O’TKIZGISHLERDE ZARYADLARDI’N’ BO’LISTIRILIWI

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

WO’TKIZGISHLERDE ZARYADLARDI’N’ BO’LISTIRILIWI

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 7 TEMA    WO’TKIZGISHLERDE ZARYADLARDI’N’ BO’LISTIRILIWI.

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Wo’tkizgishlerde zaryadlardi’n’ bo’listiriliwi haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Ba’seki sa’wbet» interaktiv metodi’ «Debatlar» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Kondensatorlar temasi’n soraw

TEMA

KWo’tkizgishlerde zaryadlardi’n’ jaylasi’wi’:

Elektr zaryadlari’ jekelengen wo’ztkizgishte qalay jaylasqan boladi’? Wo’tkizgish ishinde de zaryad bolama?

Biraz woylap ko’reyik.Metall sharg’a won’ zaryad berildi deyik.Bir belgidegi zaryadlar bir-birinen iyteriliwin bilemiz.Sol sebepli shar ishinde zaryad bolg’an jag’dayda da,wolar wo’z-ara iyterilisip,mu’mkinshiliginshe bir-birinen uzaq jaylasi’wg’a umti’ladi’.Na’tiyjede shardi’n’ pu’tkil ko’lemindegi zaryadlar 27-suwrette ko’rdetilgenindey,shardi’n’ beti boylap jaylasadi’.

Yeki elektrometr ali’p,wolardi’n’ birewine ishi gewek ha’m to’besinde tesigi bolg’an metal shar wornati’ladi’.Sharg’a elektr zaryadi’ berilse,elektrometr ko’rsetkishi belgili muyeshke buri’ladi’. Izolyatorli’ tayaqshani’n’ ushi’n gewekli shar ishine kirgizip,tayaqsha ushi’na bekitilgen sharikti shardi’n’ ishki betine,keyin tayaqshani’n’ sharigin zaryadlanbag’an elektrometr sharigine tiygizemiz.Bunda yekinshi elektrometrdin’ ko’rsetkishi worni’nan qozg’amaydi’ (28-a suwret). Demek shar ishinde zaryad bolmaydi’ yeken.

Yendi tayaqshani’n’ sharigin birinshi elektrometrdin’ u’stindegi shar betine tiygizemiz.Bunda usi’ elektrometr ko’rsetkishi zaryadti’n’ biraz kemeygenligin ko’rsetedi.Tayaqsha sharigin yekinshi elektrometr sharigine tiygizemiz.Bunda elektrometr ko’rsetkishi biraz buri’ladi’, yag’niy zaryad alg’anli’g’I’n bildiredi (28-b suwret). Demek elektr zaryadi’ shardi’n’ betinde jaylasadi’ yeken.

Jekelengen wo’tkizgishte elektr zaryadlari’ woni’n’ beti boylap bo’listiriledi.Wo’tkizgish ishinde zaryad bolmaydi’.

Efaradey kletkasi’:

M.Faradey wo’tkizgish ishinde elektr zaryadlari’ni’n’ bolmaytug’i’nli’g’i’n sipatlaw ushi’n ag’ashtan kletka jasag’an.Kletkani’n’ si’rtqi’ betin juqa folga menen qaplag’an.Faradey qoli’na elektroskop ali’p kletkani’n’ ishine kirip alg’an.Woni’n’ ja’rdemishileri kletkani’ jipek arqanlar menen asqan,son’ kletkag’a elektr zaryadlari’ berilgen.Kletka ishindegi elektroskopta,Faradeyde kletka zaryadlani’wi’n sezbegen.

Faradey wo’tkergen bul ta’jiriybede wo’tkizgishtin’ ishinde zaryad bolmaytug’i’nli’g’i’ni’n elektr zaryadlari’ tek wo’tkizgishtin’ beti boylap jaylai’wi’n da’lilledi.

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Wo’tkizgishti’ betinde zaryadlardi’n’ bo’listiriliwi.

Zaryadlar metall shardi’n’ betinde jaylasi’wi’na isenim payda yettik.Lekin zaryadlar qa’legen formadag’i’ wo’tkizgishtin’ betinde zaryadlar qalay bo’listiriledi?

29-suwrette ko’rsetilgen formadag’i’ wo’tkizgishti zaryadlayi’q.Suwrette ko’rsetilgenindey,Wo’tkizgishtin’ tu’rli wori’nlari’nda folga japi’raqshalari’n qoyayi’q.Bunda wo’tkizgishtin’ betinde zaryadlar ta’sirinde japi’raqlar tu’rlishe boli’p ashi’ladi’.

Quramali’ formadag’i’ jekelengen wo’tkizgishte elektr zaryadlari’ bir teksiz bo’listirilgen bolai’.Wo’tkizgishtin’ ushli’ wori’nlari’nda zaryadlar ti’g’i’z,tegis wori’nlari’nda siyregirek,biraq wori’nlarda ju’da siyrek jaylasadi’.

Elektr «samali’»

Jekelengen wo’tkir ushli’ shardi’ si’m arqali’ elektr zaryadlari’ dereklerine ttasti’ri’p,woni’ u’zliksiz zaryadlap turami’z.Shardi’n’ wo’tkir ushi’nda zaryad yen’ ti’g’i’z yekenligi ma’lim. Shardi’n’ ushi’na jani’p turg’an shamdi’ jaqi’nlasti’rami’z.Bunda jali’nni’n’ samal ta’sirindegidey iyiliwi baqlanadi’ (30-suwret). Soni’n’ ushi’nda bul qubi’li’s elektr «samali’» dep ju’ritiledi.

Bul ta’jiriybe quramali’ formadag’i’ jekelengen wo’tkizgish betinde elektr zaryadlari’ni’n’ birteksiz bo’listiriliwi wo’tkizgishtin’ ushli’ wori’nlari’na zaryadlar ti’g’i’z jaylasqanli’g’i’n tastiyi’qlaydi’.

Sabaqti’ bekkemlew

«Jalpi’ pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’. Son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formula jazi’wg’a kirisedi .

1.Metall sharda elektr zaryadlari’ qalay jaylasqan?

2.28-suwrette ko’rsetilgen ta’jiriybeni tu’sindirin’

3.Faradey kletkasi’ haqqi’nda ayti’p berin’

4.31-suwrette ko’rsetilgen ta’jiriybeni analizlen’

5.Quramali’ betke iye jekelengen wo’tkizgishler betinde elektr zaryadlari’ qalay bo’listiriledi?

6.Wo’tkizgishtin’ wo’tkir ushi’nda ne sebepten elektr «samal» payda boladi’?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Wo’tkizgishlerde zaryadlardi’n’ bo’listiriliwi woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash