План урока по производственному обучению "Ылғалдық жылулық жұмыстар жасау.

Бекітемін                                                                                               дир.  ӨОЖ орынбасары                                                                                              _____________________                                №  11  сабақ жоспары Бағдарлама жоспары:    6.  Ылғалдық  жылулық  жұмыстар  жасау.     Сабақ тақырыбы:    ЫЖЖ жасау. Сабақ  мақсаты:   Білімділік:   Ылғалдық  жылулық  жұмыстар  жасау  барысында      практикалық                            дағдыларын   қалыптастыру.   Дамытушылық:  Оқушыларды өндірістік жұмыс орнында теориядан алған                                  білімдерін дамыту. Тәрбиелік:   Оқушыларды жұмыс барысында  ұқыптылыққа, шыдамдылыққа,                        жолдастық көмек пен өзін – өзі  бақылай  білуге  тәрбиелеу. Сабақтың   материалдық   жабдықталуы:   күнделік, тігін машиналары. Үтік. Сабақ түрі:  Ылғалдық  жылулық жұмыстар жасау  үйрену сабағы .  Бор,   сызғыш,   ине,   жіп,   қайшы, Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі – 5­6 мин. 1 Оқушылармен амандасу. 2 Жоқ оқушыларды белгілеу. 3 Жұмыс орындарының сабаққа дайындығын тексеру. ІІ. Кіріспе нұсқау: 1. Қатпарладың неше түрі бар және қандай? 2. Қатпарлар ненің бір түрі болып есептеледі? 3. Қатпарлар қандай тігіс ретінде өңдейді? 4. Жай қатпарлар түрлері? 5. Қарама қарсы және бант қатпарлар айырмашылығы не де? 6. Күрделі қатпар түрлері? 7. Күрделі қатпар жай қатпардан қандай өңдеумен ерекшеленеді?   Сабақ тақырыбы мен мақсытын хабарлау:  Ылғалдық  жылулық  жұмыстар  жасау. Жаңа материалды баяндау        Үтіктеу – тігін жұмыстары барысындағы  маңызды процес.   Бұйым   сапасы   тігілуі   үшін   әр   тігісті   орындап болған   соң,   үтіктеп   отыру   қажет.   Бұйымды   дұрыс үтіктеу үшін термотуралағышты бар үтік және бірнеше үтіктегіш мата болу қажет. Үтіктегіш – бұйымның үстіне төсеп   үтіктейтін   мата   кесіндісі.   Матаның   сапасы, қалындығы,   сортына   байланысты.   Көбінесе,   кенеп немесе мақта – мата қолданылады.     Жүн маталарды үтіктеу үшін жүн мата үтіктегішін қолдану қажет. Құрғақ жүн матадан дайындалған үтіктегішті бұйымның үтіктелмейтін жеріне төсеп, оның үстіне суланған кәдімгі үтіктегішті төсеп үтіктейді.        Түкті маталарда үтіктегішті түкті немесе бедерлі маталардан жасау керек. Үтіктегішті үтіктеу жастықшасына оң жағын жоғары қаратып төсеп, оның үстіне үтіктелетін   бұйымды   түгін   астына   қарата   төсеп,   оның   үстінен   түкті   матадан үтіктегішті төсейді, үтікті қатты баспау кетек.    Үтіктегін барлық уақытта таза болуы тиіс. Құрғақ үтіктегішті бұйымның үстіне төсеп, оны щетка не су бүркігішпен ылғалдандырады, одан соң үтіктейді. Тігіс ізі бұйымның оң жағына түсіп қалмау үшін, оның астына тығыз қағаз қойылады.      Түзу тігістерді тігіс таяқшасының көмегімен  ажыратып үтіктеуге болады.  Бұл   үшін   таяқшаға   бұйым   бөлшегі   тігісінің   тегіс   жағын   жоғары   қаратып жатқызылады. Үтіктің ұшымен тігісті ажыратып үтіктейді, бұл кезде   қиықтың жіберілімдері үтіктелмейді, сондықтан бұйымның оң  бетінде із қалмайды. Бөлшектердің   күрделі,   тар   жерлеріндегі   тігістерді   (қайырма,   жаға,   қақапақ, қалта, белдік, т.с.с.) қалыптың (шаблон) көмегімен ажыратып үтіктейді. Қалып болмаған   жағдайда,   үтікеуді   басқа   әдіспен   де   жүргізуге   болады.   Мысалы: жапырақшаны,   астарын   жоғары   қаратып,   үтіктеу     үстелдің   үстіне   төсейді. Астардын   тігіс   ені   астар   жаққа   жатқызылып   үтіктеледі.   Одан   соң   бөлшекті аударып, жапырақшаға қарата жатқызып үтіктейді.        Жұқа маталардың тігісі бір жаққа жатқызылып үтіктеледі, ал қалың маталар ажыратып үтіктеледі.      Киім дайындауда өңдеу уақытының 20 – 25 % ­ ын ылғалды жылумен өңдеу құрайды. Киәм сапарсы ылғалды жылумен өңдеуге тікелей байланысты.  Иық тігісін қалын мата болса тігіс енің айра үтіктейді, ал егерде жұқа мата болса тігіс енің артқы бойға қарата жатқыза үтіктейді. Бүйір тігістдегі бүкпелерді төмен қаратып, иінішті біріктіріп тіккен кезде тігісті иінішке   қарата   жатқызып   үтіктеледі.   Екі   тігісті   жеңдерде   тігістерін   жоғарғы жартысы жағына қаратып, ажыратып үтіктейді, егер шынтақ бүкпесі болса, орта тігісті   алдыңғы   жартысына   қаратып,,   ал   шынтақ   бүкпесі   жоқ   болса,   жоғарғы жартысына қаратып үтіктейді. Жеңнің басып үтіктеген кезде үтіктің тұмсығымен абайлап жимасын біріктіріп туралай отырып, тігісті жанына жатқызып үтіктейді. Үтік   жеңнің   матасына   1   –   2   см   кірмеуі     керек.   Жеңді   үтіктегенде   қалыпты қолданып, жеңнің теріс жағын жоғары қарата төсейді. Қырынан үтіктейді  және жеңнің   қондыру   тігісінің   төменгі   жағын,   жең   матасына   3   –   5   см   кіргізіп үтектейді. Жеңді қондыру тігісін абайлап, созбай үтіктеу қажет. Оң жағынан жеңді арнайы қалыптың көмегімен үтіктейді.    Айналдырып тігілген тігістердің барлығын алдымен ажырата үтіктеп, одан соң ғана   оң     жағына   аударады.  Сонда   ғана   тігіс   тура   да   түзу   болып,  жең   дұрыс шығады. Бұл операцияны өңір астарын, қайырманы және жағаны өңдегенде де қолданады.      Көктелген бөлшектерді екі рет үтіктейді, бірінші жайлап үтіктеп алады да, одан   соң   көктеу   жіптерін   аударып,   тазалап,   екінші   рет   жақсылып   сулап үтіктейді. Астарлық,   ацетатты   және   кейбір   жібек   маталарды   суламай   үтіктеген   дұрыс. Себебі, судан таңба қалуы мүмкін. егер үтіктің қызуы жоғары болса, дымқыл үтіктегіштің үстінен үтіктеу қажет. Үтіктеу адында матада судан із қалатынын не қалмайтындығын тексеру керек. Мақта және зығыр маталарды теріс жағынан су бүркігішпен су бүркіп үтіктеуге болады. Үтіктеуден қалған ақауды (дефект) кетіру.   Бұйымның оң жағында бүкпе жіберілімінен  түскен  ізді  кетіруге    болады. Ол  үшін  бұйымның    теріс  жағын жоғары қаратып төсейді және үтіктің тұмсығымен қайтару  сызығының астынан үтіктейді. Егер бұйымның оө бетінде үтіктен соң жылтыр дақ қалса, үтіктегішті екі бүктеп, оны сіпке қышқылы қосылған сумен сулап (1 литр суға 1 – 2 ас қасық сірке қышқылы) ақау қалған жерге жаяды да, оны булайды, үтікті жайлап қана тигізіп жүргізеді.   Бу   жабысқан   талшықты   тұрғызады   да,   жылтыр   жоғалады.   Бірақ, қосындымен   сүртер   алдында   арнайы   қиынды   арқылы   мата   бояуының оңбайтындығына көз жеткізіп алу керек. Үтіктің табанындағы жабысқан ерігіш желім қалдықтарын төменгідей жолмен тазарту   керек:   тұзды   екі   жылтыр   қағаз   арасына   сеуіп,   үстінен   үтік   табаны тазаланғанша   үтіктеу   қажет.     Сондай   –   ақ,   үтік   табанын   арнайы   тазалайтын карандашпен тазалауға болады. Үтіктеу    арнайы үтік үстелдерінде немесе арнайы қалыптарда (колодка) шұға мен зығыр матасынан қаптарған матааралықтың үстінде үтіктеледі. Ылғалды жылумен өңдеу тәртібі Материал аталуы Материалды ң беттік Темпе ратура, тығыздығы, г/м2 Зығыр, мақта, жүн 230 – 330 талшықтары, Табиғи жібек талшығы Табиғи және химиялық  талшық пен жіп аралас Химиялық талшық пен жіп аралас 330 230 – 330 230 – 330 0С 180 160 165 150 Пресс Престеу уақыты, секунда 10 30 20 15 Үтік Үтік малмағы, кг 6 – 8 3 – 5 2 – 2,5 6 – 8 3 – 5 2 – 2,5 3 – 5 2 – 2,5 Өңдеу уақыты, секунда 30 60 30 30 Үтіктеу жұмысының терминологиясы № Үтіктеу жұмысының терминологиясы 1 Айырып үтіктеу 2 Жатқыза үтіктеу 3 Баса үтіктеу 4 Жия үтіктеу Жұмыстың түрі Іс жүзінде қолданылуы Тігіс қалындығын  ендіруге  екі жаққа айырып үтіктейді. Тігісті бір жағына қарай  жатқызып үтіктеу.  Бөлшек қалындығын басу  үшін  және форма беру  мақсатында үтіктеу.  Матаны қысқарту үшін сәл  Жеңнің алдыңғы  Жан тігісін айырып  үтіктеу. Иық тігісін жатқыза  үтіктеу. Қалтаны баса үтіктеу. 5 Соза үтіктеу 6 Булап үтіктеу 7 Престеу 8 Тегістеп үтіктеу іркіп, ендіріп үтіктеу. Бөлшектің формасын  қалыптастыруға матаны  созып үтіктеу. Матаның бетіндегі  жылтырды кетіру. Киім бөлшектеріндегі тігіс  қалындығын ендіру және әр  түрлі ЫЖӨ операцияларын  өңдеуде престеу. Бөлшектердің  қыртыстанған  жерлерін  тегістеу. қиығын жия үтіктеу. Жеңнің шынтақ қиығын соза үтіктеу. Лацканды, өңірді булап үтіктеу. Алдыңғы бойды  престеу. Дайын бұйымды  тегістеп үтіктеу. Электр үтігімен жұмыс істеуге арналған ереже:  1. Үтікті электр жүйесіне қосқанда үтік бауын, үтік тұғырын тексеру қажет. 2. Электр үтігінің ыстықтығын саусақпен тексермеу керек. 3. Электр үтігін қосқанда , ажыратқанда бауынан тартып шығармай   айыру   корпусынан   (вилкасы)   қолмен ажырату керек. 4. Үтіктің   құлауына,   сымның   бұралуына,   баудың байланып   түйелуіне,   үтіктің   қатты   қызуына   жол беруге болмайды. 5. Ысып   тұрған   үтікті   суға   салып   немесе   су   бүркен суытуға  болмайды, ондай  жағдайда  қолды  немесе бетті күйдіріп алу қауіп туады. 6. Үтікті   электр   бауының   үстіне   қоюға   болмайды.   Сымның   сырты   ашық болған жағдайда қол күйіп немесе   ток соғуы мүмкін. Ақаулы (сынып) тұрған үтікпен жұмыс істеуге немесе өз білгеніңше жөндеуге болмайды. Үтікпен жұмыс істегенде резеңке төсеніш төселуі керек. 7. Жұмыс біткен соң үтікті өшіру қажет. 8. Жарақаттанғанда, дене күйген жағдайда медициналық пунктке бару керек. Престе жұмыс істегендерге арнадған ереже.  1. Престе   жұмыс   бастағанға   дейін   оның   дұрыстығы   және   автоматика әренкеті  тексеріледі. Пресс  ақаулы   болса, жұмысқа   кірісуге  болмайды, онда механикті шақыру керек. 2. Престің жоғарғы жастығын жабу екі   тиеті   бірден   басқан   кезде ғана жүзеге асуы тиіс. 3. Гидравикалық   престің   жоғарғы жастығын түсірген кезде қолдың плитка аралығында түсіп қалмау үшін екі қолмен бірдей басқару тиегін басып тұру керек. 4. Бұйымды   булаған   кезде   бетті жастыққа жақындатуға болмайды, өткені күйіп қалу қауіпі бар. 5. Буды   жіберу   педалін   баскан   кезде   жастық   үстіндегі   бұйымды,   қолмен түзетуге болмайды.  Жаңа тақырыпты игеру байланысты еңбек  тәсілдерін көрсету:         Ылғалдық   жылулық   жұмыстар   жасауын көрсету, айыра үтіктеу, жатқыза үтіктеу, баса үтіктеу әдістерін көрсету.  Еңбек тәсілдерін көрсеткенде оқушылар назарын аудару:   Үтіктеген кезде үтіктегіш қолдануына назар аудару.  Ылғалдық жылулық жұмыс барысында техникалық шарттарды сақтауына назар аудару. Матаның қасиетін ескере отырып үтіктін температурасына назар аудару.   Кіріспе нұсқаудың жаңа материалы бойынша білімдерін пысықтау:  1. Үтіктеу дегеніміз не? 2. Жүн маталарды қалай үтіктейді? 3. Түкті маталарды қалай үтіктейді? 4. Ылғалдық жылулық жұмыс барысында техникалық шарттарды  қандай? 5. Зығыр, мақта, жүн талшықтарының өңдеу уақыты? 6. Үтіктеу жұмысының терминологиясы? 7. Соза үтіктеу дегеніміз не және іс жүзінде қолданылуы? 8. Баса үтіктеу дегеніміз не және іс жүзінде қолданылуы? 9. Престеу дегеніміз не және іс жүзінде қолданылуы? 10. Жатқыза үтіктеу дегеніміз не және іс жүзінде қолданылуы? 11.Электр үтігімен жұмыс істеуге арналған ереже?  12.Престе жұмыс істегендерге арнадған ереже?       ІІІ. Жаттығулар мен  оқушылардың  өз бетімен жұмыстандыру: (155­ 165 мин) Оқушылар көрсеткен  ылғалды жылулық жұмыстарын  өз беттерімен  орындайды.           ІV. Соңғы нұсқау: 25 мин. 1 Өндірістік оқыту  сабағын қорытындылау. Бүгінгі сабақта оқушылар  ылғалды жылулық жұмыстарын  жасап   үйренді.  2 Оқушылардың жеке бағаларын хабарлау. 3 Үй жұмысын тапсыру. 4 Жұмыс орындарын және шеберхананы жинау.            Өндірістік оқыту шебері:   ___________________    Батыргалиева А.К. Үтіктеу жұмысының терминологиясы № Үтіктеу жұмысының терминологияс ы Жұмыстың түрі Іс жүзінде қолданылуы 1 Айырып үтіктеу Тігіс қалындығын   ендіруге екі жаққа  айырып үтіктейді. 2 Жатқыза үтіктеу Тігісті бір жағына қарай  3 Баса үтіктеу 4 Жия үтіктеу жатқызып үтіктеу.  Бөлшек қалындығын  басу үшін  және форма  беру мақсатында  үтіктеу.  Матаны қысқарту үшін  сәл іркіп, ендіріп  үтіктеу. Жан тігісін айырып  үтіктеу. Иық тігісін жатқыза  үтіктеу. Қалтаны баса  үтіктеу. Жеңнің алдыңғы  қиығын жия үтіктеу. 5 Соза үтіктеу 6 Булап үтіктеу 7 Престеу Бөлшектің формасын  қалыптастыруға матаны  созып үтіктеу. Матаның бетіндегі  жылтырды кетіру. Киім бөлшектеріндегі  тігіс қалындығын ендіру және әр түрлі ЫЖӨ  операцияларын өңдеуде  престеу. Жеңнің шынтақ  қиығын соза  үтіктеу. Лацканды, өңірді  булап үтіктеу. Алдыңғы бойды  престеу. 8 Тегістеп үтіктеу Бөлшектердің  қыртыстанған  жерлерін  тегістеу. Дайын бұйымды  тегістеп үтіктеу.