TURAQLI’ TOK ELEKTR DVJGATELI

Nókis rayonı XBBne qaraslı

№ - 22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

TURAQLI TOK ELEKTR DVIGATELI

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 45 TEMA         TURAQLI TOK ELEKTR DVIGATELI

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Elektr energiyasın jetkerip beriw haqqında ulıwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap, tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Magnit maydanınıń tokqa tasiri temasın soraw

TEMA

Elektr dvigateliniń dúzilisi

Turaqlı tok elektr dvigateli eki tiykarǵı  bólim - stator hám rotordan ibarat qurılma bolıp. turaqlı toktıń elektr energiyasın mexanikalıq energiyaǵa aylandırıp beredi.

«Stator» latınshadan «qozǵalmaytuǵin» degen mánisti bildiredi. Stator turaqlı magnitten (170-osúwret) yamasa elektromagnitten (170- b súwret) ibarat. Stator dvigatel korpusına bekitilgen boladı.«Rotor» latınshadan «aylandırıw» degen mánisti ańlatadı. Rotor dvigateliniń aylanıwshı bólimlerin quraydı. Rotordıń tiykarǵı bólimi bir yamasa bir neshe katushkalı ramkadan hám kollektordan ibarat. Ramkanıń kontunndaǵı sımlardıń ushları kollektordıń astarlarına jalǵanǵan .Kollektor ramka menen birgelikte aylanadı.Eki kollektor astarları qarsısına qozǵalmaytuǵın qılıp yeki kómir shetke bekkemlengen. Olar arnawlı prujinalar járdeminde kollektor astarlarına tıǵız etip qısıp qoyıladı. Shınjırdaǵı elektr toǵı usı shyotkalar arqalı kollektor astarlarına ótedi.

Elektr dvigateliniń islew principi

Qolaylılıq ushın bir ramkalı rotordan ibarat bolǵan yeń ápiwayı dvigateldiń islew principin kórip shıǵayıq (171- súwret). Dvigateldiń kollektorınıń astar­ları eki yarım saqiynadan ibarat bolıp. olarǵa A hám В shyotkalar taqalıp turadı. Olarǵa tok dereginiń eki polyusınan keliwshi sımlar jalǵanǵan.

Tok dereginen kelip atırǵan tok shyotka, kollektor hám ramkadan 1-1-2-3-A-B baǵıtında ótedi (171- a súwret). Magnit maydanı tásirinde ramka magnit kúshi sızıqlarına perpendikulyar jaylasıwǵa háreket qıladı. Bunda A hám В shyotkalar kollektor astarlarına tiymey qaladı hám ramkadan tok ótpeydi (171-6 súwret). Biraq ramka óz inercsiyası menen aylanıwdı dawam etip, magnit kúshi parallel jaylasıp aladı (171- d súwret). Bunda shyotkalar kollektorı plastinalarına tiyip qaladı hám ramkadan A-4-3-2-1-B baǵıtta tok ótedi. Magnit maydan tásirinde ramka jáne perpendikulyar halǵa kelip qalıwǵa háreket etedi Usılayınsha process dawam etip ramka úzliksiz aylanadı.Magnit maydanınıń tásirinde aylanbalı háreketti keltiriletuǵın toklı ramkanıń qozǵalısı rotordıń kósheri arqalı basqa mexanizmlerge arnawlı túrde jetkeriledi.

Nókis Rayonı                                                                                                22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                22-mektep  Saylauov Aǵılash

Ámelde bir ramkalı rotordan ibarat bolǵan dvigateller qollanılmaydı. Sebebi olarda гаmkanıń aylanıwı birtegis bolmaydı hám ramkanıń rotorınıń kósherin aylandırıwǵa kúshi jetpeydi. Ramka menen kúsh sızıqlarına perpendikulyaг halattan parallel jaǵdayǵa kelgenshe ásten hám kúshsiz aylanbalı qozǵalısta boladı. Ámelde qollanılatuǵın elektr dvigatellerde rotor ramkası ekew boladı. Bul jerde ramkalar bir-biri perpendikulyar etip bir kósherge bekkemlengen. Kollektordıń astarları ekew ernes,  tórtew (172- súwret).

Dvigateldiń quwatlılıǵın asırıw ushın texnikada qollanılatugın dvigatel rotorı 5-6 ramkalı bolıp, ramka spiralları temir cilindr arıqshalarına jaylastırıladı. Bul jerde temir cilindr ózek waziypasın atqaradı. Cilindr qızıp ketpewi ushın ayırım juqa temir astarlardan jiynaladı. 173- súwrette 6 ramkalı hám temir ózekli rotor hám statordıń kese-kesimi kórsetilgen. 174- súwrette keń qollanılatuǵın úlken quwatlılıqtaǵı elektr dvigateli kórsetilgen.

Elektr dvigatelleriniń qollanılıwı:

Elektr dvigatelleriniń jıllılıq dvigatellerine qaraǵanda artıqmashılıǵı kóp. Birinshiden, elektr dvigatelleri jıllılıq

dvigatellerine qaraǵanda ıqsham hám paydalanıw ushın qolaylı. olardı qálegen jerge ornatıwǵa boladı. Ekinshiden, islegende gaz, tútin hám puw shıǵarmaydı. Úshinshiden, olar ushın janarmay hám suwdıń keregi joq. Tórtinshiden. elektr dvigatelleriniń paydalı jumıs koefficienti 80% ten artıq, jıllılıq dvigatelleriniki 20% ten artpaydı.

Elektr dvigatelleriniń artıqmashılıqları ıqsham hám paydalanıwǵa qolay, hawanı pataslamaydı, materiallıq ónini talap etpeydi, paydalı jumıs koefficienti joqarı.

Elektr dvigatelleri qálegen quwatlılıqqa mólsherlep islep shıǵarıladı. Máselen, elektr britvalar dvigatel quwatlılıǵı bir neshe vattli bolsa, elektrovoz, kemelerdiń elektr dvigatelleri bir neshe megavattlı boladı.

Hár túrli turmıslıq elektr ásbapları  drel, shar, fen (175- súwret), magnitofon, ventilyator, muzlatqısh, tigiw hám kir juwıw mashinalarına elektr dvigateller ornatılǵan. Kárxanalarda elektr dvigatelleri hártúrli stanok hám mashinalardı háreketke keltiredi. Awıl xojalıǵında elektr dvigatellerinen nasoslardı. ǵálle tartatuǵın mashinalardı, elevatorlardı júrgiziw ushın paydalanıladı.Transportta elektr dvigatelleri tramvay, trolleybuslar, metro poyezdleri hám elektrovozlardı háreketke keltiredi.

Elektr dvigatelleriniń hártúrli tarawlarda keńnen qollanılıwı adam miynetin jeńillestirdi, adamlarǵa qolaylıq jarattı.

Sabaqtı bekkemlew

«Jalpı pikirge hújim» interaktiv metodı bunda oqıwshılardı 3 toparǵa bolıp olarǵa tema boyınsha qayta sorawlar berip,qosımsha tapsırma túrinde esaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsırmalar boyınsha topardan bir oqıwshı juwap beredi hám eń kóp durıs juwap bergen topar jeńilpaz boladı. Soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formula jazıwǵa kirisedi .

1.Turaqlı tok elektr dvigatelinde qaysı túrdegi energiya qanday túrdegi enerǵa aylanadı?

2.Elektr dvigateliniń dúzilisin túsindirip beriń.

3.Elektr dvigateliniń islew principi nege tiykarlanadı?

4.Elektr dvigateliniń islew principin aytıp beriń.

5.Elektr dvigatel qanday artıqmashılıqqa iye?

6.Elektr dvigateliniń qollanılıwı haqqında nelerdi bilesiz?

7.Elektr dvigatel menen isleytuǵın elektr áspabındaǵı (mısalı, elektr britva. ventilyator, magnitofon, tigiw yamasa kir juwıw mashinası) elektr dvigatelin kózdea ótkeriń hám pikirlerińizdi dápterińizge jazıń.

Úy tapsırma tapsırıw

Turaqlı tok elektrodvigateli temasın oqıp keliw.

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarga tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                22-mektep  Saylauov Aǵılash