REAKTIV DVIGATEL.JÍLLÍLÍQ MASHINALARÍ HÁM TÁBIYATTÍ QORǴAW

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ 22- sanlı uluwma worta bilim beriw

mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

REAKTIV DVIGATEL. JÍLLÍLÍQ MASHINALARÍ HÁM TÁBIYATTÍ

QORǴAW

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017-jıl

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

№42-TEMA   REAKTIV DVIGATEL.JÍLLÍLÍQ MASHINALARÍ HÁM TÁBIYATTÍ QORǴAW

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Reaktiv dvigatel.jíllílíq mashinalarí hám tábiyattí qorǵaw haqqında uluwma tusinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńwoqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip woqıwshılardıńtazalıǵına,klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Ishten janıw dvigatelleri. Puw turbinaları temasın soraw

Tema

Hár birińiz rezina shardı úplep kórgensiz. Úplegen shardıń awızın baylamastan jiberip qalsańız, shar ózin oyaq, buyaqqa urıp ushadı. Bunda shar qanday kúsh tásirinde háreketlenedi? Juqa shardan atılıp shıǵatuǵın hawa aǵımı artqı tárepke qarap háreket etetuǵın bolsa, onıń keri tásiri nátiyjesinde juqa shar aldına qarap háreket etedi. Reaktiv dvigatelde tap usılayınsha isleydi. Dvigatelde janǵan gazlar artqa qarap atlıǵıp shıqsa, dvigateldiń ózi aldıǵa qarap háreket etedi. Reaktiv dvigatel samolyotqa, raketaǵa yáki báygi avtomobiline ornatılıwı múkin. Olardıń háreketi reaktiv qozǵalıs nátiyjesinde boladı. Bunnan shama menen 1000 jıllar ilgeri dári dvigateli oylap tabılǵan. Olar házirgi kúnde qattı janar maylı dvigatel dep ataladı. Dári – kómir, kúkirt hám selitra aralaspasınan ibarat.Selitrada janıwı ushın zárúrli bolıan kislorod bar. Bunday dvigateller áskeriy hám signal raketalarında ornatılǵan (90-suwret). Olardan házirgi zaman áskeriy raketalarında da paydalanıladı. Lekin qollanılatuǵın dáriniń quramı basqasha. Reaktiv dvigatellerdiń ayırımlarında átraptaǵı hawadan paydalanıladı. Onı hawa reaktiv dvigateli dep ataydı. Hawadan paydalanbaytuǵınların raketa dvigateli dep ataydı. Ótken ásirdiı 40-jıllarında alımlar suwıq janar maylı dvigatel dóretti. Bunday dvigateldiń janıw kamerasına ayırım baklardan suwıq janarmay hám oksidlewshiler jiberiledi (90-suwret). Janıw kamerasında janǵan joqarı temperaturalı gazlar «soplo»dan atılıp shıǵıp, raketanı aldıǵa iyteredi. Bunday dvigateller házirgi kúnde raketalardı kosmosqa alıp shıǵadı. Samolyotlar ushın hawa reaktiv dvigatelleri oylap tabılǵan. Olarda janıw ushın kerek bolatuǵın kislorod hawadan alınadı. Samolyotta ornatılǵan dvigatel hawanı tartıp alıp, onı janıw kamerasında kerosin puwlarına aralastıradı. Bunday dvigatellerdi turboreaktiv dvigatel dep ataydı. Turboreaktiv dvigateldiń soplosınan shıǵatuǵın gazdıń temperaturası -500^oC tezligi -500m.s átirapında boladı. Bomnalawshı áskeriy samolyot saatına 1000 km ushıwı ushın, onıń dvigateli 13-14 000 at kúshine iye bolúwú kerek. Usınday kúshke iye bolǵan porshenli dvigatel massası birneshe mıń tonna bolar edi. Onıń ólshemleri úlken bolıp, samolyotqa siymaǵan bolar edi.

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Usınday quwatqa iye turboreaktiv dvigatel porshenli dvigatelden 3-4 ese kishi boladı. Turboreaktiv samolyot qansha úlken biyiklikte ushatuǵın bolsa, dvigatel sonsha jaqsı isleydi. Porshenli dvigatelde bolsa kerisinshe.

Joqarıda kórip ótilgen ishten janıw dvigateli, dizel dvigateli hám de reaktiv dvigatellerde janıw ónimleri atmosferaǵa shıǵarıladı. Janıw ónimleri quramında bolsa záhárli gazlar júdá kóp bolǵanlıǵınan átirap hawanı pataslaydı. Hawadan záhárli zatlar (ısirese qorǵasın birikpeleri) ısimliklerge ótip, olardı da paydalanıwǵa jaramsız halǵa keltiriwi múmkin. Sol sebepli qorshaúan ortalıqtı qorǵaw maqsetinde avtomobillerden shıǵatuǵıngazlar quramında záhárli zatlardıń bolıw shegarası belgilep qoyılǵan. Jaqsı sazlamǵan dvigatellerdenshıǵatiǵın gaz (tútin) quramı belgilengen normada boladı. Olardı avtomobillerdi texnikalıq kózden ótkeriw hám qadaǵalaw dáwirinde arnawlı xızmetkerler tekserip turadı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma tu’rinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Reaktiv dvigateldiń qozǵalısı nege tiykarlanadı?

2.Kúndelik turmıstan reaktiv qozǵalısqa mısallar keltiriń?

3.Mıltıq oǵınıń atılıwı qanday qozǵalısqa tiykarlanǵan?

Úy tapsırma tapsırıw

Reaktiv dvigatel.jíllílíq mashinalarí hám tábiyattí qorǵaw temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash