Пьеса "Гюзгюге къарап, къызны сёйлетген улан"

Пьеса на родном(кумыкском) языке

«Гюзгюге сюйлеп, къызны  сейлетген улан».

 Пьесу составила учитель родного(кумыкского) языка

Шамурзаева Лариса Геляниевна

Действующие лица :

Автор, парень( из бедной семьи), волшебница, принцесса,  глашатай, хан.                                                                                                                        

Автор.   Бир  ариякъ  юртда  ярлы  улан болгъан. Бу   иш  излей   чыгъып  гетген. Хыйлы ер  юрюген      сонг,  бир  ханы  шагъарына  етишген  .Бу шагъарда  ол бир  Энемге    къонакъ  болгъан .Ахшам        болгъан.     ( Къырда  тавушлар   эшитиле)

 Улан.  Яй ,  Энем,  гирме яраймы?

Энем. ---Ярай, балам, ярай гир.

Улан-----Геч яхшы болсун.

Энем.-----Аллах яхшалыкъ  берсин. Нечик чыкъдынг балам. Гьуя. Балам эл адатгъа  гере уьч  гюнден сонг къонакъгъа нечик  чыкъгъанын  сорама  герекни  унутуп къалдым.Гел  ашгъа олтур.

Улан--- Кёп  ерлерде болдум. Иш излей чыкъгъан эдим. Сизин якъгъа етишип  гелгемен.

Чавушлар.         –Ханны       къызын  сейлетмеге  сюегенлер   гелсинлер. (къычыралар)

 Энем. Бу не авазлар? \сорай  улан\

Улан (Энемге).-Чавушланы   хабарын    магъа      чечип       айтдагъы.

Энем. –Къой, къулум, сагъа     тарыкълы, зат  тюгюл.

Улан. –Неге тарыкъ  болмай, мен де  билме  сюемен   чи.

Энем.-Къой,    балам,    къой.

Улан. –Айтсана. (ял   барып     тилей)

Энем._- Гьали     айтмасам     къоймайсан    дагъы. Бизин    бир    ханыбыз   бар. Ону  кёп   арив  къызы      бар.

Шо   къызны   гъеч     адам     сейлетип,  я   кюлетип    болмай. Ханны   шарты  да шулай-бир  гечеден

Къызын    ким   сейлетсе    яда    кюлетсе,   къызын    шогъар     бере, эгер    сейлетип   бажармаса, оьлтюре.

Улан. Оьлтюрсе,   оьлтюрер     бугъай,    мен    бараман    шо    къызны     сейлетмеге.

Энем.- Къой   ,балам,     тарыкъсыз    затгъа    урунма. Ханны     абзарында   айланып   къагъылгъан къыркъ     къазыкъ     бар. Оланы    отузтогъузунда     адамланы    башлары   илинген, янгыз бириси къалып     тура. Сени    башынгны    да   гесип   шогъар  илмегей      эди.

Улан.  Сейлетмесем,    илерлер,    сейлетсем    къызны    алырман,тек    бармай    чы  токътамажакъман.

Энем. –Олай    буса  ,сен     бармай    токътамайсан.  Барсанг да чы,   сейлетип    болмажакъсан, Билмеймен   сагъа    не этейим экен.(ойлаша).

-Яхшы,   буса     сен    бар. Къызны    ягъында     олтуруп,    гьар нени    де  лакъыр    этип къарарсан.  Не    этген     учун      да    сейлемесе, уьйню    тер    ягъына   илинип   турагъан

уллу     там    гюзгю   бар.  Бир     къызны    къоярсан     да,  шо    гюзгюге       сейлерсен.

Гюзгю     сагъа   жавап   берир   бугъай.  Гюзгю     сейлер      бугъай.

Улан.  –Яхшы, гьали    гечикмей   мен  барайым.

Автор. Улан   ахшам     ханы   ягъына    барып    оьзюню     мурадым      сейлей.

Улан.   -Хан   мен    къызынгны     сейлетмеге       гелгемен.

Хан.  –Мени  къызым     бирев  де  сейлетип    ва     кюлетип      болмагъан   .Сен  шону     сейлетсенг    , мен     къызым    сагъа    берермен.

   Улан.  Ярай  буса.

Хан. (айта ).Уланы  элтип    къызны    ягъына        гийиригиз.

Улан(уьйге гиргенде   къайланасын     тергеп       къарай).

       (   Къараса,     столгъа   къолун   тиреп,  яягъына     къолун     къаплап,   бир марал олтургъан)

Улан.     Мунда   адам   гелди . Бир   санынг    сама    тербетмеймисен.( улан оьзю  къырыйына  шанжал  да    салып   ,  лакъыр     этмеге     башлай/. Буне    маралны    йимик    олтургъансан  ,негер пашмансан.  Авзунг     сейлетмек    учун     эрилерин  сама да    тербетсене.

                  (  Дагъы  не  этежегин    билмей,  сонг    гюзгюню      алдыны бара).

 Улан.     _Гьей,    гюзгю,    мен    шу   къыз   адам    буса    ярайдыр  деп  муну   ягъына   бираз лакъыргъа     гелген    эдим, тек  бу,  адам    суратда    болса    да, герти    адам     болмагъан    экен.

Гьали  сен  жансыз  бир    гюзгюсен. Мен  сагъа    бир   сорав    берейим,  сен  сама мени шу  соравума    жавап      бер.

 Улан.       –Гюз  вакътиде  мен  ишге  бара  эдим.     Ёл    ягъада    бир   ерде сюрюлген   паранза бар  эди.    Яй     болду.  Къайтып     гелеген  де   къарайман   -шо    паранзада

теберилип    битген   арпа   бар. Бир   башындан      бирев, биревю  башындан  да бирдагъы  бирев   гьай этип,  оралар.

Булар    экиси    де  шолай  ора  туруп,  бири-бирине    етишген де   АРПА   меники, тюгюл,  меники  деп,  давлап      йибергенлер. Сонг  мен    буланы   ягъына барып----Гьейлер,  не      къавгъалайсыз?  Шу  ерни  мен  сюргенмен.Шу    АРПА    мени   паранзама     битген. Гьали    бу  гелип, меники   деп     дав   эте,  деди    олардан     бириси.

Сен  бош  авлакъны     сюрюп    къойгъан    булан  арпа   битеми?   Урлукъну  чачгъан  чы   менмен,   арпа   меники   болмагъа    герек, дей  биревюсю де.

  Улан.   (улан   гюзгюге    багъып,  бир   арив иржая)  --Къайда,  гюзгю, сен  сама  жавап бер, шо  арпа  шоланы    къайсына     тийишли?

Гюзгю.   –Озакъда,  шо    ерин     сюргенге     тийишли.

Къыз.    (тынглап     турап    къыз   бу соравну   ва соравгъа    берилеген    жавапны    эшитгенде сабурлукъ   этип     болмай)    -----Гьейлер.  Жаны    екъ    гюзгю  де  жавапланды    шу  улангъа.  Мен чи  ичимде    жаным    булангъы   бир    адамман,  мен  жавап     бермесем, ошамас      хари.(олтургъан      еринден     туруп,  ,  гюзгюню    алдына    гелип,  гюзгюге     тюкюре_

    _Гьей,эдепсиз,  ялгъанчы    гюзгю! Неге  ялгъан  айтасан?  Сен  бош  авлакъны      сюрюп, урлукъ     чачмай     къойгъан    булан,  сагъа   арпа    боламы?  Бирев      авлакъгъа    арпаны  чачып   къойса, шону     уьстюне      янгур     явуп,  сонг  уьстюнден     тувар—мал  таптаса  да, шо   ерге  арпа    битер.  Озокъда, шо  арпа   урлукъ    чачгъан    адамгъа      тийишли!  Тюгюл    буса, кимге   сюйсенг  де   сорап        къара.

 Автор…Къыз    булай     сейлейгенни      этишип,  къырда         тынглап         турагъанлар.

Бирев  къычыра.   ----Хан, гиев   къутлу   болсун!

(Улан  да къызны       сюйлетген      сонг     сююнюп  хан  булан        герюше.)

Хан.   - Мен   рази боламан   ва     малы, кёп  девлети      булан      къызым  беремен.

Етти     гече, етти     гюн     тойда     этемен.  (той  этиле) 

Автор.   Улан  ханы   къызы   булан  он беш  гюнден   уьюне       къайта.

           (   Ювукълары-     къардашлары         жыйыла)

Бир    къардаш  .-----Багь,  бу  не   ишдир, къызны      сейлетме       нечик       болдунг?.---Насипли  болгъансан   къуш-къутлу       болсун! Яхшы,   рагьат, сююнюп-къуванып   насипли   яшагъыз. 

Автор.     Гертисин     айтгъанда  бу  ёмакъны гюзгю   сейлетген,  улангъа    кемек    учун къызны    хан тав  заманында     Эмен    гелип, гюзгюню     артына    гирип    шаршавну   артына яшынгъан. Уланны     соравуна     къызны     сейлетмек    мурат      булан     Энем        иш этип терсине      жавап      берген     болгъан, ахырыда   сейлетген.