Класстан тыш чара. Сүз белән тел ачыла, китап белән күз ачыла.

Тема:Китаплар иленә сәяхәт(уен­ сәяхәт).   Максат:1.Укучыларга китапның барлыкка килү тарихы турында кыскача мәгълүмәт                     бирү.                2.Китапның ролен, әһәмиятен аңлату, китап укуга кызыксыну уяту, тел байлыгын                   арттыру, фикерләү сәләтен  үстерү.                3.Китапка мәхәббәт, сакчыл караш тәрбияләү.    Җиһазлау:Китаплар иленең картасы, китаплар күрхәзмәсе, китапны саклап тоту кагый­                       дәләре язылган плакат, магнитафон, аудиокассталар, укучыларның китап                        турында язган сочинениеләре ; Ә.Кәримуллин, Һ.Х.Андерсен, К.Насыйри,                       Г.Тукай портретлары һәм аларның китап турындагы фикерләре язылган пла­                       катлар, әлифба китабы, автобус рәсеме.     Сәяхәт барышы.      “Туган тел”җыры яңгырый.(Г.Тукай сүзләре, халык көе, И.Шакиров башкаруында.)      Укытучы:Бөек шагыйребез – Г.Тукай әйткәнчә: “Дөньяда күп нәрсәне туган тел аша                         гына белеп була”.                         Икенчедән,  безгә  ярдәмгә  китаплар  килә. Менә  бүген  без  сезнең  белән                           китапның барлыкка  килү  тарихын  өйрәнү, китапны  зурлау, хөрмәтләү                           сәяхәтенә җыелдык.Сәяхәтебезне  тулаем  китапка  багышларбыз. Сезне                                ерак тарихны  урап  кайтырга чакырабыз.  Татар  китабының  тарихы  ерак                         гасырларга  барып  тоташа. Без  дә  аның  эзләреннән  үткәнгә  атлыйк. 1 нче  укучы. Дөнья белән   танышулар                              Башлана  китаплардан.                         Әти­әниләр  тормышка                                                       Китап  тотып  атлаган.                          2  нче  укучы.   Авыр  сугыш  елларында                              Солдат  катомкасында, Китап  атакага  барган, Кергән  бомба  астына.        Укытучы:Китап язмышы­халык язмышы ул. Язма,  басма сүз­кешелек дөньясы уйлап                            чыгарган иң бөек могҗизаларның берсе. Менә шушы сорауларга җавап би­                           рүче, татар китабы тарихын өйрәнүче галим­ Әбрар Кәримуллин булды.                              Сәяхәтебезнең картасына күз салыйк. Китаплар иле зур, тукталышлары                           да шактый күп икән.Барысы 11 тукталыш.Әйдәгез,балалар, автобуска                           “җайлап утырыйк” һәм юлга чыгыйк.Менә 1нче тукталышка килеп тә                            җиттек.      1.”Кәгазьләр тукталышы”.      1нче укучы:Беренче китаплар кулъязма хәлендә булган. Кәгазьне уйлап тапканчы                               “кәгазь” хезмәтен бик авыр балчык такта үтәгән.Аларга  чокып яза торган                              булганнар. Балчыктан эшләнгән китапларның авырлыгы йөзләрчә кило­                               граммга җиткән. 2нче укучы: Төрле  илдә  төрле  материалга  язганнар.Борынгы  Мисырда­ үсемлектән                              Ясалган  папируска, греклар  терлек  тиресеннән  ясалган  пергамент  дип Аталган  материалга  язганнар.Ләкин  бер  китап  әзерләү  өчен  бер  көтү                            терлек тиресе  кирәк  булган. 1 нче  укучы. Беренче  кәгазь  Кытайда  табыла.Ул  ефәктән  эшләнгән  була.  Кәгазь                               эшләүне  зур  сер  итеп  саклаганнар. Соңыннан  ефәк  һәм  кәгазьгә  яза                             башлаганнар.  Аннары  аларны  китап  итеп  теккәннәр. 2 нче  укучы. Ә  нәрсә  белән  язганнар  дип  уйлыйсыз?  Ташка, тактага  очлы   таяк һәм  каз  каурые  белән  язганнар. Кәгазь  барлыкка  килгәч , кара  таш                              белән  язганнар. Хәзерге  карандаш  сүзе  шуннан  алынган. 2.”Типография тукталышы”. Укытучы:Вакытлар үтү белән китапларны күпләп чыгару өчен ниндидер җайланма                    уйлап табарга кирәк була.                        Дөньяда иң беренче китап та Кытайда басылып чыга.1445 нче елда китап                      бастыру эше бөтен Европага тарала.                         Дөньяда иң беренче типография Италиядә 1464нче елда ачыла. Мәскәүдә                    типография 1553 нче елда ачыла.Беренче китап басучы Иван Федоров була.                        Татар телендә беренче китап гарәп хәрефләре белән 1612 нче елда Лейп­                    циг шәһәрендә нәшер ителә.                        Казанда гарәп шрифты белән баса торган беренче типография 1801 нче                    елда, рус(кириллица) шрифты белән баса торган типография 1805 нче ел­                    да эшли башлый. Гарәп имлясы киң таралган язу була.Безнең бабаларыбыз                     гарәп әлифбасын кулланганнар. 1нче укучы: Бездә  балалар  китабының  бишеге­Татарстан  китап  нәшрияты. Безнең                     кулыбызга шатлык  булып  килеп  керүче  китапларның  күбесе  шунда туа.                      Ә  без  укый  торган  дәреслекләр “ Мәгариф”  милли  китап  нәшриятында                    басыла. Укытучы. Бүгенге  көндә  безнең  якташыбыз  шагыйрь Мөдәрис  Вәлиев  “Мәгариф”                      Милли  китап  нәшрияты  директоры.(Портреты күрсәтелә.)        2нче  укучы. Хәзер  китапларны  бик  тиз  бастыралар.Ләкин  китап безнең  кулга килеп                      ирешкәнче бик  күп  хезмәт  куярга  кирәк. 1  нче  укучы.Башта  кәгазь  эшләү  өчен Шактый  хезмәт  сорала. Әдипләр  әсәрне  язгач Эшләр  бераз  җайлана. 2нче  укучы. Язучының  һәрбер  сүзе                          Редактор  аша  үтә. Китаптагы  һәр  сүз  өчен Ул  үзе  җавап  тота. 1нче укучы. Китап басу машинасы                        Биткә сүзләр  төшерә.                        Битләр әле китап түгел,                        Елмаймыйлар кешегә. 2нче укучы. Балалар шатлансын,                        Китаплар елмайсын дип,                        Рәссам абыйлар                        Матур­матур рәсем төшерә. 1 нче укучы.Ябыштырып,төпләп куйгач, Тышларга кирәк була,                        Исемнәрен язгач кына                         Ул битләр китап була. 3.”Әлифба тукталышы”. 1 нче укучы. Җир йөзендә төрле­төрле                          Никадәрле китап бар.                         Бик калын да,                         Бик олы да,                         Кечкенә дә китаплар.                         Әмма барлык китапларның                         Иң беренче баскычы,                         Күңелләргә иң тәү башлап                         Белемгә юл алучы,                         Тирән серләр сараена                         Тәүге ачкыч бирүче,                         Беренче кат шул сарайга                         Безне алып керүче,                         Тик бер китап,                         Аңа тиңдәш                         Нинди китап бар тагын?                         Беләмсең, ул нинди китап? Бергә:Ул­Әлифба китабы.             Укытучы:Без  укуга, белем  алуга  беренче  адымыбызны  Әлифбадан  башлыйбыз . Ә        беренче татар  әлифбасы   кайчан  басылып  чыккан? Беренче  татар  әлифбасы   1778 нче  елда  китап  булып  чыккан.Быел  аңа  239  ел  була. Татарча   исеме­  “ ӘЛИФБА”, Авторы­ Сәгыйть  Хәлфин.       Татарстанның  Арча  шәһәрендә  әлифба  музее  бар.Монда  дөньяның  төрле төбәкләреннән  тупланган  100  дән  артык  әлифба  саклана. Алар  арасында  иң шәбе, иң  матуры – үз  әлифбабыз. Аңа  инде  43  ел. Аның авторлары  Рәмзия Вәлитова   белән   Сәләй   Вәгыйзов. Якташ   язучыбыз   Нәби   Дәүли”Әлифба”­ бөек  китап. Аңардан  башка  галим  дә, әдип  тә юк. Кеше  ул  китаптан  башка дөм  сукыр”,­  дип  әйткән.      2  нче  укучы: Өйрәттең  син  мине Хәрефләр  тезәргә. Тылсымлы  хәрефләр Әйләнде  сүзләргә. Әлифба­ әлифба, Син­ минем  юл  башым. Син­ Белем  илендә  Иң  якты  кояшым. “ Әлифбам”  җыры  яңгырый.( З, Туфайлова сүзләре, Л.Хәйретдинова көе.) IV.” Китап – безнең  дустыбыз, киңәшчебез, сердәшебез  тукталышы. 1 нче  укучы:                 Кем   күп  белергә  тели, Китап  була  кулында. Менә  хәзер  сүз  башлыйбыз                    Шул  якын  дус  турында.   2нче  укучы:Укый аны өлкәннәр дә, Шулай гыйлем чишмәсеннән                          Укый аны балалар­                          Алар белем алалар.    1нче укучы:Мәктәпкә килеп керүгә                          Алабыз кулга китап.                          Гомер буена укыйбыз,                          Һич кенә булмый туктап.   2нче укучы:Сердәшем дә,киңәшчем дә,                          Якын дустым да китап.                          Дөньядагы бар нәрсәне                          Сыйдырган нулы китап 1нче укучы:Китап дусты кешеләрнең,                        Һәм иң якын сердәше.                        Һәрвакытта кирәк була                        Безгә китап киңәше. 2нче укучы:Укы, дустым, син аны,                       Китапның син дусты бул.                       Бик күп сорауларыңа                       Җавап биреп торыр ул. 1нче укучы:Беркайчан да китапның                        Үткән юлын онытма.                        Рәнҗетмә син китапны,                       Аның битләрен ертма. Укытучы.Сез китаплар укый беләсезме?Аны ничек,кайда,кайчан укырга кирәк? 2 нче  укучы: Алай  итмә. ( Ш.Маннур  шигыре.) Бик  ярата  шул  Мәрфуга Китапларны  күп  укырга. Ятса да ул, торса  да  ул, Суза  тизрәк  китапка  кул. Оныта  урын  җыярга, Бит  юарга , чәч  тарарга. Чыкмый  урамга  уйнарга, Китап  булсын  гел  аңарга. 1 нче  укучы: Ашарга  дип  утырса  да, Өстәлгә  ул  китап  сала. Бер  укый  да, бер  аш  каба?! Белмим, нинди  тәмен  таба?! Ә , минемчә, бутала  ул! Берни  аңламый  кала  ул! Алай  итмә, син, үскәнем, Ашаганда  бел  аш  тәмен, Укыганда­ китап  тәмен.                       Барысын  да  бергә  бутап,                       Җибәрмә  син  эшнең  тәмен!     Укытучы:   Сезгә  Мәрфуга  ошадымы? Автор  сезгә  нинди  киңәш  бирә?  2 нче  укучы:  Миңа  әти  күп  укымаска  кушты, күзең  авыртыр  да  күрми  башларсың , ди. Укытучы:    Әйе,  китапны  ял  итә­итә  укырга  кирәк. Китапны  күп  укысаң, күңел  күзе ачыла   гына   бара.Дөньяны   яхшырак   күрә, танып­ белә   башлыйсың. Юкка гына  “ Сүз  белән  тел  ачыла  , китап  белән  күз  ачыла” дип  әйтмиләр.      Әйе, китап   укып, без   күп   нәрсәләргә   өйрәнәбез, Ул   яхшыны   яманнан аерырга   өйрәтә. Бөек   акыл   ияләренең   уй­ фикерләре, карашлары   белән таныштыра.        Мәгърифәтче, галим, педагог Р.Фәхреддин:” Китап   уку   кешенең йөзенә нур, күңеленә  шатлык, зиһененә  куәт өсти”,­ дигән.