Конспект урока по кабардинской литературе по теме "Щ1ымахуэр мэзым" Иуан Б. (3 класс)

Темэр. Иуан Буба  «ЩIымахуэр мэзым» Мурадхэр.  Сабийхэм я псынщIэрыкъеджэр егъэфIэкIуэн, къызэджа тхыгъэр, зэдэIуар къагурыIуэу, удихьэхыу къеджэфу, зэджар къаIуэтэжыфу егъэсэн, тхылъеджэм   иIэн   хуей   зэфIэкIхэм   сабийхэр   хуезыгъасэ   лэжьыгъэ егъэкIуэкIын,   ядж   усэм   къыхах гупсысэхэр Iэрыхуэу къаIуэтэфу егъэсэн, усэм   и   гъэпсыкIэм,   къэзыухъуреихь   дунейм   къыщыхъу   зэхъуэкIыныгъэхэм теухуауэ яIэ щIэныгъэр егъэбыдылIэн Усэм псалъэкIэ къыщыгъэлъэгъуа теплъэгъуэхэр сурэтхэм, макъамэхэм   абыхэм   къыщыгъэсэбэпа къызэрыщыгъэлъэгъуам   кIэлъыгъэплъын,   художественнэ Iэмалхэм зэщхьу,  зэщхьэщыкIыныгъэу яхэлъым гу лъегъэтэн, дахагъэр   сабийхэм   зыхегъэщIэн,   ар   хъумэн,   егъэфIэкIуэн   зэрыхуейм хуэгъэсэн. Урокым ехьэлIапхъэхэр.  ЩIымахуэм теухуауэ   сурэт гъэлъэгъуэныгъэр е компьютеркIэ   гъэхьэзыра   гъэлъэгъуэныгъэр,   кинофильм   «ЩIымахуэ», щIымахуэм теухуауэ  Къэбэрдей­Балъкъэрым, Урысейм, нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу сурэтыщIхэм ятха  сурэтхэр, щIымахуэм теухуа макъамэхэр. Урокыр зэрекIуэкIынур. I. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын. 1. Хьэту   Петр   и   усэм   щыщ   едзыгъуэм   къегъэджэн,   упщIэхэм   жэуап ирегъэтын.. Мо мэзыжьым щIэс дыгъужьыр ЖаIэ зыжьэу: «А Iеижьыр!...» Ауэ сщIэркъым иIэу лажьэ, Еш имыщIэу ар мэлажьэ: И шыр цIыкIухэр епI, егъашхэ… Гуэныхь къехь къыхуэдзэлашхэм. Мес мо хьэжьым феплъыт, кхъыIэ, Махуэ псом Iуэху лъэпкъ имыIэ, ­ ЩIэсщ жыг щIагъым е хьэ унэм, ЗегъэщIагъуэ, фIощI дихъумэу. Ягъэшхакъуэри мыбанэ… Ми аращ ухуейм ауаныр!...   Мы усэр зытепсэлъыхь хьэжьымрэ КIэхурэ я ныбжьыр зэфлъыти хьэжьым и уэчылу   фыкъэув.   Усэм   и   лIирикэ   лIыхъужьыр   (усэр   зи   цIэкIэ   къэIуэтар) зэрымызахуэр ди фIэщ фщIы. Хьэжьым фыкъыщхьэщыжу сыт жыфIэфыну?  Хьэхэм   теухуауэ   интернетым,  тхылъхэм   къыщагъуэтар   IэрыщI   тхылъ     е зыгъэхьэзырахэм   я   лэжьыгъэхэм компьютер   гъэлъэгъуэныгъэу   тегъэпсэлъыхьын.   Хьэхэр   цIыхухэм   къесауэ   щытми,   ахэр   дыгъужьхэм Iэл   хьэлыр   къазэрылъыкъуэкIынур къазэрытекIар,   умыщIэххэу   зыщыбгъэгъупщэ зэрымыхъунум, абыхэм уахуэсакъын зэрыхуейм   сабийхэр тегъэпсэлъыхьын.  Хьэту Петр дыгъужьым теухуауэ жиIэм фэ дауэ феплърэ?  «Дыгъужьхэм щхьэкIэ «Мэзым и санитар» щIыжаIэр сыт?  КIэху илIа дыгъужьым и уэчылу фыкъэувмэ, сыткIэ вгъэзэхуэфыну ар?    Дыгъужьхэр цIыхухэм я псэупIэхэм дыгъуу къемыIуэлIэн папщIэ, сыт щIэн хуейуэ къэфлъытэр?  2. Рассказым хуэгъэува упщIэхэм жэуап ирегъэтын. 3. Тетрадым ит лэжьыгъэхэр зэрагъэзэщIам зыщыгъэгъуэзэн. II.ТемэщIэм елэжьын. 1. «ЩIымахуэр   мэзым»   зи   темэ   кинофильм,   сурэт   гъэлъэгъуэныгъэ, компьютеркIэ   гъэхьэзыра     сурэт   гъэлъэгъуэныгъэ   (Iэмал   уиIэм   елъытауэ) къэгъэсэбэпауэ,   мэз   псэущхьэхэм   щIымахуэм   я   псэукIэм   сабийхэр кIэлъыгъэплъын, тегъэпсэлъыхьын. 2. Щоджэн Леонид и къуажэхьхэр къегъэщIэн. Таблицэм ирегъэтхэн   МэжэщIалIэу гъащIэр зыхь, щынэр мэлыхъуэм фIэзыхь.  (Дыгъужь).  Дэм и жылэр къизышхыкI, дафэр зи гъуэм къизыпхъыкI. Д ы гъу жь Жыгыжь гъуанэр зи абгъуэ, Iэгъэбэгур зи гъуэмылэ.    Зебыршэу зекIуэ, къимыкIуэту бэнакIуэ. КI М   КIэ бэлацэ дыгъуэрей, ди джэдкъазхэм теуэрей.  Джэд зыгъэхъухэм ящымыщ, ауэ джэдылкIэ ерыщ.   э ы п щ хъ э э  ЩIым темыту щIыр къэзытI.  Шыкъым, выкъым, ауэ вакIуэщ.         Б  ж а  Гъэмахуэм яжьафэ, щIымахуэм хужьыфэ.   ЩI ы Iу б н э ф  Т хь э кIу м э кI ыЫ  хь 3. Усэм езыр езыру сабийхэр къегъэджэн.  4. Сабийхэр   гуп­гупу   гуэшын.   Абыхэм   усэ   едзыгъуэхэр   ятегуэшэн,   зыте­ псэлъыхьыр   къызэрыщ   сурэтхэр     компьютеркIэ   къагъэлъагъуэурэ   сабийхэр едзыгъуэм   къегъэджэн.   Усэ   едзыгъуэр   зытеухуа   псэущхьэм   и     гъащIэм сабийхэр тегъэпсэлъыхьын. Псалъэ гурыIуэгъуейуэ къалъытэхэм я мыхьэнэр зэгъэчэнджэщэжурэ езыхэм къегъэхутэн.  5. Мэзым и теплъэр къэзыгъэлъагъуэ псалъэхэр усэм къыхегъэщхьэхукIын. 6. Усэм сыт хуэдэ къалэн игъэзащIэу къалъытэми сабийхэм жегъэIэн. (Мэзым   щIэс   псэущхьэхэм   я   гъащIэм   дыщегъэгъуазэ,   нэрыфIэщIым,   бзэм зрегъэужь, щIымахуэ мэзым и дахагъэм гу лыдегъатэ, псэущхьэхэр щIыма­ хуэм гулъытэ нэхъыбэ зэрыхуейр, абыхэм Iэмал имыIэу дэIэпыкъуныр ды­ зэрикъэлэныр тщигъэгъупщэкъым,…) 7. Усэм   и   нэщэнэхэр   кърегъэIуэн   (ритм,   рифма),   макъхэм   я   лэжьэкIэм   гу лъегъэтэн (Япэ едзыгъуэм – ух, къох, къыхэмыхьэ, хелъафэ; етIуанэ едзы­ гъуэм – мэжей, жумэрэн, жьы, зэпщIыхь, щIыфэр; ещанэ едзыгъуэм – щIы­ махуэм, пщIыхьым, кIэпхъым, IункIахуэр, гъуэлъауэ, гъуэ лъагэм;  еплIа­нэм – кърещIэх, зэщIоушэ, лъахъшэу, цырхъ; …).   8. Усэм   и   бзэм   тегъэпсэлъэхьын.   Сыт   хуэдэ   псалъэхэм   къыщытригъэзэжрэ усэм? Фэ дауэ феплърэ, сыт усакIуэм а псалъэхэм къыщIытрыригъэзэжыр? «Мэжей» псалъэм и мыхьэнэр нэгъуэщIу къызэрыIуэта псалъэхэр усэм къы­ хэвджыкI.   «КърещIэх»   псалъэм   мыхьэнэкIэ   пэгъунэгъу   псалъэ   къыжыфIэ. ЩIымахуэм и нэщэнэхэр къэзыгъэлъагъуэ псалъэхэр къифIуэ. (Уэс, щIыIэ, жьы борэн, хьэщхьэтеуэ).  «Къес» мыхьэнэр иIэу мы усэм хэтыр сыт хуэдэ псалъэ? 9. «ЩIымахуэр мэзым» усэр зытха Иуан Бубэ и литературэ лэжьыгъэхэм, и гъащIэм (кIэщIу) сабийхэр щыгъуазэ щIын.  10. ЩIымахуэм   теухуа   макъамэ   къеуэу,   художникхэм     я   сурэтхэм щIымахуэм   и   теплъэхэр   къызэрыщыгъэлъэгъуам   сабийхэр   кIэлъыгъэплъын. Ялъэгъуар къазэрыщыхъуар жегъэIэн. Художникым, усакIуэм, макъамэтхым щIымахуэм и теплъэр, и щытыкIэр къагъэлъэгъуэн папщIэ, щхьэж къигъэсэбэп Iэмалхэм сабийхэр щыгъэгъуэзэн.  III. Унэ лэжьыгъэ. 1. Усэм тхылъым щыхуэгъэува упщIэхэм я жэуап гъэхьэзырын. 2. Тетрадым ит лэжьыгъэхэр гъэзэщIэн. 3. Усэм и едзыгъуэхэр къызэрыщ сурэт (е сурэтхэр)  щIын. 4. Псэущхьэ Iэлхэм теухуа  тхыгъэхэр  интернетым къыщылъыхъуэн,  тхылъ еджэн, IэрыщI тхылъ щIын.