"Семья из социальной точки зрения" на таджикском языке

Оила аз нигоњи иљтимої

         Тараќќиёти шахсияти инсон оѓози худро аз оила мегирад. Сотсиологњо оиларо њамчун ташкилоти муњими иљтимої меомўзанд, ки он вазифаи ба љамъият њаётан муњимро иљро менамояд. Психологияи иљтимої оиларо њамчун гурўњи хурд тадќиќ мекунад, ки устувории он ба муносибатњои аъзоёни он, ба мувофиќати психологии онњо вобаста аст. Илми њуќуќшиносї меъёрњои њуќуќии муносибат ва вазифањои аъзоёни оиларо меомўзад. Иќтисодчиён оиларо њангоми њисоб кардани нишондињандањои гуногуни хољагии халќ низ тадќиќ мекунанд. Олимони тиб низ ба омўзиши оила мароќ зоњир мекунанд. Ва онњо љињатњои физиологии муносибатњои байни зану шавњарро тадќиќ менамоянд. Ба оила педагогика низ диќќати калон медињад, зеро имрўз комилан равшан аст, ки дар тарбияи насли наврас вай чун мактаб роли калон мебозад. Меъморон њам ба оила ањамият медињанд, зеро онњо њангоми лоињакашии биноњои истиќоматї аъзоёни оила, њайат ва психологияи миллиро ба њисоб мегиранд. Демография низ дар омўхтани оила сањми худро дорад, зеро он оиларо њамчун яке аз љузъњои муттамарказ гардонидани ањолї тадќиќ менамояд. Дар афзоиши ањолї, ки барои љамъият хеле зарур аст, оила роли асосї мебозад. Демографњо манфиати давлатро ба асос гирифта мекўшанд, ки ба никоњ ва талоќ ба назари нав нигаранд ва барои мустањкам шудани оила ва танзими таваллуд тавсияњои асоснок дињанд.

         Оила як ќатор функсияњои худро дорад ва муњимтарини онњо таъмини хушбахтии шахсии одамон, тавлид ва тарбияи насли ба дунё омада, ба амал овардани ёрии байнињамдигарї ва масъулияти дуљонибаи ахлоќї, байни аъзоёни ин гурўњи иљтимої мебошад. Ин вазифаи зикршуда шаклњои гуногуни муносибат ва таъсири байнињамдигариро дар соњањои гуногуни оилавї талаб мекунад: хољагї-маишї, ахлоќї-тарбия, њиссиётњои нињонї, таќсимоти оилавии вазифањо ва ѓайра.

         Инсон дар давоми фаъолияти њаёти худ ба оила ва моњияти он бањодињии гуногун мекунад. Оила барои кўдакон-ин волидайн, бародару хоњар, бобою модаркалон ва дигар хешу табороне мебошанд, ки дар тарбияи ў иштирок менамоянд. Барои љавононе, ки зан мегиранд ё шавњар мекунанд, оила-ин пеш аз њама, ў ва занш ё шавњараш ва сипас кўдакони онњо мебошад. Ба оила инчунин хешу таборони зану шавњар дохил шуда метавонанд. Мафњуми оила барои љавонони оиладоршуда бо гузашти ваќт маънои нав ба навро пайдо мекунад:

1.     дар майдони идроки онњо ба ѓайр аз худашон дигарон вуљуд надоранд.

2.     бо мурури ваќт талаботи доштани фарзанд пайдо мешавад, яъне кўшиши волидайн шуданро мекунанд.

Ин талаботи зоњиршуда аслан табиати иљтимоиро дорад, зеро љамъият акнун дар назди волидайн вазифањои муайяни нигоњубину тарбиядињиро мегузорад.

         Њар як оила сохти муайяни худро дорад. Зери сохти оила маљмўи муносибатњои байни аъзоёни он, системаи муносибатњои маънавї (шавњар-зан, волидайн-кўдакон, кўдакон-волидайн, кўдакон-кўдакон) ва инчунин муносибатњои хешутаборї фањмида мешавад. Ин унсурњои сохти оила дар баробари мустаќилияти нисбиро доштанашон, ягонагии иљтимої-психологии онро низ ифода менамоянд. Оилаи комил њамон аст, ки дар он њамаи шаклњои муносибатњои байнињамдигарї зоњир мешаванд.

         Инчунин оилаи нопурраро фарќ мекунанд. Яке аз шаклњои нисбатан пањншудаи оилаи нопурра оилаи безаношўї аст, ки дар он кўдаконро яке аз волидайн (одатан - модар) тарбия мекунад. Оилањои бефарзанд низ вуљуд доранд, ки сабабаш дар худи волидайн аст: ё намехоњанд, ки фарзанддор бошанд ё безурётии яке аз онњо.

         Оила њамчун рукни ибтидоии љамъият ба сифати танзимгари муносибатњои байни одамон баромад мекунад. Меъёрњои иљтимої ва намунањои мадании дар љамъият вуљуддошта барои чї навъ будану шудани њар як аъзои оила мусоидат менамоянд ва вазифаю ўњдадорињои њар якеро аниќу равшан мегардонад.

         Агар ба таърих нигарем, мебинем, ки ду шакли муносибатњои байнињамдигарї (шавњар-зан; волидайн-кўдакон) оиларо аз мавќеи аъзоёни калонсоли он тавсиф медињанд. Аммо тавсифу бањодињии оила аз мавќеи кўдакон-муносибати онњо ба худи оила, ба волидайн ва хешу таборон, муносибатњои байнињамдигарии онњо байни худ, ќаноатмандии онњо аз муносибаташон ба оила њамчун гурўњи иљтимої-солњои дароз њамчун муаммои њалталаб њисобида мешуд. Кўдак њамчун муайянкунандаи људонашавандаи оила ба њисоб мерафт, вале њамчун воњиди мустаќили он дониста намешуд. Олами оила, олами каклонсолон буд ва ба он таалуќ дошт. Бинобар ин, ба кўдакї њамчун ба арзиши махсуси мустаќил нигаристан ва кўдакро пеш аз њама њамчун субъекти сотсиализатсия дида баромадан-ин њама омили муњими тараќќиёти психики аъзоёни оила мебошад. Муносибат ба кўдак  њамчун аъзои баробарњуќуќи оила ва бањисобгирии манфиатњои ў маънои онро дорад, ки акнун кўдак њамчун мављудияти мустаќил баромад карда, хушию саломатии ў барои волидайн њамчун шарти вуљудияти онњо хизмат мекунад. Калонсолон дар ин сурат, дар оила ба алоќаю муносибати гарму самимии эмотсионалї кардан бо кўдакон мегузаранд, хоњиши талабот ва шавќу њавасњои ўро њангоми њалли масъалањои оилавї ба эътибор мегиранд, ки ин бешубња, ба сохти иљтимої-психологии оила таъсир нарасонида намемонад.

Рўйхати адабиёти истифодашуда:

1.     Кадиров С.К. Общественность и трудный подросток.–Душанбе, 1987.

2.     Андреева Г.М. Социальная психология. - М.: Аспект-Пресс, 2001.

3.     Ќодиров С., Давлатов М. Психологияи иљтимої.–Душанбе: Сино, 2004.

4.      Краткий словарь по социологии. – М.: Полит, л-ра, 1988.

5.     Кон И.С. Социология личности. - М.: Полиздат, 1967.

6.