Внеклассное мероприятие по родной литературе : "Зи лезги ч1ал "

               Дербентский  район

               МКОУ «  СОШ 1 имени М.Ярагского поселка Белиджи»

               Открытый урок по родной (лезгинской) литературе

               на тему :«Жизнь и творчество Сулеймана Стальского»

               (6-а класс)

               Провела учитель родного языка и литературы

               МКОУ  «СОШ 1 имени М.Ярагского поселка Белиджи»

               Качаева Аксана Абасмирзоевна

               (15.01.2017 год)

Тарсунинметлебар: 1. Ст1ал Сулейманан уьмуьрдикай ихтилат.

2. Ст1ал Сулейман халкьдин  шаир тирдик  ъалурунва

субутарун.

3. Сулейман бубадин эсеррал аялрин рик1 ацукьарун,

Абур к1елдай вачирдай  гьевескутун.

Тарсунингеректадаракар: Сулеймананэсеррин к1ват1алар. Сулейманансуьрет, шаирдингьаржуьревакъиайризталукаьарнавайплакатар, интерактивный доска ватемадизталукьарнавайронзентация.

Масапредметрихъгалазалакъа: урус ч1ал, тарих, сиясат, география, музыка.

ТАРСУНИН ФИНИФ:

Тарс тешкилун: Саламалек, балаяр.

Гьахьун: Къечналитературадин (эдебиятдин) тарс

шиирдин ц1арарилай башламишда.

Бахтавархьуйбубадинюгъ, К1ант1а рушхьуй, к1ант1а гада,

Акьуллувелед хьайит1а. Артухкрарчирин ада.

Битмишийизлагьайкъуллугъ, Гъейрихалкьаринарада,

Вичгьахьтин ферлид хьайит1а. Хъсан я, сейлид хьайит1а.

Аялар, куьфикирдалди, и ц1арар гьишаирдин ч1аларай я? (С.С.)

Гилафикирцекван. « К1елиз чидач, кхьизчидач а касдиз

Т1вар машгьур я аданвиридуьньядиз ».

И гафар, аялар, чавайникайлугьузжеда? ( С.С.).

- С. Сулейман – Дагъустандинхалкьдиншаир, советриндевирдинлитературадинбинекутурбажарагълушаир, ХХ асирдиннурлугъед ,чилезгихалкьвиридуьньядизмашгьуравурзурбашаир я. ( Тема ачухарда, интерект.доска. Сулейманансуьрет). Къечунгьадакайрахада.

( Схема-биография)

1869 йисуз - КуьреокругдинАгъа Ст1алар т1вар алайхуьре

дидедизхьана.

1869-1876 - къуншидишегьлиЭминатахвена ч1ехи авуна.

13 - 14 йис - яшхьайила, ам «бахтунихъкъекъвез» Дербентдиз фена,

садевлетлучувуддинуьзуьмлухра к1валахна.

15 -16 йис - хьайила Сулейман хуьруьзхтана, ахпаамсашумуд

юлдашнигалазмадпатаз фена. АмГенжедизакъатна, ана

ада ругъунриндувулархкуддарталайрава «Лепе» т1вар

алай завода к1валахна.

17 - йисхьайила Сулейман Каспи гьуьлуьнмуькуьпатаз

экъеч1на, юкьванАзиядизрекьегьатна.

1900 - йисуз ада «Билбил» шииркхьена.

1908-1917- йисара «Судуяр», «Фекьияр», Девлетлуяр, чиновникар»,

«Фекьийриз», «Дагъустан», «Кавказ», «Урусатдиз» шиирар

кхьена.

8 - йисуз ада Самаркандинракьунрекьиндеподакъарафялевал

авуна.

3 - йисуз Сыр-Дарья вац1ал эцигнаваймуькъвел к1валахна.

2 - йисуз Бакуда акъвазна, нафт1адин мяденрарабочийвал

авуна.

30 йисхьайилаамхуьруьзхтана, саетимрушалэвленмиш

хьана.

1934 йисуз – аданшииррин сад лагьай к1ват1ал акъатна. АмДагъустандин

ва СССР-дин писателрин сад лагьайсъездрин иштиракчи

хьана. Гьа и йисузадазДагъустандинхалкьдиншаирлагьай

гьуьрметдин т1вар гана. Максим ГорькийдиСулейманаз

«къадлагьайвишйисан Гомер» лагьай т1вар гана.

1936 йисуз - адаз Ленинан орден гана.

1937 - йисан ноябрдинвацран 23 лагьайюкъуз кечмишхьана.

Сулеймананбубадин т1вар Гьасанбег тир. Гьасанбегавичин паб Сулейман хадалдирахкурнай. Сулейман я халуйри, я бубадикьабулнач. Къунши паб Иминатахвена. (1869-1876 йисара). Сулейманан 11 йисхьайила, аданбубакьена. Бубадин ч1ехи хизанаданхивезаватна.( 7 йисхьайила, Сулейман бубадивичин к1вализ хутахнавай. Ам к1вале екекуьмек тир.) Бубакьейилаадангьалармадни к1еве гьатна. Тахайдидединиадазсаюгъганач.

Сулейманаз пуд дидехьана:

Сад лагьайдиде – вичинхайидидеШейрихан( Адахъмасагъуьлуьквичинхизанхьанвай).

Кьведлагьайдиде - иридйисузхвейиИминатдиде.

Пуд лагьайдиде - тахайдидеГевгьер. Адахънивичин 6 веледхьанвай.

13-14 лагьаййисара «бахтунихъ» къекъвез фин.

1900 лагьаййис. Сасефердахуьруьзатанвайашукьризябгайила, Сулеймана кьат1айвал, абурулугьузвайгафаргьарюкъузаданкьилеэзбержезвайбур тир.

К1вализ хъфенатафтунинериндалгъилебармаккьуна, Сулеймана вичинуьмуьрдасифтебилбилдикай ч1ал туьк1уьрна.

Аялригьардаса куплет «Билбил» шиир к1елда.

( Слайд. Диск приложение-3. (09-35 – 10-15). Голос Сулеймана).

Гьикьванпатал к1валахнат1ани, Сулейманандевлетлухьанач…Аммаадазвиридалайниекедевлетжагъана. Дербентда, Генжеда, Самаркандда, Бакудаадазазербайжанрин, урусрин, эрменийрин, гуржийрин, туьркменрин, къазахрин, таджикринюкьваавазхьана. Адазхъсандизазербайжан ч1ал чирхьана, урус ч1аланни гъавурдагьатизхьана.

(Слайд- схема ( чидай ч1алар).

30 йисхьайиласаетимрушал (Марият) эвленмишхьана.

1934 лагьаййис. Дагъустандинва СССР писателрин сад лагьай съезд.

(Диск-прилож № 3. ( 00-02,35) ( Голос Горького. Гомер 20-века.)

Шиир «Билбил» аялригьардаса куплет к1елда.

Сулейманаз пуд хваникьверушхьанай:

1. Мегьамед – Юсуф
2. Мирзе – Юсуф
3. Ст1ал Мусаиб.

Ч1ехи гадани пуд лагьай гада дяведиз фена. Сада Севастопольда, муькуьданиСталинграддачпинчанарэцигна. Кьведлагьай гада Мирзе-Юсуф сагъ-саламатдиздяведайхтана 1975 йисузрагьметдиз фена.

(Слайд- диск прилож-3; 22,35 – 21.00.

Ст1ал Мусаибан т1вар Волгоградда, Мамаев-Кургандаавайгуьмбетдал ала.

(слайд- Мамаев –Курган).

Хтул Лидия СтальскаяСамурдаяшамишжезва. Муаллим я.

( Слайд-прилож.-3. 22,35-23,30. (о Сулеймане).

Аялар, ни лугьудазаз, низ чидаСулейманан т1варц1ихъ галазвучалакъадаава?

- Адан т1вар сифтени-сифтехалкьдинмецел ала.

-Адан т1вар райондал ала. Адан т1вар ганвайкуьчеярава.

- Чилезги драмтеатр ( Аялар, амгьишегьердаава?).

-Махачкала шегьердашаирдин т1вар алайгуьрчег парк ава.

-КизилюртшегьердаСулейманан т1вар алайхуьрава

- Гила за квезтийижирса к1алахдикай хабар гуда. Сулейман бубадин т1вар алайгиминиава. Северно-Ледовитый океанда Ледоход «Сулейман Стальский» ава. Ада мурк1ар ат1узва.

- Аялар, къечислодиншумуд я?

Лезгихалкьдин рик1 алайшаир Сулейман буба 1937 лагьаййисанноябрдин 23 лагьайюкъузчиарадайакъатна.

Къенинтарсмягькемарунпаталчнаихьтинса къугъун кьилетухуда.

(Ракъининюкьвалашукьдиншикилалай баннер. Ракъинилайсашумуднургьарпатаз чк1анва. Гьарсануралсасуал ала шаирдиняратмишунрай. Муалимдишиирдайса куплет к1елда, аялригузвайжавабаралайчарарнурарал, суалринвинелмагнитдалди алк1урда).

- Аялар, куьнефикирцекван, и шиираралайчарар гьик1 алк1урнават1а. И шиирар ада кьведевирданикхьенвайбур я. Революциядилайвиликвареволюциядилайкьулухъкхьенвайшиирар.

( кьведевир)

-Квел гьихьтинчетингафаргьалтна ?

Депо - поездар, вагонар ремонт ийидайчка.

Ферлид - акьуллу.

Гъейри - маса, чара.

Сейлид - машгьур.

Мирвет - инсаф

Тафт - далдам

Эзбер - тикрар

К1валин к1валах:

ГьарсагруппадиС.Сулейманан( аялричпихкягъай) сашиирдай проект кхьин.

«Ст1ал Сулейман» манидизяб гуда. (Диск-прилож-2. Музейдиншикилар).