JI’LLI’LI’Q MUG’DARI’.SALI’STI’RMALI’ JI’LLI’LI’Q SI’YI’MLI’LI’G’I’

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

JI’LLI’LI’Q MUG’DARI’.SALI’STI’RMALI’ JI’LLI’LI’Q SI’YI’MLI’LI’G’I’

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 8-TEMA    JI’LLI’LI’Q MUG’DARI’.SALI’STI’RMALI’ JI’LLI’LI’Q SI’YI’MLI’LI’G’I’

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Ji’lli’li’q mug’dari’.sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Modifikaciyalang’an bayanat» interaktiv metodi’ «Mashqalali’ jag’day» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Ishki energiya ha’m jumi’s’temasi’n soraw

TEMA

Ji’lli’li’q mu’dari’

Dene bo’lekshelerinin’ ta’rtipsiz (xaotikali’q) qozg’ali’si’-ji’lli’li’q boli’p yesaplanadi’.Ji’lli’li’qti’n’ mug’darli’q wo’lshewi-ji’lli’li’q mug’dari’ dep ataladi’.

Cilindrdegi gazdi’n’ ishki energiyasi’n jumi’s atqari’w joli’ menen g’ana yemes,ba’lki gazdi’ qi’zdi’ri’w yamasa suwi’ti’w arqali’da wo’zgertiw mu’mkin.

Zatti’n’ ishki energiyasi’n ji’lli’li’q beriw yamasa ali’w arqali’ wo’zgertiw procesi ji’lli’li’q jetkerip beriw dep ataladi’.

Bunda kilokoloriya (1kkol) tezligi de qollani’ladi’ (1kkol =1000 kal).Ji’lli’li’q mug’dari’ni’n’ Djoul menen koloriya birlikleri arasi’ndag’I’ qatnasi’ to’mendegishe ko’rsetiledi.1Dj=0,24kal yamasa 1 kal=4,2Dj.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Zatti’n’ Sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’:    

Ha’r tu’rli denelerdin’ temperaturasi’n birdey temperaturag’a ko’beytiw ushi’n ha’r tu’rli ji’lli’li’q mug’dari’ jumsaladi’.

Zatti’n’ temperaturasi’n 1 K g’a ko’teriw ushi’n wog’an beriliwi za’ru’r bolg’an ji’lli’li’q mug’dari’ usi’ denenin’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ dep ataladi’ ha’m C ha’ribi menen belgilenedi.

Ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ to’mendegishe boladi’.

        (1)

Bunda Q zatqa berilgen ji’lli’li’q mug’dari’.T₁ ha’m T₂ – zatqa Q ji’lli’li’q mu’gdari’ berilmesten aldi’ng’i’ ha’m berilgennen keyingi temperaturalari’.

Ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’I’ni’n’ tiykarg’I’ wo’lshew birligi

(1) formuladan zatqa berilgen ji’lli’li’q mug’dari’ to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin.

  (2)

Massalari’ bir qi’yli’ bolg’an ha’r tu’rli zatlardi’n’ temperaturasi’n birdey ma’niske ko’teriw ushi’n wolarg’a ha’r tu’rli mug’darda ji’lli’li’q beriliwi kerek.Ms: 1 kg suwdi’n’ temperaturasi’n 1 K g’a ko’teriw ushi’n 4100 Dj 1 kg wo’simlik mayi’ni’n’ temperaturasi’n 1 kg g’a ko’teriw ushi’n 2000 Dj 1kg qorg’si’nni’n’ temperaturasi’n 1 K g’a ko’teriw ushi’n bolsa 130 Dj ji’lli’li’q mug’dari’ kerek boladi’.

1 kg zatti’n’ temperaturasi’n 1 K g’a ko’beytiw ushi’n wog’an kerek bolg’an ji’lli’li’q mug’dari’ usi’ zatti’n’ Sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’I’ dep ataladi’ ha’m c ha’ribi menen belgilenedi.

  yamasa     (3)

Bunda Q-zatqa berilgen ji’lli’li’q mug’dari’,m-zatti’n’ massasi’ T₁ ha’m T₂ zatti’n’ aldi’ng’I’ ha’m keyingi temperaturasi’.

Sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ni’n’ tiykarg’i’ wo’lshew birligi

(3) formuiladan m massali’ zatqa berilgen ji’lli’li’q mug’dari’n to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin.

     (4)

Zat qi’zi’g’anda  ha’m  boladi’.Bunda dene si’rtqi’ zatlardan ji’lli’li’q aladi’.Suwi’g’anda bolsa  ha’m  boladi’.Bul jag’dayda zat si’rtqi’ zatlarg’a ji’lli’li’q beredi.

 bolg’ani’ ushi’n ma’seleler sheshiwde (1) - (4) formulalardan temperaturani’n’ Kelvin shkalasi’ worni’na Celsiy shkalasi’n qollani’w mu’mkin.

Ayi’ri’m zatlardi’n’ 25^oC ha’m normal basi’m (1atm.) dag’i’ Sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ 1-kestede keltirilgen.

Sabaqti’ bekkemlew

«Ha’r kim ha’r kimge u’yretedi» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lar u’yretiwshige aylani’wi’,ma’lim bilimlerdi wo’zlestirip boli’p doslari’ menen bo’lisiw imkani’n beriwshi woqi’ti’w usi’li’ yesaplanadi’.Bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m wog’an qasi’ndag’i’ toparlaslari’ ja’rdem berip turadi’.Yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’.

1 Ji’lli’li’qti’ jetkerip beriw dep qanday proceske ayti’ladi’?

2.Ji’lli’li’q mug’dari’ dep qanday energiyag’a ayti’ladi’ ha’m qanday birliklerde wo’lshenedi?

 3.Denenin’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’I’ dep nege ayti’ladi’ ha’m qalay ko’rsetiledi?

4.Denenin’ Sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ dep nege ayti’ladi’ ha’m qalay ko’rsetiledi?

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Ji’lli’li’q mug’dari’.sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash