Как вести себя со студентами если ты молодой преподаватель

Muammoning dolzarbligi: O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat  Mirziyoyev raisligida 2017­yil 20­noyabr kuni jinoyatchilikka qarshi kurashish va  huquqbuzarliklarning oldini olishda davlat va jamoat tashkilotlari hamkorligiga  bag’ishlangan yig’ilish bo’lib o’tdi. Yig’ilishda Prezidentning Davlat  maslahatchilari, ichki ishlar vaziri, O’zbekiston yoshlar ittifoqi va Xotin­qizlar  qo’mitasi rahbarlari ishtirok etdi. 2017­2021­ yillarda O’zbekiston Respublikasini  rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida  aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirish, Davlat tuzilmalarining fuqarolik  jamiyati institutlari, OAV bilan hamkorligini mustahkamlash borasida aniq  vazifalar belgilangan. O’zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi  kurashish to’g’risida”gi, “Bolalarni ularning  sog’lig’iga zarar yetkazuvchi  axborotdan himoya qilish to’grisida”gi qonunlari, Prezidentimizning  “Huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurashish tizimini  yanada takomillashtirish chora­tadbirlari to’risida”gi qarori qabul qilindi, Davlat  tashkilotlari va keng jamoatchilik oldida turgan muhim vazifalar aniq va ravshan  belgilab olindi. Ta’kidlanganidek o’tgan qisqa vaqt mobaynida mamlakatimizda  jinoyatchilikka qarshi kurashish va huquqbuzarliklar profilaktikasi sohasida  salmoqli ishlar amalga oshirildi. Ichki ishlar organlari tizimi tubdan  takomillashtirildi. Profilaktika inspektorlarining bilimi va kasb tayyorgarligini  oshirish, ular uchun munosib ish sharoitini yaratish, o’z vazifalarini bajarish  natijadorligi uchun moddiy rag’batlantirishning tasirchan mehanizmlarini joriy  etish bevosita o’zlariga biriktirilgan hududda hizmat turar joyi bilan ta’minlash  choralari ko’rildi. Natijada joriy yilning 10 oyida o’tgan yilning shu davriga nisbatan jinoyat  sodir etish holatlari 9.698 taga yoki 14% ga, jinoyat qidiruv yo’nalishida esa 4.562  taga yoki 11%ga kamayishiga erishildi. 1 Ayni paytda mahallalarda jinoyatning oldini olish bo’yicha olib borilayotgan  profilaktik tadbirlar tufayli 1 ming 243 ta mahallada birorta ham jinoyat sodir  etilmadi. Sh.Mirziyoyev “Xavfsiz hudud”, ”Xavfsiz shahar” Konsepsiyalariga alohida  e’tibor berdi.  O’tgan davrda 7.730 ta mahallada jinoyat sodir etilgan. Eng achinarlisi,  akademik litsey va kasb­hunar kolledjlari o’quvchilari tomonidan 875 ta, maktab  o’quvchilari 310 ta og’ir va o’ta o’g’ir jinoyatlar sodir etilgan. Yig’ilishda bunday  salbiy holatlar davlat va jamoat tashkilotlari o’rtasida hamkorlik to’g’ri yo’lga  qo’yilmagani oqibatida yuzaga kelayotgani qayd etildi.  «Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi» kabi me’yoriy hujjatlarda ta’kidlanganidek, «aholining huquqiy madaniyatini oshirish va huquqiy tarbiyasini yaxshilash yuzasidan olib borilayotgan ishlar davlat siyosatining asosiy yo’nalishlaridan biri» hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi:  Yoshlar o’rtasida huquqbuzarlik va jinoyatlar kelib chiqishining  ijtimoiy sabablarini aniqlash;  Ularni bartaraf etishning yo’llarini ishlab chiqish;  Jinoyatlarning oldini olish samaradorligini oshirish.  Kutilgan samarani maksimal darajaga yetqazish; Kurs ishining vazifalari: 2  Yoshlar orasida huquqbuzarlik va jinoyatlar kelib chiqishining ijtimoiy  sabablari va ularni bartaraf etish pedagogik muammo ekanligini aniqlash;  Yoshlar orasida huquqbuzarlik va jinoyatlarning oldini olishda pedagogik­ psixologik ta’sir ko’rsatishning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish;  Yoshlar orasida huquqbuzarlik va jinoyatlarning oldini olish uchun ularda  Vatanparvarlik ruhini yanada shakllantirish maqsadida harbiy tizimni joriy  qilish. Kurs ishining obyekti: Toshkent shahridagi umumiy o’rta ta’lim maktablari,  kasb­humar kolledjlari, Oily o’quv yurtlari o’quvchilari o’rtasida huquqbuzarliklar  va jinoyatlar kelib chiqishining ijtimoiy sabablarini o’rganish jarayoni. Kurs ishining predmeti: Yoshlar orasida huquqbuzarliklar va jinoyatlar sodir  etilishining ijtimoiy sabablarini o’rganishning mazmuni, shakli. Psixologiya fanlari doktori Ergash G’oziyev “Psixologiya” (yosh davlari  psixologiyasi) o’quv qo’llanmasida o’smirlar va ularning psixikasi haqida batafsil  ma’lumotlarni bergan. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, o’smirlarni tarbiyalashda ularning xususiyatlarini tula hisobga olgan holda ta’limni­tarbiyaviy tadbirlarni qo’llash shaxslararo  munosabatda anglashilmovchilikni vujudga keltirmaydi, sinf jamoasi o’rtasida iliq  psixologik iqlimni yaratadi. O’smirlik davri taqlidchanligi, muhim nuqtasi nazarning shakllanmaganligi,  hissiyotliligi, mardligi, tantiligi bilan farqlanadi. Shuning uchun tashki ta’sirlarga  beriluvchan o’smir o’g’il­qizlarga alohida e’tibor berish zarur. O’smirlar muammosiga e’tiborni kuchaygirish zarurligining asosiy sabablari: 1)  fan va texnika rivojlanishi natijasida madaniyat, san’at va adabiyot, ijtimoiy­ 3 iqtisodiy shart­sharoitlarning o’zgarayotgani 2) ommaviy axborot ko’lamining  kengayishi tufayli o’smirlar ongliligi darajasining ko’tarilgani; 3) o’g’il va  qizlarning dunyo voqealaridan, tabiat va jamiyat qonunlaridan, tarixdan yetarli  darajada xabardorligi; 4) ularning jismoniy va aqliy kamoloti jadallashgani; 5)  o’smirlar bilan ishlashda g’oyaviy­siyosiy, vatanparvarlik va baynalmilal tarbiyaga alohida yondashish zarurligi; 6) oshkoralik, ijtimoiy adolat, demokratiya  muammolarining ijtimoiy hayotga chuqur kirib borayotgani; 7) o’quvchilar uchun  mustaqil bilim olish, ijodiy fikr yuritish, o’zini o’zi boshqarish, anglash, baholash  va nazorat qilishga keng imkoniyat yaratilgani. Xo’sh, o’smirning psixik o’sishini harakatga keltiruvchi kuch nima? O’smirning  psixik o’sishini harakatga keltiruvchi kuch ­ uning faoliyatini vujudga keltirgan  yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o’rtasidagi qarama­ qarshiliklar tizimining namoyon bo’lishidir. Mana shu dialektik qarama­ qarshiliklar ortib borayotgan jismoniy, aqliy hamda axloqiy imkoniyatlar bilan  barqarorlashgan, stereotipga aylangan tashqi olamni aks ettirishning shakllari  o’rtasida sodir bo’ladi Hozirgi   o’smirlar   o’tmishdoshlariga   nisbatan   jismoniy,   aqliy   va   siyosiy jihatdan birmuncha ustunlikka ega. Ularda jinsiy yetilish, ijtimoiylashuv jarayoni, psixik o’sish oldinroq namoyon bo’lmoqda. Shu sababli bizda o’g’il va qizlarni 10­ 11 dan 14­15 yoshigacha o’smirlik yoshida deb hisoblanadi. Venalik psixolog Z. Freyd va uning shogirdlari o’smirlik davrini baholashda insonga azaldan berilgan qandaydir ilk mayl nishonasi sifatida vujudga keladigan o’z mavqeyini belgilashga ongsiz intilishni eng muhim asos deb hisoblaydilar. Bu intilish go’yoki xudbinlik, boshqa kishilarni mensimaslik paydo bo’lishga, atrof­ muhit bilan kelisha olmaslikka, hatto nizolarga olib kelar, ongsizlik extiyojlari va mayllari shaxsning faolligini belgilar emish.  Ayrim psixologlar biogenetik o’sishning biologik omillariga, ya’ni jinsiy yetilishga alohida ahamiyat beradilar. Ularning fikricha, o’smirning psixik jihatdan inktfozga  yetaklovchi, hayajonga soluvchi subyektiv ichki kechinmalari o’g’il va qizlarni  tanholik psixologiyasiga tortar emish. O’smir uchun xarakterli norozilik, qo’pollik, 4 qaysarlik, shafqatsizlik, tajanglik, ginaxonlik, tajovuzkorlik kabi illatlar jinsiy  yetilishning mahsuli yangi tuyg’ular, mayllar, kechinmalar o’smir xatti­harakatida  hukmron bo’lib, uning xulq­atvorini boshqaradi deb tushuntirilmoqda.  O’smirlikning psixologik qiyofasi, holati, imkoniyati yagona sof biologik omilga  bog’liq emasligi hammaga ayondir Amerikalik psixolog R. Kulen o’smirlik davri haqidagi biogenetik nazariyani  qattiq tanqid qilib, o’smirlik davri ijtimoiy­axloqiy kategoriyadir, degan g’oyani  olg’a suradi. Ammo noto’g’ri nuqtai nazardan o’smirlikni biologik va psixologik  kategoriyadan tashqari, deb hisoblaydi. R.Kulenning fikricha, o’smirlik davrida  uchta asosiy ijtimoiy­axloqiy tamoyil mavjud bo’lib, ular emansipasiya (kattalar  ta’siridan qutulish) va mustaqillikka erishish, hayot yo’li va kasb­hunar tanlashga  jiddiy munosabatda bo’lish, zarur ijtimoiy­axloqiy normalarni o’zlashtirishdan  iboratdir. Uning fikricha, bola yuqoridagi muammolarga e’tibor bermas ekan,  o’smirlik davri qancha bo’lishidan qat’i nazar, u bolaligicha qolaveradi. R. Kulen  o’z nazariyasida biologik omillarni ham, o’smirlik davridagi o’sishning psixologik  xususiyatlarini ham hisobga olmaydi, aksincha, ularni batamom inkor qiladi ko’pchiligida moddiy ehtiyojlar ma’naviylaridan ustun qo’yilib, shu orqali bolalarning qimmat narsalarga bo’lgan ehtiyoji qondiriladi. Erkalash, moddiy ta’minlash sovet pedagogikasining prinsiplariga to’liq mos keladi. Lekin bu usullar bir tomonlama, oshirib qo’llanilganda erkalash natijasida bolada   egoistlik   paydo   bo’ladi,   uni   parvarish   qilish   natijasida   mustaqilligi yo’qoladi, birgalikda faoliyat yuritmaslik emotsional kontaktlardan ayiradi. Tarbiya tizimida ichki ishlar organlari xodimlarining pedagogik­psixologik faoliyatini quyidagilarga bo’lib o’rganilsa, to’g’ri deb o’ylaymiz, ya’ni: 1) shaxslarning psixikasiga og’zaki, yozma va texnik vositalar orqali ta’sir etish; 2)   shaxslarning  intellektual  darajasi  va  uni   rivojlantirishga   pedagogik­ psixologik faoliyatni yo’naltirish; 5 3) shaxslarning xatti­harakatida tarbiyaga bo’ysuna bilish yoki bo’ysuna olmaslik  harakatlarini ham o’rganib borish. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Voyaga yetmaganlar ishlari  bo’yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirish haqida»gi (2000 yil 27  sentyabr) Jazoni  o’tab  qaytgan  shaxslar  sodir  etadigan jinoyatlarning  oldini  olishda, avvalo,   ular   bo’sh   vaqtlarini   qanday,  qayerda   o’tkazishlari  va   qanday mashg’ulotlar     bilan   shug’ullanishlari   o’rganiladi.   Shular   asosidagina   yakka tartibdagi  tarbiyaviy  ishlarni  olib   borish  maqsadga   muvofiq   bo’ladi.  Chunki bunday shaxslarning bo’sh vaqti samarali tashkil etilishiga ichki ishlar organlari xodimlarining yetarli, kerakli darajada e’tibor bermasligi tarbiyada kamchiliklarga, eng   asosiysi,   jazoni   o’tab   qaytgan   shaxslar   ustidan   o’rnatiladigan   nazoratning pasayishiga   olib   keladi.   Bunday   hol   esa   jazoni   o’tab   qaytgan   shaxslarning jamiyatga zid psixologiyaga ega kishilar bilan umumiy til topishishlariga yordam beradi, tezlashtiradi. Rolli o’yinlardan yana biri  –  “Adolat o’lkasiga sayohat”  deb nomlangan. O’yinning   maqsadi   ­   o’quvchilar   huquqiy   bilimlarini   chuqurlashtirish,   ularda huquqiy   idrok   va   zehnni   shakllantirish.   Mazkur   o’yin   bellashuv   tarzida uyushtirilipga   mumkin.   Unda   ikki   yoki   to’rtta   guruh   ishtirok   etib,   bir   qator shartlarni bajaradilar. Adolat   o’lkasi   bir   necha   ko’cha   ­  Bilag’onlar,   Konstitusiya,   Izquvar, Jumboq, Tafakkur, Mahorat  nomli ko’chalardan iborat bo’lib, guruhlap ushbu ko’chalarda bo’lgan vaqtlarida ular nomi bilan bog’liq shartlarni bajarishlari lozim. Chunonchi: Bilag’onlar   ko’chasi.  Bu   yerda   har   guruh   portretlarda   tasvirlangan   yoki o’zlari   tanlab   olgan   varaqalarda   nomlari   yozilgan   davlat,   siyosat   va   huquq 6 arboblariniig   hayoti,   faoliyati   to’g’risida   hikoya   qilib   berishlari   kerak   bo’ladi. O’yinda Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Fayzulla Xo’jayev,   Akmal   Ikromov,   Yo’ldosh   Oxunboboyev,   Usmon   Yusupov,   Sharof Rashidov,   Jahon   Obidova,   Xadicha   Sulaymonova,   Islom   Karimov   va   boshqa shaxslarning portretlari ko’rsatilishi hamda ular to’g’risida ma’lumotlar berilishi talab etilishi mumkin. Konstitusiya ko’chasi. U yerda har bir guruhning O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi   mazmunini  qay  darajada   bilishlari   hamda   sharxlay   olishlari aniqlanadi.   Guruh   a’zolarining   bu   boradagi   bilimlarini   aniqlash   Respublika Qomusi bo’yicha tuzilgan savollarga ularning bergan javoblarini besh balli tizim bo’yicha baholash asosida kechadi. Izquvarlar ko’chasi. Bu yerda guruhlarga 8 yoki 10 ta yuridik so’zdan iborat hikoya tuzish vazifasi tolshiriladi. Guruhlar o’zlariga berilgan quyidagi so’zlar: sud, o’g’rilik, jazo muddati, qoralovchi, hukm, surishtirish, qaror, yil va hokazolar yordamida shartni bajarishlari mumkin, bu so’zlar bellashuv hay’ati tomonidan taqdim etiladi. Yoki boshqa mazmundagi shartlarni bajarishlari mumkin. Masalan A.Konan­Doylning “Sherlok Xolms va doktor Vatsonning sarguzashtlari” nomli asaridan   olingan,   jinoiy   xatti­haraktlar   sirini   ochish   borasidagi   syujet   berilishi mumkin. Jumboq ko’chasi. Bu yerda guruhlar e’tiboriga huquqiy mazmundagi rebus yoki krossvord (boshqotirmalar)larni yechish vazifasi yoki quyidagi ko’rinishdagi jadval mazmunini yoritish topshiriladi: a) O’zbekiston   Respublikasi  Qomusining  quyida   berilgan   bo’lim   va boblarining qanday nomlanishini ayting; 1­ bo’lim 1 ­ bob 2 ­ bo’lim VII ­ bob 5 ­ bo’lim XXI ­ bob 6 ­ bo’lim 7 3 ­ bo’lim XIV 4 ­ bo’lim XVI b)   Quyida   berilgan   ifodalar  qaysi   yuridik  hujjatlarning   mazmunini yoritmoqda: Topshiriqlar  Ushbu   Qonun   fuqarolarga   ta’lim­tarbiya O’zbekiston   umumta’lim   maktabi   o’z Milliy dasturning maqsadi aholining barcha qatlatlari berish;   kasb­hunar   o’rganishning   huquqiy faoliyatida   “Ta’lim  to’g’risida”gi  Qonunga, huquqiy savodxonlikka erishishlari, yuqori darajadagi asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim shu   qonunga   muvofiq   qabul   qilinadigan huquqiy   ongga   ega   bo’lishlari   hamda   huquqiy olishdan   iborat   konstitusiyaviy   huquqni boshqa   qonunchilik   hujjatlariga   va   mazkur bilimlarni   kundalik   hayotda   qo’llay   olishlari   uchun ta’minlashga qaratilgan. Nizomga amal qiladi. huquqiy madaniyatni shakllantirishning keng qamrovli muntazam tizimini yaratadi. Ushbu ko’chada beriluvchi shartlarning tarkibi huquqiy lingvistikadan ham iborat bo’lishi mumkin. Masalan: quyida berilgan qo’shimchalar orasida shunday bir  mustaqil   so’zlarni  yozingki,  natijada   yuridik  atama  yoki  ikki,  uch  so’zdan iborat tizim hosil bo’lsin: QO...LIK       ­   aloqa   almashuv   vositasi   yordamida   hosil   qilinuvchi   jinoyat tarkibi (qotillik); TAL...ChI   ­  lahza, muddat yordamida hosil qilinuvchi jinoyat sodir etgan shaxs (talonchi); BOS...ChI   ­  pichoq solinuvchi maxsus niqob yordamida hosil qilinadigan jinoyatchi nomi (bosqinchi); 8 TAD...KOR     ­     sanoq soni  yordamida hosil  qilinuvchi  jismoniy shaxs, ma’lum soha egasi (tadbirkor). Tafakkur ko’chasi. Bu yerda har bir guruh “O’zbekiston davlat va huquqi asoslari” kursi doirasidagi istalgan mavzu yuzasidan ko’rsatmali qurol, jadval yoki tarh tayyorlash kerak bo’ladi. Mahorat ko’chasi. Bu yerda har bir guruh, huquqiy mavzudagi she’r, qo’shiq ijro  etib  berishlari   kerak  (mazkur  shartda   axloqiy  mavzudagi,  xususan,  adolat, haqiqat,   odillik,   vatanparvarlik,   insonparvarlik,   diyonat,   vijdon   kabi   tuyg’ular haqidagi badiiy asar namunalaridan ham foydalanish mumkin). XULOSA O’zbekistonning kelajagi bo’lgan yosh avlodni jismoniy sog’lom, aqliy yetuk, axloqiy pok, manaviy boy, insofli, diyonatli qilib tarbiyalash g’oyat murakkab va mas’uliyatli vazifadir. Shu maqsadda Respublikamizda jamiyatni sog’lomlashtirish va har bir narsaga yangicha qarash jarayoni og’ishmay amalga oshirilmoqda. Shu bilan birgalikda yoshlar tarbiyasiga e’tibor kuchaymoqda. TAVSIYALAR 1. Yoshlarga sodir etilgan huquqbuzarliklar va jinoyatlar statistikasi va ularga qo’llangan jazolar haqida ma’lumotlarni yetqaizsh. (og’zaki) 2. O’quv  maskanlari  va  harbiy  qismlarda  huquqbuzarlik  va  jinoiy  ishlarga doir fotosuratlar, va ushbu hatti­harakatlar uchun qonunda belgilangan javobgarlik moddalari aks etgan plakatlarni joriy qilish. (ko’rgazma) 3.Joylarda  yoshlarga  huquqbuzarlik  va  jinoiy  ishlarga  doir  fotosuratlar,  va ushbu hatti­harakatlar uchun qonunda belgilangan javobgarlik moddalari aks etgan bukletlar tarqatish. (material) 9 4.Shaxs  madaniyati   va   uni   shakllantirishning   maqsadli   tizimini   ishlab chiqish, huquqiy axborotli muhitni qaror toptirish. 5. Shaxs  huquqiy   madaniyatini   shakllantirishning   falsafiy,   pedagogik, psixologik va  huquqiy jihatlariga doir  qo’llanmalari va metodik tavsiyanomalar yaratish.  6.O’smirlarning huquqiy madaniyati darajasi va ahvolini aniqlash maqsadida Respublika   mutasaddi   tashkilotlari,   ta’lim   muassasalari  hamda   jamoatchilik hamkorligida ijtimoiy tadqiqotlar  o’tkazish, bu asosda istiqbol rejalari va amaliy tadbirlarni belgilash. 10