Сценарий на тему: "Саекмас рухи чишмә"

Саекмас рухи чишмэ (Китап соючелэр конкурсы)                                                «Китаплар белэн  шогыльлэну яшьлекне туендыра,                                             картлыкнынкунелен кутэрэ, бэхетне бизи, бэхетсезлек                                             килгэндэ сыену урыны була хэм юата,ойдэ чакта                                             шатландыра,  ойдэн читтэ булганда комачауламый». Цицерон. II курс укучылары белэн уткэрелгэн «Китап соючелэр» конкурысынын девизы итеп безнен эрага кадэр яшэгэн рим язучысы Марк Туллии Цицероннын менэ шушы сузлэрен алдык. Ул менэ шундый план нигезендэ уздырылмы: 1. Матур   эдэбиятнын   кеше   тормышындагы   эхэмияте   (жаваплы:   эдэбият укытучысы). Г.Тукайнын «Китап» шигыре (китапханэче). Татар милли китапханэсе турында мэгълуматлар (китапханэче). 2. 3. Конкурс сораулары  (китапханэче). 4. Конкурс йомгаклары (жюри). 5. Конкурснын максаты тубэндэгелэрдэн гыйбарэт: Укучыларда   матур   эдэбиятка,   гомумэн,   китапка   мэхэббэт   уяту,   аларны китапханэнен   даими   укучылары   итеп   куру,   укучыларнын   эдэби   китапларны   ни дэрэжэдэ белуен тикшеру. Кичэдэ   беренче   суз   эдэбият     укытучысына   бирелэ.   Ул   ин   элек   матур эдэбиятнынтоткан   урыны   турында   сойли.  Аннары  болай   ди:  теге   яки  бу   халыкнын, чорнын яки ботен кешелекнен фэнни, эдэби, философик хэм башка эсэрлэрнен барлык жыелмасы эдэбия дип атала.   Эдэбия узе берничэ торкемгэ буленэ: техник эдэбия, педагогик эдэбия, фэнни эдэбия, матур эдэбия. Буген без сезнен белэн матур эдэбия турында суз алып барабыз. «Матур» икэн, димэк, нэфис, бизэкле, матурлыкны чагылдыра, канэгатьлэну, лэззэтлэну хэм башка хислэр уята торган эдэбия ул. Матур эдэбиянын топ максаты – кешелэрнен рухи доньясын баету, аларда характер, куркэм   сыйфатлар   тэрбиялэу,   доньяга   караш   формалаштыру,   зэвыкларын камиллэштеру. Матур эдэбия тормыш козгесе. Менэ ни очен хэркем эдэби эсэрлэрдэн, эстетик лэззэттэн тыш, узен борчыган сорауларга жавап эзли.  Матур эдэбияны яратучылар тормышка икенче куз белэн карыйлар, яхшы белэн яманны, актан караны аералар. Китап укучыларга инша язарга ярдэм итэ, тел байлыгын устерэ. Хичшиксез, матур эдэбия кеше тормышында гаять зур эхэмияткэ ия. Хэзер куренекле кешелэрнен фикерлэре белэн танышыйк: «Китап – бакча ул, андагы язучылар шул бакчанын голлэре». (К.Насыйри) «…Син кулына китап алдын. Сизденме – анын шаклыгын ачканда  син гузэл бер доньянын ишеген ачтын». (Г.Бэширов) «Беренче битен ачканда татлы хыялга чумдырган,  сонгы битен япканда рухынны баеткан китап яхшы була». (Амос Олкотт) Г.Тукай   да   укырга   бик   яраткан.   Анын   шундый   боек   шагыйрь   булып   китувенэ китапларнын   да   ярдэме   тигэн.   Ул   бик   боеккан,   уз­узен   кая   куярга   белмэгэн минутларында кулына китап алган хэм аны укып юанган узе дэ китап турында менэ шундый язган. (Китапханэче укый).  Китап. Хич тэ кунелем ачылмаслык эчем пошса, Уз­уземне курэ алмыйча, рухым тошсэ, Жэфа чиксэм, йодэп бетсэм, бу башымны Куялмыйча жанга жылы хичбер тошсэ. Хэсрэт сонра, хэсрэт килеп алмаш – алмаш, Кнелсез уй белэн хаман эйлэнсэ баш, Кузлэремдэ кибеп тэ житмэслек булса Хэзер генэ сызылып – сыгылып елаган яшь, ­ Шул вакытта мин кулыма кита палам, Анын изге сэхифэлэрен актарам; Рэхэтлэнеп китэ шунда жаным – тэнем, Шуннан гына дэртлэремэ дэрман табам. Укып барган хэрбер юлым, хэрбер сузем Була минем юл курсэтуче йолдызым; Сойми башлыйм бу доньянын ваклыкларын, Ачыладыр, нурланадыр кунелем, кузем. Жинеллэнэм, мэгъсумлэнэм мин шул чакта, Рэхмэт эйтэм укыганым шул кипатка, Ышанычым арта минем уз­уземэ, Омет берлэн карый башлыйм булачакка.                                                                                                      Г.Тукай Укучылар тубэндэге  сораулар бирелэ: 1. беренче татар китабы кайчан басылган? (1772 нче елнын 15нче июлендэ Петр I нен хэрби кучмэ типографиясендэ гарэп шрифты белэн татар телендэ Петр  I манифесты басыла. Дмитрий Кантимир татарча тэржемэ иткэн). 2. Китапнын нэрсэдэн торганын (топ элементларын) кайсыгыз эйтэ ала? (Тышлык, титул бите, форзац, кереш суз, аннотация, иллюстрация, эчтэлек ахры). Тубэндэге озек кайсы китаптан? Авторы кем? 3. ­ Ул да исэн,мин дэ исэн, – диде Албуга, куеннан ботине чыгарып.  ­ Син… Исэн, ­ диде Алтын – Бортек, анын кузлэренэ, узгэргэн йозенэ карап. – оч ел узгач без инде синен исеменне дэ телгэ алмый башлаган идек. Албуга ботине муеннан салдырып алды. ­ Мэ, инде узен сакла, ­ диде ул. ­ Синдэ торсын. Ул сине гел саклап йортер, ­ Алтын –Бортек. ­ Миннэн сон ул безнен улыбызга калырмы? – диде Албуга. ­   Ул   минем   кызыма   калачак,   ­   диде   Алтын   –   Бортек,   ­   безнен   кызыбыз   бар. («Сызгыра торган уклар», Н.Фэттах). 4. «Фронтовиклар»,   «Яра»,   «Голэндэм   туташ   хатирэлэре»   китапларнын авторлары кем? (М.Мэхдиев, А.Гыйлэжев, Э.Еники). Г.Эпсэлэмовнын   ин   таралган   эсэрлэрен   эйтеп   китегез.   Бу   эсэрлэрнен   топ геройларын санагыз. («Ак чэчэклэр» ­ Эбузэр Гиреевич, голшахидэ, мансур, Янгура, Юмартша х.б., «Алтын йолдыз» ­ Хажэр , Галим, Монирэ, Лэлэ, Хафиз, «Газинур» ­ Газинур, Миннурый). 6. Китап турында мэкальлэр эйтегез. ­ Китап ­ белем чишмэсе. ­ Китап ­ бер нэселнен икенче нэселгэ калдырган мирас. ­ Китап – тормыш козгесе. ­ Китап укысан белемен артыр, укымасан – белгэнен дэ онтылыр. ­ Китап – галим, телсез могаллим. ­ Китапсыз ой – тэрэзэсез булмэ. 7. Бу озек кайсы эсэрдэн? Авторы кем? Эсэргэ кыскача анализ ясагыз. «Узам!» ­ диде  тешлэрен  кыскан  Мидхэт. «Уздырмыйм!» ­  дип пышылдап   янак сояклэрен сынар дэрэжэгэ китереп кыскан Хэйдэр. Машиналар бер – берсенэ тия язып калалар, ике арада зэнгэр су очкыннар сибелэ. Инде урта юлдга ерак та калмады… Очып диярлек барган шэпкэ ике машина икеседэ казылган жиргэ борыннары белэн барып тортелделэр. («Этэч менгэн читэнгэ» А.Гыйлэжев). 8.   Г.Ахуновнын   «Хэзинэ»   романындагы   топ   геройлар   Арслан   хэм   Кэрим образларына характеристика бирегез. Романдагы Фэйрузэ сезгэ кайсы яклары белэн ошады? Аны Монэвэрэ белэн чагыштырыгыз. 9. Шушы китапнын исемен хэм авторын эйтегез? «Э минем кунелдэ коне буе давыл котырды. Кичкесен кайтырга чыккач та, башымда шул уй гына булды. Уйлан – уйлана чишмэ янына да килеп житкэнмен. Чишмэгэ карап кызыгып куйдым». «Чишмэ, чишмэ! Комеш суы йогерек чишмэ! Кая ашыгасын! Бераз туктап   тор!   Минем   серлэремне   тынла!   Минем   алда   катлаулы   мэсьэлэ   тора.   Мина ничек уз – уземне табарга? Бу тормыш тоташ карурманнан торамыни сон? Юлым янадан карурманга алып керэ. Узем юллар чатында калды. Барыр юлым икегэ аерылды. Шунын кайсысыннан китсэм, ялгышмам микэн? Ике сукмактан икесе. Фэрит хэм Рафаэль… Берничэ коннэн жавабым эзер булырга тиеш.  Хатаны ясавы тиз, тозэтулэре ай – хай авыр!». («Эллэ ялгышым, эллэ язмышым» В.Касыймова). Югарыда   язылганнарга   карап,   сез   Динарага   нинди   кинэш   бирер   идегез?   Уз фикерлэрегезне эйтегез. 10. Китап турында нинди табышмаклар белэсез?  ­ Кабат – кабат катлама, акылын булса ташлама. ­ Юк аягы, юкк узе,   Сойли, ойрэтэ узе.   Телгэ аннан оста юк,   Аннан якын дус та юк. ­ Агач тугел, яфраклы,   Тун тугел тегелгэн.   Кеше тугел, сойли ул,   Житмеш торле тел белэн. 11.  Г.Исхакый  нинди   язучы?  Сез   анын   нинди  эсэрлэрен  белэсез? (Милли   язучы. «Зиндан», «Телэнче кыз», «Кэжул читек»).  12. Татарстан Милли китапханэсе турында кыскача мэгълуматлар.  1865 нче елда Казанда халык китапханэсе эшли башдый. 1906 нче елнын февралендэ китапханэдэ моселманнар очен аерым булэк ачыла. Бу, элбэттэ татар халкы очен зур вакыйга була. Башта элеге булектэ 915 исемдэге 1277 китап санала. Тора ­ бара ул татарча – гарэпчэ китаплар белэн байый, тулылана. 1913 нче елнын 25 нче ноябрендэ китапханэ комитеты татар хатын – кызларына моселман булегенэ керергэ рохсэт биргэн карар чыгара. Хатын – кызларга якшэмбе коннэрендэ кондезге 12дэн 16 сэгатькэ кадэр китапханэдэ ирекле кереп момкинлеге туа.  1919   нчы   елда   моселман   булеге   бу   китапханэ   М.Вахитов   исемендэге   Ерак Кончыгыш китапханэсе дип йортелэ башлый. Татарстан милли китапханэсе 1995 нче елда узенен 130еллыгын бэйрэм итте.