SES SHAMALARÍ

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ 22- sanlı ulıwma orta bilim beriw

mektebiniń

Fizika páni mug'allimi

Ag’ılash   Saylauovtıń

SES SHAMALARÍ

 atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017 jıl

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylauov Ag’ılash

№ 55-TEMA   SES SHAMALARÍ

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarg’a Ses shamaları  haqqında ulıwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarg’a temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıg’ıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıg’ıwshılıg’ın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıg’ına, klass tazalıg’ina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıg’ın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Sestiń hár túrli ortalıqlarda tarqalıwı temasın soraw

Tema

Sesler jwan hám jińishke, biyik hám tómen, jaımlı hám jaımsız bolad. Olar bir-birinen qanday shamaları menen ózgeshelenedi? Bunıń ushın arnawlı shamalar kirgizilgen.

1.Sestiń qattılıı. 121-suwrettegi kamertonnıń shar tiymegen shaqasına áste ana rezina bala menen urayıq. Sonda kamertonnıń terbeliwi aqıbetinde shar belgili bir uzaqlıqqa barıp keledi. Bala menen qattıraq urayıq. Shar aldınıdan uzaıraqqa barıp keledi. Kamertonnıń terbeliwi dáwirinde eń kúshli awısıwına terbelisler amplitudası delinedi.Kamerton qansha úlken amplitude menen terbeletuın bolsa, onnan shıatuın sestina qattılıı sonsha úlken boladı. Ses energiyaa iye. Eger ses energiyası belgili bir shamadan kishi bolsa, insan bunday seslerdi esitpeydi. Bul tómengi shegaraa 1m² maydana tuwrı keletuın sestina quwatlıı 0,000001mkW dep belgilengen. Birlik maydana tuwra keletuın sestina quwatlıı 1 W/m² qa jetkende insan qulaında awırıw sezinedi hám terbelislerdi ses sipatında qabıllamaydı. Sestiń qattılıı 1858-jılı nemec fizikleri V.Veter hám G.Fexner tárepinen usınılan nızam tiykarında anıqlanadı. Insan sezetuın ses qattılıınıń tómengi shegarası Bel dep belgilengen. Bul birlik telefondı oylap tapqan G.Bel húrmetine qoyılan. Awırıw seziniw shegarası 130 dB dep qabıl etilgen. (1decibel=1dB=0,1B). Sonlıqtan ásten gúrrińlesiwde 40 dB, shawqımda 80 dB, Samolyotta 110-120 dB a teń. Sestiń biyikligin mexanikalıq hám elektr qurılmaları járdeminde kúsheytiw múmkin. Mısalı. Karnaydan shıatuın dawıstı bir tárepke qarap badarlap, tarqalıw maydanı kishireyiledi. «Rupor» (123-suwret) da sesti usınday badarlap beredi. Áyyemde sesti kúsheytip beretuın apparaturalar bolmaanında, «qulaq awırıw» adamlar rupordı qulaına qoyıp esitken.

2. Sestiń biyikligi. Bul shama ses jiyligi menen belgilenedi. Insan sóylegende yáki qosıq aytqanda bir túrli jiyliktegi terbelislerdi shıarmastan, al kóp túrli jiylikli terbelisler payda etetuınlıı belgili. Er adam sóylegende onıń dawısında 100 den 7000 Hz ke shekem, Hayal sıylegende 200 den 9000 Hz ke shekem  bolan terbelisler ushıraydı. Naaradan shıatuın sesler90 nan 14000 Hz ke shekem boladı.

3. Sestiń tembrine qarap sóylep atıranlıın, kimniń qosıq aytıp atıranlıın yáki qaday saz áspabınıń shertilip atıranlıın anıqlaw múmkin. Ses quramındaı kóp jiylikli terbelislerden eń kishi jiyligin v_o di tiykarı ton delinip, 2v_o, 3v_o, h.t.b jiylikli terbelislerdi obertonlar dep ataydı.

Mine usı obertonlar sanı hám obertonlar kúshi jáne sestiń biyikligne qarap ses derekleri hár túrli tembrge iye boladı.

Er adamlar dawısı shıaratuın tonına qarap «Bas» (80-350 Hz) , «Bariton» (110-400 Hz), «Tenor» (230-520 Hz), «Messo-soprano» (200-900 Hz) hám «Koloratur soprano» (260-1400 Hz) lara bólinedi.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarg’a  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma tu’rinde hár toparg’a krosvordlar tarqatıladı. tapsırma orınlanıp bolg’annan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde, bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Qattı baqıran hám shıyqıldaan dawıslar neleri menen ózgeshelenedi?

2.Rubaptı sazlawda onıń tarı kerilip tartıladı. Sonda shıatuın dawıstıń qaysı parametri ózgeredi.?

3.Shelek vodoprovod kranı járdeminde toltırıladı. Ne ushın ıdıs tolan sayın onıń dawısı biyikgirek esitiledi?

Úy tapsırma tapsırıw

Ses shamalarÍ temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarg’a tiyisli bahaların qoyg’an halda búgingi sabag’ıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’ılash