Конспект урока по кабардинской литературе по теме "Лётчик хахуэ" Кхъуэ1уфэ Хь. (3 класс)

Яджынур: Летчик хахуэ (КхъуэIуфэ Хьэчим и «Къуршыбгъэм и уафэр лъагэщ» повестым щыщщ). Мурадыр:   Къыщалъхуа   Хэкур   хъумэнымкIэ   еджакIуэхэм   я зэхэщIыкIыр   нэхъ   куу   щIын;   зауэм   къишэ   насыпыншагъэм теухуауэ   ящIэм   зегъэубгъун;   тхыгъэм   къеджэнымрэ   ар зэпкърыхынымрэ яхузэфIэкIхэм хэгъэхъуэн; псалъэ бжыгъэу ящIэм хэгъэхъуэн; я бзэм зегъэужьын. Урокым   къыщыдгъэсэбэпынур:   КхъуэIуфэ   Хь.   и   сурэт,   абы   итха «Къуршыбгъэм   и   уафэр   лъагэщ»,  «Орел  умирает   в  полете», «Память   о   подвиге»   повестхэр   зэрыт   тхылъхэр,   Къанкъуэщ Ахьмэдхъан   и   сурэт,   абы   теухуа   тхыгъэ   зэрыт   журналхэр, газетхэр.  Урокыр зэрекIуэкIыныр Унэ лэжьыгъэ къэпщытэжын. I. 1. «Си   лъахэ»   фIэщыгъэцIэр   иIэу   сочиненэ   кIэщI   зэхалъхьам къегъэджэн. 2. Бицу   Анатолэ   и   «Лъахэр   фэеплъщ»   усэм   къегъэджэн,   макъкIэ къыхэгъэщыпхъэ псалъэхэм гу лъегъэтэн. 3. Анэ­лъахэ псалъэр дауэ къагурыIуэми къыжегъэIэн. 4. Зауэм   хэкIуэдахэм   я   фэеплъым   зэрыхущытыр,   зэрыкIэлъыплъыр къыжегъэIэн. ТемэщIэм хэзышэ псалъэмакъ. II. Рассказыр зытхар идогъэцIыху. КхъуэIуфэ   Хьэчим   Хьэбас   и   къуэр   Бахъсэн   районым   хыхьэ Дыгулыбгъуей къуажэм I940 гъэм февралым и I0­м къыщалъхуащ.  КхъуэIуфэр   КъБР   телевиденэмрэ   радиомкIэ   и   къэрал   комитетым   и тхьэмадэу   «Адыгэ   псалъэ»   газетым   и   редактор   нэхъыщхьэм   и   къуэдзэущытащ. I988 гъэм КъБР­м и ТхакIуэхэм я cоюзыр зыуэ щызэгухьэжам абы и унафэщIу хахащ. Журналист,   общественнэ   лэжьыгъэмрэ   литературэм   хуэлэжьэнымрэ зэдихьурэ, КхъуэIуфэ Хьэчим тхылъ зыбжанэ къыдигъэкIащ. Абыхэм яхэтщ   повесть,   сборникхэр, усэ, литературоведенэмрэ ятеухуа лэжьыгъэхэр.   рассказ   литературнэ   критикэмрэ Абы и тхыгъэхэрщ адыгэ тхакIуэ Iэзэхэу хьэрып, тырку литературэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIахэм я цIэр япэу ди деж щызыгъэIуар.  КхъуэIуфэм   итхащ   нобэ   дызытепсэлъыхьыну   Советскэ   Союзым   и   летчик­истребитель   Къанкъуэщ   Ахьмэдхъан   теухуауэ лIыхъужь, «Къуршыбгъэм   и   уафэр   лъагэщ»   повестымрэ   «Орел   умирает   в   полете» документальнэ повестымрэ («Къэбэрдей тхакIуэхэр» Абазэ Албэч).   Хэзышэ хъыбарыр упщIэхэмкIэ зэпкърыхын: 1. Хэку зауэшхуэр илъэс дапщэкIэ екIуэкIа? (ИлъэсиплIрэ мазибгъукIэ екIуэкIащ). 2. Хэку   зауэшхуэм   Къабэрдей­Балъкъэрым   щыщу   лIыхъужьыгъэ зезыхьахэу фщIэхэм я цIэ къифIуэ (ЖамыIэу къэнахэм пыдощэ). 3. Зи цIэ къитIуахэм ящыщщ КхъуэIуфэ Хэчим итха «Къуршыбгъэм и уафэр лъагэщ» повестым и Iыхьэ «Летчик хахуэ» дызэджэныр. 4. Гулъытэ   нэхъ   зыхуэщIыпхъэ   псалъэ   щхьэхуэхэмрэ   псалъэ зэпыщIахэмрэ: кIашэ – и кIэм, и ужь ит; хутыкъуа – дэхуэха хъуа; уэгу зауэм – уафэм щызауэм. 5. Гъэхуауэ   икIи   зэхэщIыкIыгъуэу   тхыгъэм   къеджэн,   езыхэр   зэ къегъэджэн. 6. Тхыгъэм   план   еджакIуэхэм   ягъусэу   хуэгъэувын,   планымкIэ тегъэпсэлъыхьыжын. 1) Гарбуноврэ Къанкъуэщымрэ уэгум йохьэ.2) Нэмыцэ кхъухьлъатэхэм Горбуноврэ Къанкъуэщымрэ щызэхуозэ. 3) Къанкъуэщымрэ 2I зытет кхъухьлъатэмрэ. 4) 2I кхъухьлъатэр къраудыхыр. 7. УпщIэхэм жэуап ирегъэтын. 1) Къанкъуэщымрэ   Горбуновымрэ   сыт   хуэдэ   хьэл­щэнхэр ябгъэдэлъу къэфлъытэрэ? 2) Абыхэм я пIэ фитамэ фэ сытыт фщIэнур? III. ТетрадымкIэ гъэлэжьэн. 1. Нэмыцэ­фашистхэм къыдащIылIа Хэку зауэшхуэр екIуэкIащ махуэ (I4I8). 2. Къуажэм   (къалэм)   щыщу   Хэку   зауэшхуэм   лIыхъужьыгъэ щызезыхьа зауэлIым теухуауэ ящIэр жыдогъэIэ. 3. ЛIыхъужьыгъэм   теухуа   псалъэжьхэу   ящIэр   идогъэтх   («Адыгэ псалъэжьхэр» тхылъыр къагъэсэбэп хъунущ).   4. Тхыгъэм жьэрыIуатэу сурэт хуегъэщIын. IV. Унэ лэжьыгъэ. 1. НапэкIуэцI I22­I23 гъэхуауэ къеджэн икIи тепсэлъыхьын. 2. Самолет   макет   щIын,   ар   зэрызэрызехьа   щIыкIэр   къэдгъэлъэгъуэн папщIэ. 3. Тетрадым лэжьыгъэ 3 гъэзэщIэн. 4. Къуажэм (къалэм) щыщу Хэку зауэшхуэм лIыхъужьыгъэ щызезыхьа зауэлIым утепсэлъыхьу сочиненэ тхы.