LINZALAR HAQQÍNDA TUSINIK. LUPA, FOTOAPPARAT

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№  22- sanlı uluwma orta bilim beriw

mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

LINZALAR HAQQÍNDA TÚSINIK.

LUPA, FOTOAPPARAT  

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 49-TEMA   LINZALAR HAQQINDA TÚSINIK. LUPA, FOTOAPPARAT       

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Linzalar. Lupa, Fotoapparat haqqında ulıwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńwoqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi  sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Tegis ayna temasın soraw

Tema

Jaqtılıqtıń eki ortalıq shegarasında shaǵılısıwı hám sınıwın kórdik. Ámeliyatta sferalıq betlerden jaqtılıqtıń sınıwınan keń paydalanıladı. Eki yáki bir tárepi sferalıq bet penen shegaralanǵan móldir denege linza delinedi. Ádette linzalar shiysheden jasaladı. Ortanǵı bólegi shetki bólegine qaraǵanda qlıń bolǵan linzalar dóńes, juqa bolǵanların oyıs linza delinedi. Sferalıq betlerdiń O₁ hám O₂ oraylarınan ótetuǵın tuwrı sızıq linzanıń bas optikalıq kósheri delinedi (106-suwret). Otikalıq kósherde bolǵan linza orayındaǵı noqat linzanıń optikalıq orayı dep ataladı. Dóńes hám oyıs linzalardan nurdıń ótiwi hár túrli boladı.Dóńes linzanı alıp, onı quyash nurına tik halda uslayıq. Linzadan ótken nurdı dápter betine túsireyik. Linzanı joqarıǵa yáki tómenge jılıstırayıq, onda qaǵaz betindegi jaqtı daq kishireyip, noqatqa aylanadı hám onnan tútin shıǵadı. Demek, linzadan ótken nurlar bir noqatqa toplanadı (10-suwret). Bul noqatqa linzanıń fokusı (F) delinedi. Linzanıń optikalıq orayınan usı noqatqa shekem bolǵan aralıq linzanıń fokus aralıǵı delinedi. Linzaǵa keri baǵıtta parallel nurlar túsirilse, onda olar ekinshi tárepte toplanadı. Sonlıqtan hár qanday linzada eki tárepleme birewden fokus boladı. Oyıs linza menen usınday tájiriybe ótkeretuǵın bolsa, onda nurlar kerisinshe shashırap ketedi (108-suwret). Shashıraǵan nurlar oyımızdan dawam ettiriletuǵın bolsa, olar optikalıq kósherdegi F noqatta kesilisedi. Sonıń ushın oyıs linzanıń fokusı jormal. Solay etip, dóńes linzanı jiynawshı linza, oyıs linzanı shashıratıwshı linza dep ataymız.

Linzalardıń bir tárepi sferalıq, al ekinshi tárepi tegis bolıwı da múmkin. Dóńes linzanı alıp, pátiktegi qızdırıw sımlı elektr lapochkasınan túsetuǵın jaqtılıqtı linza arqalı stol ústine túsireyik. Linzanı oyaqqa yáki buyaqqa jılıstırsaq, stol ústinde lampochka talshıǵınıń anıq kórinisi payda bolatuǵınlıǵın kóremiz. Linzalarda suwretleniw tómendegishe jasaladı.

1.Dóńes linzada suwretleniw jasaw. AB buyım F hám 2F aralıǵına qoyılǵan bolsın (109-suwret). Suwretleniwdi jasaw ushın buyımnan 1 nur bas optikalıq kósherge parallel baǵdarlanadı. Ol linzadan ótkennen keyin linza fokusınan ótedi. 2 nurdı linza orayı O ǵa baǵdarlayıq. Olardan úlken nur sınbastan ótedi. Hár eki nur A noqatta ushırasadı hám suwretleniw payda boladı. Payda bolǵan suwretleniw haqıyqıy, tóńkerilgen hám úlkeytirilgen boladı.

Buyımdı linzadan 2F aralıqtan uzaqqa(110-suwret) hám OF aralıǵına (111-suwret) qoyılǵanda payda bolǵan suwretleniwlerde usı tártipte orınlanadı.

Suwretleniwden suwretleniwdiń shaması, tuwrı yáki tóńkerilgenligi buyımnıń qay jerge jaylasqanlıǵına baylanıslı bolatuǵını kórinedi. Buyım 2F ten uzaqqa qoyılǵanda suwretleniw haqıyqıy, tóńkerilgen hám kishireygen boladı. Buyım OF aralıǵına qoyılsa, suwretleniw jormal, tóńkerilgen hám úlkeygen boladı.

2. Oyıs linzada suwretleniw jasaw. 112-suwrette oyıs linzada suwretleniwdi payda etiw keltirilgen. Bunda suwretleniw buyım qay jerge qoyılıwına qaramastan jormal, tuwrı hám kishireygen boladı.

Dóńes linzada buyım belgili bir aralıqqa jaylastırılsa, ondaǵı suwretleniw úlkeygen boladı eken. Onıń bul qısiyetinen nárselerdi úlkeytip kórsetiwde paydalanıladı. Usı maqsette qollanılatuǵın dóńes linzaǵa lupa delinedi.109-suwrette 1 nur fikustan ótkenligi ushın OF aralıq qansha kishi bolsa, suwretleniw sonsha úlken bolatuǵınlıǵı kórinedi. Usıǵan qarap lupalardı úlkeytiw qásiyeti boyınsha salıstırǵanda fokus aralıqlarına qarap baha beriledi. Linzanıń fokus aralıǵına keri bolǵan shama linzanıń optikalıq kúshi dep ataladı.

Formula menen ańlatıladı. Eger F=1m bolsa,  dioptriya boladı. Qısqasha D=1dptr

Lupa – fokus aralıǵı 25 sm den neshe mártebe kishi bolǵan jiynawshı linza. Onıń úlkeyttiriwi

Bunda D_o – anıq kóriw aralıǵı (ádettegi kóz ushın 25 sm). Dóńes linzalar optikalıq ásbaplarda keń qollanıladı. Onıń fotoapparatlarda qollanılıwı 113-suwrette keltirilgen. Fotoapparattıń tiykarǵı bólegi1 obiektiv hám 2 kameradan ibarat. Suwretleniw 4 kameranıń artqı tárepinde tóńkerilgen haqıyqıy hám kishireygen halında payda boladı. Kameranıń usı jerinde fotoplyonka jaylastırıladı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde, bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Linzalardan qay jerlerde paydalanıladı?

2.Buyım dóńes linzanıń fokusına qoyılsa suwretleniw qanday boladı,

3.Linza suwǵa tolıq túsirilse, onıń optikalıq kúshi qanday ózgeredi?

Úy tapsırma tapsırıw

Linzalar haqqında túsinik. Lupa, Fotoapparat temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman.

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash