НАУЧНАЯ СТАТЯ НА ТЕМУ : "ПОЛИТИЧЕСКАЯ СИСТЕМА СИРИИ"

Rəfail Əliyev ( referat) 1.Dünyanın siyasi sistemləri haqqında Siyasi sistem hər bir ölkənin ictimai həyatının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Hər bir ölkənin daxili həyatı iqtisadi, siyasi, sosial, hüquqi, maddi, mənəvi və s. sahələrin, məkan-ərazi, ətraf mühit, ictimai resurslar, demoqrafik göstəricilər və sairənin ümumi məcmusundan ibarət olur. Bütün bu sahələrin işinin təşkili, idarə edilməsi, cəmiyyət həyatının qurulması, gündəlik yaşayışın və fəaliyyətin, qayda-qanunlarının müəyyən edilməsi, vətəndaşların, təşkilatların hüquq və öhdəliklərinin, davranış qaydalarının normalarının təsbit edilməsi, istək və arzularının reallaşdırılması və s. işlərin görülməsi bilavasitə dövlətlərin siyasi sisteminin xarakterini və prinsiplərini müəyyən edir. Siyasi sistemi – dövlət idarəçilik təşkilatlarının, siyasi və ictimai institutların, siyasi rolların, münasibətlərin, proseslərin, cəmiyyətin siyasi idarəçiliyinin prinsiplərinin qaydaya salınmış və bütöv məcmusudur. Siyasi sistem cəmiyyətin siyasi, sosial, hüquqi, ideoloji, mədəni norma və kodekslərinə tabe olaraq, hər bir xalqın tarixi və milli ənənələrinə, siyasi dünyagörüşünün mahiyyətinə və fəallıq dərəcəsinə uyğun qurulur. Hər bir cəmiyyətin siyasi sistemi həm də onun sinfi və milli təbiəti, ərazi- sosial quruluşu, idarəçilik formaları (prezident, parlament), dövlətin tipi (respublika, monarxiya), siyasi rejiminin xarakteri (demokratik, qeyri-demokratik), sosial-siyasi vəziyyəti (sabit, konfliktli), siyasi-hüquqi statusu konstitusiyalı, qeyri- konstitusiyalı), siyasi-ideoloji xarakteri (açıq, yaxud qapalı dövlət), dövlətçiliyin milli ənənələri, mentalitetin və həyat tərzinin xarakteri (əhalinin siyasi aktivliyi, milli-etnik və tayfa- qohumluq ənənələri və s.) ilə müəyyən edilir. Siyasi sistem konkret məkan (dövlətin, dövlət birliklərinin sərhədləri çərçivəsində) və zaman (tarixin ayrı-ayrı dövrlərində mövcud olmuş formasiya, idarəçilik tendensiyalarına uyğun) çərçivəsində yaranır və yüksələn xətlə inkişaf edir. Bu inkişafda sistemə daxil olan bütün subyektlərin (dövlət orqanları, siyasi və ictimai təşkilatlar, əhalinin ayrı-ayrı təşəbbüsləri) öz rolu olur. “Siyasi sistem” anlayışı ilk dəfə XX əsrin ortalarında elmi ədəbiyyata politoloq D.İsten tərəfindən daxil edilib. [1.12-13] 2.Ərəb ölkəkərindəki siyasi sistemlər. Ərəb ölkələrinin əksəriyyəti Ərəb Dövlətləri Liqasının üzvüdür.Hal-hazırda təşkilata 22 dövlət daxildir. Təşkilat Misir, İraq, İordaniya, Livan, Səudiyyə Ərəbistanı, Suriya və Yəmən tərəfindən 22 palament Ərəbistanında ildə yaradılmışdır. mart 1945-ci Təşkilatın mərkəz- qərargahı Qahirə şəhərində yerləşir, indiki baş katibi Əmir Musadır. Türkiyə t şə kilatda   daimi müşahid çə i  statusuna malikdir. Ərəb ölkələrində müxtəlif siyasi sistemlər bərqərardır. Hal-hazırda ərəb ölkələrindəki formal dövlət sistemlərini monarxiya və respublikaya sistemi kimi səciyyələndirmək olar.Ancaq ərəb ölkələrindəki siyasi daha mürəkkəb və müxtəlifdir.Belə ki, Səudiyyə mütləq monarxiya,Qətər və Omanda parlamentsiz dövlət sistemi,Küveyt və Bəhreyndə dualist monarxiya, İordaniya və Mərakeşdə monarxiyası,Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində seçmə monarxiya, Əlcəzair, Livan,Suriyada qeyri-monarxist dövlət sistemləri ,Cənubi Yəməndə sultanlıq kimi siyasi sistemlər bərqərardır.Lakin tarixin müəyyən dönəmlərində dünya ölkələrinin Şərq siyasəti bu siyasi sistemlərdə dəyişikliklərə səbəb olur. Nəticə olaraq, müasir ərəb respublikalarını prezident səlahiyyətləri baxımından 3 qrupa bölmək olar: •Prezident idarəetməsi(Suriya, Tunis) •Parlament idarəetməsi(Livan,İrak) •Qarışıq idarəetmə(Əlcəzair,Misir, Yəmən)[2.52-53;181-183] 3.Suriyanın siyasi sistemi: Tarixə bir nəzər. Dünyanın ən qədim dövlətlərindən biri olan və çox böyük sivilizasiyaların təsirini özündə ehtiva edən Suriya, 1516-1918-ci illər ərzində Osmanlı İmperiyasının tərkibinə daxil olmuş, 1920-ci ildə isə fransız mandatına verilmişdir. Suriya 1943-cü ildə dövlət müstəqilliyini elan etmişdir (de-fakto 1946-cı ildən müstəqil dövlətdir). Yaxın Şərq bölgəsində yerləşən Suriya Ərəb Respublikasının paytaxtı Dəməşq şəhəridir. Ölkənin ərazisi 185,180 km², əhalisi (2012) 22,530,746 nəfərdir (əhali sıxlığı 118.3 nəfər/km²). Suriyanın rəsmi dövlət dili ərəb dilidir. Dövlətin İnsan İnkişafı İndeksi - 0.632 - ortadır (119-cu yer). Suriya 1945-ci ildən həm BMT, həm də ƏDL-( Ərəb Dövlətləri Liqası — ərəb dövlətlərinin beynəlxalq təşkilatı.) nın üzvüdür. Dövlət Quruluşu: Dualist formada idarəetmə üsuluna malik respublikadır. Bununla belə, Suriyanın bütün siyasi partiyaları islahatçı sosializm kursuna sadiqliyini bəyan etməlidirlər. Milli bayram günü olan müstəqillik günü (1946) 17 apreldə qeyd olunur. Suriya Ərəb Respublikasının 13 mart 1973 il tarixində Prezident qəbul edilmiş Konstitusiyasında Ərəb Sosialist İntibah Partiyasının (BƏƏS) aparıcı rolu təsbit edilmişdir. İnzibati bölgüsü: Başçıları Nazirlər Şurasının təsdiqindən sonra daxili işlər naziri tərəfindən təyin olunan və hər birinin yerli Parlamenti seçilən 14 muhafazlığa (Dəməşq, Rif Dəməşq, Deyr-əz-Zur, Dəra, İdlib, Lazkiyə, Ər-Rəqqə, Tərtus, Hələb, Həma, Əl-Həsəkə, Hims, Qüneydrə və Əs-Suveydə) bölünür. Dövlət başçısı: Prezidentin namizədliyi Ərəb Sosialist İntibah Partiyasının (BƏƏS) zəmanəti ilə Xalq Şurası (Parlament) tərəfindən irəli sürülür və ümumxalq referendumunun təsdiqinə təqdim olunur. Bir qayda olaraq dövlət başçısı BƏƏS partiyasının Baş katibi olur. Respublika Prezidenti vəzifəsinin boşaldıldığı və vitseprezidentin (Konstitusiyaya əsasən Prezident bir və ya iki vitse-prezident təyin edir) olmadığı təqdirdə, Prezidentin səlahiyyətlərini yeni Prezidentin seçilməsi ilə əlaqədar referendumun çağırılmasına qədər Nazirlər Şurasının sədri icra edir. Mövcud Konstitusiyaya görə, referendum 90 gün ərzində çağırılmalıdır. səlahiyyətlərinin müddəti, məhdudiyyətsiz sayda seçilmək şərti ilə 7 ildir. Prezident - Nazirlər Şurasını təyin etmək, hərbi və ya fövqəladə vəziyyət elan etmək, qanunları imzalamaq, Konstitusiyaya düzəliş etmək, amnistiya vermək, dövlət qulluqçularını və hərbçiləri təyin etmək səlahiyyətinə malikdir. Prezident ölkənin xarici siyasətini müəyyən edir və silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılır. Konstitusiyaya görə, Suriya Prezidenti yalnız müsəlman olmalıdır. Suriya Ərəb Respublikasının hazırkı Prezidenti 17 iyul 2000-ci ildən etibarən Bəşər Əl-Əsəddir (27 may 2007-ci il referendumu zamanı seçicilərin 92.7% səsini qazanmış Bəşər əl-Əsəd növbəti müddətə dövlət başçısı seçilmişdir). Qanunvericilik hakimiyyəti: Suriyada qanunvericilik hakimiyyəti, 15 müxtəlif dairədən ümumi, birbaşa və gizli səsvermə yolu ilə 4 il müddətinə seçilən, 250 millət vəkilindən ibarət birpalatalı qanunverici orqan - Xalq Şurası (Parlament) tərəfindən həyata keçirilir. Parlament, BAAS partiyasının regional rəhbərliyinin təklifi ilə Prezidentin namizədliyini irəli sürməkdə, qanunların hazırlanması və qəbul edilməsində, Hökumətin daxili və xarici siyasətinin müzakirəsində, dövlət büdcəsinin və cari inkişaf planlarının təsdiqlənməsində, habelə Hökumətə və ayrı- ayrı nazirlərə etimadsızlıq göstərməkdə səlahiyyətlidir. Parlamentin hazırkı sədri 24 may 2012-ci ildən Məhəmməd Jihad əl-Lahamdır. 07 may 2012-ci ildə keçirilmiş son parlament seçkilərində Xalq Şurasında yer almış əsas siyasi partiyalar aşağıdakılardır: Ərəb Sosialist İntibah Partiyası (BƏƏS) – Parlamentdə 135 yerə sahib olan BƏƏS - Ərəb İntibah partiyası kimi 1947- ci il aprel ayının 7- də təsis edilmişdir. Hazırkı adı ilə 1954-cü ildə Ərəb Sosialist partiyası ilə birləşdikdən sonra fəaliyyət göstərir. 1963-cü ildən hakim partiyadır. Baş katib - Bəşər əl- Əsəddir.1966-cı ilin fevral ayının 23-də hakimiyyətə BƏƏS partiyasının sol cinahı gəldi. Ümumərəb sayılan BƏƏS partiyasının bir sıra ərəb ölkələrində bölümləri mövcuddur. Rəhbər orqanlar: ümumərəb və regional (milli) qurultaylar, konfranslar, siyasi büro, ümumərəb və regional rəhbərlik. Suriya kommunist partiyası - Suriyalı və livanlı kommunistlərin vahid təşkilatı kimi 1924-cü ilin oktyabr ayında təsis edilmişdir. 1944-cü ildə SKP-nın iki müstəqil Suriya və Livan partiyalarına bölünməsi barədə qərar qəbul edilmişdir. 1948-ci ildən 1958-ci ilədək suriyalı və livanlı kommunistlər vahid Suriya və Livan Kommunist Partiyası çərçivəsində yenidən birgə fəaliyyət göstərirdilər. Partiyanın qurultaylararası rəhbər orqanları - Mərkəzi Komitə və Mərkəzi Komitənin siyasi bürosu. SƏR-in Proqressiv Xalq Cəbhəsi - Ərəb Sosialist İntibah Partiyasını, Ərəb Sosialist Birliyini, Suriya Kommunist Partiyasını, Ərəb Sosialist Partiyasını və Sosialist-Müttəfiqlər Partiyasını birləşdirir. Rəhbər orqanlar - Cəbhənin mərkəzi rəhbərliyi 17 üzvdən ibarətdir (9 BƏƏS-dən, 8 digər partiyalardan). Sədri Bəşər əl-Əsəddir. İcraedici hakimiyyət: Prezident və Nazirlər Şurası tərə- findən icra edilir. Nazirlər Şurasının sədri və digər nazirlər Prezident qarşısında məsuliyyət daşıyırlar. Nazirlər Şurası - İcraedici hakimiyyətin ali orqanıdır. Nazirlər Şurası Prezidentlə birlikdə ölkənin xarici siyasə- tinin planlaşdırmasında iştirak edir; istiqamətləndirir, koordinasiya edir, nazirliklərin və digər dövlət müəssisələrinin fəaliyyətinə nəzarət edir; dövlət büdcəsinin, inkişaf planlarının və qanunların layihələrini müzakirə edir. 11 avqust 2012-ci ildən etibarən Nazirlər Şurasının sədri Vail Nadir əl-Halkidir (BƏƏS partiyası). Məhkəmə hakimiyyəti: Suriyanın məhkəmə-hüquq sistemi İslam, Osmanlı və fransız ənənələrinin unikal qarışığını özündə ehtiva edir. Ölkənin məhkəmə sisteminin ən yüksək orqanı sayılan Konstitusiya Məhkəməsi beş hakimdən ibarətdir, onlardan dördü dövlət başçısı tərəfindən təyin olunur, 5-ci hakim isə Suriya Prezidentinin özüdür. Beləliklə, hakimiyyətin hər üç qolu ölkə Prezidentinin əlində cəmlənmişdir. [1.343-346] 4.Suriyada Hafiz Əsəd hakimiyyəti. Hafiz Əsəd (ərəb دسدلا ظفاح) — Suriyanın hərbi, siyasi və dövlət xadimi, Suriyanın müdafiə naziri (1966-1972), Suriyanın baş naziri (1970-1971), Suriya prezidenti (1971- 2000), general. 1930-cu ildə anadan olmuşdur. 1970-1971-ci ildə Suriya dövlətində baş nazir, 1971-2000-ci illərdə Suriya Prezidenti olmuşdur. Hafiz Əsəd uzun sürən xəstəlikdən 2000-ci ildə vəfat etmişdir. .[6.] Rifat cəhd etmiş, ölkədə çevrilişə 1984-cü ildə ağır xəstələnmiş, bu vəziyyətdən istifadə edən qardaşı belə vəziyyətdə Sovet rəhbərliyi KQB generalı, Nazirlər Sovetinin sədr müavini Heydər Əliyevi təcili olaraq Dəməşqə ezam etmiş, Heydər Əliyev Dəməşdqə Rifat Əsədlə görüşmüş, problemin həllinə nail olmuşdur.Sonralar Hafiz Əsəd Rifatı vitse-prezident statusunda yüksək vəzifəli hərbçilərin müşaiyət ilə Moskvaya rəsmi səfərə göndərməklə onu və ona sadiq olan 70 hərbçini də Moskvaya sürgün etmişdir. Rifatın Dəməşqi tərk etməsi böhranın sona çatması ilə nəticələnmişdir.[5.] il Heydər Əliyev və Hafiz Əsəd, 1997-ci 5.Suriyanın Bəşər Əsəd dövrü:münaqişələr və müharibə بب , Bəşşar əl-Əsəd) və ya tam adı Bəşər Əsəd (ərəb دسدلا راشش ilə Bəşər Hafiz Əsəd (ərəb دسدلا ظفاح راشب; Bəşşar Hafiz əl-Əsəd; d. 11 sentyabr 1965) — 17 iyul 2000-ci ildən Suriya Prezidenti. O, eyni zamanda ,Suriya Silahlı Qüvvələrinin ali baş komandanı, Marşal və Ərəb Sosialist Bəəs Partiyasının da Bəşər Əsəd lideridir. 1971-2000-ci illərdə Suriya Prezidenti olmuş Hafiz Əsədin oğludur. İxtisasca cərrah-oftalmoloqdur. Adının azərbaycancası rəsmi sənədlərdə Bəşşar əl-Əsəd kimi qeyd olunur. Bəşər Əsəd 1965-ci il sentyabr ayının 11-də Suriyanın paytaxtı Dəməşq şəhə -rində anadan olub. Ölkənin nüfuzlu Kəlbiyyə qəbiləsindəndir. Atası 29 il ərzində Suriyanı idarə edən sabiq prezident və BƏƏS partiyasının keçmiş sədri Hafiz Əsəddir. Dəməşqdəki fransız-ərəb təmayüllü "əl-Hürriyyə" liseyində orta təhsilini bitirən Əsəd daha sonra Dəməşq Universitetinin Oftalmologiya fakültəsinə daxil olur. 1992-ci ildə o, oftalmologiya üzrə təcrübə keçmək və təhsilini davam etdir mək üçün İngiltərənin paytaxı Londona gedir və burada Qərb Göz Hospitalında təcrübə keçir. 1994-cü ildə atası Hafiz Əsəddən sonra prezidentlik postuna varis hesab edilən böyük qardaşı Basil Əsədin avtomobil qəzasında həyatını itirməsindən sonra Əsəd Suriyaya çağırılır. Suriyaya qayıdan Əsəd elə həmin il (1994) Hama Hərbi Akademiyasına qəbul edilir. 1999-cu ildə isə o, artıq polkovnik rütbəsi almış hərbçi idi və diplomatik vəzifə tuturdu. 2000-ci ildə isə hakim BƏƏS partiyasının sədri vəzifəsinə seçilir. 2000-ci ildə Hafiz Əsədin vəfat etməsindən sonra prezident səlahiyyətlərini müvəqqəti olaraq, Əbdülhəlim Xəddam icra edir. Hafiz Əsədin ölümündən sonra təcili toplanan parlamentin prezident seçiləcək şəxsə qoyulan 40 yaş məhdudiyyə- tini 34 yaş ilə dəyişməsindən sonra Bəşər Əsəd rəqibsiz keçirilən seçkilərdə 97% səslə ölkənin yeni prezidenti seçilir. 2006-cı il iyun ayının 11-də isə o Suriya Silah- lı Qüvvələrinin ali baş komandanı vəzifəsini də icra etməyə başlayır. Prezident seçilənədək Suriya ictimaiyyətindəki rolu onun Suriya Kompüter Cəmiyyətinin sədri olması və 2001-ci ildə ölkəyə interneti gətirməsidir. Daxili si -yasətdə müəyyən "yumşaqlığı" ilə atasından fərqlənir. Prezident seçildikdən sonra demokratiyanı Suriyada həyatın daha da yaxşılaş- dırılması üçün vasitə hesab etdiyini bildirir. Belə ki, Əsəd prezident vəzifələrini ic- ra etməyə başladığı zaman dərhal Mezze həbsxanasını bağlayaraq, yüzlərlə siyasi məhbusu sərbəst buraxır. Əsədin iqtisadi islahatları çərçivəsində özəl sahibkarlığın, xüsusilə də bank sektorunun inkişafı istiqamətində müəyyən addımlar atılır, eləcə də Avropa İttifaqı ilə azad ticarət assosiasiyalarının qurulmasına dair razılıq əldə olunduqdan sonra neft sahəsinə xarici sərmayənin cəlbi sürətlənir. 2000-ci ildə İngiltərənin paytaxtı Londonda tanış olduğu Əsma Əsəd ilə evlənir. Cütlüyün 3 övladı var. Ölkəsinin İsraillə münasibətləri xüsusunda atasının izlədiyi siyasi kursu davam etdirən oğul Əsəd müxtəlif beynəlxalq konfranslardakı çıxışında İsrail və ABŞ əleyhinə çıxışları ilə diqqəti cəlb edir və bununla da digər ərəb ölkələrindən fərqli mövqe nümayiş etdirir. Suriya 2003-cü ildə İraqın işğalınadək BMT Təhlükəsizlik Şurasının Səddam Hüseyn rejimini silahla təchiz etməmək paktına qoşulan ölkələr arasında qalır. İraqın ABŞ və koalisiya qüvvələri tərəfindən işğalından bir qədər əvvəl isə beynəl- xalq qurumlarda gedən danışıqlarda iştirak edən Əsəd qonşu ölkənin işğalının əley- hinə olduğunu bəyan edir. BMT TŞ-da çıxış edən Əsəd Qərbi İraqı işğal fikrindən daşındırmağa çalışsa da buna nail ola bilmir. İraqın işğal edilməsindən sonra ABŞ Əsədi müharibədən sonrakı İraqda terrora dəstək verməkdə ittiham edir. Bundan sonra ABŞ, Avropa İttifaqı, İsrail və Fransa Suriyanı Fələstinin HƏMAS və İslami Cihad hərəkatlarına, eləcə də Livanın Hizbullah hərəkatına maddi-texniki və hərbi dəstək göstərməkdə ittiham edir. ABŞ-da baş verən "11 sentyabr" hadisələrindən sonra ABŞ- Suriya münasibət -ləri gərginləşir və Birləşmiş Ştatlar Suriyanı terroru dəstəkləməkdə ittiham edir. İki ölkə arasındakı münasibətlər Livanın Baş naziri Rafiq Həririnin sui-qəs nəticəsində öldürülməsindən sonra daha da pisləşir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1559 saylı qətnaməsindən sonra isə Suriya əsgərlərini Livandan çıxarılması tələbini müsbət cavablandırır. 2005-ci ildə Əsəd Suriya hərbi kontingentinin Livandan çıxarılma -sına razılıq verərək, bu məsələdə hətta Livanın keçmiş Baş naziri Rəfiq Həririnin ölümündə Suriya kəşfiyyat orqanlarının əli olmasından şübhələnən BMT müşahi- dəçiləri ilə əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bəyan edir. Ərəb dünyasında isə o, bir çox ərəb ölkələri ilə, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və Fələstin Azadlıq Təşkilatı ilə əlaqələrini davam etdirir. 2005-ci ildə Papa II İohan Pavelin dəfnində iştirak edən Əsəd burada İsrail prezidenti Moşe Katsavla görüşür. 2007-ci il may ayının 27-də Bəşşar Əsəd növbəti 7 il müddətində Suriyanın prezidenti seçilib. Başqa namizədlərin iştirak etmədiyi seçkilərdə o, səslərin 97,6%-ni toplayır. 2008-ci ildə Bəşşar Əsəd Türkiyənin vasitəçiliyi ilə Qolan təpələrinə dair İsraillə müzakirələrin aparılmasına razılıq verir. 2011-ci ildə özünü anti-İsrail və anti-Qərb siyasətçi kimi xarakterizə edən Əsəd bu siyasətinə görə Qərbin onu devirmək cəhdlərindən çəkinmədiyini bəyan edir. .[7.] 6.Nəticə: Suriyanın gələcəyi.2012-ci ildə Suriyada yeni konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı referendum və alternativ əsasda (birinci dəfə 1963-cü ildə) prezident seçkiləri keçirildi.Ölkə prezidentinin müxtəlif siyasi qüvvələrin iştirakını nəzərdə tutan milli dialoq təklifi pozitiv addım olsa da.xarici amillər ölkədaxili vəziyyətin stabilliyini ciddi şəkildə pozmaqda davam edirdilər.Bu günə qədər də Suriya “İslam dövləti” və digər strukturların xaricdən fəal dəstəklənən terrorist qrupları ilə mübarizəni davam etdirir.Suriya da Şərqin Misir, İraq , Liviya dövlətləri kimi Qərbin siyasi oyunlarının qurbanıdır.Burada müxtəlif region olkələrinin həm iqtisadi, hə də siyasi maraqları toqquşur.Ölkəni viran qoyan ,insanların yaşamaq hüququnu əlindən alan bu siyasi oyunlar, Qərbin Şərqə təcavüzüdür.Bu siyasətə son qoyulmasa siyasi sistemlərin, o cümlədən Suriyanın siyasi sistemi də dəyişə bilər. Suriyanın gələcəyi hələ ki, müəmmalıdır.Suriya Rusiya, ABŞ və Tür-kiyənin maraqlarının toqquşduğu bir ölkədir.Daxildə problemin həlli mümkün ola bilsə də, xarici ölkələrin siyasi maraqları ölkənin gələcəyinə kölgə salaraq onu məchulluğa aparır.Xarici qüvvələrin Bəşər Əsədin ə М.А. çevirir.Bəşər Əsədə və onun hakimiyyətinə ikili münasibəti, səngiməyən terror və müharibələr Suriya böhranının həllini çətin müşkülə hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması problemin həlli yolu ola bilməz.Əgər xarici qüvvələrin təkidi ilə Əsəd hakimiyyəti devrilərsə, ölkəni İrak, Əf-qanıstan və Liviyanın acı taleyi gözləyə bilər, Suriyanın mövcud siyasi sistemi iflasa uğraya bilər. İstifadə olunmuş ədəbiyyat : 1.Əli Həsənov, Adil Vəliyev DÜNYA ÖLKƏLƏRİNİN SİYASİ SİSTEMİ Bakı-2013 2. Сапронова ПОЛИТИЧЕСКИКИЕ СИСТЕМЫ АРАБСКИХ СТРАН Учебное пособие Казань 2015 3.Suriya münaqişəsində kənar qüvvələr:İran maraqları Müəllif : Rövşən Aslanov, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru. newtimes.az/az/processestrends/3724/ 4. Suriyada vətəndaş müharibəsi - Vikipediya https://az.wikipedia.org/wiki/Suriyada_vətəndaş_müharibəs 5. Heyd r  virtualaz.org/cemiyyet/63423 6. Hafiz          https://az.wikipedia.org/wiki/Hafiz_ s dƏ ə 7. B ş r  ə ə Ə ə https://az.wikipedia.org/wiki/B ş r_ s d liyev Suriyanı xaosdan nec  xilas etmişdi ­ ... Ə ə s d ­ Vikipediya ə ə Ə ə s d ­ Vikipediya ə Ə