Өндірістік оқытудың негізгі формалары

Өндірістік оқытудың негізгі формалары         мамандықтарының Елбасы халыққа Жолдауында атап айтқандай, бүгінгі   таңда   уақыт   сұранысын   қанағаттандыру  мен жұмысшы   жетіспеушілігін болдырмауға   көңіл   бөлуде.  Ел   экономикасын   еселей түсу  үшін, жұмысшы мамандар даярлау – бүгінгі күннің басты   мәселесі  болып     отыр.   Уақыт   талабына   сай қоғамның   қажеттілігі   де,   халықтың   сұранысы   да өзгеруде.Кәсіптік   білім   жүйесі   –осы   сұранысты қанағаттандаратын   мамандар   даярлауы   тиіс.   Кәсіптік оқу   орындарының   түлегі   –   кәсіби   маман   білімді, мамандығын  жақсы меңгерген, білімін әрі қарай үнемі жетілдіріп   отыратын   білікті   де,   білімді   болуы   қажет [1].Жақсы   маман   болу   үшін   –   ең   алдымен   маманның мамандыққа   қызығушылығы,   икемі   болуы   керек. Өйткені, ол мамандық келешекте маманды асырайтын, елге  пайда  тигізетіндей  болуы  керек.     Өндірістік   оқытуда   оқушылардың   танымдық белсенділік әрекетін дамытатын, қабылдау – жаңғырту, иллюстративті – түсіндіру, еске алу, іздестіру, ішінара іздестіру   (эвристикалық   әңгіме)   зерттеу   және проблемалы   оқыту   әдістері   бұйымды,   затты   сипаттау, мәнін   ашу,   оның   жасалуы     мен  өңдеу   технологиясын түсіндіргенде   көбірек   пайдаланылады.   Сондай   –   ақ, өндірістік оқыту барысында оқушыларды ынталандыру, оқу   мотивациясы,   оқу   –   танымдық   әрекеттерін жандандыру бақылау және өзін ­ өзі бақылау әдістерін де қажет   кезінде   тиімді   пайдаланса,   өз   жемісін   береді. Өндірістік   оқыту   шебері   практикалық   оқытуда оқушылардың   творчествалық   және   ой   –   қиялын дамытатын,   курсты   оқу   мазмұнын   игерткенде   білім, білік және дағдылық қасиеттерін проблемалы – іздестіру әдісіне бағыттаса, түпкі нәтижеге жету мүмкіндігі молая түсетіні байқалып жүр.    Өндірістік   оқытудың   әсіресе   түрлі   инструктаж (нұсқау   беру)   беру   кезінде   бұл   тәсіл   көбірек қолданылып, машықтану арқылы игертілуді қажет етеді.        Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, қолмен және машинамен   басқарылатын   кәсіп   салаларында   шебер оқушыларға қайталау, «көшірме жасау» тәсіл арқылы іс – қимыл әрекетін көрсету жолымен үйретеді. Шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда   оқушыларға   үлгі   болады,  олар   да   соны  «дәл теориялық солай» етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде   бұл   іс   ­   әрекеттерді   көпшілікпен   бірге   мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана   берсе   кейін   ол   дағдыға   айналып,   жұмысты сапасыз   атқару   әдеті   пайда   болады,   бұл   жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері   әсерін   тигізеді.   Сондықтан,   ұжымдық   үйрету кезінде   шебер   қимылы   дәл   әрі   нақты,   үлгі   түрінде жасалынып,   дұрыс   қабылдануы   тиіс.   Алғашқы   үлгі олардың санасында дағдының іргетасы ретінде қаланып, көпке   дейін   есінде   қалып   қояды.   Бұл   тек   қолмен атқаратын   жұмыстарға   ғана   емес,   ол   құрал   – жабдықтармен,   машиналар   мен   аппараттар   арқылы істелінетін жұмыстарға да тиесілі.            Өндірістік     сабақтарды     өткізу     үшін,   көрнекі құралдардың   келесі   түрі   –   экрандық   (аудио,   бейне) материалдарды   пайдалану   тәсілдеріне  оқу   фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар пәнді көбірек қолданылады.Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын   әдістің   бірі   –   оқушылардың   өзіндік бақылауы.   Бұл   әдіске   жататындар   ­   өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру.       Өндірістік оқыту шебері нұсқауымен 2­3 оқушы іс – қимыл   әрекеттерді   қайталап   көрсетіп   береді.   Олар кәсіби   қимылдық   тірек   элементтері   болып,   бірдей   я әртүрлі әрекеттер болуы да мүмкін [2].   Жаттығу   ­   өндірістік   оқытудың   негізгі   әдісі   оқулықтарда,   әсіресе,   тәжірибелік   жұмыстар   кезінде жаттығудың   мәні,   оның   дидактикалық   маңызы, басшылық   ету,   өндіріс   шеберінің   алдындағы   нұсқау беруі   туралы   т.б.   мәселелер   жеткілікті   айтылған. Тәжірибелік   курс  бағдарламасы   жаттығу   әдісі   арқылы материалды   игертуге   бағытталуы   тиіс.   Оқулықтарда жазылған   тәсілдерді   іске   асырып,   оны   дағдыға айналдыру үшін шебер де, оқушы да ерінбей тер төгуі қажет, онсыз кәсіпке машықтану – қиын іс.     Өндірістік   оқыту   шебері   өтілетін   тәжірибелік жұмыстарды бөлімдерге бөліп алдын – ала мұқият өзі танысып   алуы   қажет.   Әрбір   өтілген   әрі   алда   өтілетін оқытуда тәжірибелік жұмыстар кезең – кезеңімен бір – бірімен сабақтасып жатқаны жөн [3].       Жаттығуды   өтпес   бұрын   алдымен   атқарылар   іске жалпы сипаттама беріп оған талдау жасалынады. Сосын қимыл ­ әрекеті бірнеше рет қайталайды, мұнда сандық көрсеткіштер бірте – бірте сапалық көрсеткішке ұласуы тиіс.   Кейде,   бұл   әрекеттер   біліктілік   дағдыларын қалыптастыруға   септігін   тигізуі   де   мүмкін.   Өндірістік оқыту   шебері   бұл   жағдайда   әрбір   қимылдарды,   оның кезеңдерін   конспект   етіп   жаздырып   мына   талап   – сипаттамаларға қысқаша түсінік беруі тиіс:      1. Жаттығу – бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге   алға   қарай   жылжушылық   әрбір   жаттығу   –   кәсіп игеру машығы.    2. Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, Не істеу керек?, Қалай істеу керек?, Нәтижесі   қандай?  т.   б.  Жаттығу   мақсаты   оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындай білуі керек.    3. Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты   мен   оқушы   мақсаты   –   бір.   Жаттығу   кезінде оқушы   қызметіне   түзету   ендіру   –   оқу   мақсатына бағытталуы тиіс.      4. Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.    5.   Жаттығудың   тиімділігі,   нәтижесі   оқушы қызығушылығы   мен   ынта   –   жігеріне   де   тікелей байланысты.      6.   Жаттығу   барысында   оқушылар   өз   ісіне   бақылау жасап,   оның   нәтижесін   білуі   қажет. (қимылды   бейнелі көрсету,   эталон,   жұмыстық   сызбалар,   техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)      7. Іс ­ әрекеттің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет.         Оқушылардың теориялық білімдері, өндірістік оқу шеберінің түсіндіруі мен көрсетуі;нұсқау картасындағы тәсілдерді орындау операцияларына сипаттама; көрнекі құралдар арқылы тәсілдерді бейнелеу.  Оқушылардың   алғашқы   істе   икемділігін   дұрыс   қалыптастыруға үйрету, нұсқау картасындағы сипаттама мен шебердің көрсеткеніне сай болуы керек. Өндірістік   оқытудың   барлық   кезеңдеріне   тән сипаттамалар:  ережеге   сай   өте   қысқа   мерзімде   оқыту, кейін   қиын   тәсілдерді   қайта   жұмыспен   өтуі   үшін ұйымдастырылады, кейбір қиын бөліктеріне  жаттығуға дайындық   жұмыстарын   кіргізеді,   жеңілдетілген жағдайда   жаттығулар   жасатады,   тренажерлік құрылғылар   арқылы   кері   байланыс   процесін   іске асырады.   Түпкі   нәтижеге   біртіндеп   жету,   дұрыс   іс   ­ әрекет, дәлдік – қарқынын жылдамдық. Жұмыс операцияларын атқаруы      Оқушылардың   теориялық   білімдері:   жұмыс операцияларына кіретін кейбір бөліктерін алдымен жеке атқару   еңбек   операцияларын   нұсқауға   сай   жазбаша сипаттау;   құжаттама   жасау   көрнекі   құралдар   арқылы операцияларды орындау.      Оқушыларды жұмыстың тәсілдерін дұрыс әрі сапалы орындауға икемділігін қалыптастыру. Шебер көрсеткен үлгі де нұсқау құжатын толтыру оқушылардың арнайы білімдерін кеңейтіп дамыту.    Өз бетінше жұмысты атқаруға қол жеткізу. Жұмыстың тұтастығын   қамтамасыз   ететін   арнайы   жаттығулар жасау. Еңбек процестерін орындау немесе      Оқушылардың теориялық білімі еңбек операцияларын қалыптастыру   икемділігі,   еңбек   процесінің   бірізділігін шебердің көрсетуі мен түсіндіруі еңбек процестерін оқу –   техникалық   құжаттама   ретінде,   сипаттама   жазу. Шебер   көмегімен  өзінше   творчествалық еңбектері арқылы.     Оқушылардың икемділігін бекіту және дамыту, кәсіп иесі   ретінде   жұмысты   атқаруға   қол   жеткізу.   Басқа жұмыстармен кешенді түрде ұластыру. Арнайы білімін өз бетінше өндіріске творчествалықпен жолдама бөлу.  Оқушыларға   бұрын   таныс   емес   жаңа   жұмыс   операцияларын   орындауға   игерту,   жеке   бөліктерін, операцияларды   автоматты   түрде   атқара   білу,   еңбек өнімділігін,   жұмыс   қарқынын   арттыруды   ұдайы   басты назарда ұстау, еңбек процестерін жоспарлап, атқаруды енді шебер көмегі емес өздігінше орындау мүмкіндігіне қол жеткізу, күрделі оқу – техникалық және нұсқаулық құжаттарды өз бетінше әзірлеу,         Шынында,   кәсіп   шеберлігінің   негізін   игеру   үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең – кезеңімен жаңа оқу ­ өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілірі.   Әрбір   жаттығудан   соң   белгілі   бір   дәрежеде өндірістік   тәжірибе   жинақталып,   жетілдіріледі. Өндірістік   оқыту   процесі   кезінде   басты   тірек   болып тұрған,   күрделі   мақсаттарға   жетуде   және   тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын – ол өндірістік өзіндік   еркіндік,   қандай   жұмысты   өз   бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже – кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның   танымдық   қасиеті   мен   творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі болмақ. Пайдаланылған әдебиет 1.   Гузеев   В.В.   Методы   и   организационные   Серия   "Системные   основания формы   обучения. образовательных технологий", М., 2001. 2.   Халлиулин   И.А.   Подготовка   и   проведение интегративного   урока   производственного   обучения.   – М.:Изд – во АПН СССР, 1990. – 112с. 3.   Махмутов   М.И.   Проблемное   обучение. Основные   вопросы   теории   –   М.:   Педагогика,   1995.   – 368с. «Қазіргі  заманғы  өзекті  мәселелер»  атты сырттай  ІV Республикалық  ғылыми – тәжірибелік конференциясына  қатысуға  өтініш Автордың  аты жөні Мақаланың  атауы Секция номері Оқу орнының   толық атауы  Ұялы  телефоны Е­mail: Тойбазарова  Асылжан   Өндірістік оқытудың   негізгі формалары   және Техникалық   қосымша  білім  беру Арал     көпсалалы колледжі     қазынашылық кәсіпорны 87029789950 Sholpan.balmanova.1968 @ mail.ru