Презентация "Народный учитель" М.А.Алексеев

Алексеев Михаил  Андреевич  (05.05.1917—  18.09.1995)  — педагог, методист,  ССРС норуодунай  учуутала.

Кини  кимий?  Саха  Сиригэр  физмат  оскуолалар  хамсааһыннарын саҕалаабыт тэрийээччи.  Саха  омуга  сайдыылаах,  үрдүк  техническэй  билиилээх буоларын туһугар бүтүн олоҕун анаабыт,  элбэх,  аан  дойдуга  тиийэ  биллиилээх  учуонайдары  научнай­техническэй  иитэн  интеллигенцияны үөскэтиигэ өлбөт­сүппэт үтүөлээх,  саха  күүстэрэ  уһуктуутугар  быһаарыылаах  оруолу  оонньообут  киһи. интеллектуальнай  таһаарбыт,  норуотун

Олоҕун олуктара:  1917 сыл  ыам ыйын 5  күнүгэр  Бүлүү улууһун  Баппаҕаайы нэһилиэгэр  Илбэҥэҕэ  дьадаҥы  ыалга  төрөөбүт.  Алта  саастааҕар  тулаайах  хаалан,  ыалга  хамначчыттаабыт.  1928  сыллаахха  Дьөккөн  интернатыгар  олорон,  алын  сүһүөх  оскуолаҕа  үөрэммит.  Хампа  толорута  суох  орто  оскуолатыгар  VI  кылааһы бүтэрээт, Бүлүү педучилищетыгар бэлэмнэнии кууруһугар үөрэммит.  1935—1936 сс. Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа үөрэммит.  1936—1938 сс. —  Үөһээ  Халымаҕа  Родчево  оскуолатыгар  физика  уонна  математика  учууталынан,  үөрэх  чааһын  сэбиэдиссэйинэн  үлэлээбит.  Ол  сылдьан ниэмэс уонна ааҥыл тылларын үөрэппит.  1938  сыллаахха  Орто Халыма  комсомолун  райкомун  секретарынан  талыллыбыт.  1939  Рязань  факультетыгар үөрэнэ киирбит. сыллаахха  пединститутун  физико­математическай   1940 с.  институт  иккис  кууруһугар  үөрэнэ  сылдьан,  Кыһыл  Аармыйа  кэккэтигэр  ыҥырыллыбыт.  Сулууспатын  Украинаҕа  12­с  аармыйа  99­с  стрелковай  дивизиятын  20­с  сапернай  батальонугар  саҕалаабыт.  Комсомол  үлэтигэр  үөрүйэҕин  иһин  батальон  комсорунан  талыллыбыт.  Биир  сыл  сулууспалаабытын  кэннэ  үс  ыйдаах  кууруска  үөммит,  «младшай  политрук»  аата иҥэриллибит.

Сэрии сыллара           Аҕа дойду Улуу сэриитин саҕаланыытын Арҕаа  кыраныыссаҕа Перемышль диэн куоракка көрсүбүт.           Сэттэ хонук сэриилэһии кэннэ чааһа чугуйбут, куораты  хаалларбыт.            Онтон Киев анныгар бүтүннүү кэриэтэ урусхалламмыт,  төгүрүйүүгэ түбэһэн элбэх саллаат билиэҥҥэ түбэспит, олор  истэригэр Михаил Алексеев.            Ытыллаары туран Владивостокка төрөөбүт дьоппуоммун  диэн сымыйалаан тыыннаах хаалбыт.            Хаста да күрүү сатаабыт да табыллыбатах.            Кэлин босхолонон баран таҥнарыыга күтүрэммит уонна  хаайыыга быраҕыллыбыт.

Сэрии кэннинээҕи сыллар  1951 сыллаахха босхоломмут.  1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогика институтун физика­ математика  салаатын  бүтэрэн,  үрдүк  үөрэхтээх  учуутал  идэтин  ылбыт.  1955—1958 сс. —  Үөһээ  Бүлүү  улууһугар  Далыр  орто  оскуолатыгар учууталлаабыт.  1958—1960 сс. — Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар үлэлээбит.  1960—1974 сс. —  Yөhээ  Бүлүү  Исидор  Барахов  аатынан  орто  оскуолатыгар учууталлаабыт.   1966 сыллаахха бастакы физмат кылааһы арыйбыт.  1974—1985 сс. —  элбэхтик  туруулаһан  тэрийсибит  Үөһээ  Бүлүү  2  №­дээх физико­математическай оскуолатыгар үлэлээбит.  1995 сыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр Дьокуускайга ыалдьан өлбүт .

Наҕараадалара уонна ытык ааттара:  ССРС норуодунай учуутала (1982)  РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1972)  Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1964)  ССРС норуотун үөрэҕириитин туйгуна  Ленин уордьана  Аҕа дойду сэриитин II ст. уордьана (1985)  Үлэ Кыһыл Знамятын уордьана  А. Е. Кулаковскай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин  бириэмийэтин лауреата (1992)  Бүлүү улууһун ытык киһитэ

Үйэлээх аата:                         М.А.Алексеев  аата  Үөһээ­Бүлүү  гимназиятыгар  иҥэриллибит (1995).                         Норуодунай  учуутал  үлэтин  туһунан  «Задача»,  «Наш  тёплый  дом»  диэн  документальнай  киинэлэр  80­с  сылларга  уһуллубуттар.                       2013  сыл  алтынньы  26—27  күннэригэр  Саха тыйаатыра  кини  туһунан  Баһылай Харысхал  «Учуутал»  диэн  драматын  көрдөрбүт.  Испэктээкили  Руслан  Тараховскай  туруорбут. Сүрүн оруолу Петр Баснаев толорбут.            2016 сыл олунньу 20 күнүгэр Айхальскай ГОК «Юбилейнай»  трубкатыгар  хостоммут  ювелирнай  хаачыстыбалаах  алмааска  «СССР  Норуотнай  учуутала  М.А.Алексеев»  аата  иҥэриллибитэ.  Бу  алмаас  ыйааһына  88,30  караттаах.  Аат  иҥэриллэр  бирикээһи  АК «АЛРОСА» президена Андрей Жарков илии баттаабыта. режиссёр

Биллиилээх үөрэнээччилэрэ                     Кини  физмат  кылаастарыгар  үөрэммит  оҕолор,  улаатан  баран  биһиги  Өрөспүүбүлүкэбит наукаҕа, үөрэххэ, промышленноска улахан кылааты киллэрбиттэрэ.                    Аҥардас  математикаҕа  үрдүк  ситиһиилэммит  ученайдар:  И.Е.Егоров,  В.И.Васильев,  С.Т.Софронов,  О.В.Селляхова,  А.А.Семенов,  С.В.Попов,И.И.Шамаев И.Г.Дмитриев,  Кычкин И.С. ­ физическай наука доктора, профессор,  Угаров Г.С. биологическай наука доктора, профессор,  Шамаев И.И. ­ математическай наука доктора, профессор,  Архипов Н.Г. – историческай наука доктора,  Петрова А.Н. – биологическай наука доктора,  Петрова П.Г. – медицинскай наука доктора, профессор,  Михайлов В.Д. – философскай наука доктора, профессор,  Тумусов Ф.С. – экономическай наука доктора, профессор,  Габышева Ф.В. –педагогическай наука доктора,  Попов                                                                                 уо.д.а. физико­математическай  С.В.  –  наука  доктора,  профессор.

2017 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр соҕотох  “ССРС норуодунай учуутала”  диэн ааты ылбыт  саха дьоно бары киэн туттар учууталбыт  Михаил Андреевич Алексеев  сылынан биллэриллибитэ.

Бэрэбиэркэлиир үлэ батальон  саллаата  20­с  сапернай  Кини  аатырбыт  99­с  нүөмэрдээх  стрелковай  дивизияҕа  түбэһэр  уонна  буолар. 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр 4 чаас саҕана Перемышль куорат  саллаата  Михаил  Алексеев  аан  уотунан  умайар.  Саха  маҥнайгынан  фашистскай  халабырдьыттары  кытары  тэҥҥэ  охсуһар.  Бутэһик  граната  быраҕан  баран,  илиинэн  охсуһа  сылдьан  өйүн  сүтэрэн  эрэр  киһини  немецтэр  билиэн  ылаллар.  1942  сыллаахха күрээн Кыһыл Аармыйа чааһыгар кэлэр. Онно  кинини  германскай  контрразведка  үспүйүөнэ  эбиккин  диэн  хаайан  кэбиһэллэр.  Уон  сылга  хаайыыга  ыыталлар.  Гулаг  лааҕырыттан 1951 сыллаахха босхолонор.