Конспект урока 9 кл. Акъай Акъаев Кюрчю ташлар

                                               (1933 - 1999)

Акъай  Акъаев

«Кюрчю    ташлар»

Конспект урока подготовила

учитель родного(кумыкского )языка

Хасанова Роза Гиляниевна

Адабият 9-нчу классда.

Темасы:  Акъай Акъаев "Кюрчю ташлар".

Мурады:  А. Акаевни яшаву ва яратывчулугъу гьакъда охувчулар алгъан билимлени тергемек;

"Кюрчю ташлар" деген къысгъартылып берилген поэманы терен маънасы гьакъда англатывлар бермек; чебер аламатларын тапмакъ;

чебер охувуна тергев бермек ва ону булан бирге анализ этмек;

"Адам ва табиат" деген темагъа гёре лакъырлашыв.

Ватан учун, халкъ учун къуллукъ этмекни гьакъында айтмакъ.

Къураллары: Шаирни китаплары, сураты, "Тангчолпан", "Къарчыгъа".

                                   Дарсны барышы:

1 Къурум мюгьлет.

 Яшлар, биз бугюн халкъ шаирибиз Акъай Акъаевни яшаву ва яратывчулугъу гьакъда темабызны давам этебиз. Ол пагьмулу шаир экени ону гьар сатырында да ачыкъдан ачыкъ гёрюне. Шону биз ону къысгъартылып берилген поэмасын охугъанда да гьис этдик. Шаирни яратывчулугъу булан биз гиччи класлардан тутуп танышбыз. Ону шиъруларын "Тангчолпан" ва "Къарчыгъа" журналланы бетлеринде де, китапларында да охума болабыз. Ачыкъ дарсыбызны шаирни "Къумукъ тюз" деген шиърусу булан башлама сюемен.                                                                            

                                                                                                    «Кюрчю ташлар»

Къарт атайлар къазыкъ къакъгъан Къумукъ тюз,

Къарт абайлар тезек якъгъан

 Къумукъ тюз,

Къара къашлар къакъакъ айтгъан Къумукъ тюз,

Къатарбашлар аякъ айтгъан

Къумукъ тюз;

«Бисмиллагь!» - деп, тизден чёгюп, инг башлап,

Бир Аллагьны атын тутуп, шыбышлап,

Къумукъ тилде намаз къылгъан Къумукъ тюз,

Къумукъ эрлер намус къылгъан Къумукъ тюз,

Кимлер гелип, къочу болма сюйсе де,

Кимлер гелип, баркаманынг ийсе де,

Биздей сени асырамас, аямас,

Сагъа, достум, биздей аркъа таямас;

Бизден артыкъ сюймес сени, сагъынмас,

Бизден артыкъ таяв сагъа табулмас.

Гёресиз, яшлар, нечик уллу сюювню исбатлай шу гиччирек шиъру! Чебер асарны буса, аслу маънасы ону узунлугъунда яда къысгъалыгъында тюгюл - маънасыны теренлигинде. Оьзюню сюювюн автор нечик арив суратлагъан! Шу сатырланы эшитген гьар къумукъман дейген инсанны да элине сюювю артажагъына шеклик этмеймен.

Соравлар: 1) Акъай Акъаев неченчи йыл ва къайда тувгъан? (1933й. Хумторкъали районну Къапчыгъай деген юртунда.)

2) Шаир башлапгъы орта билимин къайсы юртланы мактапларында алгъан? (Къапчыгъайны, Къумукъну, Торкъалини, Къазанышны.)

3) Акъай Акъаев къайсы оьр охув ожакъны тамамлагъан ва къайсы факультетин? (Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетин 1960 й.)

4) Ол не йимик ерлерде чалышгъан? (Ата юртунда муаллим, Агъачавул мактапны директору, "Коммунизмни шавласы" деген Буйнакск шагьар газетни редакторуну орунбасары, Дагъыстан радиону къумукъ редакциясыны редакторуну орунбасары, Дагъыстан охув-педагогика издательствону редактору, 1980-нчи йылдан тутуп буса"Къарчыгъа" деген журналны редактору болуп чалышгъан.)

5) О нече китапны автору? (9 китапны.) Бирлерини атларын айтыгъыз. ("Асхартав" (1973), "Ерни йыры" (1976), "Уллу болма сюемен" (1977), "Оракъ заман" (1980), "Ягъалагъа яз гелген", "Танг вакъти" (1981), "Заман гелди" (1984), "Очар" (1988).

Дагъы да, яшлар, ону китабын атасыны 80 йыллыкъ юбилейине къызы чыгъарды.

6) Яшлар, ол дагъы да ким гьисапда белгили? (Таржумачы гьисапда.)

Гьали толу кюйде шаирни яшаву ва яратывчулугъу гьакъда айтып болагъанлар бармы? 1-2 яш биографиясын айта.

2 Гелигиз, яшлар, гьали сиз "Кюрчю ташлар" деген поэманы гёнгюнден берилген гесеклерин айтыгъыз.

(Охувчулар гёнгюнден айталар, чебер охуйлар.)

3 Айтывланы охуйман.

Бугюн биз давам этеген поэмагъа къыйышывлу бир-эки айтывланы эсгерейик:

"Адам сёзю булан танылыр, иши булан суратланыр".

"Адамлыкъ эки зат буландыр: бириси - юрек, бириси - тил".

"Атаны игитлиги - улангъа намус".

Къыйышывлу айтывлар, озокъда, кёп бар, тек шулар булан тамамлайыкъ. Айтывланы маъналары сизге англашыламы? Аян этигиз. (Айтывланы маъналарын чечип айталар

      Яшлар А. Акъаевни шиърулары булан гиччиден таныш. "Къарчыгъа".

Соравлар:

1) "Кюрчю ташлар" деген поэманы автор кимни атындан язгъан? (Оьзюню. Ол мухбир болуп ишлей болгъан.) Шо суратлавну не маънасы бар? (Адамланы къайтарылагъан ашлыкъгъа къуванагъанын гёрсете.)

2) Шаир табиатны, будай ашлыкъны нечик суратлай? (Поэмадан шо гьакъда язылгъан ерлени табалар.)

3) Юртлу халкъны ишлейген кююн автор нечик суратлагъан?

4) Къарт Гьасанны асил хасиятларын гёрсетеген сатырланы табыгъыз.

5) Гьасанны атасы уланына не йимик насигьатлар бере болгъан? Шо насигьатланы Гьасан кютгенми?

6) Тереклени суратлай туруп, элни намусларын къоччакъ кюйде кютгенлени шаир нечик суратлай?

7) Къарагъай тереклени ва кюрчю ташланы суратлай туруп, оланы келпетлери булан шаир агьлюдеги, тухумдагъы, халкъдагъы варисликни, янгы наслу алдын яшагъанланы ишин давам этивню нечик суратлагъан? (Поэмадан мисаллар гелтирип айталар.)

8) Поэмада къайсы дёртлюк такрарлана? (Дёртлюкню табалар.) Олар не учун такрарлана экен? (Шо анты болгъан Сайрапилни уллаталарыны, олардан сонг Сайрапилни.)

Сайрапил де, оьзюню аталарыны васиятларын, насигьатларын гери урмай, кютежекми? Нечик ойлашасыз?

Яшлар, сиз берген жаваплагъа разимен. Савболугъуз.

4 Сёзлюк иш.

Поэманы охугъанда англашылмайгъан сёзлер ёлукъгъандыр. Гелигиз, шоланы тептерлеге язайыкъ.

Мухбир - корреспондент.

Сапар - (путешествие), ёлгъа чыгъып, бир ерге бара буса да, шолай айтыла.

Инныр - авлакъдан ашлыкълар ташылагъан ер, (гумно).

Торгъай - (жаворонок).

Суал - сорав, (вопрос).

Къарагъай- (сосна).

Мюгьлет - (мгновение, миг).

Къыблама - (компас).

Къарткъожакъ - къарт гиши.

Нюдюр - сёз бермек, ант этмек, инамлылыкъ.

5 Дарсны гьасили.

Яшлар, бугюн сиз бирдагъы бир элин, халкъын сюеген ва ону учун кёп яхшы ишлер этген Акъай Акъаевни яратывчулугъун гечдигиз. Гертиден де, шаир оьзю нечик буса, шо аламат ону шиъруларындан да билине. Акъай Акъаев таза къылыкълы, элине, Къумукъ тюзюне, халкъына амин ватандаш болгъаны гьали сизге ачыкъ. "Кюрчю ташлар" деген поэманы охугъанда, биз онда адам булан табиатны терен байлавлугъун гёрдюк. Адамны оьрлюгю, оьзюнден сонг къоягъан эсделиклери - яхшы ишлери, ойлары, хыяллары, намусгъа байлангъанлыгъы гьакъда да англавугъуз болду. Дарс сизге аян англашылгъанына шеклик ёкъ.

8  Уьйге иш: "Кюрчю ташлар" деген поэманы чебер охуп ва чебер аламатларын табып гелмек.