Презентация "Сабарай ахсаан"

«Этноматематика в обучении математики в младших классах»

Учитель начальных классов МОУ «Жемконской СОШ им.Н.А.Кондакова» Вилюйский улус Республика Саха (Якутия)
Константинова Ирина Алексеевна

Төгүл таблицатын сабарай ахсаанынан үөрэтии

Сыала-соруга:

Өй-санаа мунар кэмигэр, сабарай ахсаан ньымалара, толкуйу тобулан сайдыы суолун тыырарга көмө буолуута
Кэнэђэски кэмнэри маннык хаалан сытар ньымаларбытын, билиилэрбитин мунньан, чөкөтөн олоххо киллэрии
Сахалар инникибитигэр эрэллээх буолуубут

Уон

Сүүрбэ

Отут

Түөрт уон

Биэс уон

Сүүс

Сахаларга тарбађы ытыска хам баттаан аађыы көрүҥэ баар. Бу ахсаан – сабарай ахсаанынан биллэр.

Сабарай, баппађай, табађай – Э.К.Пекарскай тылдьытыгар биир сођустук тылбаастаммыт – длань, ладонь, лапа дэммит.

Л.Н.Толстой «Ясная полянађа» бааһынай ођолоругар эбиини-көђүрэтиини тарбахха аахтара үөрэппит

Алын кылаастарга төгүл таблицатын үөрэтии ньымата

Ођо айылђаттан ураты тус-туһунан айдарыылаах буолар:
сорох ођо көрбүтүн өйүгэр хатыыр
сорох – нойосуус билэр
сорохтор тутан-хабан билэллэр-өйдүүллэр

Сабарай ахсаана. Биэстээх ахсаан

биэс

биэс

5 + 5 = 10

Холобур: 5∙4 – икки илиигэр иккилии тарбађы туруоран таһаарађын. Икки + икки = уопсайа түөрт. Биэстээх, уоннуулаах ахсааҥҥа аҥарын этэр.

Икки тарбах хаалар уонна уоннуулаах ахсаанын этэр. Икки уон – сүүрбэ. 5∙4=20

Ол аата, 5∙6=30, 6-ђа үс тарбах тахсар уонна үс уон буолар (30).
5∙8=4 тарбах (түөрт уон) 6 тарбах=12 төгүлэ (5∙12=60)
5∙10=5 тарбах (биэс уон) 7 тарбах=14 төгүлэ (5∙14=70)
8 тарбах=16 төгүлэ (5∙16=80)

Чуотунайа суох ахсааннарга киирсэллэр: 1, 3, 5, 7, 9, 11…Холобур, 5∙3, аҥаарданара 2-ки, онон сођотох уоннуулаах 1 тарбах тахсара уон дэнэр. Чорбохтоох ахсаан, ордор биирин оннугар, аҥаар илииҥ тарбађа барыта турар уонна биирдиилээх ахсаанынан биэс дэнэр. Холбоон уон биэс буолла.

5∙5-кэ аҥаарданара 4 – онон икки уоннуулаах тарбађы таһаарађын

2 тарбах

5 тарбах

5∙7 – Υс уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 35 буолла
5∙9 – түөрт уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 45 буолла
5 ∙11 – биэс уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 55 буолла

Биэстэн үөһээ суот

Биэстэн үөһэ ахсаан төгүллэһиитэ тарбах хас биирдиитин аатын-суолун билиини ирдиир.

1, 10 – эрбэх 2, 9 – сөмүйэ3, 8 – орто тарбах4, 7 – аата суох5, 6 – ылгын чыҥыйа

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

6

7

8

9

10

5

4

3

2

1

6∙6 төгүлгэ, икки ылгын чыҥыйа чорбойор, икки уоннуулаах ахсааны биэрэн – сүүрбэ дэнэр. Ылгын чыҥыйаттан орпут тарбахтар хам баттаналлар уонна бэйэ-бэйэлэригэр төгүллэһэллэр, 4∙ 4=16 буолар, холбоон 20 + 16 = 36.

8∙7 (3 уоннаахха эбэбин 2 уоннаађы, 30+ 20=50 онтон 2∙3=6, 50+6=56 буолар)

6

6

8

7

Сабарай ахсаан түҥэтиитэ

Түҥэтиигэ тарбахха төгүл утарытын оҥоруунан ситиһиллэр. Холобур, 72:8 буоллун.

8

9

Биллибэт ахсааны көрдүүргэ ађыс  ахсааҥҥа 5-тэн ордор 3 тарбађы  чорботорбутун төгүлгэ үөрэппиппит. Онно үс уоннуулаах баарын буллубут, билигин 7 уонн-ха хас тарбах тиийбэтин
иккис илиибитигэр таһаарабыт. Эбии түөрт
тарбах чорбойдођуна, уоннуулаах ахсаан 7
буоларын биллибит. Аны баттана сылдьар
тарбахтарбытын төгүллүүбүт, оччођо икки буолар. Итинэн эбии
чорбоппут тарбахпыт 9 ахсааны этэрин булан ыллыбыт. Ол аата, 72:8=9
буолар.

8

7

56:8=7

Биэстээх ахсаан түҥэтиитэ

Икки тарбах тахсар. Икки уоннуулаах –  сүүрбэ ахсааммыт сылдьарын билэбит. 5  ахсаан 10 ахсаан аҥаара эрэ буоларынан,  иккис илиибитигэр итиччэ тарбађы эбии  таһаарабыт.

1

2

1

2

2

1

20

20:5=4

4

3

2

1

1

2

3

Аҥаардаммат ахсаан 1,3,5,7,9  суота аҥаарданар ахсааныгар 1  ахсааны эбэн биэриинэн  35:5=7 ситиһиллэр, холобур: 35:5=? 30 аҥаарданар ахсаан эбиллиитинэн ситиһиллэр уонна 6 тарбах буолла. Ордор биэһэ – 1 ахсааны биэрэр, онон 6+1=7. 

Тођустаах түҥэтиитэ саамай түргэн суот буолар.Уоннуулаађыҥ кэнниттэн кэлэр тарбађы хам баттааһынынан булуллар.

2

18:9=2

3

27:9=3

4

36:9=4

Түмүк

Ођо сабарай ахсаанынан суоттуу үөрэннэђинэ ахсаан уруогар салгыы чэпчэкитин үөрэниэ

Болђомтођут иһин, баһыыбаларыҥ!