisi  yoniga  («bum»  -  bumajniy) qog'oz,  («mash»  -  mashinniy)  mashina va  hokazo  yozuvlar yozilishi  mumkin. Ayrim  hollarda  ayniqsa  aholi  yashash  joylari  shahar,  qo'rg'oncha,  qishloqlar tuman  markazlari  aholisining  ko'p  kamligiga  qarab  katta  yoki  kichik  shriftlarda ulaming  nomlari  yoziladi, «Samarqand»  yoki  «Juma». Tafsilotlarning  joylashishiga  qarab  ham  ma'no  kelib  chiqadi.  Masalan,  rejada aylanachalar ixtiyoriy  joylashgan  bolsa,  o'rmon  daraxtlarini  anglatadi. Yuqorida  aytib  o'tilgan  shartli  belgilarning  o'zaro  joylashishi,  ularning  soni,  har xil  shtrixlar,  ranglar  barcha  barchasi  Topografik  chizmaning  mazmun  mohiyatini ochib  beradi.  Bulardan  tashqari  yana  bir  qancha  shartli  belgilar  borki.  ular bajarilishiga  qarab  murakkablashib  boraveradi.  Masalan,  avtomobil.  yo'Ilari (shosse)  dagi  yuqoriga  ko'tarilish,  pastga  tushish  qiyaliklari  10%  dan  oshsa. qo'shimcha belgilar ishlatiladi.