Презентация для классного руководителя

Махамбет Өтемісұлы Махамбет Өтемісұлы

Махамбет Өтемісұлы Махамбет Өтемісұлы        1803 жылы Ішкі Бөкей ордасы, қазіргі  Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауд.  Нарын құмының Жанқұс жерінде туған. –  20.10.1846, Қараой өңірі, қазіргі Атырау  облысы Махамбет ауданында жерденген ­  қазақтың көрнекті ақыны, сонымен бірге  1836­38 ж. Исатай Тайманов бастаған  шаруалар кетерілісінің жалынды жыршысы  ретінде де мәлім, қозғалысты  ұйымдастырушы тарихи қайраткер  тұлғалардың бірі. Кіші жүздің Байұлы  бірлестігі ішіндегі Беріш руының Жайық  бөлімінен шыққан.

Махамбет өзінің барша болмыс қасиеттерімен көшпелілер арасындағы көсем тұлғалардың бірі. Ол өзі туып өскен өңірдің Қамбар батыр, Ер Тарғын, Сыпыра жырау, Асанқайғы, Қазтуған, Шалкиіз, Жиембет, Доспамбет сияқты біртуар тұлғаларының өлмес мұраларын көкірегіне тоқып өсті. Өзі өмір сүрген заманның ағымына жүйрік, қыр сырын жетік меңгерген, көзі ашық, көкірегі ояу, білімдар адам болған. Шағатай, орыс, татар, араб тілдерін жазбаша тәуір меңгерген. Мұны ол жазған хаттардан айқын аңғаруға болады. Махамбет ақын – ұлт азаттығы үшін күрескер тарихи тұлға ретінде біздің Тәуелсіздігіміздің бастау көздерінің бірі ретінде саналады. Сондай қоғам қайраткерлігімен бірге, өзінің отты, жалынды өлеңдері арқылы бар өмірін туған халқының мұңын жоқтауға арнаған ардақты ақын.

Махамбет шығармалары Махамбет шығармалары        Ол жыраулық поэзияның көркемдік әлемін байытып,  шығармаларында ұлт­азаттық идеяларын көтерді,  елдікті сақтап қалуға тақырлы. «Мұнар күн» жырында  ол ел басына түскен ауыртпалықты ашына айтты.  «Ереуіл атқа ер салмай», «Ұлы арман», «Жайықтың  бойы көк шалғын», «Атадан туған ардақты ер»  жырларында ақын алдағы күндеріне үмітпен, зор  сеніммен қарады. «Біртіндеп садақ асынбай»,  «Арғымақ, сені сақтадым», «Арғымақтың баласы»,  «Азамат ердің баласы», «Қара нар керек біздің бұл  іске», «Еменнің түбі ­ сары бал», «Жалған дүние»,  «Еріскедей ер болса», т.б. шығармаларында ұлт­азаттық  қозғалыс рухы, ел тағдыры мен арман­мүддесі терең әрі  шынайы суреттелген. «Халық қозғалса, хан тұрмайды  тағында» дейді ол отты жырларында. Ақын өлеңдерінің  басты қаһарманы Исатай батыр. «Исатай деген ағам  бар», «Исатай сөзі», «Арғымаққа оқ тиді», «Тарланым»,  «Соғыс», т.б. өлеңдерінде Исатай батырдың көркем  тұлғасы, адамгершілік, қайсарлық, тапқырлық  қасиеттері жан­жақты сипатталды. Оның «Жәңгірге»,  «Баймағамбет сұлтанға» арнаған 106 өлеңдері  патшаның жергілікті билеуші өкілдері ­ хан­ сұлтандарға қарсы жазылған, олардың бет пердесін  ашатын жырлар болды.

Махамбеттің лирикалық өлеңдері, көбіне, толғау, жыр, терме үлгісінде жазылды.  Исатайға арнаған өлеңдерінде жоқтау сарыны басым. Махамбет шығармашылығы қазақ  поэзиясы жанрларының қалыптасуына (сатира, элегия, монолог, арнау, т.б.), стилінің  дараланып, поэтикалық тіл құралдарының артуына, философиялық тереңдіктің  орнығуына үлес қосты. Махамбет жырлары дәуір шындығын бейнелеп, көтеріліс айнасы  болып қана қойған жоқ, асқақ рух пен болашаққа деген сенімнің ерекше үлгісін көрсетті  («Мұңайма», «Желп­желп еткен ала ту», «Жайықтың бойы көк шалғын», «Ұл туса»,  «Толарсақтан саз кешіп»). Ақын жырларында орыс, араб, парсы сөздері көп кездесіп,  шағатай тілінде жазылуымен ерекшеленеді. Махамбет жыраулық поэзия дәстүрін шебер  дамыта отырып, қазақ өлеңінің табиғатын жаңартты. Махамбет шебер күйші де болған,  оның 11 күйі «Шашақты найза, шалқар күй» деген атпен жарық көрді (1982). 1939 ж.  Қ.Жұмалиев Махамбет өлеңдерінің жинағын шығарды. 4 томдық жинағы жарық көрді.

1846 жылы 20 қазанда Ақжайық өңірінде қанды  Махамбет Өтемісұлының Махамбет Өтемісұлының өлімі өлімі оқиға орын алды. Ол атақты ақын Махамбет  Өтемісұлының жантүршігерлікпен өлтірілуі еді.  1846 жылы қазан айында Орынбор қазақтарының  батыс бөлігінің билеушісі, сұлтан Баймағамбет  Айшуақов патшаға адал қызмет етуге  берілгендігін дәлелдеу үшін Махамбетті  өлтірудің жоспарын жасайды. Және де ақынның  өзін тірілей қолға түсіріп әкелген адамға ескі  патша ақшасымен 1000, ал басын кесіп әкелген  адамға 500 сом төлейтінін жария еткен. Мұндай  қылмысты жүзеге асыратын адамдар да  табылады.

Назарыңызға        Назарыңызға                      рахмет!          рахмет!